 |
ئاسۆی پەیوەندییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان: هەڕەشە و دەرفەتەکان
موەفه‌ق عادل عومەر، دكتۆرا له سیسته‌مه سیاسییه‌كان و مامۆستا له به‌شی سیسته‌مه سیاسییه‌كان و سیاسه‌تی گشتی-زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین
پێشه‌كی
لایه‌نه سیاسییه كوردییه‌كان هه‌ر له‌وه‌ته‌ی له به‌ره‌ی ئۆپۆزیسیۆندا بوون، په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوانیان به‌رده‌وام به‌رزی و نزمیی بەخۆیەوە بینیوه؛ ته‌نانه‌ت جاروباریش گه‌یشتۆته ئاستی پێكدادان، كه دوایینیان شه‌ڕی ناوخۆ بوو كه له ساڵی 1994 ده‌ستی پێ كرد و ته‌نانه‌ت تا ئه‌مڕۆیش هه‌ست به ده‌ره‌نجامه نه‌رێنییه‌كانی ده‌كرێت، كه دیارترینیان "دووئیداره‌یی"یه و دابه‌شكردنی هه‌رێمی كوردستانە به‌سه‌ر دوو زۆنى جياوازدا. ڕاستییەکەی، هيچ كاتێك "پارتى ديموكراتى كوردستان" و "يەكێتیى نيشتمانیى كوردستان" لەسەر پێكهێنانى "حكوومەتێكى يەكگرتووى بەهێز" ڕێك نەكەوتوون؛ هەردەم ژێربەژێر ڕۆحیيەت و كەلتوورى دووئيدارەيى لە باشترين حاڵەتيشدا هەر هەبووە و، تەنانەت لەو قۆناغانەيش كە هەردوو لا ڕێككەوتنى ستراتيژيشيان لە نێواندا هەبوو، ئەم جياوازيیانە بە شێوەيەكى ناڕاستەوخۆ هەر هەبووە؛ ئەوەى ڕووی داوە، بريتى بووە لە سڕكردنى كێشەكان بە شێوەيەكى كاتى. ئێستايش ئەم كێشە و هۆكارانە گەيشتۆنەتە لووتكە و خەريكە بگاتە ئاستێك، زيانێكى ڕاستەقينە بگەیه‌نێتە قەوارەى هەرێم. جگە لەمە، ناكۆكییه‌كانی ئه‌م دوایییه‌ی نێوان ئەم دوو لايەنە، لەسەر ئاستى نێودەوڵەتيیش دەنگدانەوەى هەبووە و لە هەمووان مەترسيدارتر، ناكۆكى و ململانێكان بوونەتە مەترسیيەكى ڕاستەوخۆ بۆ سەر پرۆسەى ديموكراسى و، خەريكە كۆى گشتیى پرۆسەكە بخاتە ژێر پرسيارەوە.
کرۆکی خاڵە ناکۆکەکانی نێوان پارتی و یەکێتی کامانەن؟ ئاسۆى كاردانەوەكان بە كوێ دەگات!
دوو حزبى دەسەڵاتدار و كاريگەرى هەرێمى كوردستان – عێراق كە "پارتى ديموكراتى كوردستان" و "يەكێتى نيشتيمانى كوردستان"ن، بەتايبەت دواى ڕاپەڕينە مەزنەكە دەسەڵاتيان ڕۆژ لە دواى ڕۆژ فراوانتر بوو و لە ئەنجامدا خاڵە ناكۆكەكانى نێوانيان بە شێوەيەكى بەرچاو فراوان بوو و زيادى كرد. بەڵام بەگشتى دەتوانين گرنگترين خاڵە ناكۆكەكانى نێوان پارتى و يەكێتى بەم شێوەى خوارەوە بخەينە ڕوو:
يەكەم: كاركردن بۆ باڵادەستبوون لەسەر ئاستى هەرێمى كوردستان. ئەمەيان ديارترين و سەرەكيترين خاڵە كە هەردوو لا لەسەرى ناكۆكن. دواى ڕاپەڕين بەهۆى ئه‌وه‌ی هەردوو لا هێزی چه‌كداریان هه‌بوو، بۆ ماوەيەكى درێژ لەسەر بنەماى "پەنچا بە پەنجا" (فیفتی-فیفتی) دەسەڵاتەكان لە نێوان ئەم دوو حزبە دابەش كرا، بەبێ ڕەچاوكردنى سه‌نگ و قورسايیى ڕاستەقينەى هەردوو حزب لەسەر ئاستى پەرلەمان و ژمارەى كورسى و دەنگە بەدەستهاتووەكان. ئەمەيش بەهۆى ئەوەى هەرێمى كوردستان بەسەر دوو زۆنی "زەرد" و "سەوز" دابەش بووە و ئەم ناوچانە زياتر لە ڕووى هێزەوە حوكم دەكرێت لە برى ئەنجامى هەڵبژاردنە گشتيیەكان.
دووەم: جياوازیى تێڕوانينى هەردوو حزب بۆ پرسە سەرەكیيەكانى هەرێمى كوردستان و شێوازى حوكمڕانیى هەرێم؛ بۆ نموونە تێڕوانينى هەردوو لا بۆ كێشەكانى نێوان هەولێر-بەغداد، هەروەها تێڕوانينيان له‌بارەى ئەنجامدانى هەڵبژاردنە گشتیيەكان لە هەرێمى كوردستان و پرسى "كۆتا"كان و سيستەمى هەڵبژاردن، ديارترين ئەو بابەتانەن كە هەردوو لا لەسەرى ڕێك نەكەوتوون. تەنانەت شێوازى بەڕێوەبردنى كێڵگە نەوتیيەكان و وەبەرهێنان لە كەرتى گازى هەرێمى كوردستان، چەند بابەتێكى ديكەى چارەنووسساز و گرنگن كە پارتى و يەكێتیى زياتر لە يەكتر دوور خستۆتەوە.
سێيەم: پەيوەندیى هەرێمى و نێودەوڵەتیى هەردوو حزبى سياسى، كاريگەریى خراپى كردۆتە سەر پەيوەندييەكانى نێوان پارتى و يەكێتى؛ پارتى زياتر بڕواى بەوەيە كە بەرژەوەندیى باڵاى هەرێمى كوردستان لە پەيوەندييەكى ئابوورى و بازرگانى، سياسى و دیپلۆماسیى باش لەگەڵ توركيا دەستەبەر دەكرێت. بەرامبەر ئەمە، يەكێتى بڕواى وايە كە بەرژەوەندييە باڵاكانى هەرێم لە ڕێگەى دانانى پەيوەندييەكى باش لەگەڵ ئێران و هێزە نزيكەكانى تاران لە عێراق، دەستەبەر دەكرێت. ئەم جياوازيیە، كێشەى جددیى دروست كردووە و تاكە زەرەرمەند لەم هاوكێشەيە خەڵكى كوردستانە؛ باشترين بژاردەیش بۆ چارەسەركردنى ئەم كێشەيە، پاراستنى هاوسەنگیى پەيوەندييەكانە لە نێوان هەرێمى كوردستان و هەر يەك لە توركيا و ئێران. ئەم دوو وڵاتە لەسەر ئاستى هەرێمى، قورسايیى خۆيان هەيە و زۆريش گرنگن بۆ هەرێمى كوردستان. بێ گومان مەبەست لە پاراستنى هاوسەنگى، بە واتاى ئەوە نایه‌ت هەرێمى كوردستان خۆى تەسليمى ئەم دوو هێزە بكات، بەڵكوو مەبەست لێرە، پارێزگاریكردنە لە پەيوەندييەكى هاوسەنگ كە لەسەر بنەماى ڕێزگرتن لە سەروەریى لايەنەكان و لەسەر بنەماى بەرژەوەندیى هەردوو لا بنيات نرابێت.
چوارەم: پێگەيشتنى نەوەيەكى نوێ لە سەركردەكان لە هەردوو حزبە سياسييەكەدا، كە خاوەن تێڕوانين و بۆچوونێكى جياوازترن بەراورد بە سەركردە كۆنەكان ياخود ئەوانەى بەهۆى تەمەنەوە كاريگەریى ئەوتۆيان نەماوە لە هەردوو لا؛ ئەم نەوە نوێيەى سەركردە، بەهۆى ئەوەى بە شێوەيەكى دروست پێ نەگەيشتوون و تەنانەت مەترسييەكانى ڕابردوويان نەبينيوە، هەروەها خاوەن ئەزموونێكى ئەوتۆ نين، بۆيە تا ئێستا نەيانتوانيوە بگەنە ڕێككەوتن و بەم هۆيەیشەوە بەرژەوەندييە باڵاكانى هەرێمى كوردستانيان خستۆتە مەترسى و تەنانەت قەوارەى هەرێميش ڕووبەڕووى نەمان و لەناوچوون و لاوازبوون بۆتەوە. تايبەتمەندیيەكى ديكەى ئەم نەوە نوێيە ئەوەيە كە، زۆربەيان نەوە و كوڕ و كچى بەرپرسە پێشووەكانن؛ ئەمەيش ڕێك پێچەوانەى بنەما ديموكراسييەكانە، هەروەها لەسەر ئاستى حزبيیش، دەبێت دەستاودەستكردنى دەسەڵات لەسەر بنەما ديموكراسييەكان بێت و دوور بێ لە گواستنەوەى دەسەڵات لە بابەوە بۆ كوڕ، بەڵكوو دەبێت بە لەبەرچاوگرتنى توانا و لێهاتووییى تاكەكان بێت. ئەم خاڵە، كاريگەریى زۆر خراپى لەسەر ئەوە هه‌بووە كە هەردوو لا بە شێوەيەكى جياواز بير بكەنەوە و بەرژەوەندييە باڵاكانى هەرێمى كوردستان لايان، بەقەدەر بەرژەوەندييە تەسكە كەسى و حزبيیەكان گرنگ نەبێت.
پێنجەم: يەكنەگرتنى هێزەكانى پێشمەرگە و مانەوەيان بەدابەشكراوى لە نێوان پارتى و يەكێتى، كێشەكان قووڵتر دەكات. ئەم دوو حزبە سياسييە نايانەوێ هێزە چەكدارەكانى ژێر كۆنترۆڵى خۆيان لەدەست بدەن و ياخود ئەگەر بەهۆى گوشارە نێودەوڵەتييەكان يەكيش بگرنەوە، كار دەكەن هەر خۆيان كۆنترۆڵى باردۆخە نوێیه‌كەیش بكەن. ئەمەيش يەكێكە لەو خاڵە گرنگ و سەرەكيیانەى كە هەردوو لا ناكۆكیى جدديیان لەسەر هەيە. هەر لەبەر نەبوونى مەرجەعێكى يەكگرتوو بۆ جووڵاندنى سەرجەم هێزەكانى پێشمەرگە، ڕووداوەكانى ١٦ى ئۆكتۆبەرى لێ كەوتەوە. بۆيە يەكێك لە كێشە هەرە گەورەكانى نێوان دوو حزبەكەى كوردستان، يەكنەگرتنەوەى هێزەكانى پێشمەرگەيە.
ئەم خاڵانەى سەرەوە ديارترين خاڵە ناكۆكەكانى نێوان پارتى و يەكێتيیە؛ ئاسۆى چارەسەركردن و بنبڕكردنى كێشەكان ديار نييە و پێشبينيیش ناكرێت وا بەئاسانى گرفتەكان كۆتايیيان پێ بێت. لە باشترين حاڵەتدا ئەگەر گوشارە نێودەوڵەتى و هەرێمى و ناوخۆیییەكان زياديش بكات، لەوانەيە دووبارە بە شێوەيەكى كاتى بارودۆخەكە سڕ بكرێت و چارەسەرى بنەڕەتى بۆ كێشەكانى نێوان پارتى و يەكێتيى كۆتايیيان پێ نەيەت و بارودۆخەكە پێ لە قۆناغێكى هەستيارتر و مەترسيدارتر بنێت.
بەردەوامیی ئەم دۆخە چ کاریگەرییەکی نەرێنیی لەسەر بارودۆخی ناوخۆی هەرێمی کوردستان هەیە؟
هەرێمى كوردستان- عێراق لە سەرجەم لايەكەوە ڕووبەڕووى چەندان مەترسیى بەرچاو بووه‌تەوە. ئەم مەترسيیانە لەسەر ئاستەكانى هەرێمى و نێودەوڵەتى و تەنانەت ناوخۆيیش، خۆى دەبينێتەوە. ئەگەر ناكۆكيیەكانى نێوان پارتى و يەكێتى درێژەى پێ بدرێت، ئەوە لەوانەيە بە كۆتايهێنان بە قەوارەى هەرێمى كوردستان كۆتايیى پێ بێت. بەڵێ، مەترسیيەكان ئەوەندە قووڵ و جددين، لەوانەيە كۆتايى بە قەوارەى هەرێم بهێنن! لە ئەگەرى درێژەدان بە بارودۆخى ئێستا، بارودۆخى هەرێمى كوردستان ڕوو لە ناسەقامگيریيەكى ترسناك ده‌كات. ئەم ناسەقامگيریيە، فرەڕەهەندە و گرنگترينيان "ناسەقامگيریى ئەمنی"یە. ئەگەر پارتى و يەكێتى بەردەوام بن لەسەر دۆخى ئێستا و تەنازول نەكەن بۆ يەكتر لە پێناو بەرژەوەندیى باڵاى هەرێمى كوردستان، ئەوە هەرێمى كوردستان بەرەو ناسەقامگيریيەكى ئەمنیى بەرچاو دەڕوات؛ چونكە سەرەتا هەردوو لا پارێزگارى لە دوو هێزى چەكدارى حزبى دەكەن و ئەمەيش خۆى لە خۆيدا مەترسیى يەكنەگرتنەوەى هێزى پێشمەرگەى لێ دەكەوێتەوە. جگە لەمە، هەروەك لە ماوەى ڕابردوو بينيمان، بەهۆى ناكۆكیيەكانى نێوان دوو حزبەكە و ناكۆكیى ناوخۆى يەكێتى، تەسفيە حيساباتى ناوخۆيى پەڵدەكێشێتە شارە جياوازەكانى هەرێم؛ لە سەروويان هەولێر و سلێمانى.
لە لايەكى ديكە درێژەدان بەم دۆخە، ناسەقامگيریيەكى بەرچاوى سياسيیشى لێ كەوتۆتەوە. سەرەتا ناكۆكیى نێوان پارتى و يەكێتى، بووە هۆی دواخستنى هەڵبژاردنە گشتیيەكان و ئەمەیش واى كرد كەوا كۆى گشتیى پرۆسەى ديموكراسى لە هەرێمى كوردستان لە ناخەوە بهەژێنێت و، ئەم هەنگاوە بووە هۆى نیگەرانييەكى بەرچاو لەسەر ئاستى هەرێمى و نێودەوڵەتی. تا ئێستا پاڵپشتیى نێودەوڵەتى، ڕۆڵێكى بەرچاوى هەبووە لە پارێزگاریكردن لە قەوارەى هەرێمى كوردستان و بەردەوامبوونى، بەڵام ئێستا بەهۆى ناكۆكیيەكانى نێوان پارتى و يەكێتى و دووركەوتنەوە لە پرۆسەى ديموكراسى و دواخستنى هەڵبژادنە گشتیيەكانى هەرێمى كوردستان، خەريكە ئەم پاڵپشتيیە نێودەوڵەتيیە لەدەست دەچێت. جگە لەمە، تيمى يەكێتى بايكۆتى كۆبوونەوەكانى ئەنجومەنى وەزيرانيان كردووە. ئەم هەنگاوەى يەكێتى، بارودۆخەكەى ئاڵۆزتر كردووە. يەكێتى بەم هەنگاوەى، هەوڵى ئەوەى داوە گوشار بخاتە سەر پارتى بۆ ئەوەى بەدەم داواكارييەكانيیەوە بێت، بەڵام ئەم هەنگاوە خەريكە پرۆسەى سياسى لە هەرێم بەرەو هەڵدێر بەرێت؛ چونكە ئەم تابلۆيەى ئێستا، ڕاستەوخۆ كاريگەریى هەيە لەسەر كار و چالاكيیەكانى حكوومەتى هەرێم و بووه‌تە هۆى سستیى بەڕێوەچوونى خزمەتگوزارييە گشتیيەكان.
ئاستى متمانەى خەڵك بە هەردوو حزب بەهۆى ئەم ناكۆكيیانەوه ڕۆژ لە دواى ڕۆژ داده‌به‌زێ؛ واتە ناكۆكیيەكانى نێوان پارتى و يەكێتى دۆخەكەى گەياندۆتە ئاستێك، خەڵك لێی بێزار بێت و ئەمەيش بە شێوەيەكى بەرچاو لە ڕێژەى بەشداریى دەنگدەردان لە هەڵبژاردنە گشتیيەكان دەبينرێت، بەتايبەت لەسەر ئاستى هەڵبژاردنەكانى عێراق. نەمانى متمانەى خەڵك بە حزبە سياسييەكان، ئاماژەيەكى زۆر ترسناكە بۆ زياتر تێكچوونى بارودۆخى سياسیى هەرێم، چونكە لەدەستدانى متمانەى خەڵك بە حزبە سياسييەكان، بەتايبەت پارتى و يەكێتى، ئەنجامێكى زۆر خراپى لێ دەكەوێتەوە و دەبێتە هۆى دروستبوونى ناسەقامگيریيەكى گشتى و بڵاوبونەوەى فەوزاى سياسى و ئابوورى و كۆمەڵايەتى.
کاریگەریی ئەم بارگرژییانە لەسەر پێگەی کورد لە بەغدا
لە دواى ڕووخانى ڕژێمى بەعس لە ساڵى ٢٠٠٣، كورد لە سەرەتادا بە شێوەيەكى يەكگرتوو توانیى لە بەغدا بەرگرى لە مافە ڕەواكانى كوردستان بكات؛ توانرا بە پاڵپشتیی ئەمريكا و وڵاتانى ڕۆژاوا هەنگاوى باش لەم باره‌يەوە بنرێت. بەڵام لە دواى تێكچوونى بارى تەندروستیى "جەلال تاڵەبانى" و دواتر كۆچى دوايیى لە ساڵى ٢٠١٧، پەيوەندييەكانى نێوان پارتى و يەكێتى ڕووى لە خراپبوون كرد و ڕۆژ لە دواى ڕۆژيش ئەم پەيوەندييە خراپتر بوو. بارگرژيیەكانى نێوان پارتى و يەكێتى بەم شێوەى خوارەوە كاريگەریى كردۆتە سەر پێگەى كورد لە بەغدا:
يەكەم: بە شێوەيەكى گشتى دەنگى كورد لە ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق پەرشوبڵاویيەكى زەقى پێوە ديارە؛ ئەمەيش واى كردووە نە پارتى بەتەنيا و نە يەكێتى بەتەنيا، بتوانن بەپێى پێويست مافە ڕەواكانى هه‌رێمی كوردستان لە بەغدا بەدەست بهێنن. ئەمە بووه‌تە هۆى لاوازبوونى پێگەى كورد لە بەغدا. هەرچەندە ئيستا پارتى و يەكێتى لە "هاوپەيمانيى بەڕێوەبردنى دەوڵەت"دان، بەڵام تێڕوانينان بۆ چارەسەركردنى كێشە و گرفتەكان جياوازە.
دووەم: دادگه‌ى باڵاى ئيتحادى، چەندان بڕيارى لە دژى هەرێمى كوردستان دەركردووە؛ ئەگەر پارتى و يەكێتى بەرامبەر ئەم هەنگاوانەى دادگه‌ى باڵاى ئيتحادى يەكهەڵوێست بن، ئەم دادگه‌يە زاتی ئەوەى نەدەكرد بەم شێوەيە بەرامبەر هەرێمى كوردستان ڕەفتار بكات. بۆيە لايەنە سياسييە شيعەكان بارگرژیيەكانى نێوان پارتى و يەكێتيیان بەدەرفەت زانيوە، بۆ ئەوەى دادگه‌ى باڵاى ئيتحادی وەك كارتێكى گوشار لە دژى هەرێمى كوردستان بەكار بهێنن. ئەگەر دۆخەكە بەم شێوەيە بمينێت، ئەوە پێشبينى دەكرێت دادگه‌ى باڵاى ئيتحادى وەك كارتێكى گوشارى كاريگەر بەرامبەر هەرێمى كوردستان و پارتى بەكار بهێنرێت. دەتوانين بڵێین يەكێك لە لێكەوتە خراپەكانى تێكچوونى پەيوەندييەكانى پارتى و يەكێتى، بۆتە هۆى دروستبوونى كەشوهەوايەكى گونجاو بۆ دادگه‌ى باڵاى ئيتحادى بۆ ئەوەى بە بڕيارەكانیيەوە دژى دەستكەوتەكانى هەرێمى كوردستان بوەستێتەوە.
سێيەم: ڕووداوەكانى ١٦ى ئۆكتۆبەر، كە لەدەستدانى شارێكى وەكوو "كەركووك"ى لێ كەوتەوە، لە بنەمادا لە ئەنجامى بارگرژیيەكانى نێوان پارتى و يەكێتى ڕووي دا؛ واته هاوكاریكردنى "بەشێك لە سەركردەكانى يەكێتى" لەگەڵ چەكدارانى حەشدى شەعبى بۆ كۆنترۆڵكردنى ئەم شارە، دەگەڕێتەوە بۆ جياوازیى تێڕوانينى يەكێتى بۆ چارەسەركردنى كێشەكان. ئەم ڕووداوە لە داهاتوویشدا كاريگەرييە خراپەكانى خۆى دەهێڵێتەوە. ئەم ڕووداوە مەترسیى ئەوەیشى هەيە ئەگەر كێشەكانى نێوان پارتى و يەكێتى چارەسەر نەكرێن، بە ڕەهەندێكى فراوانتر لە دژى قەوارەى هەرێم دووبارە بكرێتەوە.
چوارەم: لايەنە سياسييە شيعەكانى عێراق لە دواى ساڵى ٢٠٠٣وە هەوڵى جددى دەدەن بۆ ئەوەى جومگە سەرەكیيەكانى وڵات بخەنە ژێر كۆنترۆڵى خۆيان. لەم چوارچێوەيەدا بە قۆناغ و بە شێوەيەكى پلانبۆداڕێژراو توانيويانە سوپا و دەزگه هەواڵگریيەكان و پۆستە ئەمنيیە هەستيارەكان بەتەواوەتى كۆنترۆڵ بكەن. ئاوا بەئاسانى هەڵسوكەوتكردنى لايەنە سياسييە شيعيیەكان و كۆنترۆڵكردنی ئه‌م پێگە هەستيارانە، بێ گومان بەشێكى زۆرى بۆ بارگرژیيەكانى پارتى و يەكێتى دەگەڕێتەوە. ئێستايشى لەگەڵدا بێت كۆمه‌ڵێك پۆست هەيە كە مافى كوردە و پڕ نەكراونەتەوە؛ تازە پارتى و يەكێتى كار بۆ ئەوە دەكەن خۆیان ئەم پۆستانە- بەبێ ئەوەى له‌گه‌ڵ يەکتر هەماهەنگ بن- پڕ كه‌نه‌وه. كەواته لايەنێكى خراپى ديكەى تەبانەبوونى پارتى و يەكێتى، واى كردووە كورد چەندان پۆست لە بەغدا لەدەست بدات. ئەمەيش بێ گومان دەبێتە هۆى لاوازبوونى كورد لە بەغدا.
ميكانيزمەكانى چارەسەر بۆ ئەم گرفتە ترسناكە چين؟
مێژوو سەلماندوویه‌تی، تەبايى و يەكڕيزیى ماڵى كورد بەردەوام پێگەى كوردى بەرامبەر بە دوژمنان بەهێزتر كردووە؛ بۆيە پارتى و يەكێتى هيچ بژاردەيەكى تريان لەبەردەمدا نييە جگە لە ڕێكکەوتن و كاركردن بەيەكەوە. دەكرێ لە ڕێگەى ئەم هەنگاوانەى خوارەوە هەردوو لا گرفتەكانيان تا ڕاددەيەك چارەسەر بكەن:
١. دەكرێ بە سوودوەرگرتن لە يارمەتیى نێودەوڵەتى، كار بكەن بۆ يەكخستنى هێزەكانى پێشمەرگە؛ چونكە بەم هەنگاوە، زۆربەى گرفتەكانى پارتى و يەكێتى چارەسەر دەكرێت. بێ گومان ئەم كارە وا بەئاسانى جێبەجێ ناكرێت بەڵام با هەردوو حزبەكەيش ئەمە لەبەرچاو بگرن كه، خەريكە سەبر و تەحەمولى خەڵك بگاتە ئاستێك ئيتر ئەم بارودۆخە قبووڵ نەكەن؛ چونكە لە بنەڕەتدا خەڵك لەگەڵ بوونى ئەم جۆرە بارگرژيانەدا نييە. بۆيە دەبێت ئەو هەوڵ و كۆششەى كە ئەمريكا دەيدات بۆ يەكخستنى هێزەكانى پێشمەرگە، پێويستە لەلايەن پارتى و يەكێتى لەبەرچاو بگيرێت و كارى جددى بكەن بۆ سەرخستنى ئەم پرۆژەيە كە بە يارمەتیی ئەمريكا بەڕێوە دەچێت. ئەگەر پارتى و يەكێتى بەردەوام بن لە بەربەستخستنە بەردەم يەكگرتنى هێزەكانى پێشمەرگە، ئەوە واشنتۆن ناچار دەبێت ئەم پاڵپشتیيانەى كە بۆ يەكگرتنى هێزەكانى پێشمەرگە تەرخانى كردووە، بيبڕێت و كۆتايیى پێ بهێنێت و ئەمەيش لێكەوتەى نه‌رێنیى دەبێت بۆ سەر پێگە و داهاتووى هەرێم لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى.
٢. پارتى و يەكێتى دەبێ ئەو ناوانە بۆ دانوستاندان ديارى بكەن كە لە هەردوو لا بە "كەسايەتيیە ميانڕەوەكان" ناسراون، چونكە له هەردوو حزبه‌كه‌دا هەندێك ناو هه‌ن كە بەڕاستى زۆر حزبيیانە و لە چوارچێوەيەكى تەسكى حزبايەتیدا دەڕواننە بارودۆخەكە. بۆيە زۆر گرنگە تيمەكانى دانوستاندنى پارتى و يەكێتى ئەو كەسايەتیيانە لەخۆ بگرێت كە زياتر ئارەزووى چارەسەكردنى كێشەكانيان هەبێت. هەروەها تيمەكانى دانوستاندن، پێويستە لەسەر ئاستى باڵا پێك بهێنرێن؛ واته زۆر گرنگە لەم جۆرە كۆبوونەوانەدا بڕياربەدەستان بەشدار بن. بەپێچەوانەوە، چاوپێكەوتن و دانوستانى تيمێكى بێدەسەڵات، جگە لە كاتكوشتن هيچ شتێكى ديكە بەدەست ناهێنێت. تا ئێستا نەگەيشتنى لايەنەكان بە ئەنجامێكى باش، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە تيمەكانى دانوستاندن "بڕياربەدەست" نين و هيچى ميانڕەویيەكيشیان پێوە ديار نييە.
٣. دەزگه‌كانى ڕاگەياندنى هەردوو لا، ڕۆڵێكى نەرێنيیان هەيە لە قووڵتربوونه‌وه و فراوانتربوونى كێشەكە. بۆيە زۆر گرنگە سەركردايەتیى هەردوو حزب سەرەتا فەرمانى ڕاگرتنى هەڵمەتى هێرشكردن و سووكايەتیكردن و ئاراستەكردنى ڕەخنەى ڕووخێنەر بەرامبەر بە يەكتر لە ميديا فەرمى و نافەرميیەكانى حزبەكانيان بە زووترين كات دەربكەن. بەپێچەوانەوە ئەم جۆرە هەڵسوكەوتانە كاريگەریى نەرێنيیان هەبووە و بوونه‌تە هۆكارێكى سەرەكى بۆ ئەوەى كێشەكان قووڵتر ببنه‌وه و بارودۆخەكە بگاتە بنبەست؛ جگە لەمە لە ڕووى دەروونيیشەوە گوشارێكى خراپ ده‌خاته سەر خەڵكى كوردستان. كەواته دەزگه‌كانى ڕاگەياندن و پێگەكانى سۆشيال ميديا چەند ڕۆڵيان هەيە لە قووڵتركردنەوه‌ی گرفتەكان، لانى كەم ئەوەندەیش ڕۆڵيان دەبێت بۆ لێكنزيككردنى بۆچوونەكان.
٤. نابێت بە هيچ شێوەيەك دەست بۆ دەزگه ئەمنيیەكانى هەردوو حزب ببردرێت. ئەگەر ئەم جۆرە دەستوەردانانە بەردەوام بێت، ئەوە بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت و ئومێد و ئەگەرەكانى چارەسەر كۆتايیى پێ دێت. ئەوەى ئێستا لەنێو پارتى و يەكێتى دەگوزەرێ، بريتيیە لە جه‌نگێكى ساردى ئەمنى لە نێوان پارتى و يەكێتى. ئەم ململانێيانە كۆتايیيان پێ نایه‌ت؛ پێويستە سەركردايەتیى هەردوو حزب بوێرانە و حەكيمانە ئەم گرفتە چارەسەر بكەن و پەنجە بخەنە سەر برينەكان. لەم نێوەندەدا "مەسعوود بارزانى" وەكوو كەسايەتيیەك و سەرۆكێكى كاريگەر و خاوەن ئەزموونێكى زۆر، ئەركى زۆرى بەر دەكەوێت بۆ چارەسەكردنى ئەم گرفتە. بۆ نموونە دەكرێت مەسعوود بارزانى بە مەبەستى چارەسەركردنى سەرجەم گرفتەكان سەردانى سلێمانى بكات و لە دەباشان چاوى بە "بافڵ تاڵەبانى" بكەوێت. ئەگەر ئەم چاوپێكەوتنە ڕوو بدات لەوانەيە بەستەڵەكەكان بتوێنەوە؛ چونكە ئەم جۆرە كێشانە بە سوودوەرگرتن لە قورسايى و كاريزماى سەركردەيەكى وەكوو مەسعوود بارزانى نەبێت، ئەستەمە ئاوا بەئاسانى چارەسەر بكرێت.
كۆبەند
پارتى و يەكێتى ئەگەر درێژە بە بارگرژیيەكانى نێوانيان بدەن، ئەوە قەوارەى هەرێمى كودرستان لەسەر ئاستى ناوخۆ، هەرێمى و نێودەوڵەتى ڕووبەڕووى مەترسیى لەناوچوون دەبێتەوە و، دوور نييە شارەكانى هەرێمى كوردستان وەك پارێزگاكانى ديكە مامەڵەيان لەگەڵدا بكرێت! تەنانەت ويست و ئيرادەيەكى عێراقیى بەهێز لە بەغدا بەو ئاراستەيە هەيە. بۆيە ئەوان لە چاوەڕوانيدان بۆ ئەوەى بارودۆخى لايەنە سياسييەكانى كوردستان خراپتر بێت و يەكسەر ئەوانيش بە بيانووى به‌هاناوه‌هاتنى خەڵكى كوردستان ئەم هەنگاوە بنێن. چونكە بەڕاستى ئەو هێزە سياسييە عێراقیيانە هيچ كاتێك ڕێزیان له مافە دەستوورييەكان نه‌گرتووه؛ هەر لەبەر ئەم هۆكارەیشە ئێستا لە ڕێگەى دادگه‌ى باڵاى ئيتحادى هەنگاوى ئەوە لەمێژە نراوە بۆ سنوورداركردنى دەسەڵاتە دەستوورييەكانى هەرێم. لەم چوارچێوەيەدا ڕۆژنامەى "الصباح"ى نيمچەفەرمیى عێراقى لە ژمارەى (٥٦١٤)ى ڕۆژى شەممە ڕێكەوتى (١٨)ى شوباتى ساڵى ٢٠٢٣، بابەتێكى بە ناونيشانى "ئايا هەرێمى كوردستان هەڵدەوەشێتەوە؟"ی بڵاو كردۆتەوە كە تيايدا لە ڕێگەى پشتبەستن بە ڕاپرسيیەك به‌م ئه‌نجامه گەيشتووه كه "ويست و ئارەزووى جەماوەرى هەيە لە هەرێمى كوردستان بۆ هەڵوەشاندنه‌وه‌ى قەوارەى هەرێمى كوردستان و گەڕانەوە بۆ مەركەز"!
هەرچەندە دواى كاردانەوەكانى حكوومەتى هەرێمى كوردستان ڕۆژنامەكە ناچار كرا داواى لێبووردن بكات، بەڵام ئەمە بە واتاى ئەوە نايەت كەوا ويست و ئارەزووى لايەنە سياسييەكانى عێراق لەگەڵ ئەم بۆچوونەدا نييە. ئەم پێشهاتانە پەيامى ڕاستەوخۆ و مەترسيدارن بۆ نەهێشتنى قەوارەى هەرێمى كوردستان ياخود لانى كەم لاوازكردنى. هۆكارى سەرەكیى دروستبوونى ئەم تابلۆيە، بە پلە يەك دەگەڕێتەوە بۆ بارگرژیيەكانى نێوان پارتى و يەكێتى، ئەگەر نا پێشتر لايەنە سياسييەكانى عێراق جورئەتى ئەوەيان نەدەكرد دەست بۆ قەوارە دەستوورييەكەى هەرێم بەرن. بۆيە پێش ئەوەى كار لە كار بترازێ، دەبێت سەركردەى هەردوو حزبى سياسى بە لەبەرچاوگرتنى بەرژەوەندیى باڵاى گه‌لی كوردستان كۆتايى بە ناكۆكیيەكانى خۆيان بهێنن؛ بەپێچەوانەوە ئەگەر هەردوو لا سوور بن لەسەر ئەم دۆخەى ئێستا، دوور نييە سەبر و ئارامیى جەماوەر و خەڵكى كوردستان بگاتە ئاستێك، زياتر بەرگە نەگرێت و تەحەمولى نەمينێ و بژاردەى خۆپيشاندان و ناڕەزايەتيیەكان سەر هەڵبدات، بەتايبەت ئەگەر پاڵپشتیى نێودەوڵەتى بۆ ئەم دوو حزبە كەم بێت ياخود نەمينێ. ئەمەيش لەوانەيە لە ئەنجامدا ببێتە هۆى تێكچوونى بارودۆخى هەرێمى كوردستان و، ناسەقامگيریى ئەمنى و ئابوورى و كۆمەڵايەتى سەر هەڵبدات و به‌ره‌ڵڵایییه‌ك بێتە ئاراوه كە كۆنترۆڵكردنى سەخت بێت؛ بەتايبەت كە ئێستا عێراق لە كەشوهەوايەكدايە كە لايەنە سياسييە عێراقیيەكان، بۆ كۆتايیهێنان بە قەوارەى هەرێم بەدواى دەرفەتێكى لەم جۆرە دەگەڕێن.
Latest from موه‌فه‌ق عادل عومه‌ر
- لێکەوتەی وەپاشکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان
- لێکەوتەی هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغان لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکیی تورکیا
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ ئهنجامی ههڵبژاردنهكانی سهرۆكایهتی و پهرلهمانی 14ی مایس له توركیا
- لێكهوته و كاریگهریی ههڵبژاردنهكانی 14ی مایسی توركیا لهسهر هه‌رێمی كوردستان
- ئاسۆی هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٣ی تورکیا: شرۆڤە و لێکەوتەکان
- توركیا و بڕیاری دادگهی نێوبژیكاریی نێودهوڵهتی له پاریس لهمهڕ ههناردهكردنی نهوتی ههرێم
- جووڵەی دیپلۆماسیی نێچیرڤان بارزانی و کردنەوەی دەرگەی زیاتر
- بڕیارەکانی دادگهی فیدراڵی و ئەگەرەکانی بەردەم هەرێمی کوردستان
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ سهردانهكهی سهرۆكی ههرێم بۆ ئهنقهره
- چۆن دەتوانین گوتاری سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە پێکەوەژیان، لێبووردەیی و فرەیی لە هەرێمی کوردستان جێبەجێ بکەین؟