 |
هه‌وڵه سیاسییه‌كانی توركیا بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ میسر و عه‌ره‌بستانی سعوودی
مەوفەق عادل عومەر، دكتۆرا له سیسته‌مه سیاسییه‌كان و مامۆستا له به‌شی سیسته‌مه سیاسییه‌كان و سیاسه‌تی گشتی- زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین
ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست یه‌كێكه له ناوچه ستراتیژی و گرنگه‌كانی جیهان؛ سه‌قامگیری یاخود ناسه‌قامگیریی ئه‌م ناوچه‌یه ڕاستەوخۆ كاریگه‌ریی هه‌یه لهسهر ئاسایش و سه‌قامگیریی جیهان. بۆیه په‌یوه‌ندییه سیاسی و دیپلۆماسییه‌كانی نێوان وڵاته به‌هێز و كاریگه‌ره‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست پێگه و گرنگیی خۆی هه‌یه، كه پێویسته له‌لایه‌ن وڵاته هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه‌وه له‌به‌رچاو بگیرێت. له‌م چوارچێوه‌یه‌دا هه‌ر یه‌ك له توركیا و میسر و عه‌ره‌بستانی سعوودی، سێ وڵاتی گرنگ و كاریگه‌ری ناوچه‌كه‌ن و په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌م وڵاتانه له ڕووی ئاسایش، سه‌قامگیریی سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسییه‌وه، ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌رییان ده‌بێ لهسهر ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. له چه‌ند ساڵی ڕابردوودا دوو به‌ره‌ی دژبه‌یه‌ك له نێوان ئه‌م سێ وڵاته‌دا دروست بووه، به‌تایبه‌تی دوای ڕووداوه‌كانی به‌ناو "به‌هاری عه‌ره‌بی" كه له ساڵی 2011 ده‌ستی پێ كرد و حكوومه‌ت و ڕژێمی هه‌ندێك له وڵاتانی عه‌ره‌بیی گۆڕی. هه‌ر یه‌ك له میسر و سووریا و لیبیا و تونس دیارترین ئه‌و وڵاتانه بوون كه سه‌ره‌تا گۆڕانكاری له سیسته‌می سیاسی و حكومڕانییان كرا.
لێره هه‌وڵ ده‌ده‌ین به شێوه‌یه‌كی گشتی تیشك بخه‌ینه سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا – میسر و توركیا – عه‌ره‌بستانی سعوودی و، خوێندنه‌وه‌یه‌كی سیاسی بۆ ئه‌م په‌یوه‌ندییانه بكه‌ین، كه له‌م دوایییانه توركیا هه‌وڵه سیاسی و دیپلۆماسییه‌كانی خۆی چڕ كردۆته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه دیپلۆماسی و سیاسییه‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌م دوو وڵاته ئاسایی بكات، یان لانی كه‌م بگه‌یه‌نێته ئاستێك به‌رژه‌وه‌ندیی هه‌ردوو وڵاتی تێدا پارێزراو بێت.
یه‌كه‌م: توركیا و میسر له دژایه‌تیكردنی یه‌كتره‌وه بۆ لێكنزیكبوونه‌وه‌یه‌كی ناچاری:
گه‌ر چاوێك به په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان توركیا-میسر بخشێنین، ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێ كه له سه‌رده‌می سه‌رۆككۆماری پێشووی میسر "محه‌مه‌د مورسی"، په‌یوه‌ندییه‌كان له به‌رزترین ئاستدا بوو. به‌ڵام دوای كوده‌تا سه‌ربازییه‌كه‌ی میسر به سه‌رۆكایه‌تیی سه‌رۆككۆماری ئێستای میسر "عه‌بدولفه‌تاح سیسی"، ئه‌نقه‌ره هه‌ڵوێستێكی توندی به‌رانبه‌ر به كوده‌تا سه‌ربازییه‌كه نواند و، تا ئێستا دانی پێدا نه‌ناوه و به حكوومه‌تێكی ناشه‌رعی ناوی برد. هۆكاری ئه‌م هه‌ڵویسته‌ی توركیا به‌رانبه‌ر به ده‌سه‌ڵاتداره نوێیه‌كه‌ی میسر ئه‌وكات، بۆ ئه‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه:
- توركیا وه‌كوو پره‌نسیپێكی سه‌ره‌كی، دژی كوده‌تای سه‌ربازییه بۆ ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵات، چونكه ئه‌نقه‌ره چهندین جار ڕووبه‌ڕووی كوده‌تای سه‌ربازی بووه‌ته‌وه و بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی بارودۆخی دوای كوده‌تای سه‌ربازی، دوچاری چهندین قه‌یرانی جه‌وهه‌ری بووه‌ته‌وه. بۆیه له بنه‌ڕه‌تدا توركیا دژی كوده‌تای سه‌ربازییه. به‌ڵام ئه‌نقه‌ره به نواندنی ئه‌م هه‌ڵوێسته تونده‌ی خۆی، هه‌ڵوێستی هه‌ر یه‌ك له ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و بریتانیا و وڵاتانی دیكه‌ی جیهانی به‌رانبه‌ر به كوده‌تای میسر، له‌به‌رچاو نه‌گرت؛ چونكه ئه‌م وڵاتانه به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ كوده‌تاچییه‌كانی میسر كرد و لهسهر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی شه‌رعییه‌تیان دایه كوده‌تاچییه‌كان. ده‌بوایه ئه‌نقه‌ره هه‌ر له سه‌ره‌تاوه ئه‌م خاڵه‌ی له‌به‌رچاو بگرتبایه.
- ئه‌نقه‌ره به‌پێی هه‌ندێك زانیاریی هه‌واڵگری، پێشتر ئاگاداری سه‌رۆككۆماری پێشووی میسر (محمد مورسی) كردبووه‌وه، كه‌وا هه‌وڵێك هه‌یه بۆ ئه‌نجامدانی كوده‌تایه‌كی سه‌ربازی، به‌ڵام "مورسی" ئه‌م هۆشدارییه‌ی ئه‌نقه‌ره‌ی پشتگوێ خست. هه‌ر له‌م چوارچێوه‌یه‌دا سه‌رۆككۆماری توركیا "ڕه‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆغان" بڕوای وابوو، ئه‌گه‌ر هه‌وڵی كوده‌تای سه‌ربازی له قاهیره سه‌ر بكه‌وێ، ئه‌وه له‌وانه‌یه ئه‌نقه‌ره‌یش ڕووبه‌ڕووی هه‌مان چاره‌نووس بێته‌وه؛ چونكه له 2002وه له توركیا، حزبی داد و گه‌شه‌پێدان و به‌تایبه‌تی خودی ئه‌ردۆغان له ده‌سه‌ڵاته و، چهندین هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام دراوه به‌ڵام نه‌توانراوه كۆتایی به ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ردۆغان بهێنرێت. بۆیه ئه‌ردۆغان و ده‌زگه‌ی هه‌واڵگریی توركیا زانیاریی ئه‌وه‌یان له‌لابوو، كه‌وا له‌وانه‌یه كوده‌تایه‌كی سه‌ربازیی هاوشێوه‌ی میسر له توركیایش ئه‌نجام بدرێت. دواتر له 15 ته‌مووزی 2016، واتا نزیكه‌ی سێ ساڵ دوای كوده‌تا سه‌ربازییه‌كه‌ی میسر، له ئه‌نقه‌ره‌یش هه‌وڵی كوده‌تایه‌كی سه‌ربازی درا بۆ لادانی ئه‌ردۆغان و، به‌م جۆره‌یش نیگه‌رانیی ئه‌نقه‌ره‌ی به‌رانبه‌ر به كوده‌تای سه‌ربازی، پشتڕاست كرده‌وه. ئه‌مه‌یش هۆكارێكی دیكه بوو كه توركیا له سه‌ره‌تاوه دژی كوده‌تا سه‌ربازییه‌كه‌ی میسر وه‌ستایه‌وه.
- ئه‌ردۆغان به‌تایبه‌ت و، حزبی داد و گه‌شه‌پێدانی توركیا به‌گشتی له ڕووی په‌یوه‌ندی و دۆستایه‌تییه‌وه زۆر نزیكن له "كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین" كه میسر سه‌نته‌ره‌كه‌یه‌تی. به بڕوای ئه‌ردۆغان و ئاك پارتی، كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین وه‌كوو ئاك پارتی ده‌توانن نموونه‌یه‌كی باش و میانڕه‌وی ئیسلام پێشكه‌ش بكه‌ن و ئه‌وه بسه‌لمێنن كه ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌ت بدرێته ئه‌وان، ئه‌وه نموونه‌یه‌كی دیموكراسیی ئیسلامیی سه‌ركه‌وتوو پێشكه‌ش ده‌كه‌ن. بێ گومان ئه‌م بانگه‌شه‌یه قسه‌ی زۆر هه‌ڵده‌گرێ، به‌ڵام ئێمه ئێستا ئه‌م بابه‌ته تاوتوێ ناكه‌ین؛ ته‌نیا هۆكاری دژایه‌تیی ئه‌ردۆعان و ئاك پارتی بۆ كوده‌تاكه ده‌خه‌ینه ڕوو. ئێستایش په‌یوه‌ندیی نێوان كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین و ئاك پارتی گه‌وره‌ترین به‌ر‌به‌سته بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌نقه‌ره-قاهیره، چونكه میسر كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین به ڕێكخراوێكی تیرۆرستی ناو ده‌بات و توركیایش پێچه‌وانه‌ی میسر، په‌یوه‌ندییه‌كی باشی هه‌یه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین. ئه‌گه‌ر مورسی و كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین له میسر له ده‌سه‌ڵات بمابانه‌وه، ئه‌وه هه‌ردوو وڵات له زۆربه‌ی كێشه و قه‌یرانه‌كاندا به‌هاوبه‌شی هه‌نگاویان ده‌نا. بۆیه یه‌كێك له هۆكاره‌كانی دژایه‌تیكردنی ئه‌نقه‌ره بۆ كوده‌تا سه‌ربازییه‌كه‌ی میسر، بریتی بوو له‌وه‌ی كه كوده‌تاچییه‌كان له ڕووی بۆچوونه‌وه زیاتر عه‌لمانین و دوورن له بیرۆكه‌ی ئیسلامی سیاسی.
- ئه‌ردۆغان و ئاك پارتی له 2002وه كار بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن ڕابه‌رایه‌تیی وڵاتانی موسڵمان بكه‌ن له ناوچه‌كه‌دا. بۆ به‌دیهێنانی ئه‌م ئامانجه‌یش، ده‌بوایه وڵاتانی به‌هێزی ناوچه‌كه (وه‌كوو میسر و عه‌ره‌بستانی سعوودی) ڕه‌كه‌به‌رایه‌تیی توركیا نه‌كه‌ن؛ به‌تایبه‌تی میسر كه وڵاتێكی كاریگه‌ری ناوچه‌كه‌یه. پێش كوده‌تاكه و له سه‌رده‌می مورسی، توركیا ده‌یتوانی ئه‌م ئامانجه‌ی به هاوكاری و هه‌ماهه‌نگیی قاهیره تا ڕادده‌یه‌ك بپێكێت. به‌ڵام له‌گه‌ڵ "سیسی" نه‌ك ته‌نیا ئه‌گه‌ری به‌یه‌كه‌وه‌كاركردن نه‌ما، به‌ڵكوو میسر خۆی دژی توركیا، وه‌كوو وڵاتێكی كاریگه‌ر له ناوچه‌كه‌دا، بووه ڕه‌كه‌به‌رێكی سه‌رسه‌ختی توركیا. به‌تایبه‌تی له قه‌یرانی لیبیا، دیاریكردنی سنووری ده‌ریاییی نێوان میسر و یۆنان و قوبرسی یۆنانی و قه‌یرانی قه‌ته‌ر له‌گه‌ڵ وڵاتانی كه‌نداو، میسر بووه به‌ربه‌ستێكی بێزاركه‌ر بۆ ئه‌نقه‌ره.
دواتر چهندین ڕووداوی گرنگ لهسهر ئاستی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی ڕوویان دا و، توركیایش هه‌ستی به‌وه كرد كه‌وا له زۆربه‌ی كێشه هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان په‌راوێز خراوه و به‌ته‌نیا ماوه‌ته‌وه؛ چونكه میسر په‌یوه‌ندییه سیاسی و دیپلۆماسییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ هه‌ر یه‌ك له ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا، یۆنان، قوبرسی یۆنانی و ئیسرائیل گه‌یانده به‌رزترین ئاست و، كاری بۆ ئه‌وه كرد توركیا له ڕێگه‌ی ئه‌م هه‌نگاوانه‌ی خواره‌وه گۆشه‌گیر بكات:
- له 5ی حوزیرانی 2017، هه‌ر یه‌ك له عه‌ره‌بستانی سعوودی، ئیمارات، به‌حرێن و میسر، په‌یوه‌ندییه دیپلۆماسییه‌كانی خۆیان له‌گه‌ڵ قه‌ته‌ر كۆتایی پێ هێنا و هه‌وڵیان دا گوشار بخه‌نه سه‌ر قه‌ته‌ر، چونكه به‌پێی بۆچوونی ئه‌م وڵاتانه كومه‌ڵی ئیخوان موسلیمین ڕاسته‌وخۆ یارمه‌تیی له قه‌ته‌ر وه‌رده‌گرت و گوشاری ده‌كرده سه‌ر ئه‌م چوار وڵاته، به‌تایبه‌تیش میسر. میسر تاكه وڵات بوو له‌نێو ئه‌م سێ وڵاته كه وڵاتی كه‌نداو نه‌بوو، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا بووه لایه‌نێكی كاریگه‌ر له قه‌یرانه‌كه‌دا. به‌ڵام هه‌ر یه‌ك له توركیا و ئێران ڕاسته‌وخۆ یارمه‌تیی قه‌ته‌ریان دا و نه‌یانهێشت قه‌ته‌ر بكه‌وێته ژێر گوشاری ئه‌م چوار وڵاته. هه‌رچه‌نده گوشاره‌كه ڕاسته‌وخۆ لهسهر قه‌ته‌ر بوو، به‌ڵام میسر هه‌وڵی دا لانی كه‌م له ئه‌نجامی گوشاره‌كه گۆڕانكارییه‌ك له حوكمڕانیی قه‌ته‌ر له به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌واندا ڕوو بدات، بۆ ئه‌وه‌ی هه‌م ئه‌و یارمه‌تییه‌ی كه قه‌ته‌ر پێشكه‌شی كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین ده‌كات كۆتایی پێ بێت، هه‌میش ئه‌و په‌یوه‌ندییه باشه‌ی نێوان توركیا-قه‌ته‌ر هه‌بوو كۆتایی پێ بهێندرێت. بۆیه ده‌توانین بڵێن ئه‌مه‌یش یه‌كێك بوو له‌و هه‌نگاوه گرنگانه‌ی كه به به‌شداریی میسر له دژی توركیا به شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ نرا.
- هه‌نگاوێكی دیكه‌ی میسر بۆ گۆشه‌گیركردنی توركیا، بریتی بوو له كاركردن له‌گه‌ڵ هه‌ر یه‌ك له یۆنان و یۆنانی قوبرس (ڕۆمی قوبرسی باشوور) به مه‌به‌ستی گۆشارخستنه سه‌ر ئه‌نقه‌ره له ڕۆژهه‌ڵاتی ده‌ریای ناوه‌ڕاست. له‌م چوارچێوه‌یه‌دا ڕێككه‌وتنی دیاریكردنی سنووری ئاوی (دیاریكردنی لێواری كیشوه‌ری) له نێوان میسر و یۆنان به سه‌رپه‌رشتیی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا واژوو كرا. ئامانجی میسر له‌م هه‌نگاوه، ڕاكێشانی یه‌كێتیی ئه‌وروپا بوو بۆ لای خۆی له دژی توركیا؛ ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكایش له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌نگاوه بوو بۆ ئه‌وه‌ی گوشار بخرێته سه‌ر توركیا. له ئه‌نجامدا ده‌توانین بڵێین قاهیره له‌م هه‌نگاوه‌ی، تا ڕادده‌یه‌ك سه‌ركه‌وتوو بوو.
- قاهیره له ساڵی 2014وه دوای ده‌ستپێكردنی جموجۆڵه‌كانی "خه‌لیفه حه‌فته‌ر" له لیبیا دژی كۆنگره‌ی نیشتمانیی لیبی، ده‌ستی كرد به پاڵپشتیكردن له "خه‌لیفه حه‌فته‌ر" كه بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ده‌كات له دژی ئیخوان موسلیمین و لایه‌نه ئیسلامییه‌كانی دیكه شه‌ڕ ده‌كات. میسر و ئیمارات ئه‌و دوو وڵاته‌ن كه ڕاسته‌وخۆ پاڵپشتی له میلیشیا چه‌كداره‌كانی حه‌فته‌ر ده‌كه‌ن؛ ئه‌مه‌یش به مه‌به‌ستی كه‌مكردنه‌وه‌ی نفووزی توركیا له لیبیا. چونكه ئه‌نقه‌ره سه‌رجه‌م تواناكانی خۆی چڕ كردۆته‌وه بۆ پاڵپشتیكردن له حكوومه‌تی ویفاقی نیشتمانیی لیبی. هه‌روه‌ك ده‌بینرێت، له لیبیایش میسر و توركیا به شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ له ڕێگه‌ی پاڵپشتیكردنی دوو لایه‌نی دژیه‌كی لیبییه‌وه ڕووبه‌ڕووی یه‌كتر بوونه‌ته‌وه.
به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی بارودۆخی ئابووریی توركی شله‌ژا و، جۆ بایدن له هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تی له ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا سه‌ر كه‌وت، هه‌روه‌ها میسر به پاڵپشتیی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و یۆنان و یۆنانی قوبرسی و تا ڕادده‌یه‌كیش به پاڵپشتیی یه‌كێتیی ئه‌وروپا، توانیی به‌ره‌یه‌كی به‌هێز دژی توركیا له ده‌ریای ناوه‌ڕاست و هه‌ماهه‌نگیكردن له بابه‌تی دیاریكردنی سنوور و چۆنێتیی به‌كارهێنانی سامانه سروشتییه‌كانی ئه‌م ده‌ریایه له نێوان میسر و ئه‌و وڵاتانه، ئه‌نقه‌ره ناچار كرا كه چاوێك به په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ میسر بخشێنێت و هه‌وڵه دیپلۆماسی و سیاسی و ئابوورییه‌كانی خۆی خسته گه‌ڕ بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ قاهیره.
له‌م چوارچێوه‌یه‌دا هه‌وڵه‌كانی ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌نقه‌ره و قاهیره له لیبیا ده‌ستی پێ كرد، ئه‌ویش دوای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو وڵات لهسهر ئاستی هه‌واڵگری كۆ بوونه‌وه و له ئه‌نجامی هه‌وڵه‌كانی هه‌ردوو لا و به سه‌رپه‌رشتیی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان، توانرا حكوومه‌تێكی نیشتمانیی یه‌كگرتووی كاتی له لیبیا پێك بهێنرێت. دواتر ئه‌م كۆبوونه‌وانه هانی ئه‌نقه‌ره‌ی دا بۆ ئه‌وه‌ی له ڕووی دیپلۆماسییه‌وه په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ قاهیره دابنێت. سه‌ره‌تا وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا "مه‌ولوود چاوش ئۆغلوو" له 10ی نیسانی 2021 په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیی له‌گه‌ڵ وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی میسر "سامح شوكری" ئه‌نجام دا به مه‌به‌ستی پیرۆزباییكردن له یه‌كتر به بۆنه‌ی مانگی ڕه‌مه‌زانه‌وه؛ دواتر له مانگی مایسی 2021 ئاك پارتی له په‌رله‌مانی توركیا پێشنیاری پێكهێنانی گرووپی دۆستایه‌تیی نێوان په‌رله‌مانی توركیا و میسر و لیبیای پێشكه‌شی په‌رله‌مانی توركی كرد و پێشنیاره‌كه دواتر په‌سه‌ند كرا. به‌م شێوه‌یه‌یش هه‌وڵ درا دیپلۆماسییه‌تی په‌رله‌مانییش بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌نقه‌ره-قاهیره سوودی لێ وه‌ربگیرێت. له لایه‌كی دیكه لهسهر ئاستی جێگری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌یش چاوپێكه‌وتنه دیپلۆماسییه‌كان له نێوان توركیا-میسر له ڕێكه‌وتی (5)ی مایسی 2021 له قاهیره به‌رێوه چوو.
هه‌رچه‌نده ئێستا توركیا وه‌كوو ده‌ستپێشخه‌ر ده‌ركه‌وتووه بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ میسر كه ئه‌و به‌رنامه ته‌له‌ڤزیۆنییانه‌ی كه بۆ قاهیره بێزاركه‌ر بوون و له‌و سێ كه‌ناڵه‌ی ئۆپۆزیسیۆنی (موكه‌ملین، وه‌ته‌ن، ئه‌لشه‌رق) میسر له توركیاوه په‌خش ده‌كران قه‌ده‌غه كرد و، هه‌ماهه‌نگیی میسری كرد بۆ پێكهێنانی حكوومه‌تێكی نیشتمانیی یه‌كگرتوو له لیبیا، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه‌ی خواره‌وه چاوه‌ڕوان ناكرێت بابه‌تی ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌م دوو وڵاته ئاوا له ماوه‌یه‌كی كورتخایه‌ن ئه‌نجام بدرێت:
1- تا ئه‌م قۆناغه‌ی ئێستا متمانه له نێوان ئه‌م دوو وڵاته به‌پێی پێویست نییه و له نزمترین ئاستیدایه، چونكه له بنه‌ڕه‌تدا هه‌ر له‌گه‌ڵ كوده‌تا سه‌ربازییه‌كه‌ی میسر به سه‌رۆكایه‌تیی "سیسی"، متمانه له نێوان ده‌سه‌ڵاتدارانی توركیا (به‌تایبه‌تی ئه‌ردۆغان) و میسر دروست نه‌بووه. تا ئێستایش په‌یوه‌ندییه دیپلۆماسییه‌كانیان له باڵیۆزخانه‌‌كانیان لهسهر ئاستی هه‌ڵسووڕێنه‌ری كاره‌كانی باڵیۆزخانه‌یه (قائم بالاعمال). بنیاتنانی ئه‌م متمانه‌یه مه‌حاڵ نییه به‌ڵام له هه‌مان كاتیشدا كارێكی ئاسان نییه. بۆیه هه‌ردوو لا، به‌تایبه‌تیش میسر، زۆر به‌وریایییه‌وه ده‌ڕواننه بابه‌تی ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان. له‌وانه‌یشه ئه‌نقه‌ره وه‌كوو ده‌ستپێشخه‌رییه‌ك باڵیۆزی خۆی بۆ قاهیره بنێرێت.
2- به‌دوور ده‌زانرێت ئه‌نقه‌ره له قۆناغی ئێستادا پشت له كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین بكات و ئه‌وانه‌ی له توركیا نیشته‌جێن، دیپۆرتیان بكاته‌وه و بیاننێرێته ده‌ره‌وه‌ی توركیا. ئه‌م بابه‌ته له سه‌نته‌ره‌كانی لێكۆڵینه‌وه‌ی نزیك له ده‌سه‌ڵات وه‌كوو سێتا (SETA) و ئۆرسام (ORSAM) زۆر به‌ئاشكرا ئاماژه‌ی پێ ده‌كرێت و نانه‌وه‌ی هه‌نگاوێكی له‌م جۆره به‌دوور ده‌بینرێت؛ چونكه ئه‌گه‌ر توركیا ئه‌م كاره بكات، پێویسته به‌رانبه‌ر ئه‌مه شتێكی گه‌وره‌تر و باشتر به‌ده‌ست بهێنێت؛ ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر كارێكی له‌م شێوه‌یه ئه‌نجام بدا، ئه‌وه مه‌ترسییه‌كی ڕاسته‌وخۆی ده‌بێت لهسهر پێگه‌ی توركیا و ئاك پارتی له‌نێو وڵاتانی موسڵماندا. چونكه تا ئێستا ئاك پارتی (به‌تایبه‌تی ئه‌ردۆغان) هه‌وڵ ده‌دات ئه‌وه نیشان بدات كه تاكه به‌رگریكه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی موسڵمانانی جیهانه.
- میسر پێی وایه هه‌وڵه‌كانی توركیا بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوانیان، هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ بابه‌ته‌كانی دیاریكردنی سنووری ده‌ریاییی توركیا له ده‌ریای ناوه‌ڕاست و چۆنێتیی سوودمه‌ندبوون له سه‌رچاوه سروشتییه‌كانی ئه‌م ده‌ریایه. چونكه به‌ڕاستی به‌رانبه‌ر هه‌ڵمه‌ته سیاسی و دیپلۆماسییه‌كانی میسر له ده‌ریای ناوه‌ڕاست- كه له‌گه‌ڵ یۆنان، یۆنانی قوبرس و ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ ئیسرائیلیش له دژی توركیا ده‌ستی پێ كرد- وای له توركیا كردووه به‌ته‌نیا بمینێته‌وه و گۆشه‌گیر بكرێت. جگه له‌مه ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكایش پاڵپشتی له هه‌نگاوه‌كانی میسر ده‌كات له‌م بابه‌ته. هه‌ر بۆیه دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێكی گونجاو بۆ ئه‌م قه‌یرانه كارێكی قورسه و، ئاوا به شه‌و و ڕۆژێك و چه‌ند چاوپێكه‌وتنێكی دیپلۆماسی نابێت.
دووه‌م: په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا و عه‌ره‌بستانی سعوودی به‌ره‌و ئاسۆیه‌كی گه‌شتر
له لایه‌كی دیكه‌وه، توركیا هه‌وڵه دیپلۆماسی و سیاسییه‌كانی خۆی بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بستانی سعوودییش چڕ كردۆته‌وه، چونكه عه‌ره‌بستانی سعوودی له ناوچه‌كه و له نێوان وڵاتانی موسڵمان پێگه و قورساییی خۆی هه‌یه، به‌تایبه‌تی له ڕووی ئابووری و وزه‌وه. ڕیاز یه‌كێكه له گه‌وره به‌رهه‌مهێنه‌رانی نه‌وت و، چه‌كی ئابووری- كه چه‌كێكی به‌هێزه- بۆ ئاراسته‌كردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ وڵاتانی جیهان به‌كار ده‌هێنێت. به‌ڵام په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌نقه‌ره-ڕیاز له ماوه‌ی پێنج ساڵی ڕابردوودا گه‌یشتۆته ئاستێكی خراپ، به‌تایبه‌تی دوای بوونی "محه‌مه‌د بن سه‌له‌مان" به شازاده‌ی جێنشینی سعوودیا.
یه‌كه‌م خاڵی ناكۆكی له نێوان توركیا و عه‌ره‌بستانی سعوودی، بریتی بوو له جیاوازیی بیروبۆچوونی هه‌ردوو لا لهسهر ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ی كه له وڵاته عه‌ره‌بییه‌كان ڕوویان دا و به "به‌هاری عه‌ره‌بی" ناودێر كرا. ئه‌نقه‌ره پێی وایه ئه‌م گۆڕانكارییانه له چوارچێوه‌ی بنه‌ما دیموكراسییه‌كانه و، پێویسته ڕێز له بیروبۆچوونی خه‌ڵك بگیرێت و به هیچ شێوه‌یه‌ك نابێت دژایه‌تیی بكرێت. به‌رانبه‌ر ئه‌مه، ڕیاز به‌ته‌واوه‌تی دژایه‌تیی خۆی بۆ ئه‌م گۆڕانكارییانه ڕاگه‌یاند، به‌تایبه‌تی ئه‌وه‌ی له میسر ڕووی دا و بووه هۆی گه‌یشتی ئیخوان به ده‌سه‌ڵات. بۆیه جۆره ساردییه‌ك كه‌وته نێو په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا و عه‌ره‌بستانی سعوودی، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا تا ساڵی 2017 توانرا ناكۆكییه‌كان نه‌گاته ئاستێكی مه‌ترسیدار.
له‌م چوارچێوه‌یه‌دا له ساڵی 2017 دوای ئه‌وه‌ی "محه‌مه‌د بن سه‌لمان" وه‌كوو شازاده‌ی جێنشینی سعوودیا دیاری كرا، په‌یوه‌ندییه دیپلۆماسی و سیاسییه‌كانی نێوان ئه‌نقه‌ره و ڕیاز ڕووی له خراپی كرد؛ چونكه "محه‌مه‌د بن سه‌لمان" وه‌كوو شازاده‌ی جێنشینی سعوودیا زۆر به‌ئاشكرا هه‌ندێك هه‌نگاوی نا، كه ڕاسته‌وخۆ ئه‌نقه‌ره‌ی كرده ئامانج. گرنكترین ئه‌و هه‌نگاوانه له كاتی سه‌رهه‌ڵدانی قه‌یرانی كه‌نداو بوو كه له‌گه‌ڵ قه‌ته‌ر دروست بوو. عه‌ره‌بستانی سعوودی، ئیمارات، به‌حرێن و میسر لیستێكی داواكاریی سێزده خاڵییان ئاراسته‌ی قه‌ته‌ر كرد بۆ ئه‌وه‌ی پێی پابه‌ند بێت وه‌كوو مه‌رجی سه‌ره‌كی و پێشوه‌خته بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی ئه‌م وڵاتانه له‌گه‌ڵ ده‌وحه. یه‌كێك له خاڵه‌كان بریتی بوو له داخستنی سه‌ربازگه‌ی توركیا له قه‌ته‌ر و نه‌هێشتنی سه‌ربازی توركی له‌م وڵاته‌دا. ئه‌مه‌یش بۆ یه‌كه‌م جار بوو په‌یوه‌ندیی ئه‌نقه‌ره-ڕیاز بگاته ئه‌م ئاسته خراپه.
خاڵێكی دیكه‌ی گرنگ كه به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌ریی ئه‌رێنیی هه‌بوو لهسهر په‌یوه‌ندییه دیپلۆماسی و سیاسییه‌كانی توركیا و عه‌ره‌بستانی سعوودی، كوشتنی ڕۆژنامه‌نووس و نووسه‌ری سعوودی "جه‌مال ئه‌حمه‌د خاشقچی" بوو له كونسڵخانه‌ی عه‌ره‌بستانی سعوودی له ئیستا‌نبووڵ. دوای ئه‌م ڕووداوه توركیا چهندین جار داوای له به‌رپرسانی عه‌ره‌بستانی سعوودی كرد هاوكارییان بكات بۆ گه‌یشتن به ڕاستییه‌كان، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تاوانه‌كه ڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن تیمێكی تایبه‌تی هه‌واڵگریی عه‌ره‌بستانی سعوودییه‌وه ئه‌نجام درابوو و ئه‌م بابه‌ته‌یش له‌لایه‌ن ڕاپۆرته‌كانی ده‌زگه‌ی هه‌واڵگریی ئه‌مریكی (CIA)یه‌وه پشتڕاست كرابووه‌وه، ڕیاز سه‌رجه‌م داواكارییه‌كانی توركیای بێ وه‌ڵام هێشته‌وه. به‌رانبه‌ر ئه‌مه، ڕیاز هه‌ڵمه‌تی بایكۆتكردنی به‌رهه‌مه توركییه‌كانی ڕاگه‌یاند و هه‌وڵی دا له ڕێگه‌ی گوشاری ئابوورییه‌وه توركیا لاواز بكات.
له سه‌رده‌می سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكا، دۆناڵد ترامپ، ڕیاز توانیی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ واشنتۆن بگه‌یه‌نێته ئاستێكی به‌رز، ئه‌ویش له سایه‌ی واژووكردنی ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له گرێبه‌ستی كڕینی چه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا كه به‌هاكه‌ی گه‌یشته چهندین ملیار دۆلاری ئه‌مریكی. واتا ئه‌و كاته شازاده‌ی جێنشینی سعوودیا (محه‌مه‌د بن سه‌لمان) زیاتر هه‌وڵی دا له ڕێگه‌ی ئه‌م جۆره گرێبه‌ستانه‌وه ترامپ بۆ خۆی ڕابكێشێ و په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ڕیاز و واشنتۆن بگه‌یه‌نێته ئاستێكی باش. به‌ڵام ئێستا له سه‌رده‌می سه‌رۆكی ئه‌مریكی "جۆ بایدن"، هه‌ندێك گۆڕانكاری به‌سه‌ر سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكادا هاتووه، كه ئاماژه‌كان به‌ره‌و ئه‌و ئاراسته‌یه‌یه واشنتۆن ده‌یه‌وێت له‌گه‌ڵ ئێران ڕێك بكه‌وێت و كێشه‌ی یه‌مه‌ن چاره‌سه‌ر بكات و بگه‌ڕێته‌وه بۆ جێبه‌جێكردنی دیپلۆماسییه‌تی كلاسیكی كه بریتییه له مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ شای عه‌ره‌بستانی سعوودی "سه‌لمان بن عه‌بدولعه‌زیز" له جیاتی شازاده‌ی جێنشین "محه‌مه‌د بن سه‌له‌مان". بۆیه عه‌ره‌بستانی سعوودی ناچاره پێداچوونه‌وه‌یه‌كی گشتی به سیاسه‌ته‌كانی خۆیدا بكات كه له سه‌رده‌می سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكا، ترامپ، په‌یڕه‌وی ده‌كرد. به‌رانبه‌ر ئه‌مه ئه‌م پرسیاره‌مان بۆ دروست ده‌بێت: ئایا ئێستا بۆچی توركیا هه‌وڵ ده‌دات په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ ڕیاز ئاسایی بكاته‌وه؟ هه‌وڵ ده‌ده‌ین له ڕێگه‌ی ئه‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بده‌ینه‌وه:
- دوای سه‌ركه‌وتنی "جۆ بایدن" له هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌مریكا، چاوه‌ڕوان ده‌كرێت گۆڕانكارییه‌كی به‌رچاو له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا ڕوو بدات و هه‌وڵ ده‌درێت هه‌ندێك هه‌ڵه ڕاست بكرێته‌وه كه له سه‌رده‌می سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكا، ترامپ، كرابوو. هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌ردۆغان و بایدن زۆر خراپه و ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌یه ئه‌م بابه‌ته ئه‌نقه‌ره تووشی كێشه وگرفتی جددی بكات؛ به‌تایبه‌تی له سووریا و بابه‌تی به‌كارهێنانی سامانه سروشتییه‌كانی ده‌ریای ناوه‌ڕاست و ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. بۆیه ئه‌ردۆغان هه‌وڵ ده‌دات ئه‌م كێشه و گرفتانه له ڕێگه‌ی ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه چاره‌سه‌ر بكات. بێ گۆمان پێكانی ئه‌م ئامانجه مه‌حاڵ نییه به‌ڵام له هه‌مان كاتدا ئه‌ركێكی قورسه و پێویستی به كات ده‌بێت.
- واده‌ی ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنه گشتییه‌كانی توركیا ئه‌گه‌ر پێش نه‌خرێت، دوای نزیكه‌ی دوو ساڵی تر ئه‌نجام ده‌درێت؛ ئه‌مه‌یش ماوه‌یه‌كی زۆر نییه و بارودۆخی ئاك پارتی و ئه‌ردۆغان لهسهر ئاستی ناوه‌خۆ زۆر باش نییه و ئه‌گه‌ر چه‌ند ده‌ستكه‌وتێكی به‌رچاو لهسهر ئاستی ده‌ره‌كی به‌ده‌ست نه‌هێنێت، لهسهر ئاستی ناوه‌خۆ بارودۆخی باشتر نابێت. چونكه به‌ره‌یه‌كی ئۆپۆزیسیۆنی فراوان له دژی ئاك پارتی و خودی ئه‌ردۆغان دروست بووه و هه‌موو تواناكانی خۆیان خستۆته گه‌ڕ بۆ لاوازكردنی ئاك پارتی و خودی ئه‌ردۆغان. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ وڵاتانی وه‌كوو عه‌ره‌بستانی سعوودی و میسر پێویستی به كاته، بۆیه ئه‌نقه‌ره له ئێستاوه ده‌ستی به هه‌وڵه‌كانی ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی كردووه.
- باری ئابووریی توركیا له‌وپه‌ڕی خراپیدایه. لێكه‌وته‌كانی په‌تای كۆرۆنایش بارودۆخه ئابوورییه‌كه‌ی توركیای قورستر كردووه. جگه له‌مه‌یش، خراپبوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ وڵاتانی كه‌نداو و وڵاته ئه‌وروپییه‌كانی وه‌كوو فه‌ڕه‌نسا و ته‌نانه‌ت خراپیی په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌نقه‌ره-واشنتۆن به‌هۆی كڕینی سیسته‌می مووشه‌كیی S-400ی ڕووسی وای له توركیا كردووه، لهسهر ئاستی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی به‌ته‌نیا بمێنێته‌وه. خراپبوونی باری ئابووری لهسهر ئاستی ناوه‌خۆ، گوشاره ناوخۆیییه‌كانی بۆ سه‌ر ئاك پارتی به شێوه‌یه‌كی به‌رچاو زیاد كردووه و، ئه‌مه‌یش بووه‌ته هۆكارێكی سه‌ره‌كی بۆ ئه‌وه‌ی توركیا به په‌یوه‌ندییه ده‌ره‌كییه‌كانی خۆیدا بچێته‌وه، به‌تایبه‌تی له‌گه‌ڵ وڵاتانی كه‌نداو و میسر؛ چونكه وڵاتێكی وه‌كوو عه‌ره‌بستانی سعوودی بازاڕێكی گرنگه بۆ وه‌به‌رهێنه‌ر و كۆمپانییه توركییه‌كان و هه‌وڵێكی جددییش ده‌درێت له‌لایه‌ن ئه‌نقه‌ره‌وه بۆ كۆتاییهێنان به بایكۆته‌كه‌ی عه‌ره‌بستانی سعوودی بۆ كه‌لوپه‌له توركییه‌كان.
- دیاریكردنی سنووری ده‌ریایی و ده‌رهێنان و لێكۆڵینه‌وه له سامانه سروشتییه‌كانی له ده‌ریای ناوه‌ڕاست، بابه‌تێكی دیكه‌یه كه توركیا كاری لهسهر ده‌كات. بۆ ئه‌وه‌ی توركیا ئه‌نجامێكی باش له‌م بابه‌ته به‌ده‌ست بێنێت، ده‌بێ په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بستانی سعوودییش ئاسایی بكاته‌وه، چونكه عه‌ره‌بستانی سعوودی كاریگه‌ریی لهسهر میسر هه‌یه و، توانای ڕازیكردنی میسری هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ توركیا به‌یه‌كه‌وه هه‌نگاو بنێن. به‌ڵام ئه‌م كاره ئاوا به‌ئاسانی نایه‌ته دی، ئه‌گه‌ر متمانه‌یه‌كی ڕاسته‌قینه دروست نه‌بێت له نێوان ئه‌نقه‌ره-ریاز له لایه‌ك و ئه‌نقه‌ره-قاهیره له لایه‌كی دیكه‌وه. به‌هۆی ئه‌و سیاسه‌ته‌ی كه توركیا تا ئێستا په‌یڕه‌وی كردووه، به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌رییه‌كی ئه‌وتۆی له ده‌ریای ناوه‌ڕاست نه‌ماوه و گۆشه‌گیر كراوه. بۆیه ئه‌نقه‌ره ئه‌گه‌ر بتوانێ له لایه‌ك په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ میسر و عه‌ره‌بستانی سعوودی ئاسایی بكاته‌وه و له لایه‌كی دیكه‌وه په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ فه‌ڕه‌نسا بخا‌ته ڕێره‌وێكی ته‌ندروسته‌وه، ئه‌وه ده‌توانێ له ده‌ریای ناوه‌ڕاستیشدا پێگه‌ی خۆی بپارێزێت.
هه‌ر له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه‌ی سه‌ره‌وه، ده‌بینین ئێستا ئه‌نقه‌ره هه‌وڵ ده‌دات په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ ڕیاز ئاسایی بكاته‌وه. له‌وانه‌یه ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌نقه‌ره-ریاز به‌قه‌ده‌ر ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌نقه‌ر-قاهیره قورس نه‌بێت، به‌ڵام ئه‌وه‌یش به واتای ئه‌وه نایه‌ت ئاسانه و یه‌كسه‌ر ئه‌نجام ده‌درێت.
له كۆتاییدا ده‌توانین بڵێین توركیا بۆ ئه‌وه‌ی كۆتایی به‌و ته‌نیایییه‌ی خۆی بهێنێت كه لهسهر ئاستی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی ڕووبه‌ڕووری بۆته‌وه، له لایه‌ك هه‌وڵ ده‌دات به شێوه‌یه‌كی گشتی به په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆێدا پچێته‌وه له‌گه‌ڵ وڵاتانی كه‌نداو و میسر و، له لایه‌كی دیكه ئه‌نقه‌ره سه‌رقاڵی ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانییه‌تی له‌گه‌ڵ فه‌ڕه‌نسا و ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا؛ ته‌نانه‌ت كار بۆ باشتركردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌كات له‌گه‌ڵ ئیسرائیلیش.
Latest from موه‌فه‌ق عادل عومه‌ر
- لێکەوتەی وەپاشکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان
- لێکەوتەی هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغان لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکیی تورکیا
- خوێندنه‌وه‌یه‌كی سیاسی بۆ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تی و په‌رله‌مانی 14ی مایس له توركیا
- لێكهوته و كاریگه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كانی 14ی مایسی توركیا لهسهر هه‌رێمی كوردستان
- ئاسۆی هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٣ی تورکیا: شرۆڤە و لێکەوتەکان
- توركیا و بڕیاری دادگهی نێوبژیكاریی نێوده‌وڵه‌تی له پاریس لهمهڕ ههناردهكردنی نهوتی ههرێم
- ئاسۆی پەیوەندییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان: هەڕەشە و دەرفەتەکان
- جووڵەی دیپلۆماسیی نێچیرڤان بارزانی و کردنەوەی دەرگەی زیاتر
- بڕیارەکانی دادگهی فیدراڵی و ئەگەرەکانی بەردەم هەرێمی کوردستان
- خوێندنه‌وه‌یه‌كی سیاسی بۆ سهردانهكهی سه‌رۆكی ههرێم بۆ ئه‌نقه‌ره