 |
ڕۆڵی نێچیرڤان بارزانی له هاوكێشه‌كانی نێوان فه‌ڕه‌نسا و عێراق و هه‌رێمی كوردستان
موەفەق عادل عومەر، دكتۆرا له سیسته‌مه سیاسییه‌كان و مامۆستا له به‌شی سیسته‌مه سیاسییه‌كان و سیاسه‌تی گشتی- زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین
پێشه‌كی
بوونی سه‌ركرده‌ی كاریزما له هه‌ر وڵاتێكدا، به‌تایبه‌تی له قۆناغه‌كانی بنیاتنانی بنه‌ماكانی ده‌وڵه‌ت، زۆر پێویست و گرنگه. یه‌كێك له كێشه هه‌ره گه‌وره‌كانی عێراق له ساڵی 1921ه‌وه تا ئێستا، نه‌بوونی سه‌ركرده‌یه‌كی كاریزمای قبووڵكراوه له‌لایه‌ن گشت گرووپ و لایه‌نه‌كانه‌وه؛ ئه‌وه‌ی ده‌ریش كه‌وتبێت ئه‌وه دیكتاتۆر بووه و له ڕێگه‌ی گوشاری هێزه‌وه توانیویه‌تی خۆی بسه‌پێنێت. بۆیه له دوای ساڵی 2003، قه‌یرانی ده‌رنه‌كه‌وتنی سه‌ركرده‌یه‌كی كاریزما و به‌توانای قبووڵكراو له‌سه‌رانسه‌ری عێراق، بووه‌ته یه‌كێك له هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كانی ناسه‌قامگیری له‌سه‌ر ئاستی عێراقدا. بۆیه قه‌یرانی ده‌رنه‌كه‌وتنی سه‌ركرده‌یه‌كی كاریزما یارمه‌تیده‌رێكی باش بووه بۆ به‌رپابوونی ناسه‌قامگیری.
له لایه‌كی دیكه ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به درێژاییی مێژوو، گۆڕه‌پانێكی گه‌رموگوڕه و تیایدا چه‌ندین كێشه‌ی قووڵ و گرفتی بێچاره‌سه‌ر هه‌یه. بۆیه ئه‌م ناوچه‌یه به‌رده‌وام، بووه‌ته بابه‌تێكی كێشه‌له‌سه‌ر له نێوان وڵاته زلهێزه‌كاندا. فه‌ڕه‌نسایش یه‌كێكه له‌م وڵاته زلهێزانه كه ڕۆڵ و پێگه‌یه‌كی گرنگی هه‌یه له ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی ناسه‌قامگیر؛ پاریس به هیچ شێوه‌یه‌ك نایه‌وێت بارودۆخێكی ئاوا له ناوچه‌كه‌دا دروست بێت كه دژی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان و به‌هاكانی بێت. له‌م چوارچێوه‌یه‌دا عێراق به حوكمی پێگه ستراتیژییه‌كه‌یه‌وه، وڵاتێكی گرنگه و ڕاسته‌وخۆیش كاریگه‌ریی هه‌یه له‌سه‌ر ئاسایشی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. ناسه‌قامگیریی ناوخۆییی عێراق ڕێگه‌خۆشكه‌ره بۆ سه‌رهه‌ڵدانی گرووپی تیرۆریستی تیایدا، كه ئه‌مه‌یش ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌ریی هه‌یه له‌سه‌ر ئاسایشی ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و جیهاندا. ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ی كه له ماوه‌ی ڕابردوودا له وڵاتانی وه‌كوو لوبنان، سووریا، یه‌مه‌ن و عێراق و ئه‌فغانستان و توركیا و ئێران ڕوویان داوه، فه‌ڕه‌نسای ناچار كردووه كه ڕاسته‌وخۆ هه‌وڵه‌كانی خۆی چڕ بكات بۆ ئه‌وه‌ی پێگه و ڕۆڵه ستراتیژییه‌كه‌ی خۆی له‌م وڵاتانه له‌ده‌ست نه‌دات.
ڕۆڵی نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان به ڕاگرتنی هاوسه‌نگی له نێوان پهیوهندییهكانی هه‌رێمی كوردستان و پاریس له لایه‌ك و هه‌رێمی كوردستان و به‌غدا له لایه‌كی دیكه، زۆر گرنگه و پێویسته به شێوه‌یه‌ك ئه‌م هاوسه‌نگییه ڕابگیرێت له دژی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی هه‌ولێر نه‌شكێته‌وه و كاریگه‌ریی نه‌رێنیی نه‌بێت له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمییه‌كانی هه‌ولێر. چونكه له ماوه‌ی ڕابردوو، به‌تایبه‌تی دوای ئه‌نجامدانی ڕیفراندۆم و ڕووداوه‌كانی 16ی ئۆكتۆبه‌ر، هه‌وڵه دیپلۆماسییه‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وه‌ڵه‌تی و تا ڕادده‌یه‌كی مه‌عقووڵ ڕاگرتنی هاوسه‌نگی له پهیوهندییهكانی هه‌ولێر و وڵاتانی هه‌رێمی و جیهانی، دووباره گه‌ڕانه‌وه‌ی هه‌ولێری بۆ گۆڕه‌پانی نێوده‌وڵه‌تی و دانانی په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمییه‌كان مسۆگه‌ر كرد.
بۆچی عێراق و هه‌رێمی كوردستان گرنگن بۆ فه‌ڕه‌نسا؟
پهیوهندییهكانی فه‌ڕه‌نسا – عێراق و فه‌ڕه‌نسا-هه‌رێمی كوردستان، بۆ فه‌ڕه‌نسییه‌كان زۆر گرنگه و پاریس نایه‌وێت ده‌وڵه‌تێكی وه‌كوو عێراق بكه‌وێته ژێر ڕكێفی توركیا و تاران. توركیا، به‌تایبه‌تی دوای ساڵی 2011، سیاسه‌تێكی جیاواز به‌رانبه‌ر وڵاتانی ئه‌وروپا و به‌تایبه‌تی فه‌ڕه‌نسا په‌یڕه‌و كردووه و له ئه‌نجامدا ئه‌م سیاسه‌ته‌ی توركیا، فه‌ڕه‌نسای نیگه‌ران كردووه، چونكه فه‌ڕه‌نسا و توركیا زۆر به‌ڕوونی ڕكابه‌رێتیی یه‌كتر ده‌كه‌ن، به‌تایبه‌تی له سووریا، لیبیا، لوبنان و عێراق. له‌م نێوه‌نده‌دا پاریس بۆ ئه‌وه‌ی نفووزی توركیا له عێراق كه‌م بكاته‌وه، ڕاسته‌وخۆ پهیوهندییهكانی خۆی له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی مه‌ركه‌زی و هه‌رێمی كوردستان گه‌یاندۆته به‌رزترین ئاست. به حوكمی ئه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستانیش پێگه‌یه‌كی گرنگی هه‌یه له بابه‌تی سه‌قامگیریی عێراق، بۆیه ده‌بینین، به‌تایبه‌تی فه‌ڕه‌نسا زۆر گرنگی به سه‌ركه‌وتنی ئه‌زموونی هه‌رێمی كوردستان ده‌دات و به‌رده‌وام هه‌وڵی ئه‌وه‌ی داوه قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستان له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراقدا بپارێزێت. هه‌ر له‌م نێوه‌نده‌دا هاتنی به‌رپرسانی فه‌ڕه‌نسا بۆ هه‌ولێر له كاتی سه‌ردانیكردنیان بۆ عێراق، خۆی له خۆیدا په‌یامی ئه‌وه له‌خۆ ده‌گرێت كه هیچ پرۆسه‌یه‌كی سیاسی له عێراق سه‌ركه‌وتوو نابێت ئه‌گه‌ر هه‌رێمی كوردستانی تێدا به‌شدار نه‌بێت. بۆیه ده‌بینین له ئه‌جێندای سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆكی فه‌ڕه‌نسا "ئیمانوێل ماكرۆن" به مه‌به‌ستی به‌شداریكردن له كۆبوونه‌وه‌ی لووتكه‌ی هه‌رێمایه‌تیی به‌غدا كه بۆ پاڵپشتیكردن له سه‌قامگیری له عێراق و ناوچه‌كه‌دا ڕێك ده‌خرێت، شاری هه‌ولێریشی تێدایه و ئه‌مه وه‌كوو په‌یامێكی ناراسته‌وخۆیه كه به‌بێ هه‌رێمی كوردستان هیچ لووتكه و پرۆسه‌یه‌كی سیاسی، سه‌ركه‌وتوو نابێت.
به‌رانبه‌ر ئه‌مه نێچیرڤان بارزانی له ماوه‌ی زیاتر له دوو ساڵی ڕابردوودا كه وه‌كوو سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌ستبه‌كار بووه، هه‌وڵه‌كانی خۆی له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی چڕ كردۆته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی پهیوهندییهكانی هه‌رێمی كوردستان بگه‌یه‌نێته ئاستێكی قبووڵكراو. مێژووی پهیوهندییهكانی فه‌ڕه‌نسا – كورد ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌خات كه پاریس هه‌میشه ئاماده بووه بۆ یارمه‌تیدان و پاڵپشتیكردن له دۆزی كورد. ئه‌م دۆستایه‌تییه‌ی فه‌ڕه‌نسا-كورد ڕه‌نگداوه‌یه‌كی به‌رچاوی هه‌بوو بۆ سه‌ر پهیوهندییهكانی فه‌ڕه‌نسا-هه‌رێمی كوردستان. ئه‌م خاڵه به‌تایبه‌تی دوای ئه‌نجامدانی ڕیفراندۆم و ڕووداوه‌كانی 16ی ئۆكتۆبه‌ر زۆر به‌ڕوونی به‌ده‌ركه‌وت؛ پاریس ئه‌و كاته تاكه لایه‌نی سیاسیی نێوده‌وڵه‌تی بوو كه ئاماده‌ییی خۆی ده‌ربڕی بۆ پێشوازیكردن له نێچیرڤان بارزانی. بێ گومان نێچیرڤان بارزانیش به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌سایه‌تییه‌كی میانڕه‌و و ئاشتیخواز و تا ڕادده‌یه‌كی باشیش قبووڵكراوه له‌سه‌ر ئاستی نێوخۆیی و ده‌ره‌كی، له‌گه‌ڵ ئه‌م پێشوازییه‌ی نێچیرڤان بارزانی له پاریس گرێكوێره‌كانی دوای ڕیفراندۆم و ڕووداوه‌كانی 16ی ئۆكتۆبه‌ر كرانه‌وه؛ سه‌بر سه‌بر، هه‌رێمی كوردستان به یارمه‌تیی ڕاسته‌وخۆی فه‌ڕه‌نسا دووباره له ڕووی دیپلۆماسییه‌وه به‌ره‌و جیهان كرایه‌وه.
له لایه‌كی دیكه پاریس، به‌تایبه‌تی دوای ئه‌وه‌ی ئه‌مریكا بڕیاری كشاندنه‌وه‌ی هێزه شه‌ڕكه‌ره‌كانی خۆی دا له عێراق، زیاتر كار بۆ ئه‌وه ده‌كات سه‌قامگیری له عێراق به‌رپا بێت و ڕوو له خراپی نه‌كات. ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی تیرۆر و ڕێكخراوه تیرۆریستییه‌كان له عێراق، ئامانجێكی دیكه‌ی فه‌ڕه‌نسایه كه به‌جددی كاری بۆ ده‌كات و فه‌ڕه‌نسایش به‌شداربوویه‌كی چالاكی هاوپه‌یمانیی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی تیرۆر بوو له عێراق كه به سه‌رۆكایه‌تیی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا پێك هێنراوه. پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه ئابوورییه‌كانی فه‌ڕه‌نسا له عێراق، به‌تایبه‌تی به‌شداریكردن له دووباره بنیاتنانه‌وه‌ی ناوچه كۆنترۆڵكراوه‌كانی ژێرده‌ستی داعش، كه مه‌زه‌نده ده‌كرێت پرۆسه‌ی بنیاتنانه‌وه‌كه نزیكه‌ی 80 ملیار دۆلاری ئه‌مریكیی تێ بچێت، به‌شێكی دیكه‌ی ئه‌جێندای فه‌ڕه‌نسایه له عێراق. هه‌روه‌ها كه‌رتی وزه دیوێكی دیكه‌ی په‌یوه‌ندییه ئابوورییه‌كانی پاریس – به‌غداد پێك ده‌هێنێت، چونكه عێراق یه‌كێكه له وڵاته به‌رهه‌مهێنه‌ره گرنگه‌كانی نه‌وت له جیهان و پاریسیش نایه‌وێت ئه‌م خاڵه گرنگه فه‌رامۆش بكات.
چۆن سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌توانێ هاوسه‌نگیی نێوان پهیوهندییهكانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ فه‌ڕه‌نسا و به‌غدا ڕابگرێت؟
ڕاگرتنی هاوسه‌نگی له پهیوهندییهكانی نێوان هه‌ولێر له‌گه‌ڵ هه‌ر یه‌ك له پاریس و به‌غدا له لایه‌ك و ئه‌نقه‌ره و واشنتن له لایه‌كی دیكه، كارێكی زۆر قورسه و پێویستی به په‌یڕه‌وكردنی دیپلۆماسییه‌تێكی كارایه. نێچیرڤان بارزانی تا ئێستا توانیویه‌تی وه‌كوو سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان تا ڕادده‌یه‌كی باش ئه‌م هاوسه‌نگییه بپارێزێت و نه‌هێڵێ پهیوهندییهكانی هه‌رێم به لای لایه‌نیكی دیاریكراودا بشكێته‌وه. لێره ده‌كرێ ئه‌م لایه‌نانه دابه‌شی سه‌ر دوو به‌ره بكه‌ین: به‌ره‌ی یه‌كه‌میان بریتییه له هه‌ر یه‌ك له واشنتن و پاریس كه ناكۆكیی زۆر له نێوان ئه‌م دوو وڵاته نییه و تا ڕادده‌یه‌ك ده‌توانن هه‌ماهه‌نگیی یه‌كتر بكه‌ن و، هه‌ولێریش ده‌كرێ پهیوهندییهكانی له‌گه‌ڵ هه‌ردوو لا پته‌وتر بكات به‌بێ ئه‌وه‌ی لایه‌نه‌كه‌ی دیكه بێزار بكات. به‌ڵام كێشه سه‌ره‌كییه‌كه، له پهیوهندییهكانی نێوان هه‌ولێر له‌گه‌ڵ ئه‌نقه‌ره و تارانه، چونكه به‌تایبه‌تی هه‌ر جۆره په‌یوه‌ندییه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌م دوو وڵاته، نابێت بگاته ئاستێك تیایدا پاریس بێزار و نیگه‌ران بكات. لێره ڕۆڵی نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان به‌ده‌رده‌كه‌وێت و هاوسه‌نگییه‌كه ده‌كرێ له ڕێگه‌ی ئه‌وه‌وه دروست بكرێت. بۆیه له‌م چوارچێوه‌یه‌دا پرسیاری ئه‌وه‌مان بۆ دروست ده‌بێت: ئایا "نێچیرڤان بارزانی" ده‌بێ چ ڕۆڵێگ بگێڕێت بۆ ئه‌وه‌ی هاوسه‌نگیی نێوان پهیوهندییهكانی هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ هه‌ر یه‌ك له فه‌ڕه‌نسا و حكوومه‌تی مه‌ركه‌زیی عێراقی بپارێزێت؟ بۆ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره جه‌وهه‌رییه، ده‌كرێ ئه‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه بخه‌ینه ڕوو:
- درێژه‌دان به په‌یوه‌ندییه دووقۆڵییه‌كانی هه‌ولێر – پاریس؛ ئه‌م هه‌نگاوه تا ئێستا به‌باشی نراوه به‌ڵام پێویسته په‌یوه‌ندییه‌كان قووڵتر بكرێن و كونسوڵخانه‌ی فه‌ڕه‌نسا و سه‌نته‌ری ڕۆشنبیریی فه‌ڕه‌نسا له هه‌ولێر كاری هاوبه‌شی زیاتریان له‌گه‌ڵ بكرێت. بۆیه زۆر گرنگه له كاتی كۆبوونه‌وه و سه‌ردانه فه‌رمییه دیپلۆماسییه‌كان، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان، ستافی په‌یوه‌ندیداری حكوومی و په‌رله‌مانیش له‌گه‌ڵ خۆی بباته ئه‌م جۆره كۆبوونه‌وانه. واته هه‌ندێك كه‌رت و بابه‌ت هه‌یه ده‌بێت لایه‌نی پسپۆر تیایدا به‌شداری بكات؛ سه‌رۆكی هه‌رێمیش ده‌كرێ ڕابه‌رایه‌تیی نانه‌وه‌ی ئه‌م هه‌نگاوانه بكات؛ چونكه ده‌بێت ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردن به گشت به‌شه‌كانییه‌وه هه‌ماهه‌نگی یه‌كتر بن و ببنه ته‌واوكه‌ری یه‌كتر له‌ژێر چه‌تری سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمدا.
- نێچیرڤان بارزانی كاتێ سه‌رۆكوه‌زیرانی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بوو، ده‌ستی كرد به فرۆشتنی نه‌وتی هه‌رێم؛ واتا بنه‌مای ده‌رهێنان و به‌بازاڕكردنی نه‌وتی هه‌رێم له سه‌رده‌می ئه‌ودا بوو. هه‌رچه‌نده ئه‌م هه‌نگاوه هه‌ندێك لایه‌نی نه‌رێنیی هه‌بوو به‌ڵام له هه‌مان كاتدا زۆر گرنگ بوو بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رێم له ڕووی ئابووری و دارایی و وزه‌وه سه‌ربه‌خۆیی به‌ده‌ست بهێنێت و له‌م بوارانه پشت به خۆی ببه‌ستێت. تا ئێستایش هه‌رێم نه‌وته‌كه‌ی خۆی ده‌رده‌هێنێ و ده‌یفرۆشی. پێویسته له كه‌رتی وزه له هه‌رێمی كوردستان كۆمپانیا فه‌ڕه‌نسییه‌كانیش به‌شدارییان پێی بكرێت، به‌تایبه‌تی له پرۆسه‌ی ده‌رهێنان و به‌بازاڕكردنی نه‌وتی هه‌رێم. واتا ئه‌م كه‌رته چه‌ندان كۆمپانیای جیهانی و هه‌رێمی له‌خۆ بگرێت، ئه‌وه‌نده باشتر و یارمه‌تیده‌ر ده‌بێت بۆ سه‌رخستنی پرۆسه‌كه. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌م كۆمپانیایانه گوشار ده‌خه‌نه سه‌ر حكوومه‌ته‌كه‌یان كه سه‌قامگیریی هه‌رێم له مه‌ترسییه ده‌ره‌كی و ناوخۆیییه‌كان بپارێزێت. واتا ئه‌م هه‌نگاوه كاردانه‌وه‌ی باشی سیاسی و دیپلۆماسیی لێ ده‌كه‌وێته‌وه و هاوسه‌نگیی نێوان پهیوهندییهكانی نێوان هه‌ولێر له‌گه‌ڵ هه‌ر یه‌ك له پاریس و ئه‌نقه‌ره ده‌پارێزێت؛ چونكه هه‌رێم به‌م جۆره به‌بێ جیاوازی، كۆمپانیاكانی كه‌رتی وزه‌ی فه‌ڕه‌نسی و توركیی له پرۆسه‌كه‌دا به‌شداریی پێ كردووه. ڕاسته ئێستا بابه‌تی ده‌رهێنان و به‌بازاڕكردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان زیاتر له‌ژێر كۆنترۆڵی حكوومه‌تی هه‌رێمه، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بنه‌مای پرۆسه‌كه له‌ژێر چاودێریی "نێچیرڤان بارزانی" نراوه، كاریگه‌ریی له‌سه‌ر پرۆسه‌كه هه‌ر ماوه و به سیفه‌تی سه‌رۆكی هه‌رێمی، ده‌توانی تێبینییه‌كانی خۆی بخاته به‌رده‌م حكوومه‌ت؛ چونكه ئه‌م بابه‌ته ده‌ستی سه‌رۆكی هه‌رێم كراوه‌تر ده‌كات بۆ پته‌وتركردنی په‌یوه‌ندییه دیپلۆماسییه‌كانی له‌گه‌ڵ وڵاتانی جیهان به‌تایبه‌تیش فه‌ڕه‌نسا.
- نێچیرڤان بارزانی، له‌سه‌ر ئاستی ناوه‌خۆی هه‌رێم و عێراق و به‌شه‌كانی دیكه‌ی كوردستان كه‌سایه‌تییه‌كی قبووڵكراوه. ئه‌م بابه‌ته زۆر گرنگه بۆ فه‌ڕه‌نسا، به‌تایبه‌تی له ڕۆژاوای كوردستان، چونكه سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان په‌یوه‌ندیی هه‌یه له‌گه‌ڵ هه‌ندێك لایه‌نی سیاسیی سووری و تا ڕادده‌یه‌كی به‌رچاویش كاریگه‌ریی هه‌یه له‌سه‌ریان. له ڕووی جوگرافیشه‌وه هه‌رێمی كوردستان به سووریاوه به‌ستراوه؛ ئه‌مه‌یش خاڵێكی دیكه‌یه كه ده‌كرێ ببێته بابه‌تی هه‌ماهه‌نگیی نێوان پاریس-هه‌ولێر، به‌ڵام ده‌بێت ئه‌م بابه‌ته زۆر به‌وردی له‌لایه‌ن سه‌رۆكی هه‌رێمه‌وه زه‌مینه‌سازیی بۆ بكرێت بێ ئه‌وه‌ی ئه‌م هه‌نگاوه ببێته مایه‌ی نیگه‌رانیی واشنتن و ئه‌نقه‌ره. به‌پێچه‌وانه ئه‌گه‌ر به‌جددی كار له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته بكرێت، ئه‌وه ده‌كرێ نێچیرڤان بارزانی ببێته خاڵی به‌یه‌كگه‌یشتنی پاریس-ئه‌نقه‌ره-واشنتن و، پێگه و ڕۆڵی به‌رچاوی له ڕۆژاوادا هه‌بێت. بۆیه باشتركردنی پهیوهندییهكانی هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌كانی ڕۆژاوا، به پله یه‌ك له به‌رژه‌وه‌ندیی هه‌رێم ده‌بێت و، ده‌كرێ ئه‌م كارته له ڕاگرتنی هاوسه‌نگیی پهیوهندییهكانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ پاریس و ئه‌نقه‌ره و ته‌نانه‌ت به‌رانبه‌ر به‌غدایش به‌كار بهێنرێت.
- فه‌ڕه‌نسا پاڵپشتیی خۆی بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنه گشتییه‌كان له عێراق ڕاگه‌یاندووه و بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌یش له ڕێگه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانه‌وه بۆ سه‌رخستنی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن له عێراق، یارمه‌تیی داراییی پێشكه‌شی عێراق كردووه. به‌ڵام ئێستا عێراق به دۆخێكی ناله‌باردا تێ ده‌په‌ڕێت و هه‌ندێك لایه‌ن ده‌یانه‌وێ به‌ته‌واوی شكست به پرۆسه‌ی سیاسی له عێراق بهێنن و هه‌ژموونی ئێران له عێراق كاراتر بكه‌ن و به‌ته‌واوی عێراق ڕاده‌ستی ئێران بكه‌ن. به‌هێزبوونی تاران له عێراق، به شێوه‌یه‌كی ناڕ‌استه‌وخۆ كاریگه‌ریی نه‌رێنیی ده‌بێ له‌سه‌ر فه‌ڕه‌نسا، چونكه ئێران له لایه‌ك له سووریا و له لایه‌كی دیكه له لوبنان، پێگه‌ی خۆی به‌هێز كردووه و كاریگه‌ریی نه‌رێنیی هه‌یه له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی فه‌ڕه‌نسا له‌م دوو وڵاته، بۆیه فه‌ڕه‌نسا نایه‌وێ عێراقیش وه‌كوو ئه‌م دوو وڵاته له‌ده‌ست فه‌ڕه‌نسا ده‌ربچێ. له‌م چوارچێوه‌یه‌دا نێچیرڤان بارزانی هه‌م وه‌كوو سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و هه‌میش به سیفه‌تی جێگری سه‌رۆكی به‌هێزترین حزبی كوردی، ده‌توانێ ڕۆڵێكی كارا ببینی بۆ پارێزگاریكردن له بنه‌ما دیموكراسییه‌كان و پرۆسه‌ی سیاسی له عێراقدا. هه‌رچه‌نده ئێستا هه‌ندێك لایه‌ن پێیان وایه كورد له به‌غدا زۆر لاواز بووه، به‌ڵام با ئه‌وه‌مان له‌یاد نه‌چی؛ ئه‌گه‌ر كورد دوای ساڵی 2003 پاڵپشتیی له پرۆسه‌ی سیاسیی عێراقی نه‌كردبا، ئه‌وه ئێستا عێراق له كه‌شوهه‌وایه‌كی سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسیی جیاوازتر و خراپتر ده‌بوو. ئه‌گه‌ر كورد ئه‌و هێزه‌ی پێشوویشی نه‌بێ، به‌ڵام ئێستایش تا ڕادده‌یه‌كی باش پێگه و قورساییی خۆی له‌ده‌ست نه‌داوه؛ واتا كورد توانیویه‌تی وه‌كوو كاره‌كته‌رێكی یه‌كلاییكه‌ره‌وه له‌سه‌ر ئاستی عێراق بمێنێته‌وه. ئه‌مه‌یش ده‌كرێ له‌لایه‌ن سه‌رۆكی هه‌رێمه‌وه بۆ ڕاگرتنی هاوسه‌نگییه‌ك له پهیوهندییهكانی له‌گه‌ڵ پاریس و ئه‌نقه‌ره و تاران و واشنتن و به‌غدا به‌كار بهێنرێت.
- هه‌رچه‌نده ئه‌م خاڵه‌یش تار ڕادده‌یه‌ك په‌یوه‌ندیی به خاڵی پێشووتره‌وه هه‌یه، به‌ڵام دوو بابه‌تی گرنگ هه‌یه كه سه‌رۆكی هه‌رێم كاریگه‌رتر ده‌كات و پێویسته ئاماژه‌یان پێ بكرێت: یه‌كه‌میان ڕێكخستنی نێوماڵی كورد له‌ژێر چه‌تری سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم؛ دووه‌میان پێگه و توانا و كاریزمای سه‌ركردایه‌تیی كورد له‌سه‌ر ئاستی عێراقدا. له ڕووی فه‌رمی و حكوومییه‌وه ئێستا نێچیرڤان بارزانی به پاڵپشتیی "مه‌سعوود بارزانی" (كه مه‌رجه‌عی كاریگه‌ری سیاسیی كورده)، ده‌توانێ ڕۆڵێكی به‌رچاوتر ببینی له‌سه‌ر ئاستی عێراق. پێویسته "نێچیرڤان بارزانی" سه‌ردانه‌كانی بۆ به‌غدا زیاتر بكات و چاوی به به‌رپرسه سیاسییه‌كانی عێراق بكه‌وێت. به‌ڵام به‌داخه‌وه تا ئێستا سه‌رۆكی هه‌رێم زیاتر پهیوهندییهكانی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی عێراق به مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی هه‌ولێر-به‌غدا به‌ڕێوه بردووه. جگه له‌مه، ده‌بێ سه‌رۆكی هه‌رێم ئه‌و پێگه‌یه‌ی كه هه‌یه‌تی به مه‌به‌ستی ئاراسته‌كردنی ڕووداوه‌كان له‌سه‌ر ئاستی عێراقدا كاراتر بكات و ببێته به‌شێكی گرنگی میكانیزمی دروستكردنی بڕیار له به‌غدا. له‌وانه‌یه كردنه‌وه‌ی ئۆفیسێكی تایبه‌ت به سه‌رۆكی هه‌رێم له به‌غدا ئه‌م هه‌وڵانه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بگه‌یه‌نێته ئاستی پێویست؛ هه‌روه‌ها دیاریكردنی یاریده‌ده‌رێكی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ كاروباری عێراق و جێگیركردنی ئه‌م جێگره له به‌غدا، پێگه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم له ڕووی سیاسییه‌وه له‌سه‌ر ئاستی عێراقدا پته‌وتر و كاراتر ده‌كات. جگه له‌مه، باشتره سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم دوو شاری گرنگی وه‌كوو نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا له لایه‌ك و مووسڵ و ئه‌نبار و دیالا له لایه‌كی دیكه‌وه فه‌رامۆش نه‌كات و لانی كه‌م نووسینگه‌ی هه‌ماهه‌نگی له‌و دوو شاره‌دا بكاته‌وه. "نێچیرڤان بارزانی" به سیفه‌تی سه‌رۆكی هه‌رێم، پێویسته ئه‌م شارانه‌ی عێراق به‌سه‌ر بكاته‌وه و پهیوهندییهكانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌م ناوچانه‌ی عێراق پته‌وتر بكات؛ چونكه كه‌سایه‌تیی "نێچیرڤان بارزانی"، شیاوه بۆ دروستكردنی ئه‌م جۆره په‌یوه‌ندییانه. ده‌ره‌نجام ئه‌گه‌ر كارێكی له‌م جۆره بكرێت، ئه‌وه توانای هه‌رێمی كوردستان بۆ ڕاگرتنی هاوسه‌نگیی نێوان پهیوهندییهكانی له‌گه‌ڵ پاریس و به‌غدا و ئه‌نقه‌ره و تاران و واشنتن زیاتر ده‌كات. ئه‌م هه‌نگاوه پێویستی به جووڵه‌ی زیاتری كه‌سایه‌تییه‌كی وه‌كوو "نێچیرڤان بارزانی"یه.
- پهیوهندییهكانی هه‌ولێر -ئه‌نقه‌ره نابێت بگاته ئاستێك، پاریس نیگه‌ران بكات، چونكه كێشه‌یه‌كی قووڵ هه‌یه له نێوان توركیا و فه‌ڕه‌نسا و بارودۆخه‌كه جاروبار ده‌گاته ئاستێكی نه‌خوازراو. هه‌رێمی كوردستان ده‌بێ ئه‌م ڕاستییه به دۆسته نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمی و ئه‌وروپییه‌كانی بگه‌یه‌نێت كه تاكه ده‌روازه‌ی هه‌رێمی كوردستان بۆ بازاڕه‌كانی جیهان به‌گشتی و ئه‌وروپا به‌تایبه‌تی، توركیایه؛ بۆیه هه‌ولێر له ڕووی ئابووری و وزه و بارزگانییه‌وه ناتوانێت واز له توركیا بهینێت، چونكه ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی له نێوان هه‌ولێر-ئه‌نقه‌ره هه‌یه له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌شی هه‌ردوو لایه و زیان به ئه‌وروپا و فه‌ڕه‌نسا ناگه‌یه‌نێت. به‌پێچه‌وانه هه‌رێم ده‌توانێ له ڕێگه‌ی توركیاوه بگاته بازاڕه‌كانی ئه‌وروپا و، ئه‌وروپایش له ڕێگه‌ی توركیاوه بگاته هه‌رێمی كوردستان. بۆیه ئه‌م ڕاستییه، پێویسته به هاوپه‌یمان و دۆستانی هه‌رێمی كوردستان بگه‌یه‌نرێت. تا ئێستا سه‌رۆكی هه‌رێم زۆر به به‌رپرسیارێتییه‌وه له‌م بابه‌ته‌دا هه‌ڵسوكه‌وتی كردووه و توانیویه‌تی هاوسه‌نگیی نێوان پهیوهندییهكانی هه‌ولێر – ئه‌نقه‌ره و هه‌ولێر – پاریس بپارێزێت و چاوه‌ڕوانیش ده‌كرێت به هه‌مان شێوه‌یش به‌ڵكوو باشتریش په‌ره به پهیوهندییهكانی بدات له‌گه‌ڵ هه‌ردوو لا.
كۆبه‌ند
یه‌كێك له بنه‌ماكانی درێژه‌دان به په‌یوه‌ندییه دووقۆڵییه‌كانی نێوان وڵاتانی جیهان بریتییه له به‌رده‌وامیی سه‌ردانیكردنی به‌رپرسانی وڵاته‌كان بۆ یه‌كتر. فه‌ڕه‌نسایش له‌م چوارچێوه‌یه‌دا، چ له‌سه‌ر ئاستی سه‌رۆكایه‌تی و چ له‌سه‌ر ئاستی وه‌زاره‌ته‌كانی ده‌ره‌وه وبه‌رگریدا بێت، درێژه‌ی به بابه‌تی سه‌ردانه فه‌رمییه‌كان داوه. هه‌ر سه‌ردانێكی به‌رپرسێكی باڵای حكوومیی فه‌ڕه‌نسا بۆ عێراق و هه‌رێمی كوردستان، چه‌ندین په‌یامی گرنگ له‌خۆ ده‌گرێت؛ سه‌ردانه‌كه‌ی "ئیمانوێل ماكرۆن" بۆ عێراق كه بڕیاره له ڕێكه‌وتی 29ی ئابی 2021 ئه‌نجامی بدات، چه‌ندین په‌یامی گرنگ له‌خۆ ده‌گرێت كه گرنگترینیان ئه‌م چه‌ند خاڵه‌یه كه له خواره‌وه هاتووه:
- ئاماده‌ییی فه‌ڕه‌نسا بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی تیرۆر و ڕێكخراوه تیرۆریستییه‌كان له عێراق.
- بڕیاری فه‌ڕه‌نسا بۆ به‌شداریكردن له پرۆسه‌ی دووباره بنیاتنانه‌وه‌ی ناوچه ئازادكراوه‌كانی ژێرده‌ستی داعش.
- به‌شداریپێكردنی كۆمپانیاكانی وزه‌ی فه‌ڕه‌نسا له كه‌رتی وزه له عێراق و هه‌رێمی كوردستان.
- بابه‌تێكی گرنگی دیكه‌یش ئه‌وه‌یه كه سه‌ردانیكردنی "ئیمانوێل ماكرۆن" بۆ مووسڵ، په‌یامێكی ڕاسته‌وخۆی پێیه بۆ هه‌ر یه‌ك له ئێران و توركیا، چونكه هه‌رچه‌نده مووسڵ شارێكه كه دانیشتووانی سوننه‌مه‌زهه‌بن، به‌ڵام دوای ئازادكردنی مووسڵ له‌ده‌ست ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش، كه‌وتۆته ژێر كۆنترۆڵی میلیشیا شیعه‌كان و خه‌ریكه ناوچه‌كه به‌شیعه بكرێت. ئه‌مه‌یش ناڕه‌زایه‌تیی فه‌ڕه‌نسای لێ كه‌وتۆته‌وه، چونكه ئه‌م گروووپه چه‌كدارانه نزیكن له ئێران و، پاریسیش نایه‌وێ مووسڵیش به‌ته‌واوی بكه‌وێته ژێر كۆنترۆڵی تاران. له لایه‌كی دیكه‌وه، چوونی "ئیمانوێل ماكرۆن" بۆ مووسڵ په‌یامێكی دیكه‌یش بۆ ئه‌نقه‌ره له‌خۆ ده‌گرێت؛ چونكه مووسڵ پێگه‌یه‌كی مێژووییی هه‌یه بۆ توركیا و گرنگییه‌كی زۆریشی له‌لایه‌ن ئه‌نقه‌ره‌وه پێ ده‌ده‌رێت. پاریس له ڕێگه‌ی ئه‌م سه‌ردانه‌وه ده‌یه‌وێت په‌یامی "فه‌ڕه‌نسایش له مووسڵه و، تۆ ناتوانی ئاوا به‌ئاسانی مووسڵ كۆنترۆڵ بكه‌ی" بگه‌یه‌نێته توركیا.
له‌م نێوه‌نده‌دا پێویسته به‌رپرسانی حكوومه‌تی هه‌رێم، به‌تایبه‌تی سه‌رۆكی هه‌رێم وریا بێت و نه‌بێته ته‌ره‌ف له ململانێكانی نێوان (فه‌ڕه‌نسا-ئێران) و (فه‌ڕه‌نسا-توركیا)، به‌ڵكوو ده‌بێ بێلایه‌نیی خۆی له نێوان كێشه و گرفته‌كانی نێوان ئه‌م وڵاتانه بپارێزێ و جۆره هاوسه‌نگییه‌ك ڕابگرێت كه له به‌رژه‌وه‌ندیی سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان بێت.
Latest from موه‌فه‌ق عادل عومه‌ر
- لێکەوتەی وەپاشکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان
- لێکەوتەی هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغان لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکیی تورکیا
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ ئه‌نجامی ههڵبژاردنهكانی سه‌رۆكایه‌تی و پهرلهمانی 14ی مایس له توركیا
- لێكهوته و كاریگه‌ریی ههڵبژاردنهكانی 14ی مایسی توركیا له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان
- ئاسۆی هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٣ی تورکیا: شرۆڤە و لێکەوتەکان
- توركیا و بڕیاری دادگهی نێوبژیكاریی نێوده‌وڵه‌تی له پاریس لهمهڕ ههناردهكردنی نه‌وتی هه‌رێم
- ئاسۆی پەیوەندییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان: هەڕەشە و دەرفەتەکان
- جووڵەی دیپلۆماسیی نێچیرڤان بارزانی و کردنەوەی دەرگەی زیاتر
- بڕیارەکانی دادگهی فیدراڵی و ئەگەرەکانی بەردەم هەرێمی کوردستان
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ ئه‌نقه‌ره