بارزان جەوهەر سادق، دکتۆرا لە سیسته‌مى سیاسى، پڕۆفیسۆرى یاریدەدەر لە زانستە سیاسییەکان- زانکۆى سەڵاحەددین- هەولێر

پێشەکى

هەڵبژاردنى پەرلەمانى عێراق هەر تەنیا سەنگ و تواناى حزبە سیاسییەکانى عێراق دەرناخات، بەڵکوو بۆ دیاریکردنى قەبارە و بارودۆخى حزبە کوردستانییەکان تاقیکردنەوەیه‌كی بەهێزە و گرنگیى تایبەتى خۆى هەیە. وا ڕێک کەوتووە کە هەڵبژاردنى عێراقى، پێش هەڵبژاردنى پەرلەمانى لە هەرێمى کوردستان ئەنجام دەدرێت؛ ئەمەیش بەرچاوڕوونیى زیاتر دەدات لە سەنگ و هەژموونى جەماوەرى حزبە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستان. هەڵبژاردنى ئەم جارەى پەرلەمانى عێراق کۆمەڵێک گۆڕان و ئاڵوگۆڕى بنەڕەتیى لەناو حزبە عێراقى و کوردستانییەکان دروست کرد کە ئەمە پێویستى بە هەڵوەستەلەسەرکردنە، چونکە کاریگەریى دەبێت لەسەر جوگرافیاى دەنگدان لە هەرێمى کوردستان و ناوچە کێشەلەسەرەکان لەلایەک و، لەلایەکى ترەوە یارمەتیمان دەدات کە وێنەیەکى هەڵبژاردنى ساڵى داهاتووى پەرلەمانى کوردستان ببینین. ئایا کارتێکەریی هەڵبژاردنی عێراق لەسەر هاوسەنگی و ڕەفتار و سیاسەتی هێزى لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان چییە و چۆن دەبێت؟ ئاخۆ نزیکی و کاری هاوبەش لە نێوان هێز و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان دەبێتە پێویستیی سیاسەتی ڕۆژی هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی بەهێزەوە بچنە بەغدا؟ براوەکانى هەرێمى کوردستان چۆن خۆیان لەگەڵ گۆڕانى هاوسەنگیى هێزە عێراقییەکان لە دواى ئەم هەڵبژاردنەوە دەگونجێنن؟ ئەم نووسینە گفتوگۆیەکە لەمەڕ ئەم پرسانە.

هەڵبژاردنى ئۆکتۆبەر، چیى لە هاوسەنگیى هێزەکان گۆڕى و چۆن و بۆچى؟

کۆمەڵێک فاکتەرى سیاسى، یاسایى و تەکنیکى لە ماوەى سێ ساڵى ڕابردوودا ڕۆڵیان هەبوو بۆ گۆڕانى قەبارەى کورسیى لایەنە کوردستانى و عێراقییەکان، کە دواتر ڕۆڵى دەبێـت لەسەر نەخشەى سیاسیى داهاتووى عێراق. خۆپێشاندانەکانى تشرینى ٢٠١٩ چەند دەرهاوێشتەیەکى گرنگى هەبوو کە دواتر بووە هۆى گۆڕانى تەرازووى هێز، وەکوو گۆڕینى سیسته‌م و یاساى هەڵبژاردنەکان و دابەشکردنى عێراق بەسەر ٨٣ سێ بازنە و لە بەرامبەریشدا خراپیى ئەداى هێزەکانى حەشدى شەعبى و نزیک لە ئێران بەرامبەر خۆپێشاندەران، بووە هۆى کوژرانى زیاتر لە ٦٠٠ عێراقى و برینداربوونى زیاتر لە دە هەزار خۆپێشاندەر. دەرەنجامێکى ترى ئەم ڕووداوە گۆڕینى سەرۆک و کابینەى حکوومەت بوو کە ئەمیش تەواوکارى ئەو دراما سیاسییە بوو کە ڕۆڵى هەبوو لەسەر ئەنجامدانى هەڵبژاردنى پێشوەختە و پاراستنى سیسته‌مەکە لە پێش و لە پاش هەڵبژاردن بۆ ئەوەى هەڵبژاردنێکى پاک بەڕێوە بچێت و سەنگى ڕاسته‌قینه‌ی هێزەکان بەدەر کەوێت. کوژرانى قاسم سولەیمانى و ئەبومەهدى موهەندس ڕۆڵى هەبوو لەسەر نەخشەسازیى سیاسیى هەڵبژاردنەکان بۆ گرووپە شیعییەکانى نزیک لە ئێران؛ بۆیە هەڵبژاردن بۆ ئەم هێزانە بوومەلەرزەیەکى سیاسى بوو. نابێت ئەوە لەیاد بکەین کە سەرکەوتنى گەورەى هێزەکانى نزیک لە ئێران لە هەڵبژاردنى ٢٠١٨ بەهۆى بەشداریى ئێرانه‌وه‌ بوو لەگەڵ ئەم هێزانە لە سەرکەوتن بەسەر داعشدا. واتە لە ماوەى سێ ساڵى ڕابردوودا نەبوونى جه‌نگ لە لایەک و بەپێچەوانەوە بەکارهێنانى ئەم هێزانە بۆ کارى نایاسایى و کوشتن و سەرکوتى خۆپێشاندەران لەلایەکى ترەوە، فاکت بوون لە بەردەم شکستى دراماتیکیى فەتح و نەسر و هێزەکانى تر.

ئەم هۆکارانەى سەرەوە شڵەژانى سیاسیى دروست کرد و و لە بەرژەوەندیى هەندێک لایەن بوو وەکو: سەربەخۆکان، هاوپەیمانیى سائیرون، سوننەکان و هتد. گەورەترین سوپڕایزى هەڵبژاردنەکە دەنگى سەربەخۆکان بوو کە لەناو بیست لایەنى براوەى هەڵبژاردن بە ڕێژەى دەنگ یەکەم بوون، چونکە زۆرترین دەنگیان هێنا (١٧١٦٨٦٠)، بەڵام لەبەر نەبوونى ڕێکخستن و سیاسەتێکى تۆکمە، نەیانتوانى کورسیى زۆر بێنن. لیستەکەى سەدر بەهۆى ئەزموون و ڕێکخستنەوە هەرچەنده‌ (٨٨٥٣١٧) دەنگى هێنا، بەڵام بووە خاوەنى ٧٣ کورسى. سوننەکانیش بۆ یەکەم جارە بەم شێوەیە هەم بەشدارى بکەن و هەم ئەو ڕێژە کورسییە ببەنەوە. ئاماژەکانى ساتى خۆپێشاندانەکان لە بەرزکردنەوەى دروشمەکانى دژ بە ئێران و سووتانى باڵوێزخانە و کونسوڵخانەکەى و بەرزبوونەوەى هەستى ناسیۆنالیستیى عێراقیبوون، ڕەنگدانەوەى هەبوو لەسەر هەڵبژاردنى ئەم جارە و کاریگەریى زۆر دەکاتە سەر حوکمڕانێتیى داهاتووى عێراق.

هەرچەنده‌ لە لایەک ماوەى نێوان هەردوو هەڵبژاردن زۆر نەبوو و لە لایەکى ترەوە ئەم هەڵبژاردنە بۆ پەرلەمانى عێراق بوو، بەڵام هیچ یەک لە هێزە کوردستانییەکان وەکوو خۆیان نەمانەوە و گۆڕانى زۆر لە قەبارەى دەنگ و کورسییەکانیان دروست بوو. لەناو هێزە کوردییەکان، "پارتى" بەهۆى ئەزموونى ٧٥ ساڵ خەبات و سەرکەوتنى لە کارى سیاسى و حوکمڕانێتى توانى ٣٣ کورسى بباتەوە و، هەر یەک لە "نەوەى نوێ" و "یەکگرتوو"یش توانییان کورسییەکانیان زیاد بکەن؛ لە بەرامبەریشدا "گۆڕان" هەموو کورسییەکانى پێشووى لەدەست دا و "كۆمه‌ڵی دادگه‌ری" (ناوی پێشوو: "کۆمەڵى ئیسلامى") و "یەکێـتیى نیشتمانی"یش کورسییەکانیان کەم بووەوە. پارتى هەرچەنده‌ لەبەر چەند هۆکارێک دەنگى زیاد نەکرد، بەڵام سەبارەت بە بەدەستهێنانى کورسى کە ئەولەوییەتى یەکەمە، زیاتر لە کۆى گشتیى هەموو لایەنە سیاسییەکانى کوردستان کورسیى بردەوە. ئەمەیش وای کرد کە ئەم حزبە ببێتە یەکێک لە جەمسەرە سەرەکى و بەهێزەکانى هێز لە عێراق و هەرێمى کوردستان.

بەگشتى ئەم هەڵبژاردنە بۆ حزبە کوردستانییەکان لە چەند لایەنێکەوە گرنگە: تاقیکردنەوەیەکى گرنگى ڕێژەى دەنگ و جەماوەرى حزبەکانە بۆ هەڵبژاردنەکانى داهاتوو لە هەرێمى کوردستان؛ ڕۆڵى هەیە لەسەر هەڵوێستى نەتەوەیى بۆ بەشداریى کارا لەناو دەوڵەتى عێراق و بەڕێوەبردنى دامەزراوەکانى؛ لە هەمان کاتدا دەبێتە پشتیوانییەک بۆ هەرێمى کوردستان لەسەر بنەماى ئەو دروشمەى کە "بەغدا قووڵاییى ستراتیژیى هەرێمى کوردستانە". واتە هەرێم هەم لە ڕووى یاساى نێودەوڵەتى و هەم لە ڕووى هێزى ئابوورى و سەربازییه‌وه‌ دەتوانێت لە ڕێگەى پاڵپشتیى براوەکانى هەڵبژاردن کە حکوومەت پێک دەهێنن و بەڕێوەى دەبەن، چارەسەرى کێشەکانى هەرێمى کوردستان بکات.  

گرنگیی یەکگرتووییى هێزە کوردستانییەکان لەسەر داهاتووى بەشداریى حوکمڕانێتى لە عێراق

هەرچەندە پارتى دیموکراتى کوردستان براوەى ڕەهاى هەرێمى کوردستانە، بەڵام کاتێک ئەم ژمارەیە دەچێتە نێو تەرازووى هێزەکانى ترى عێراق، گۆڕانى بەسەردا دێت. بۆ نموونە پارتى دەکەوێتە دواى سەدرییەکان، مالیکى و حەلبووسى. کورد و پارتى چۆن دەتوانن هاوکێشەکە بگۆڕن؟ بێ گومان ئاشکرایە کە لە جیاتى بەشدارى وەکوو حزبى سیاسى، بە یەک هێز بچنە ئەم کێبڕکێیەوە دەتوانن کاریگەریى زیاتر بنوێنن؛ چونکە هەرچەنده‌ بە گوێرەى نه‌ریتی سیاسى لە عێراق، پۆستى سێ سەرۆکایەتییەکە دیاریکراوە و گۆڕانیان ئەستەمە لەبەر کارکردن بە نه‌ریتی سیاسى و دیموکراسیى تەوافوقى لە پێناو سەقامیگرى و بەردەوامى بۆ یەکگرتووییى عێراق، بەڵام ئەم جارە تا ڕاددەیەک هێزەکان ڕوویان لە ژمارەکان کردووە و بەشدارى بە ٣٣ کورسى، جیاوازە لەگەڵ بەشدارى بە ٥٣ کورسى (پارتى، یەکێتى، یەکگرتوو)؛ لە هەمان کاتدا بەشدارى بە ٦٣ کورسى، ئەوەندەی تر هاوسەنگییەکە دەگۆڕێ ئەگەر لایەنە کوردستانییەکان جگە لەم سێیانەى سەرەوە، نەوەى نوێ و کۆمەڵیش بێننە ناو هاوکێشەکە. لێرەدا هێزە کوردستانییەکان دەبنە دووەمین هێز و نزیک لە هێزى یەکەم کە سەدرییەکانن.

هەر بۆیە گرنگە بە هەر شێوەیەک بێت لەم قۆناغەدا حزب و بزووتنەوە کوردستانییەکان ململانێکانى نێوان خۆیان لە چوارچێوەى سنوورى هەرێمى کوردستاندا بکەن و هەڵی بگرن بۆ هەڵبژاردنى ساڵى داهاتووى پەرلەمانى کوردستان، نەک لەسەر حیسابى بەرژەوەندیى نەتەوەیەک لە بەغدا کە زیاتر لە سەد ساڵە کورد گیرۆدەى ئەو پێکەوەلکانە ناچارییە بووە و بەئاسانى نەیتوانیوە خۆى لێ دەرباز بکات. نەوەى نوێ مەبەستى سەرەکیى ئێمەیە، چونکە بەدەستهێنانى (9) کورسى ژمارەیەکى زۆرە بۆ کورد و، گرنگە حزبە سەرەکییەکان، بەتایبەتیش پارتى دیموکراتى کوردستان هەوڵى جددی بدات بۆ لێکتێگەیشتن و بەدەستهێنانى دەنگى ئەو پەرلەمانتارانەى نەوەى نوێ تاوەکوو بە سەنگێکى زۆرەوە لەگەڵ شیعەکان و سوننەکان بچنە گفتوگۆى سیاسییه‌وه‌ لەسەر پرسى پێکهێنانى کابینەى داهاتووى حکوومەتى عێراق و دابەشکردنى پۆستەکانى نێوان هەرسێ سەرۆکایەتییەکە و ڕێکكەوتن لەسەر پرسە هەڵواسراوەکانى هەرێم و بەغدا. پێویستە ئەوە بگوترێت کە بە حوکمى ئەزموون، هەر حزبێکى سیاسى لە پارتى دیموکرات نزیک بۆتەوە، دواتر کورسییەکانى کەمی کردووە، بەتایبەت لە پارێزگاى سلێمانى، بۆیە پارتى دەبێ ئەو هەقە بە نەوەى نوێ بدات و لە بارودۆخى ئەم بزووتنەوە نوێیە تێ بگات بۆ ئەم مەبەستە. لە هەمان کاتدا نەوەى نوێ وەکوو هەڵوێستێکى نەتەوەیى ئەوەى ڕاگەیاندووە کە، ئەگەرچى ناچنە هاوپەیمانێتییه‌وه‌ لەگەڵ پارتى و یەکێتى، بەڵام بۆ هەر پرسێکى نەتەوەیى لە بەغدا پشتگیریى لایەنە کوردستانییەکان دەکەن؛ کە ئەمە ڕێک بەو مانایەى سەرەوە دێت کە نەوەى نوێ نایەوێت وەکوو یەکێتى و گۆڕان لە پارتى نزیک بێتەوە، بەڵام ئەمە ناگەیەنێتە زیانگەیاندن بە هەرێمى کوردستان لە بەغدا. ئەمەیش پێشهاتێکى گرنگە و، پێویستە لە یه‌كڕیزیی کورد لە بەغدا بەرجەستە بێت.

مەترسییەکى بەردەم یەکنەگرتنى هێزە کوردستانییەکان، تورکیایە. هەوڵەکانى تورکیا لە پێش و لە پاش هەڵبژاردنەکان بۆ سێ مەبەست بوو: یەکەم، هاوپەیمانیى بەهێزى هێزە سوننییەکان، دووەم هاندانیان بۆ بەشداریى کارا لەم هەڵبژاردنە و سێیەم، بۆ گۆڕینى بیروڕا و ئاراستەى سیاسیى بەشێکیان کە بە لاى ئێرانییەکانەوە چوون. بۆیە ئەردۆغان، خەمیس خەنجەر و محه‌مه‌د حه‌لبووسیى بانگێشتى تورکیا کرد و  ئێستایش لە گەڕى دووەمى سەردانەکانیان بۆ تورکیا کار لەسەر یەکگرتوویى دەکەن، چونکە مەبەستى یەکەمیان پێکا و بە گوێرەى داتاکان سوننەکان بەرزترین بەشداریى سیاسیى عێراقیان کردووە بە ڕێژەى (٣٨%) و شیعەکان بە (٣٧%) و کورد کەمترینە بە ڕێژەى (٣٥%). مەبەستى دووەمیان پەیوەستە بە گەڕانەوەى سەنگى سوننەکان وەکوو هێزى دووەم لە عێراق. بۆیە ئەگەر کورد یەکگرتوو نەبێت، ئەم جارە دەچێتە چوارچێوەى سێیەم هێزى عێراق، چونکە بەتەنیا محه‌مه‌د حه‌لبووسى ڕێژەى کورسییەکانى لە گەورەترین براوەى هەرێمى کوردستان کە پارتییە، زیاترە.

هەرچەنده‌ بە گوێرەى نه‌ریتی سیاسى، سێ پۆستە سەرەکییەکەى عێراق لە نێوان هەرسێ پێکهاتەى جیاوازى عێراق دابەش کراوە، بەڵام ئەمە نە بە یاسا و نە بە دەستوورە. بۆیە دەکرێت بگوترێت کە دڵنیایى نییە لە بەردەوامیى ئەو پۆستانە لەلایەن کوردەوە؛ تەنانەت ئەو مافانەى ترى بە دەستوور و یاسایش ڕێک خرابوو وەکوو بوودجە، مووچە، ماددەى ١٤٠، پارێزگاریكردن له‌ سەروەریى خاک دژى دەستدرێژى و...، بەغدا ڕێزى لێ نەنا، جا چ دڵنیایییەک هەیە کە ئەم نه‌ریتە سیاسییەیش جێبەجێ بکات؟ ئەوەتا لە ٢٠١٨ بە تاکلایەنە لەگەڵ یەکێتى، شیعەکان "پۆستى سەرۆککۆماری"یان یەکلا کردەوە و هیچ حیسابێکیان بۆ هێزە کوردسیتانییەکانى تر نەکرد! ئەگەرچى تاوەکوو ئێستایش هەندێک لە پۆستەکان لەدەستى کورد ماوە، بەتایبەت پۆستى سەرۆککۆمارى عێراق؛ ئەوە بەهۆى ئەوە بووە کە بۆ ئێران کوردێک ببێتە سەرۆککۆمار، لە سوننەیەک باشترە و لەناو کوردیش ئەم پۆستە بۆ هێزێکى کوردیى نزیک لە ئێران باشترە نەک حزبەکانى تر. بۆیە کێشەیەکى ترى یەکنەگرتنى هێزەکانى هەرێمى کوردستان لەدەستدانى زیاترى پۆستەکانى عێراق و بێهێزبوونى هەرێمى کوردستانە لەناو دامەزراوەکانى دەوڵەتى فیدڕاڵى عێراق و لە هەرێمى کوردستانیش.

 دووبارەبوونه‌وه‌ى سیناریۆکانى ڕووداوى ١٦ى ئۆکتۆبەرى ٢٠١٧ و وەرگرتنى پۆستى سەرۆککۆمار لە ٢٠١٨ و ڕووداوەکانى هاوشێوە زیانى بە هەرێمى کوردستان گەیاندووە. بە ڕووداوى یەکەم، نیوەى خاک و خەڵک و داهاتى هەرێمى کوردستان لەدەست چوو؛ بە ڕووداوى دووەم، سەرۆککۆمارێکى حزبى- نەک پشکى نەتەوەیى- دەچێتە کۆشکى کۆمار کە پشتگیریى کوردی له‌گه‌ڵ نییه‌. واتە کورد خۆى لێرە هۆکار بووە بۆ شکاندنى ڕێڕەوى دیموکراسیى تەوافوقى نەک لایەنەکانى تر؛ ئەمەیش مەترسیى گەورە لەسەر هەرێم دروست دەکات، چونکە پشتکردن لە دیموکراسیى تەوافوقى هەڕەشە لەسەر هەرێم دروست دەکات، لەبەر ئەوەى کارکردن بە بنەماى کەمینە و زۆرینە و پشتبەستن بە هێزى دەرەوەى کورد بۆ وەرگرتنى پۆست، پێشینەیەکى مەترسیدار دروست دەکات کە وا دەکات هەم کورد پەرتەوازە بێت و هەم لە داهاتوودا ئەم پۆستانە لەدەستى کورد بترازێ؛ ئەمە جگە لەوەى هەژموونى پۆستدارەکە لاواز دەکات. بۆیە وەرگرتنەوەى ئەم پۆستانە بە ڕێکكەوتنى سیاسى لە هەرێمى کوردستان، دەبێ ببێتەوە بە ئەولەوییەتى کارەکان.

یەکێک لە کێشەکانى شاندەکانى دانوستاندنى کوردى ئەوە بووە کە، هەمیشە خۆیان بە کۆمەڵێک پرسەوە بەستۆتەوە کە چارەسەرکردنیان ئەستەم بووە و لە تواناى هێزە عێراقییەکانیش بەدەر بووە یان نەیانویستووە جێبەجێیان بکەن. بۆ نموونە هەرچەندە ناشێ بگوترێت دەستبەردارى ماددەى ١٤٠ و مافى فرۆشتنى سامانە سروشتییەکان و بوودجەى پێشمەرگە و... بین، بەڵام گرنگە هەڵوەستە لەسەر کۆمەڵێک پرسی ترى گرنگى ئەمڕۆ بکرێت و لە ڕێکكەوتنەکان لەگەڵ لایەنى پێکهێنەرى حکوومەت بە شاهێدیى وڵاتانى هەرێمى و نێودەوڵەتى بچەسپێنرێت، وەکوو: چارەسەرى دابەزینى بوودجەى هەرێم لە نزیکەى ٢٠%ەوە بۆ ٢%؛ هەروەها دۆزینەوەى ڕێگەچارەیەک بۆ کێشەى ئاو کە تا دێت زیاتر مەترسى لەسەر هەرێم و عێراقیش بەگشتى دروست دەکات؛ یان گەڕانەوەى هێزى پێشمەرگە بۆ ناوچە کوردستانییەکانى دەرەوەى ئیدارەى هەرێم بۆ ئەوەى هیچ نەبێت لەم قۆناغە ڕێگرى لە سیاسەتى بەعەرەبکردن بكرێت؛ هەروەها ڕێگرى لە لەشکرکێشیى تورکیا بۆ سەر هەرێم و پرسەکانى ترى گرنگى ئەمڕۆ بکرێت تاوەکوو بتوانرێت هەرێمى کوردستان بخرێتەوە سەر ڕێڕەوى پێشکەوتن و گەشەسەندن، چونکە ئەو نادڵنیایییە سیاسى، ئاسایشى، ئابوورى و کۆمەڵایەتییەى دروست بووە، هەڕەشە و مەترسى لەسەر هەرێم دروست دەکات. بۆیە گرنگە شاندى دانوستاندنى کوردستانى، ئەم بارودۆخانە ڕەچاو بکات. بەشداریى کورد بەم تابلۆیەى سەرەوە، پێمان دەڵێت كه‌ هەرێمى کوردستان تەنیا بەم ڕێگەیە دەتوانێت بەهێزەوە بەشداریى پرۆسەى حوکمڕانێتى لە عێراق بکات و دەستکەوتى زۆرى هەبێت لە لایەک و، لەلایەکى ترەوە پارێزگارى لە یەکگرتووییى ناوماڵى کوردستان بکات.

باشترین دەرچەى سیاسى بۆ ئاوێتەکردنى پێنج هێزەکەى هەرێم کە لە پەرلەمانى نوێى عێراق بەشدارن، بریتییە لە پەنابردنە بەر دامەزراوەى سەرۆکایەتیى هەرێم و خودى سەرۆکى هەرێم؛ کە ئەزموون پێمان دەڵێت لە ماوەى ڕابردوو ئەم دامەزراوەیە، کە بە گوێرەى یاسا نوێنەرایەتیى خەڵک لە ناوەوە و لە دەرەوە دەکات و توانیویەتى ڕۆڵێكی ئەرێنى لە ئاشتەواییى ناوخۆ و بەهێزیى هەرێمى کوردستان لە سیاسەتى دەرەوەدا بگێڕێ. مێژوو شاهێدە کە "نێچیرڤان بارزانى" لە کاتى سەرۆکوەزیرانییش بە ڕۆحیەتى حزبى کارى نەکردووە و هەمیشە بەرژەوەندیى نەتەوەیى و نیشتمانیى خستۆتە پێش بەرژەوەندیى حزبى؛ بۆیە هەردەم حزبە سیاسییەکانى هەرێم جیاوازتر دەڕواننە ئەم سەرکردەیە و پشتگیریى هەڵوێستەکانى دەکەن. متمانەداریى ئەم دەوڵەتمەدارە وای کردووە، حزبەکان بۆ کێشەى ناوخۆییى حزبەکانیشیان پەنا ببەنە بەر ئەم سەرکردەیە. لەسەر ئەو بنەمایەى سەرەوە، ئێستا کاتیەتى سەرۆکى هەرێم دەستپێشخەرى بکات بۆ یەکگرتوویى یان تەنانەت بە لایەنى کەمەوە لێکتێگەیشتنى هێزەکانى نێوماڵى کوردى بۆ ڕێکكەوتن لەسەر هەر هەڵوێستێکى سەرۆکى هەرێم یان شاند و نوێنەرانى کورد بۆ دانوستاندنەکان دەیکەن تاوەکوو سیناریۆ تاڵەکانى چەند ساڵى ڕابردوو دووبارە نەبنەوە کە هەموویان تێیدا زەرەرمەند بوون. دواتر هێزە کوردستانییەکان بە چەشنى تاکى، واتە بە کورسییەک و چەند کورسییەکى کەم، ناتوانن کاریگەرى بنوێنن بەقەد ئەوەى بەیەکگرتوویى بچنە کێبڕکێکانەوە. لە سەرووى ئەمانەیشەوە، سازشکردن لەبەر بەرژەوەندیى نەتەوەیى، سەنگى حزبى سیاسى کەم ناکاتەوە، بەڵکوو دەبێتە ئەڕگیومێنتێکى بەهێز بۆ سى ڤى و باکگراوندى حزب و بزووتنەوە کوردییەکە بۆ داهاتوو. بۆ سەلماندنى ئەم بۆچوونەیش با بڕوانینە بارودۆخى کاتى هەڵبژاردنەکان لە نێوان حزب یان کەسایەتییە نەتەوەیییەکان بەراورد بەو پەرلەمانتارانەى دژى بەرژەوەندیى هەرێمى کوردستان بوون لە بەغدا لە ماوەى ڕابردوو.

کۆبەند

هەڵبژاردنى ئۆکتۆبەرى ٢٠٢١ بونیادى هاوسەنگیى هێزى لە عێراق گۆڕى و، ئەمە دەستپێکە و پێویستى بە چەند هەڵبژاردنێکى تر هەیە بۆ ئەوەى ئەو ستراکچەرە کلاسیکییەى چەند ساڵى ڕابردوو بەتەواوى لاواز بکات و وڵات بەرەو جۆرێکى ترى سیاسەتکردن ببات کە تاک هۆشیارانەتر لەگەڵ دەسەڵاتى سیاسى ڕەفتار بکات، بەتایبەت لە سەردەمى هەڵبژاردن بۆ بڕیاردان لەسەر بنەماى ئەداى حوکمڕانێتى. ئێستا گۆڕەپان کراوەیە لە بەردەم دانوستاندنە چڕەکان بۆ نەخشەسازیى حوکمڕانێتیى چوار ساڵى داهاتووى عێراق. تەنیا سێ بژاردە لە بەردەم کورد و سوننەکان هەیە: یان لەگەڵ براوەى یەکەمى شیعەکان (کە سەدرە) هەنگاو بنێن، یان ئەوەتا چاوەڕێى دووبارەبوونەوەى سیناریۆى پێشووى مالیکى بن بۆ وەرگرتنەوەى سەرۆکوەزیران، یاخود دیسان ئێران شیعەکان لەژێر یەک چەتر کۆ بکاتەوە و پۆستەکان لە نێوانیاندا دابەش بکات. بۆ هەر یەک لەو ئەگەرانە، حزبە کوردستانییەکان بەیەکگرتوویى دەتوانن بە ژمارەى بەرز و بە هێزى زیاتر بچنە پێشەوە و بە دەستکەوتى گەورە بۆ هەرێمى کوردستان بێنە دەرەوە. بۆ ئەم ئامانجەیش، دەبێت دەستپێشخەرییەکى نیشتمانى لە هەرێمى کوردستان دەست پێ بکرێت و، "سەرۆکایەتیى هەرێم" باشترین و گونجاوترین پێگەیە بۆ زەمینەسازکردنى ئەو دیالۆگە نیشتمانییە.