(تاچەند ئەم کشانەوەیە کار لەسەر سەقامگیریی عێراق و هەرێمی كوردستان دەکات؟)

د. چنار بابەکر محەمەد، دکتۆرا لە ستراتیژیی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مامۆستا لە بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی - کۆلێژی زانستە سیاسییەکان/ زانکۆی سەڵاحەددین

دەسپێك

دیارە کشانەوەی ئەمریکا لە ئەفغانستان هۆکارێك بووە بۆ ئەوەی ژمارەیەك لە توێژەرانی بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی ناوەندە هزرییەکان لە ئەمریکا، باس لە زاڵبوونی تیۆریی ڕیاڵیستەکان بکەن لەناو سیاسەتی دەروەی ئەمریکادا و، بگەڕێنەوە بۆ باسکردن لەسەر سنووردارکردنی تێوەگلان یاخود تێوەنەگلانی ئەمریکا. بەپێی تیۆریی ڕیاڵیستەکان، بەپێویست نازانرێت ئەمریکا لەو ناوچانە بمێنێتەوە، کە نابنە مایەی مەترسی و هەڕەشەی ڕاستەوخۆ بۆ سەر بەرژەوندییەکانی. ئەو توێژەرانە بەپێویستی دەزانن، ئەمریکا لەو ناوچانە بکشێتەوە و هێزی خۆی بە شێوەیەك کۆ بکاتەوە، تا بتوانێت ستراتیژیی داڕێژراوی بۆ بەرەنگاربوونەوەی چین و ڕووسیا بە شێوەیەکی زۆر تۆکمە جێبەجێ بکات. کۆکردنەوەی هێز بۆ ڕووبەڕووبوونەوی ئەو دوو ڕکابەرانە، پێی دەگوترێ Strategic Imperative.

 لە ڕابردوودا هەردوو ئیدارەی باراك ئۆباما و دۆناڵد ترامپ بە مەبەستی ڕووبەڕووبوونەوەی چین و ڕووسیا، تا ڕاددەیەك کاریان کردبوو لەسەر گۆڕینی سیاسەتەکانی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، گۆڕینی ئاقار بەرەو ئاسیای ناوەندی، کە ناوەندێکی جیۆسەربازیی زۆر گرنگە. توێژەرانی دامەزراوە هزرییەکانی ئەمریکا بە ئاماژەدانیان بە تیۆریی ڕیاڵیستەکان، گوایە پەیڕەوانی ئەم تیۆرییە هەردەم دژ بە جه‌نگ و تێوەگلانی ئەمریکا بوون لە ئەفغانستان و عێراق و پێیان وا بووە، تێوەگلانی ئەمریکا و بوونی هێزێکی سەربازیی گەورە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەست و بزاڤی توندڕەوی دژ بە ئەمریکا لەو ناوچەیەدا دڕووست دەکات؛ بۆیە بەپێویستی دەزانن لە ڕێگەی "ستراتیژیی سنووردار" (Strategic Restraint) ستراتیژییەکانیان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەژموون جێبەجێ بکرێت و، کشانەوە لەناوچەکانی هاوشێوەی ئەفغانستان و عێراق بەگونجاو دەبینن. لەگەڵ ئەوەیشدا ئەم توێژەرانە پێیان وایە کشانەوەی ئەمریکا لە ئەفغانستان سێ دەرەنجامی مەترسیدار لەگەڵ خۆی دەهێنێت، کە بریتین لە:

یەکەم: سەرهەڵدانەوەی بزووتنەوە جیهادییەکان لە سەرتاسەری ناوەندی ئاسیا، چونکە چەندین ڕێکخراو و بزاڤی توندڕەو خۆشحاڵن بە گەڕانەوەی تالیبان بۆ سەر دەسەڵات لە ئەفغانستان؛ بۆ نموونە گرووپی ئەلقاعیدە لە ئەفریقا، گرووپی توندڕەوی "الشباب"، بزووتنەوەی حەماس لە فەڵەستین و ئەلقاعیدە لە مەغریب. هەروەها ئەوانە پێیان وایە دەسەڵاتی تالیبان لە ئەفغانستان دەتوانێت بزووتنەوەی تالیبان، کە بە TTP "تەحریکی تالیبان لە پاکستان" ناسراوە، دژ بە دەوڵەتی پاکستان هان بدات و لە دەوڵەتەکانی وەکوو تاجیکستان و ئۆزبەکستان پەرە بە توندڕەوی بدات.

دووەم: فراوانخوازیی دوو زلهێزی وەکوو ڕووسیا و چین و هێزێکی هەرێمیی وەکوو ئێران زیادی کردووە، لە کاتێکدا ئەمریکا  بە دووبارە هاتنەوە سەر دەسەڵاتی تالیبان متمانەی خۆی لەدەست داوە. چین و ڕووسیا مەبەستیان نییە دەسەڵاتی تالیبان سنووردار بکەن و تەنانەت پێیان ئاسایییە ئەلقاعیدەیش دووبارە سەر هەڵبداتەوە، بۆ ئەوەی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا زیانی پێ بگات. لە لایەکی ترەوە ئێران لە ساڵی (٢٠٠١)ه‌وە بە شێوەیەکی سنووردار سەرانی ئەلقاعیدەی لەناو وڵاتەکەیدا داڵدە داوە. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە، دەستێوەردانی چین لە ئەفغانستان دەبێتە پرسیار، کە بە کارکردنی لەسەر دەرهێنانی کانزاکان لەو وڵاتە، دەتوانێت سەرچاوەیەکی گرنگی داهات بۆ حکوومەتی تالیبان دابین بکات.

سێیەم: دەرکەوتنی لاوازی ناتۆ، بەتایبەتی لە مامەڵەکردنی لەگەڵ قەیرانی پەنابەران، کە هاوکار نەبوون لە داڵدەدانی ئەو پەنابەرە ئەفغانانەی لە دەستی دەسەڵاتی تالیبان هەڵهاتن و ڕوویان کردە ئەوروپا. ئەمە وەکوو دەسپێك سەبارەت بە کشانەوەی هێزی ئەمریکا لە ئەفغانستان؛ لە ئێستادا کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق بابەتێکی گەرمە و ژمارەیەکی زۆر لەناوەندە هزرییەکان و توێژەرانی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردووە.

سەبارەت بە کشانەوەی هێز لە عێراق 

ناوەندێکی هزری بە ناوی پەیمانگەی ئیتاڵی بۆ خۆیندنەوەی سیاسەتە نێودەوڵەتییه‌كان (ISPI) ئاماژەی بەوە کردووە، بوون و مانەوەی ئەمریکا لەناو عێراق گرنگیی خۆی هەیە. ئەو ناوەندە پێی وایە، ئەگەر ئەمریکا بەتەواوی لە عێراق بکشێتەوە، ئەوا ئەگەری زۆرە، کەوا کێشەکانی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدڕاڵی عێراق دووبارە سەر هەڵبداتەوە، چونکە تاوەکوو ئێستا زۆر بابەت بەهەڵپەسێردراوی ماونەتەوە و یەکلا نەکراونەتەوە؛ بۆ نموونە ماددەی١٤٠ی دەستووری، بابەتی بوودجە و ڕێکخستنی داهاتی نەوت.

لە لایەکی دیكه‌وه‌، هێزە هەرێمییەکانی وەکوو تورکیا و ئێران ویستی فەراوانخوازییان زیاتر دەبێت. تورکیا هێرشەکانی بۆ سەر PKK چڕتر دەکاتەوە و ئێران بە هەمان شێوەی تورکیا، بەردەوام دەبێت لە هێرشەکانی بۆ سەر کوردستانیانی ڕۆژهەڵات. لە لایەکی ترەوە لە ڕێگەی میلیشیا شیعەکانی سەر بە ئێران، گوشاری زیاتر دەخرێتە  سەر هەرێمی کوردستان و دەبنە مایەی هەڕەشەی زیاتر بۆ سەر هەرێمی كوردستان. 

مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا بە ڕێژەی ٢٥٠٠ سەرباز، کە ئەرکیان ڕاوێژکاری و پێدانی مەشق و ڕاهێنان دەبێت، بۆ ئەو مەبەستەیە كه،‌ سەقامگیری لە عێراق و لە ڕۆژهەڵاتی سووریا بەپارێزراوی بمێنێتەوە. بەڵام پێنتاگۆن پێی وایە، کشانەوەی ئەمریکا بەو شێوازەی کە لە ئەفغانستان ڕووی دا و بە هاتنەوەی تالیبان بۆ سەر دەسەڵات، دەرفەت بۆ تۆڕە تیرۆریستییەکان ڕەخسا، دووبارە بەخێرایی خۆیان کۆ بکەنەوە و زیاتر لە جاران چالاک ببنەوە. واتا لە ئەفغانستان هەمان سیناریۆی عێراقی پاش ٢٠١١ دووبارە دەبێتەوە. ئەم ناوەندە پێی وایە کشانەوەی ئەمریکا بە شێوەی کورتمەودا ژیانی ئەمریکییەکان دەپارێزێ، بەڵام بە شێوەی درێژمەودا، دەکرێ ئەمریکا تووشی گرفتی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریزمی جیهانی بکات. بەپێی ڕاپۆرتێکی دامەزراوەی ڕاند(Rand Corporation)  ستراتیژیی ئەمریکا لە نێوان ٢٠٠٣ بۆ ٢٠٢٠ گۆڕانکاریی بەسەردا نەهاتووە؛ ئەوەی کە گۆڕاوە یاخود کەمی و زۆریی بەخۆیەوە بینیوە، ژمارەی هێزی سەربازیی ئەمریکایە لە عێراق.

• لە ساڵی ٢٠٠٣ ستراتیژیی ئەمریکا بە واتای سەقامگیری و دیموکراسی هاتووە.
• لە ساڵی ٢٠٠٥ ئامانجەکانی ستراتیژیی ئەمریکا نەگۆڕاوە، بەڵام هەندێك کەم و زۆریی لە ئاستی هێزی سەربازی هەبووە و، لە دوای ٢٠٠٥ەوە ستراتیژیی ئەمریکا نەگۆڕاوە.
• لە ساڵی ٢٠٠٧، ١٥٠ هەزار سەربازی ئەمریکا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گرووپ و تاقمە توندڕەوەکان حزووریان هەبووە.
• لە ساڵی ٢٠١١ تاوەکوو ساڵی ٢٠١٤ هیچ هێزێكی سەربازیی ئەمریکا لە عێراق نەماوە.
• لە سەره‌تای ساڵی ٢٠٢٠، ٥٠٠٠ تا ٦٠٠٠ هێزی سەربازیی ئەمریکا لە عێراق هەبووە.

ئێمە پێمان وا نییە ئەمریکا بەتەواوەتی لە عێراق دەکشێتەوە؛ ئەوەی ڕوو دەدات تەنیا كەمکردنەوەی ڕێژەی سەربازییە و ئەگەر پێویست بکات ئەمریکا بۆ بەرگریکردن لە بەرژەوەندییەکانی، ئەو ڕێژەیە دووبارە زیاد دەکات.

بەرژەوەندییەکانی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا لە عێراق کامانەن؟

• جەنگی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر.
• ڕووبەڕووبوونەوەی ئێران.
• کێبرکێ لەگەڵ چین و ڕووسیا.
• سەقامگیری و پەرەپێدانی ئابووری.
• پێکهاتەی سەربازیی ناوچەیی.

تێڕوانین بۆ هەڵبژاردنەکانی جیاواز بۆ بابەتی کشانەوە: نەکشانەوە (no withdrawal)- کشانەوەی سنووردار (limited withdrawa)- کشانەوەی تەواو (Full withdrawal)- تێنەوەگلان (Disengagment).

چۆن کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق بە زیانی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا تەواو دەبێت؟

بەپێی لێکۆڵینەوی دامەزراوەی هزریی ڕاند، بۆ ڕووبەڕووبوونەوی تیرۆریزم و گرووپی تیرۆریستیی داعش، پێشنیاری نەکشانەوەی هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا کراوە، تاوەکوو ڕێگری لە دووبارە سەرهەڵدانەوی داعش بکرێت. واتا لەو چوار هەڵبژاردنەی، کە لەسەرەوە ئاماژەیان پێ کراوە، نەکشانەوەی هێزی سەربازی باشترین ڕێگەیە. بەرژەوەندیی ستراتیژیی نیشتمانیی ئەمریکا، واتا ڕووبەڕووبوونەی ئێران لەناو عێراق، هەموو سیناریۆکانی کشانەوه‌ی ئەمریکا بە سوودی ئەمریکا نییە لە ڕووبەڕووبوونەوی ئێران.

بەپێی ئەم ناوەندە هزرییە (دامەزراوەی هزریی ڕاند) بۆ بەرژەوەندیی ستراتیژیی نیشتمانیی ئەمریکا، کە لە کێبڕکێکردنە لەگەڵ ڕووسیا و چین، کشانەوەی یەکجارەکی دیسان لە بەرژەوەندیی ئەم دوو زلهێزەیە؛ هەرچەندە چین زیاتر ڕکابەری ئابوورییە و نابێتە لایەنی ناکۆکییەکان، بەڵام ڕووسیا دەکرێت لە ڕووی سەربازییەوە بۆشاییی نەبوونی هێزە شەڕکەره‌كان و ڕاوێژکارانی بواری جەنگ پڕ بکاتەوە. بۆیە ئەو بیرۆکەیه‌ی ئەم دامەزراوە هزرییە، کە دەڵێت کێبڕکێکردنی ئەم دوو زلهێزە تەنیا لە ئاسیا و لە ئەوروپایە، بیرۆكه‌ و بۆچوونێكی تەواو دڕووست نییە، چونکە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەنانەت ئەفریقایش ناوچەیەکی گرنگی کێبڕکێیە بۆ ئەم زلهێزانە. چین، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە بەشێکی گرنگی "یەك پشتێنە و یەك ڕێگه‌" (One Belt One  Road)  دەبینێت و ئەمەیش بۆ بەهێزکردنی پێگەی ئابووریی خۆی لە جیهان، گرنگیی خۆی هەیە.

ڕووسیا بەپێچەوانەوە، زیاتر بە دوای هەژموونی سیاسییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕکابەرایەتیی ئەمریکا دەکات تا بتوانێت دەست بەسەر بازاڕەکاندا بگرێت. چین لە ساڵی ٢٠١٨ دووەمین گەورە هاوبەشی بازرگانیی عێراق بووە. ڕێژەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی چین لەگەڵ عێراق، زیاتر بووە لە ڕێژەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی ئەمریکا لەگەڵ عێراق. لە ساڵی ٢٠١٨ عێراق بە بڕی ٢٢،٤ ملیار دۆلاری ئەمریکی، نەوتی خاوی هەناردەی چین کردووە.

بەگوێرەی لێدوانەکانی باڵوێزی چین لە عێراق، بازرگانیی چین بۆ ساڵی ٢٠١٨ لە هەموو کەرتەکان ٣٠ ملیار دۆلاری ئەمریکیی تێ پەڕاندووە. ڕووسیا، وەکوو چین و ئەمریکا، لەسەر فرۆشتنی چەک و تەقەمەنی بە عێراق کێبڕکێ دەکات. پەیوەندیی نێوان ڕووسیا و عێراق دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دەسەڵاتی سۆڤیەت؛ ڕووسیا دەیەوێ ببێت بە هێزێکی سەرەکی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

ڕووسیا مەبەستیەتی لە ڕووی ئابوورییه‌وه‌ خۆی بەهێزتر بکات و مەبەستیەتی لەسەر ئاستی هەرێمی، سەقامگیریی هەبێت،  تاوەکوو ڕێگری لە ئیسلامییە توندڕەوەکان بکرێت. ڕووسیا بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی سەرەوە، لە سەرتاسەری ناوچەکە ستراتیژیی مامەڵەگەراییtransational) )  پەیڕەو دەکات؛ بۆ نموونە کار لەسەر فروشتنی چەک و گرێبەستی وزە دەکات. قەوارەی بازرگانیی نێوان ڕووسیا و عێراق بڕی  ١،٥ ملیار دۆلاری تێ پەڕاندووە. بۆیە هەر کاتێ ئەمریکا بکشێتەوە، ڕووسیا ئامادەیە لە ڕووی هێزی ئابووری و سەربازییه‌وه‌ جێگه‌ی پڕ بکاتەوە. لەوانەیە سەبارەت بە کێبڕكێ لەگەڵ چین و ڕووسیا، کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق زیانێکی مامناوەندیی هەبێت، بەڵام چین و ڕووسیا بەدڵنیایییەوە بێدەسکەوت نابن.

لە بەرژەوەندیی ئەمریکایە بۆ بەهێزکردنی ئابووریی خۆی، وەکوو ستراتیژیی نیشتمانی، عێراق لە ڕووی سیاسییه‌وه‌ سەقامگیر بێت و لە ڕووی ئابوورییه‌وه‌ بەهێز بێت، چونکە عێراق لە بواری بەرهەمهێنانی نەوت لە ڕیزبەندی چوارمە لە جیهان؛ ئەمەیش دواجار بە سوودی ئەمریکا تەواو دەبێت. هەر بۆیەیش لە دیدی دامەزراوەی ڕاند، کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق دەتوانێت زیانی گەورە بە پێگە و متمانەی ئەو وڵاتە لەم ناوچەیە بگەیەنێت. 

پێگەی جیۆسیاسیی عێراق بۆ ئەمریکا

ئەگەر لە دیدێکی ترەوە بڕوانینە بابەتی كشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا لە عێراق، ئەوا دەبێت ئەو ڕاستییە بدرکێنین، کەوا پێگەی جیۆسیاسیی عێراق دەرفەتی زیاتر بۆ ئەم وڵاتە دەڕه‌خەسێنێت تا ئەمریکا گرنگییەکی بێمەرجی پێ بدات بە مەبەستی پاراستنی هاوپەیمانێکی هەرێمی، کە ئیسڕائیلە. ئەم ئەرکە یەكێکە لە ئەرکە هەرە لەپێشینەکانی ئەمریکا؛ بابەتێکی تر هەیە، پەیوەستە بە دەوڵەمەندبوونی عێراق لە ڕووی سەرچاوە سروشتییەکانه‌وه‌، بەتایبەتی لە ڕووی وزەی نەوت.  

بەڵام عێراق مێژوویەکی دوورودرێژی هەیە لە دابەشبوونی کۆمەڵگەیی و پشێویی سیاسی، کە دەرفەتی بۆ ئێران ڕەخساندووە هەژموونی خۆی بەکار بهێنێت و لایەندارێتیی کۆمەڵگەی شیعەی عێراق بەدەست بهێنێت. هەروەها بریکارەکانی ئێران چاونەترسانە و بە سەربەخۆیییەکی نائاسایی لە عێراق کار دەکەن. لەو چاونەترسییە دەردەکەوێت، سیاسەتی ئێران لە عێراق لە خزمەتی ستراتیژێکی فراوانترە، کە لە تاران دادەڕێژرێت وەکوو ڕکابەرییەکی جیۆسیاسی بە مەبەستی فراوانکردنی هەژموون لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە.  

ڕاستە کشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا لە عێراق پێش کۆتاییی ساڵی ٢٠٢١ گفتوگۆی زۆری لەناو هەرێمی كوردستان لەگەڵ خۆی هێناوە، چونکە عێراق لە زۆر ڕووەوە هاوشێوەی ئەفغانستانە و خاڵە هاوبەشەکانی نێوان عێراق و ئەفغانستان بریتین لە نەبوونی باوەڕێكی نیشتمانیی ئەرێنی لە چوارچێوەی سوپایەکی یەکگرتوو و فرەییی ئەو هێزە چەکدارانەی، کە لە دەرەوەی یاسان و بە هزر و باوەڕی نەتەوەیی و تائیفی پڕچەك کراون، بەڵام ئێمە پێمان وا نییە بە كشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا سیناریۆی دووبارە هاتنەوەی داعش و بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات لە عێراق ڕوو بدات، وەک چۆن تالیبان لە ئەفغانستان هاتەوە سەر دەسەڵات.

ئەمریکا پاش ڕادەستکردنی هەشت بنکەی سەربازیی خۆی بە هێزە عێراقییەکان و کشانەوەی زیاتر لە ٢٧٠٠ سەرباز لە عێراق، کەمتر ئەرکی بەرەنگاربوونەوەی داعش لە ئەستۆ دەگرێت و ئەو هێزەی کە ماوەتەوە لە هەرسێ بنکەی بەغدا و لە هەریری سەر بە هەولێر و "عین الأسد" لە ئەنبار جێگیر کردووە و بەو کارەی، دەستبەرداری ڕۆڵی شەڕکردن بووە. 

تاچەند ئەمریکا توانیویەتی عێراق وەکوو دەوڵەت بەهێز بکات؟

بەپێی ڕاپۆرتە بیانییەکان، ئەمریکا سەرکەوتوو نەبووە لە بەهێزکرنی شەرعییەت و توانای دەوڵەتی عێراق بۆ لەئەستۆگرتنی لێکەوتەکانی کشانەوەی لە عێراق، چونکە عێراق ئەمڕۆ لە لایەك بەدەست جووڵە و خۆپیشاندانەکانی جەماوه‌ری ناڕازی گیری خواردووە، کە خواستی چاکسازییان هەیە و، لە لایەکی تره‌وه‌ نەیتوانیوە ڕێگری لە فراوانبوونی دەسەڵاتی باڵەکانی ئێران لەناو دامەزراوەکانی دەوڵەتی عێراق بکات، کە ڕێگرن لە ئەنجامدانی چاکسازی. ئەمریکا سەرەڕای پشتگیریکردنی لە هەوڵەکانی سەرۆكوەزیران، مستەفا کازمی، بۆ ڕاستکردنەوەی ڕێڕەوی سیاسی لە عێراق، بەڵام لە دابینکردنی پاڵپشتیی پێویست بۆ سەرکەوتن بەسەر هەژموونی بریکارەکانی ئێران لە ناوخۆی عێراق، دووبارە شکستی هێناوە.    

کشانەوەی ئەمریکا لە سەردەمی دەسەڵاتی سەرۆك باراك ئۆباما لە ساڵی ٢٠١١، بەپێی ڕێکكەوتن بوو لەگەڵ سەرۆكوەزیرانی ئەو کاتەی عێراق، نووری مالکی. ئەگەرچی ئەو کشانەوەیە کۆتاییی بە داگیرکاریی ئەمریکا لە عێراق هێنا، کە لە ساڵی ٢٠٠٣ ئەنجام درا، بەڵام کشانەوەکە لە کاتێکدا بوو، کە سیستەمی سیاسی لە عێراق بە هۆکاری ململانێ و ناکۆکیی نێوان زۆربەی لایەن و حزبە سیاسییە عێراقییەکان لەسەر شێوازی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و دابەشکردنی سەرچاوەکانی، خۆی لەناو قەیرانێكی قووڵدا دەبینی. هەروەها كشانەوەکەی ئەمریکا لە کاتێکدا بوو، هێزەکانی عێراق توانای ئه‌وه‌یان نه‌بوو دۆسیەی ئاسایشی و سەربازی به‌ڕێوه‌ ببه‌ن و تواناکانیان بۆ ڕێگریکردن لە دەستێوەردان لەلایەن ئێرانه‌وه، زامن بكه‌ن‌. ئەوەیش لە ساڵی ٢٠١٤ بەڕوونی دەرکەوت؛ کاتێ ئەو هێزانە بەرگەی ڕووبەڕووبوونەوەی داعشی تیرۆیستیان نەگرت و دواجار داعش توانی دەست بەسەر سێ یەکی پانتاییی عێراقدا بگرێت.

ئەگەرچی ئەمریکا لە ئێستادا دڵنیایە لەوەی هێزە سەربازی و ئاسایشییەکانی عێراق لە ڕووی توانانەوە لاوازن بۆ پاراستنی باڵیۆزخانە و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە عێراق بەرامبەر بە هێرشی میلیشیاکانی سەر بە حەشدی شەعبیی وابەستە بە ئێران بە ڕێگەی فڕۆکەی بێفرۆكەوان و کاتیۆشا، به‌ڵام لەگەڵ ئەوەیشدا دووبارە جەخت لەسەر کشانەوەی تەواوی هێزە شەڕکەرەکانی دەکاته‌وه‌ لە عێراق.

جۆ بایدن و مستەفا کازمی لە گەڕی چوارەمی گفتوگۆکانیان لە واشنتۆن لەسەر کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق، ڕێک كەوتن لەسەر  ئەوەی تا کۆتاییی ساڵی ٢٠٢١ ئەمریکا کۆتایی بە ئەرکی شەڕکردنی سەربازی و کار و چالاکییەکانی بهێنێت و، ئه‌ركی تەنیا لە چوارچێوەی پێدانی مەشق و ڕاهێنان و ڕاوێژکاری و هاوکاری و ئاڵوگۆڕی زانیاریی هەواڵگری دەبێت. ئەم کشانەوەیە ڕێکخراوی داعش هان دەدات چالاکییەکانی، کە لە ئێستادا لە پارێزگاکانی ئەنبار و کەرکووك و دیاله‌ و نەینەوا و سەڵاحەددین ئەنجام دەدات، فراوانتر بکات. 

ئێمە پێمان وایە دروستبوونی هاوپەیمانێتی و ململانێ، دەبێت بە هێمای دیمەنی جیۆسیاسی لە ناوچەکە؛ بۆیە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، هاوشێوەی ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکانی تری وەکوو ڕووسیا و چین و یەکێتیی ئەرووپا، بەردەوام دەبێت لە پاراستنی بەرژەوەندییە سەرەکییەکانی لە ناوچەکەدا و، هاوکاریی هاوبەشەکانی دەكات یان کار بۆ بەهێزکردنیان دەکات؛ تەنانەت هەوڵ دەدات تا پێی بکرێت، چارەسەری ململانێکانی نێوان هاوبەشە هەرێمییەکانی بکات.

لێکەوتەکانی کشانەوەی ئەمریکا بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان

کشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا، ئەگەر ڕوو بدات، ئەوا لێکەوتەی ستراتیژیی دەبێت، نەك تەنیا بۆ سەر عێراق، بەڵکوو بۆ بوونی ئەمریکا لە ناوچەکە؛ چونکە بەهۆیەوە گرژی و ئاڵۆزیی زیاتر لە عێراق دروست دەبێت، کە ئەمڕۆ بەدەست دابەشبوون و پەرتەوازەیییەکی زۆره‌وه‌ دەناڵێنێت. بۆ نموونە هێزە شیعەکان بەسەر دوو بەرە دابەش بوون: بەرەیەك لایەنداری ئێرانە و بەرەیەکی تر دژایەتیی ئێران دەکات. لە نێوان چەکدارانی سەر به‌ مەرجەعییەتی ئایینیی نەجەف، کە لەناو حەشدی شەعبی کاران و گرووپە چەکدارەکانی سەر بە ئێران، کە مەبەستیانە نموونەی سوپای پاسداران لە عێراق جێبەجێ بکەن، ناکۆکیی بەرچاو هەیە.

موقتەدا سەدر، سەرکردەی ڕەوتی سەدر، لە کۆتاییی مانگی تەمووزی ٢٠٢١ ئاشکرای کرد کەوا هێزەکانی، دژایەتیی خۆیان لەگەڵ ئەمریکا ڕادەگرن ئەگەر ئەمریکا مەرجەکانی کشانەوەی لە عێراق جێبەجێ بکات. ئەم هەڵوێستەی سەدر، جیاوازە لەگەڵ هەڵوێستی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی، کە لایەنداری ئێرانە، کە دەڵێت، پێویستە بوونی ئەمریکا بکرێت بە ئامانج، تا بەتەواوی هەموو هێزەکانی لە عێراق دەکشێنێتەوە؛ تەنانەت هێزەکانی تری ئەمریکایش کە خزمەتگوزاری و ڕاوێژکاری پێشکەش بە سوپای عێراق دەکەن. شاراوە نییە، ئەگەر واشنتۆن هێزەکانی لە عێراق بکشێنێتەوە، ئێران لە ڕێگەی میلیشیا چەکدارەکانه‌وه‌ هەوڵ دەدات هەژموونی خۆی بەسەر عێراقدا بسەپێنێت و ئەو هێزانە لاواز بکات کە دژی دەوەستن؛ بەتایبەتی ئەمەیش لە کاتێکدایە، کە سوپای عێراق هێشتا ئەو توانایەی نییە، هێز قۆرخ بکات و بەسەر دیمەنی ئاسایشی لە ناوخۆدا زاڵ بێت. 

کورد و سوننە نیگەرانیی خۆیان بەرامبەر بە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا دەربڕیوە؛ بۆ نموونە لە ٢٤ی حوزه‌یرانی ٢٠٢١، ژمارەیەك لە هێز و کەسایەتییە سیاسییەکانی عەرەبی سوننەی عێراق کۆڕبەندێکیان ساز دا و، دواتر لە ڕێگەی ڕاگه‌یه‌نراوێكه‌وه‌ نیگەرانییەکانی خۆیان خستە ڕوو، کە ئەگەر هێزەکانی ئەمریکا بکشێنەوە، ئەوا عێراق بە هۆکاری میلیشیا چەکدارەکانی سەر بە ئێران دووچاری پاشاگەردانی دەبێت و، حكوومه‌ت لە توانایدا نابێت ئەو پاشاگەردانییە کۆنترۆڵ بکات؛ بەتایبەتی پاش ئەوەی ئەو میلیشا چەکدارانە نمایشێکی چەکی قورس و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان ئەنجام دا و هەڕەشەیان لە مستەفا کازمی کرد و گوتیان "هەردوو گوێی دەبڕین".

بێجگە لەوەیش، کشانەوەی ئەمریکا دەبێتە هۆکار و هاندەر بۆ دووبارە سەرهەڵدانی داعش، کە لە ئێستادا جموجۆڵ و کردەوە تیرۆریسیتییەکانی زیادی کردووە، بەتایبەتی لە ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم و پارێزگاکانی وەکوو ئەنبار و کەرکووک و دیاله‌ و نەینەوا و سەڵاحەددین و لە هەندێ شوێنی عێراق. ئەگەر ئەمریکا بکشێتەوە، ئەوا دەیسەلمێنێت کەوا نەیتوانیوە ڕێگری لە هەژموونی هەرێمیی وڵاتێکی وەکوو ئێران بکات، کە لە ئێستادا توانیویەتی لە چەندان وڵاتی عەرەبی هەژموونی خۆی بەهێز بکات. هەروەها ئەگەر واشنتۆن بکشێتەوە، ئەوا توانا و کاریگەرییه‌كه‌ی لەسەر پەرەسەندنەکانی ململانێ لە سووریا و ڕۆڵگێڕان لە ڕووی ئاسایشییه‌وه زۆر لاوز دەبێت‌؛ چونکە بڵاوبوونەوەی هێزی سەربازیی ئەمریکا لە سووریا، پشت بە بنكه‌كانی لە هەرێمی كوردستان دەبەستێ. ئەو بۆشایییەی کە دروستی دەکات، لەلایەن هێزی نێودەوڵەتییه‌وه‌ تر پڕ دەکرێتەوە، بەتایبەتی لەلایەن ڕووسیا و چین. لە لایەکی ترەوە ئەم كشانەوەیە دەبێتە مایەی ئەوەی هاوپەیمانەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە بە دوای هاوپەیمانی تردا بگەڕێن و، بەردەوام هەوڵ بدەن بۆ ڕۆڵگێڕان لە پێناو سنووردارکردنی هەژموونی ئێران لەم ناوچەیە.

پێویستە ئەمریکا چی بکات؟

- پێویستە ئەمریکا بە مەبەستی دەستەبەرکردنی سەقامگیری و پڕکردنەوەی پێداویستییەکان، کار لەسەر دووبارە داڕشتنەوەی ئەرکەکانی بۆ ماوەیەکی درێژخایەن بکات لە عێراق.

- پێویستە ئەمریکا زیاتر هاوکار بێت و ڕۆڵ بگێڕێت لە چارەسەرکردنی کێشەی نێوان هەرێم و بەغدا، بەتایبەتی لەو دۆسیانەی پەیوەستن بە جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ و ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم و پێشمەرگە و، سنوورێك بۆ ئێران و تورکیا دابنێت، کە مەبەستیانە ویستی سیاسیی خۆیان بەسەر عێراقدا بسەپێنن.

- پێویستە ئەمریکا بەردەوام بێت لە پاڵپشتیکردنی حکوومەتی هەرێمی كوردستان و بەردەوام بێت لە هاوبەشی و هاوپەیمانێتی، بە مەبەستی ڕێگریکردن لە دروستبوونی ناسەقامگیری و پاشاگەردانی.

سەرچاوەکان:

Celso, Anthony, “ The Afhgan withdrawal debacle: the “Forever” war fallacy and other Realist delusions come tumbling down in the “ Post-Post- War on Terror Era” Trend research, Spetemebr 2021. Available at, https://trendsresearch.org/insight/the-afghanistan-withdrawal-debacle-the-forever-wars-fallacy-and-other-realist-delusions-come-tumbling-down-in-the-post-post-war-on-terror-era/

Connable, Ben et al,  “Weighing U.S. Troop Withdrawal from Iraq: Strategic Risks and Recommendations” Santa Monica, CA: RAND Corporation, 2020. Available at, https://www.rand.org/pubs/perspectives/PE362.html 

Kaplan, Morgan L, “ The U.S. withdrawal from Iraq and its impact on Baghdad, Erbil, and the relations between them” ISPI, Oct 18,2021. Available at, https://www.ispionline.it/en/pubblicazione/us-withdrawal-iraq-and-its-impact-baghdad-erbil-and-relations-between-them-31958

Philips, James, “ Biden’s Afghanistan Exit Ignores lessons from Iraq” The Herritage Foundation, Aug 20, 2021, available at, https://www.heritage.org/middle-east/commentary/bidens-afghanistan-exit-ignores-lessons-iraq