د. چنار بابەکر محەمەد، دکتۆرا لە ستراتیژیی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مامۆستا لە بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی - کۆلێژی زانستە سیاسییەکان/ زانکۆی سەڵاحەددین

دەسپێك

لە ناوەندی ئەو هێرشانه‌ی کە ماوەیەکە بەبەردەوامی هەرێمی کوردستان ڕووبەڕووی بۆتەوە، چ لە ڕێگەی مووشەک و درۆن (فڕۆکەی بێفڕۆکەوان)ی ئێران بێت بۆ سەر ناوچە کوردستانییەکانی ڕۆژهەڵاتی هەرێم، یان لە ڕێگەی هێرشی ئاسمانی و تۆپباران بێت لەلایەن تورکیا بۆ سەر ناوچە کوردستانییەکانی باکووری ڕۆژاوای هەرێم، دەبینین عێراق سەرجەم ئەو هێرشانە ڕەت دەکاتەوە و لای خۆیەوە وڵاتانی جیهان لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی ئیدانەی ئەو هێرشانە دەکەن، بەڵام ئەوەی جێی نیگەرانییە، هەردوو لا (تورکیا و ئێران) هەموو ئەو دەنگانە ڕەت دەکەنەوە و سوورن لەسەر پێکاندنی گرووپە کوردییەکان، کە ئەو دوو دەوڵەتە بە نەیاری خۆیانی دەزانن.

ئەم جۆرە هێرشانە بۆ سەر گوند و شارۆچکە و شارەکانی هەرێم بە بەکارهێنانی چەکی قورس و مووشەکی بالیستی و درۆن، بەڵگەی ڕوونن بۆ پێشێلکردنی یاسا و ڕێسا نێودەوڵەتییەکانی پەیوەندییەکان لەگەڵ عێراق و شێوازێکی ئاشکرای ڕێزنەگرتنە لە سروشتی بەرژەوەندیی هاوبەشی نێوان ئەو سێ وڵاتە و نەبوونی میکانیزمێکی ڕاستەقینەیە بۆ ڕێکكەوتن لەسەر هاوکێشەیەکی یەکگرتوو، کە بەرژەوەندییە باڵاکانی هەرسێ وڵات بپارێزێت و لە داهاتوودا ڕێگری لە دووبارەبوونەوەی ئەو جۆرە حاڵەتانە بکات.

ئەگەر تورکیا و ئێران هەر هۆکار و پاساوێکیان بۆ ئەنجامدانی ئەو هێرشانە هەبێت، ئەوا ناکرێت هەرێمی كوردستان، کە بەشێکە لە عێراقی فیدڕاڵ و، عێراقی فیدڕاڵ وەکوو دەوڵەتێکی ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەندامی دامەزرێنەری کۆمکاری دەوڵەتانی عەرەبی، باجی لێکەوتەکانی قەیرانی ئەمنیی دەوڵەتەکانی درواسێ (تورکیا و ئێران) بدات و، هیچ بەڕەوا نابینرێ ئەو دوو دەوڵەتە کێشەی ئاسایشی نەتەوەییی خۆیان لەسەر حیسابی ژیان و ئاسایش و سەقامگیریی گەلی هەرێمی كوردستان چارەسەر بکەن، کە بەردەوام بەهۆی ئەو هێرشانە و بە هۆکاری فراوانخوازی و فراوانترکردنی هەژموون بە بیانووی بەرگریکردن لە ئاسایشی نەتەوەیی، بە خوێن قوربانی بدات.    

هەڵوێستی ئەمریکا لەمەڕ ئەگەری هێرشی تورکیا بۆ سەر ڕۆژاوا

لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ تورکیا لە ڕێگەی "ئۆپەراسیۆنی چنگ-شمشێر" هێرشێکی ئەنجام دا، کە بریتی بوو لە کەمپەینێکی فراوانی هێرشی ئاسمانی بۆ لێدانی باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و، زیاتر لە ٢٦٥ شوێنی پێکا و تەنانەت ژێرخانی سڤیڵی كرده‌ ئامانج. هەروەها هێرشی ئاسمانیی کردە سەر بنکەی هاوبەشی هاوپەیمانان دژ بە داعش بە سەرکردایەتیی ویلاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و هێزەکانی سووریای دیموکرات، کە نزیکەی ١٣٠ مه‌تر لە ستافی هێزەکانی ئەمریکا دوور بوون.

لەگەڵ ئەوەی ئەمریکا داوای ڕاگرتنی ئەو هێرشانەی کرد، تورکیا بەردەوام بوو لە لێدانی ئەو هێزە ئەمنییانەی، کە ئۆردوگای "الهول" دەپارێزن، کە زیاتر لە ٥٠ هه‌زار کەسوکاری چەکدارانی داعشی تێدا نیشتەجێ کراوە. نێردەی ئەمریکا بۆ کاروباری باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا، نیکۆلاس گرنگەر، هۆشداریی داوەتە تورکیا، کە ئەمریکا چرای سەوزی بۆ تورکیا هەڵنەکردووە؛ بۆیە پێویستە تورکیا هیچ هێرشێکی سەربازی نه‌كاته‌ سەر باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا، کە دەبێتە مایەی ناسەقامگیری لە ڕۆژاوای کوردستان.

گرنگەر ئاماژەی بەوەیش داوە، کەوا دانیشتووانی باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا خۆیان بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆیان دەدەن و ئەمریکا هه‌وڵی خۆی بۆ دەستەبەرکردنی زەمینەیەکی لەبار بۆ گفتوگۆ ده‌خاته‌ گه‌ڕ. هەروەها وەزیری بەرگریی ئەمریکا، لۆید جێمس ئاوستن، لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ وەزیری بەرگریی تورکیا، خلووسی ئاکار، باسی لەوە کردووە کە بەتوندی ئۆپەراسیۆنی سەربازیی تورکیا بۆ سەر سووریا ڕەت دەکاتەوە و، پێنتاگۆن لە ڕاپۆرتێکیدا ڕوونی کردۆتەوە کەوا هێرشی تورکیا بۆ دەرەوەی مەرزی وڵاتەکەی، ئۆپەراسیۆنی هێزەکانی ئەمریکا لەگەڵ هاوپەیمانیی كوردی بۆ بەرەنگاربوونەوەی جیهادییەکان سنووردار دەکات، کە بۆ ئەمریکا لە پێشینەی کارەکانە.

خلووسی ئاکار لە وەڵامی بۆ لۆید جێمس ئاوستن ئەوەی خستە ڕوو، کەوا ئەوان مەبەستیان نییە هێزی هاوپەیمان و سڤیڵ بپێکن، بەڵکوو ئامادەن لە جه‌نگی دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی و تیرۆریستانی تر، هاوکاری ئەمریکا و هاوپەیمانان بن. لە لایەکی ترەوە، نێد پرایس، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕای گەیاند، دژی هەر جۆرە چالاکییەکی سەربازین کە دەبێتە هۆی ناسەقامگیری بۆ سەر ژیانی خەڵک و کۆمەڵگه‌ی سووریا؛ ئه‌م چالاكییه‌ سه‌ربازییانه‌ دەسکەوتەکانی هێزە هاوپەیمانەکانیش لە دژی داعش دەخاتە مەترسییەوە.

ئێمە پێمان وایە تورکیا سەرەڕای هەوڵەکانی بۆ کرانەوەی بەرامبەر بە ڕژێمی سووریا، کە لە دیدی ئێمەوە کرانەوەیەکی سروشتی نییە و سنووردار و وەرزی دەبێت و تەنیا پڕکردنەوەی سیاسەتی گشتیی تورکیای مەبەستە، کە گونجاو بێت لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئەو وڵاتە و کارتێکردن لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢٣، هەروەها ئێمە ئەگەری ئەوەیش دەبینین، کەوا تورکیا هێرشێکی سنووردار لە ناوچەیەكی دیاریکراو ئەنجام بدات، تا بە ڕای گشتیی ناوخۆی تورکیا بڵێ، هەڕەشەکانمان بێکردار نەبووە. لە هەمان کاتدا هێرشی زەمینی بۆ سەر خاکی سووریا دەبێتە مایەی ئەوەی بریکارەکانی تورکیا لە سووریا بەهێز بن و ناوچە و خاك داگیر بکەن؛ ئەمەیش دیارە لە بەرژەوەندیی ڕووسیا و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا نییە لە سووریا، کە مەبەستیانە هەژموونی خۆیان لەو وڵاتە بەپارێزراوی بهێڵنەوە.

بۆچی ئەمریکا لە بەرامبەر هێرشی مووشەکی و درۆنەکانی ئێران بێدەنگە؟

چەند ساڵێکە هەرێمی كوردستان لەلایەن ئێرانه‌وه‌ ڕووبەڕووی هێرشی مووشەکیی بەردەوام دەبێتەوە، کە بنکەی دیپلۆماسی و ناوچەی ئابووری و ژێرخانی گرنگ دەکاتە ئامانج؛ هێرشەکانی ئەم دوایییانەی سوپای پاسداران بۆ سەر هەرێم، بنکە و بارەگای حزبەکانی ڕۆژهەڵاتی كوردستانی کردە ئامانج و کەسانی سڤیڵ، بوون بە قوربانی. دیارە چەند پاڵنەرێك هەن بۆ ئەم هێرشانەی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان، کە پێگەی هەرێمی كوردستان لەناو ستراتیژیی ئێران لە ناوچەکە ئاشکرا دەکات:

١- هێرشەکانی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان دەچێتە ناو چوارچێوەی ئەو ستراتیژییەی، کە ئێران بە چ شێوەیەك مامەڵە لەگەڵ هەوڵەکانی هەرێم دەکات بۆ سەربەخۆیی؛ وەکوو ئەوەی لە ساڵی ٢٠١٧ ڕووی دا، پاش ئەنجامدانی ڕێفراندۆم بۆ سەربەخۆییی کوردستان. ئێران ئەو هەنگاوەی هەرێمی كوردستان بە هەڕەشەی ستراتیژی بینی، گوایە دەبێتە مایەی هەڕەشە بۆ سەر هەژموونی ئێران بەسەر جوگرافیای عێراق؛ چونکە پڕه‌نسیپی ستراتیژیی ئێران لەسەر "یەكپارچەییی عێراق" بنەمای گرتووە و، سەربەخۆییی هەرێم دەبێت بە ئالنگاری لەسەر ئاستی بەڕێوەبردنی ناوچە سنوورییەکانی نێوان هەرێم و ئێران، کە درێژییەکەی دەگاتە نزیکەی ٤٠٠ کیلۆمەتر. هەروەها لێکەوتەکانی سەربەخۆیی، کاریگەریی دەبێت لەسەر دۆسیەی كورد لە ناوخۆی ئێران و، ویستی نەتەوەییی گەلی کورد لە ئێران و دەوڵەتەکانی دراوسێ زیندوو دەکاتەوە. بۆیە ئێران لە ڕابردوو جووڵەی سیاسی و ئاسایشیی كردووه‌، بە مەبەستی گەمارۆدانی هەرێم بۆ سنووردارکردنی مەترسییەکان بۆ سەر بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی ئێران.

٢- خۆپیشاندانەکان لە ناوخۆی ئێران، درێژ کرایەوە بۆ ناوخۆی هەرێمی كوردستان؛ ئەوە بوو دەیان كوردی ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە بەردەم نەتەوە یەکگرتووەکان لە هەولێر بە مەبەستی ئیدانەکردنی کوشتنی ژینا ئەمینی (مەهسا) بەدەستی دەسەڵاتدارانی ئێران خۆپیشاندانیان کرد و ناڕەزایەتییان دەربڕی؛ تیایدا سیاسەتی ڕژێمی ئێران لە سەرکوتکردنی ئازادییەکان و گرتنەبەری چەوسانەوە و کوشتن و تۆقاندن لە دژی ئەو کەسانەی ڕژێمی تارانیان بە توندئاژۆ ناوزەد کرد و داوایان لە لایەنە نێودەوڵەتییەکان و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکانی پەیوەست بە مافی مرۆڤ کرد، دەستوبرد بن لە ڕاگرتنی ئەنجامدانی ئەو جۆرە کارڕایییە سەرکوتکەرانە و بەزۆرەملێ سەپاندنی ئایین بەسەر کۆمەڵگە. لای خۆیەوە ئێران پێی وایە حزبە کوردستانییەکانی ئۆپۆزیسیۆن لە هەرێمی كوردستان لە ماوەی ڕابردوو ڕۆڵی گەورەیان گێڕاوە لە ورووژاندنی شەقامی ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە دژی ڕژێمی ئێران لە چوارچێوەی پڕه‌نسیپی هەناردەکردنی قەیران بۆ دەرەوە. ئێران ئەم بیانووانە دەکات بە بەڵگە بۆ ئەو جووڵە سەربازییانەی ئەنجامی دەدات؛ ئەمەیش ڕێبازێکە لەسەر دوو لایەنی سەرەکی دامەزراوە:

یەکەم، چیڕۆکی گرێدانی قەیرانەکانی ناوخۆ بە هەندێ لایەنی دەرەکی، کە ئێران بە سەرچاوەی هەڕەشەی دەبینێ.

دووەم، هەوڵدان بۆ بەکارهێنانی ئەم چیڕۆکە لە پێناو لادانی سەرنج لەسەر ڕووداوەکانی ناوخۆی ئێران، کە ڕۆژ دوای ڕۆژ لە زیادبوونە، لە ڕێگەی درووستکردنی شەڕ و ململانێی دەرەکی.

لە کۆتاییی مانگی ئابی ئەمساڵ، پاش ١٦ ساڵ لە دابڕان، هەردوو باڵی حزبی دیموکراتی كوردستان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان یەکیان گرتەوە و، لە ڕێگەی بڵاوکراوەیەکەوە یەکگرتنەوەی خۆیان ڕاگەیاند. دیارە ڕژێمی ئێران ئەم یەکگرتنەوەیە بە هەڕەشە بۆ سەر بەرژەوەندییە باڵاکانی دەبینێت، بۆیە لەم دوایییە هێرشەکانی بۆ سەر بارەگا و بنکەکانی حزبە کوردستانییەکانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە ناوچە سنوورییەکان و بەدیاریکراوی لە "چۆمان" و "سیدەکان" چڕ کردۆته‌وه‌.  ئێران بەردەوام ئەو تۆمەتە دەخاتە پاڵ هەرێمی كوردستان، گوایە هەرێم ئەو هێزانەی لەئامێز گرتووە، کە دژ بە بەرژەوەندییەکانی ئێران دەجووڵێنەوە و مەبەستیانە هەژموونی ئێران لە هەرێمی كوردستان سنووردار بکەن. بێجگە لەوەیش ئێران بەبەردەوامی هەرێم تۆمەتبار دەکات، گوایە ژینگەیەکی بەپیتە بۆ چالاکییەکانی هەواڵگریی ئیسرائیل و، هەرێم لە دیدی ئێرانه‌وه‌، بووە بە گۆڕەپانی ڕکابەری ئاسایشی و ستراتیژیی نێوان ئێران و ئیسرائیل.

پاڵنەرێکی تر بۆ هێرشەکانی ئێران بۆ سەر هەرێم ئەوەیە، کە هەرێم خاوەنی یەدەگێکی گرنگی گازی سروشتییە و لە هەوڵدایە لە ڕێگەی تورکیاوە بۆ هەناردەکردنی گازی هەرێم بۆ ئەوروپا؛ ئەمەیش ئەگەر بچێتە بواری جێبەجێکردن، دەبێتە مایەی هەڕەشە بۆ سەر ئابووریی ئێران، بەتایبەتی لە ئێستادا حکوومەتی عێراق بۆ کارپێکردنی وێستگەکانی وزەی کارەبا، پشت بە گازی سروشتیی ئێران دەبەستێ. مەترسییەکانی ئێران لەم ڕووەوە لەسەر هەناردەکردنی گازی سروشتیی هەرێم بۆ ئەوروپا، دەگەڕێتەوە بۆ پێویستیی ئەوروپا بە سەرچاوەی تری گازی سروشتی و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە گازی ڕووسیا و ئارەزووی ئاشکرای عێراق لە خۆبەدوورگرتن لە بازنەی گێچەڵەکانی ئێران لەم بوارەدا، چونکە ئێران مەبەستیەتی، عێراق لە ڕووی گازی سروشتییه‌وه‌ پشت بە ئێران ببەستێ. ئەمەیش پڕۆژەی فراوانخوازیی ئێران بەهێز دەکات.   

ئەمریکا هەڕەشەکانی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان بەجددی وەردەگرێت و، بەردەوام  ئەو هێرشانەی کە بە مووشەكی بالیستی و بە درۆن دژ بە هەرێم ئەنجام دراون ئیدانە کردووە و بە بەزاندنی سەروه‌ریی عێراق و یەکپارچەییی خاکی عێراق ئەژماری کردووە. ئەمریکا بەئاشکرا ڕای گەیاندووە، کە لەگەڵ حکوومەت و گه‌لی عێراق ڕادەوەستێ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دەستدرێژیکردن بۆ سەر سەروەریی ئەو وڵاتە. لە دوا دیداری سەرۆكوەزیرانی عێراق، محه‌مه‌د شیاع سوودانی، لەگەڵ شاندی کۆنگرێسی ئەمریکا بە سەرۆکایەتیی سیناتۆر مارك تاکانۆ، باس لە هێرشە ناڕەواکانی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان کراوە و شاندی ئەمریکا پشتگیریی ئیدارەی ئەمریکا بۆ عێراق و دژایەتیکردنی ئەو هێرشانەی ئاشکرا کرد. هێرشەکانی ئێران زیان بە پێگەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە عێراق و هەرێمی كوردستان دەگەیەنێت.

چاوەڕوانییەکانی حکوومەتی هەرێمی كوردستان لەوە گەورەترە، کە هێرشەکان تەنیا بە ئیدانەکردن کۆتایییان بێت. حکوومەتی هەرێم چاوەڕوانە بەرگرییه‌ ئاسمانییه‌كه‌ی بەهێز بکرێت و ده‌یه‌وێ خواستەکانی لە بەغدا گوێی لێ ڕابگیرێت. پێشبینی ناکرێ، کەوا ئەم بابەتە بەپێی ڕێکكەوتننامەی ستراتیژیی نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و عێراق جێبەجێ بکرێت، چونکە ئەرکی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق بەپێی ئەو ڕێکكەوتننامەیە، لە چوارچێوەی ڕاوێژکاریدا سنووردار کراوە و بەدەرە لە پابەندبوونی بەرگری. ئێمە پێمان وایە هێشتا لە عێراق ئەو ویستە سیاسییە نەهاتۆتە ئاراوە، کە بەردوام بێت لە کڕینی سیستەمی بەرگریی ئاسمانی و، بەرگریی ئاسمانیی هەرێمی كوردستانی پێ دەوڵەمەند بکات.  سیاسەتی دەرەوە و ئاسایشی نەتەوەیی دوو بوارن، سەرۆكوەزیرانی ئێستای عێراق تیایدا لێهاتوو نییە، چونکە ئەجێندای کاری ئەو، زیاتر ناوخۆیییە و فۆکۆس دەخاتە سەر بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ هەرێم، تا ببێت بە بنەمایەك بۆ بونیادنانی دەوڵەتێك کە بتوانێ زیاتر بەرگری لە خۆی بکات.

قەوارە و قووڵیی گەندەڵی لە عێراق- کە بەداخەوە وەکوو پەتایەك لەناو نوخبەی دەسەڵاتدار و دەوڵەت بڵاو بۆتەوە-، کۆمەڵێ کەسانی نانیشتمانیی دروست کردووە؛ ئەوانە عێراقیان ئیفلیج کردووە، تا نەتوانێ ڕووبەڕووی هەڕەشەکانی سەر ئاسایشی نەتەوەییی ئەو وڵاتە بێتەوە. ڕێکخستنی ناوخۆی عێراق و پاككردنەوەی لەو فاکتەرانە وا دەکات، عێراق بتوانێ کۆمەڵگەی هەرێمی و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕازی بکات، تا پاڵپشتیی بکەن بۆ ئەوەی سەروەری بەپارێزراوی بمێنێتەوە.

ئەمریکا دەتوانێت چی بکات بۆ پاراستنی هەرێمی کوردستان؟

لەگەڵ ئەوەی لە زۆر بۆنەدا گەورە بەرپرسانی ئەمریکا و بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوەى ئەمریکا پشتیوانیى خۆیان بۆ هەڵوێستەکانى گەل و حکوومەتى هەرێمى کوردستان ڕاگەیاندووە و، جه‌ختیان کردۆتەوە کە هەرگیز هەرێمى کوردستان بەتەنیا جێ ناهێڵن و ئەمریکا لە ڕێگەی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکاوە چەندان یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنی لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی كوردستان واژۆ کردووە بۆ پاڵپشتیکردنی هێزی پێشمەرگە و هەماهەنگیی سەربازی و ئاسایشی، بەڵام هەرێمی كوردستان بەلایەوە گرنگە پەیوەندیی ڕاستەوخۆی نێوان واشنتۆن و هەولێر بەهێزتر بێت؛ چونکە ئەو پەیوەندییە تەگەرە ناخاتە بەردەم پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و بەغدا، بەڵکوو دەتوانێت هاوسەنگی دروست بکات لە بەرامبەر ئەو دەنگانەی لە عێراق دژی ئەمریکان. هاوکات ئەو پەیوەندییانە وا دەکات بەغدا بۆ باشترکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا زیاتر هه‌وڵ بدات؛ لە هەمان کاتدا دڵنیایی دەدات لەوەی کوردستان بەشی خۆی لە سەرچاوەکان پێ بگات، کە هاوکاریی هەرێمەکە بکەن. ئەمەیش دواجار دەبێتە مایەی سەقامگیری لە عێراق.

ڕاستە ئیدارەی بایدن بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ دۆسیەی ئێران میکانیزمی دامەزراندنی هاوپەیمانێتی و کاری فرەلایەنە پەیڕەو دەکات و شێوازی دامەزراندنی هاوپەیمانێتیی هەرێمی، جەمسەری سەرەکیی دیدگه‌ی ئیدارەی بایدنە سەبارەت بە ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریکا و سەبارەت بە سیاسەتە ستراتیژییه‌كانی تر، کە بە مەبەستی سنووردارکردنی هێزی هەرێمیی ئێران لە عێراق و ناوچەی کەنداو ئەنجام دەدرێن؛ بەڵام گرنگە لەم سۆنگەیەوە وەکوو هاوپەیمانێکی لۆکاڵی تەماشای هەرێمی كوردستان بکات و بەپێی ئەو پەیوەندییە، بوونی مەیدانیی ڕاستەوخۆی بە شێوەی سەربازی فراوانتر بکات و تەنیا دیپلۆماسییەت، نەکات بە تاکە میکانیزمێك بۆ سنووردارکردنی هەژموونی وڵاتانی هەرێمی لە عێراق و هەرێمی كوردستان.

ئەرکی هەرێمی كوردستان لە ڕووی سیاسی و دیپلۆماسییەوە بۆ خۆ پاراستن لە هێرشەکانی تورکیا و ئێران

پێویستە هەرێمی کوردستان، وەکوو کۆڵەگەیەکی گرنگ بۆ پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی هەرێمیی نێوان ئەمریکا و نەیارانی لە ناوچەکە، بزانێت کە قەوارەی ئەو ئالنگاری و بەربەستانە چەندە. پێویستە بزانێت چی ویست و خواستەکانی سنووردار دەکات و بە هەموو شێوەیەك هەوڵی ئەرێنی بدات بۆ ڕێگریکردن لە هەر دۆخێکی نەرێنی لە ناوخۆ و لەسەر ئاستی هەرێمی، تا لەو  ڕێگەیەوە بەرژەوەندییە باڵاکانی بپارێزێت.

پێویستە ناوه‌ندی بڕیاری سیاسی لە هەرێمی كوردستان بەردەوام جەخت لەسەر ڕێڕەوی ئاشتی و ئاسایش و پێكەوەژیانی ئاشتییانە لە هەرێم بکاته‌وه‌ و بەرژەوەندییەکانی هەرێم بە لەپێشینەی کاری خۆی ببینێ و بە عەقڵانییەت و واقعبینی و بە دیدێکی ستراتیژیی دوورمەودا، کار بۆ پاراستنی ئەو بەرژەوەندییانە بکات و، بۆ خۆدوورخستن لە ئەنجامی قەیران و ململانێکانی ناوچەکە هەڵوێستەکانی بەوردی تاوتوێ بکات. هەروەها پێویستە ستراتیژێکی کارا و ڕوون بۆ مامەڵەکردنی لەگەڵ ئیدارەی ئەمریکا پەیڕەو بکات و، جەخت لە بەردەوامبوونی بۆ هاوکاریکردن لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بکات.

ئامانجی هەرێمی كوردستان بەردەوامبوونییەتی لەسەر هەماهەنگیکردنی بەهێز لەگەڵ ئەمریکا بۆ پتەوکردنی هاوبەشی و پەیوەندییە دوولایەنەکانی؛ ئەمەیش دووبارە بە مەبەستی سەقامگیری و پەرەپێدانە لە هەرێم و ناوچەکە. لە ڕابردوودا هەرێمی كوردستان سیاسەتی دیپلۆماسییەتی ئارامی پەیڕەو کردووە بە مەبەستی دامەزراندنی بەهێزترین پەیوەندی لەگەڵ ژینگەی هەرێمی و دەوڵەتانی دراوسێ؛ پەیوەندییەك دوور لە سیاسەتی دروستکردنی گرژی و تەنگژە و جەمسەرگیری و دەستێوەردارن لە کاروباری ناوخۆی وڵاتان و کۆکردنەوەی چەک و دروستکردنی کەشوهەوای جەنگ، کە بە شێوەیەکی نەرێنی کاریگەریی هەبێت لەسەر سەقامگیری و ئابووری و بارودۆخی ناوخۆ. لە ئێستادا هەرێمی کوردستان پێگەیەکی بەهێزی لەناو پرۆسەی حوکمڕانیی عێراق هەیە و، دەتوانێت داوا لە حکوومەتی عێراق بکات ناڕەزایەتییەکی ڕاستەقینە لە نەتەوە یەکگرتووەکان بەرامبەر بە ڕەفتارەکانی ئێران و تورکیا دەرببڕێت و، عێراق ناچار بکات گوشار بخاتە سەر ئێران و تورکیا بۆ ئەوەی هێرشەکانیان ڕابگرن.

ڕای گشتیی ئەمریکا و کۆنگرێسی ئەمریکی سەبارەت بە تێکدانی سەقامگیری لە هەرێمی كوردستان

هەرێمی كوردستان لە ئێستادا پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ ئەمریکییەکان هەیە؛ قوربانییەکانی هێزی پێشمەرگە لە جه‌نگی دژ بە داعش، بووە هۆکاری درەوشانه‌وه‌ی ناوبانگی کورد لەو وڵاتە. باوەڕهەبوونی حکوومەتی هەرێمی كوردستان بە پێکەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان ئایین و پێکهاتە جیاجیاکان و باوەشکردنەوەی هەرێم بەڕووی ئاوارەکانی ناوخۆ، بووە بە هۆکاری ئەوەی ئەمریکییەکان بە شێوەیەکی ئەرێنی بڕواننە گەلی كوردستان.

هه‌رێمى كوردستان وەك هاوبەش و دۆستێکی خۆجێیی تەماشا دەکرێ و ژماره‌يه‌كى زۆر دۆستى له‌ناو کۆمەڵگە و كۆنگرێسى ئه‌مريكا هه‌يه‌، کە ئاشناى خه‌بات و قوربانيدانى گه‌لى كوردستانن و دەیانەوێت هاوکاریی هەرێم بکەن؛ بۆیە ئەو دۆستانە لە سەردانیکردنیان بۆ هەرێم و دیداریان لەگەڵ گەورە بەرپرسانی هەرێم ئەوە دووپات دەکەنەوە، کەوا وەکوو ئەزموونێکی سەرکەوتوو لە عێراق، پاڵپشتیی هەرێم دەکەن، چونکە هەرێم توانیویەتی ئازادیی ئایینی و پێکەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان پێکهاتە جیاوازەکان دەستەبەر بکات.

لەلایەکی ترەوە لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانی کۆنگرێس پرۆژە یاسایەکیان بۆ ناساندنی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و هێزی پێشمەرگە وەک هاوبەشیی بەردەوامی واشنتۆن لە شەڕی دژ بە توندڕەوی و تیرۆر بەرزکردەوە، مەبەستیان لەوە پرۆژە یاسایە پاراستنی هەرێم بوو لەو هێرشانەی، کە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان دژ بە هەرێمی کوردستان ئەنجام دەدرێن و، دەبنە مایەی هەڕەشە بۆ ئاسایشی هاوپەیمانان و ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریکا.

لە کۆتاییدا:

ئەمریکا پێی وایە هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر ڕۆژاوا، زیانی بە جه‌نگی دژ بە داعش گەیاندووە و هێرشی زەمینی دەتوانێ دەسکەوتەکانی دژ بە داعش بخاتە مەترسییەوە. بۆیە ئێمە وای بۆ ده‌چین كه‌ تورکیا لە ئێستادا هێرشی زەمینی ئەنجام نه‌دات و، ئەمریکا دووبارە ئەو بەندانەی پەیوەستن بە ڕێككەوتنی نێوان ئەمریکا و تورکیا له‌ ساڵی ٢٠١٨ سەبارەت بە منبج و کۆبانی، زیندوو بکاتەوە و زەمینەسازی بکات بۆ دەستپێکردنی گفتوگۆ لە نێوان تورکیا و هێزەکانی سووریای دیموکرات، پاش دوورخستنەوەی کەسایەتی و سەرکردەکانی سەر بە PKK لە ناوچەکانی "ئیدارەی خۆسەر"؛ ڕه‌نگه‌ ئەمەیش ببێت بە هەوێنێك بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندیی نێوان ئۆپۆزیسیۆن و هەسەدە وەکوو دەسپێكێك بۆ دروستکردنی بەرەیەکی یەکگرتوو دژ بە ڕژێمی ئەسەد لە باکووری سووریا.    

لەگەڵ ئەوەی ئێران پێشوازی لەو هەوڵەی حکوومەتی عێراق دەکات، کە بەهاوبەشی لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی كوردستان هێز لەسەر سنوور بڵاو بکەنەوە و سەرەڕای هەموو ئەو ئیدانەکردنانەی، کە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر بە هێرشەکانی سوپای پاسدارانی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان ئەنجام دراون، پێویستە حکوومەتی هەرێمی كوردستان زیاتر گوشار بخاته‌ سه‌ر حکوومەتی عێراق بۆ نواندنی هەڵوێستی توند بەرامبەر بە تورکیا و ئێران و، داوای لێ بکات هێزی بەرگریی ئاسمانیی هەرێم تۆکمە بکات، تا بتوانێ ڕووبەڕووی ئەو جۆرە هێرشانە بێتەوە. پێویستە هەرێمی كوردستان لە هەموو بۆنەیەكی دیپلۆماسیدا تیشك بخاتە سەر سیاسەتی ئارامی خۆی.

سەرچاوەکان:

James Jeffrey, “How the U.S. Can Compromise With Turkey on Syria”, DECEMBER 9, 2022, available at:  https://foreignpolicy.com/2022/12/09/us-turkey-incursion-syria-kurds-sdf-ypg-erdogan/

Louisa Loveluck and Karen DeYoung; “U.S. calls for de-escalation as Turkey threatens ground assault into Syria”, November 23, 2022, available at: https://www.washingtonpost.com/world/2022/11/23/turkey-kurds-syria-attack/

Jiwan Soz, Mazloum Abdi: “Turkish Attacks Impact Fight Against ISIS”, December 12, 2022, available at:  https://carnegieendowment.org/sada/88619

Paul Iddon; “Does Iraqi Kurdistan Need Another No-Fly Zone?”, Oct 11, 2022, available at: https://www.forbes.com/sites/pauliddon/2022/10/11/does-iraqi-kurdistan-need-another-no-fly-zone/?sh=791345a61b22

Statement on Iran Attacks the Iraqi Kurdistan Region, available at: https://iq.usembassy.gov/statement-on-iran-attacks-the-iraqi-kurdistan-region/

Robert Tollast, “US condemns Iranian missile and drone attacks on Iraq's Kurdish region”, Nov 21, 2022, available at: https://www.thenationalnews.com/mena/iraq/2022/11/21/iranian-missiles-and-drones-strike-kurdish-region-of-iraq/

Mark Moore, “US downs Iran drone as Tehran targets Iraq Kurds over violent protests”, September 28, 2022, available at : https://nypost.com/2022/09/28/us-downs-iran-drone-as-tehran-targets-iraq-kurds-over-violent-protests/