د. چنار بابەکر محەمەد، دکتۆرا لە ستراتیژیی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مامۆستا لە بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی - کۆلێژی زانستە سیاسییەکان/ زانکۆی سەڵاحەددین

دەسپێك

پاش ئەوەی موقته‌دا سه‌در، ڕابەری ڕەوتی سەدر، ئاماژەی بە چوون بۆ بەرەی ئۆپۆزیسیۆن یان کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی کرد، ئەندامانی ڕەوتەکەی، کە ژمارەیان ٧٣ پەرلەمانتارە، لە ١٢ی حوزه‌یرانی ٢٠٢٢ دەستلەکارکێشانەوەی خۆیان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ سەرۆکی پەرلەمان، "محه‌ممه‌د حه‌لبووسی"، بەرز کردەوە و ئەویش ڕەزامەندیی خۆی لەسەر داواکارییەکانیان دەربڕی. بڕیارەکەی سەدر بۆ زۆربەی لایەنەکانی پرۆسەی سیاسی جێی سەرسوڕمان بوو، بەتایبەتی ئەم بڕیارە پاش ٨ی مانگی ٢٠٢٢ لە حاڵەتێکی بنبەستی سیاسی درا، کە هاوتەریب بوو لەگەڵ ژمارەیەك پەرەسەندن، کە دەکرێت بەم شێوەیه‌ باس بکرێ:

یەکەم، کشانەوەی کاندید بۆ سەرۆکایەتیی حکوومەت: کاندیدی ڕەوتی سەدر، "محه‌مه‌د جه‌عفه‌ر سه‌در"، لە ١٣ی حوزه‌یرانی ڕابردوو خۆی لە کاندیدبوونی بۆ پۆستی سەرۆكی حکوومەت کشاندەوە. دووەم، پێدانی هۆشداری بە حەشدی شەعبی لەلایەن سەدر: داواکەی سەدر بۆ جیاکردنەوەی حەشدی شەعبی لە گرووپە چەکدارەکانی سەر بە ئێران لە کاتی پیرۆزباییکردنی بوو لە حەشد، بە بۆنەی هەشت ساڵی دامەزراندنییەوە.  ئەو ٦ مانگ مۆڵەتی بە "چوارچێوەی هەماهەنگی" دا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو گرووپانە، لە ڕێگەی لیژنەی هاوبەش لە نێوان وەزارەتی بەرگری و دەستەی حەشد. ئەم هەڵوێستەی سەدر هاوکات بوو لەگەڵ بەرزکردنەوەی تۆمەتەکان لەلایەن هەرێمی كوردستان سەبارەت بە تێوەگلانی هەندێ لەو گرووپە چەکدارانەی، کە سەر بە ئێرانن، لە پێکاندنی کۆنسوڵگەریی ئەمریکا لە ٨ی حوزه‌یرانی ٢٠٢٢ی ڕابردوو .سێیەم، سەرنەکەوتنی گفتوگۆکانی کورد و سوننە: سەرۆکی پەرلەمان "محه‌ممه‌د حه‌لبووسی" و سەرۆکی هاوپەیمانێتیی "سياده‌"، "خه‌میس خه‌نجه‌ر"، لە ١١ی حوزه‌یرانی ٢٠٢٢ سەردانی سەرۆك "مه‌سعوود بارزانی"یان کرد، بە مەبەستی هەوڵدان بۆ ئەوەی موقته‌دا سه‌در پاشگەز بێتەوە لە بڕیاری کشانەوەی لە پەرلەمان و بوون بە ئۆپۆزیسیۆن؛ بەڵام ئەم هەوڵانە سەرکەوتنیان بەدەست نەهێنا.

وەکوو دەردەکەوێت، دیمەنی سیاسی لە عێراق لێڵ و ئاڵۆزە. گومانی تێدا نییە کەوا هەنگاوەکانی ئەم دوایییەی سەدر ئاماژەن، کەوا عێراق خۆی لە بەردەم هاوسەنگیی نوێ دەبینێتەوە، بۆ ئەوەی پرۆسەی سیاسی لەسەر بونیاد بنرێ؛ کە جەمسەرەکەی بریتییە لە ململانێی نێوان ئەو هێزە شیعەیەی، ئێستا کە لە هڵکشانە (مەبەستمان سەدرە) لەگەڵ هێزی شیعەی کلاسیك (کە خۆی لە چوارچێوەی هەماهەنگی دەبینێتەوە).

عێراق سەرەڕای گرفتی دامەزراندنی حکوومەت، ڕووبەڕووی گرفتی تر بۆتەوە، کە پەیوەندیی بە دۆخی ئاسایشیی ئەو وڵاتەوه‌ هەیە. بە ڕەچاوكردنی هەژموونی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی، ڕەوتی سەدر دەتوانێ لە هەر ساتێکدا بێت تواناکانی بۆ یەکلاکردنەوەی دۆخەکە بەکار بهێنێت؛ ئەمە ئەگەر هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی، کە لە ئێستادا خۆیان بە گەورەترین پێکهاتەی پەرلەمان ئەژمار دەکەن، پاش ئەوەی چەندان کورسیی سەدرییەکانی بۆ خۆیان داگیر کرد، کار بۆ ورووژاندنی بکات، یان هەوڵی لەباربردنی هەژموونی بدات. لەم چوارچێوەیەدا سەدر هەوڵ دەدات پەیامێك بۆ هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە بنێڕێ، کە لەلایەن "نووری مالیکی"یەوە سەرکردایەتی دەکرێت، تا بۆیان ڕوون بێت، ئەو ئەمڕۆ جەمسەری سیاسەتی شیعەیە لە عێراق و، پێویستە لەسەر هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە، دان بەو واقعە نوێیە بنێن.

وەک دیاره‌، لەم قۆناغە ئەنجامەکانی دیمەنی سیاسی لە عێراق بە لێڵ و ئاڵۆزی دەمێنێتەوە و دوا هەنگاوی سەدر، بێ گومان ئاماژەیە بۆ ئەوەی بزانرێت عێراق چاوەڕوانی هاوسەنگیی نوێ دەبێت، کە بنەمای پرۆسەی سیاسی لەسەری دادەمەزرێت و ناوەڕۆکەکەی بریتی دەبێت لە ململانێی نێوان هێزی شیعەی سەر بە سەدر و هێزی شیعەی سەر بە چوارچێوەی هەماهەنگی.  لەوانەیە هەڵبژاردنەکانی ١٠ی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١ دوا هەڵبژاردن بێت لە سایەی ئەم سیستەمە سیاسییەی ئێستا، بەتایبەتی کاتێ ئەم سیستەمە لە توانای نەماوە چارەسەری سیاسی بەرهەم بهێنێت، کە بتوانێ ناوخۆی چاک بکاتەوە. هەروەها ئەو هێزە سیاسییە شیعانەی ئەو سیستەمەیان پێك هێنابوو، ئیتر توانای ئەوەیان نییە خۆیان لەگەڵیدا بگونجێنن؛ بۆیە لە قۆناغی داهاتوودا ئەم سیستەمەی ئێستا جۆرێ لە نادڵنیاییی پێوە دیار دەبێت.

بژاردەکانی بەردەم چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە

وەک دەردەکەوێ ئامانجی هەنگاوەکەی سەدر، کە پەیوەستە بە کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی، بۆ ئەوە بووە، هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە ڕووی سیاسییه‌وه‌ شەرمەزار بن و بەتوندی ڕووبەڕووی شەقام ببێتەوە. هەرچەنده‌ هەنگاوەکانی سەدر ناڕوونن، بەڵام هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەهەستیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو هەنگاوانە دەکات و لەم دوایییە جووڵەی هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی، دوو بژاردەی لەخۆ گرتووە و کەوتۆتە گفتوگۆ لەگەڵ كورد و سوننە و سەربەخۆکان بۆ دامەزراندنی حکوومەتی سازانی نیشتمانی، لە پێناو کۆتاییهێنان بە بنبەستی سیاسیی ئێستا.

بژاردەی یەکەم:

بریتییە لە مالیکی، کە بەپێویستی دەزانێت حکوومەتێکی چوارچێوەی هەماهەنگیی بەهێز دامەزرێ و، سوود لەو دارایییە گەورەیە وەربگرێت، کە بەهۆی بەرزبوونی نرخی نەوت بەدەست هێنراوە؛ ئەوەیش لە ڕێگەی دانانی بەرنامەی حکوومەت بۆ خزمەتکردنی هاووڵاتی و بەدەستهێنانی پاڵپشتیی ئەو و دەرکردنی کارتی گوشاری شەقام لەدەست سەدر، کە لە ڕێگەیەوە هەڕەشەیان لێ دەکات.

بژاردەی دووەم:

بریتییە لە سەرکردەکانی تری ناو چوارچێوەی هەماهەنگی؛ دیارترینیان "هادی عامری" و "عه‌ممار حه‌کیم" و "حه‌یده‌ر عه‌بادی" و "قه‌يس خه‌زعه‌لی"ن، کە بەپێویستی دەزانن دەست بە قۆناغێکی گواستنەوە بکرێت لەسەر بنەمای درێژکردنەوەی ماوەی حکوومەت بۆ مستەفا کازمی، تا لە ڕێگەیەوە چوارچێوەی هەماهەنگی بتوانێ یاسای هەڵبژاردن و کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان هەموار بکات؛ بە شێوەیەك کە خزمەت بە چوارچێوەی هەماهەنگی بکات و دواتر پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە و کاتێکی نوێ بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە دیاری بکرێت.

بەو شێوەیە چوارچێوەی هەماهەنگی دەتوانێ فاکتەری سۆپرایز لەدەست سەدر دەربهێنێت و بیخاتە ناو بارێکی سیاسی، کە نەتوانێ لە ڕێگەیەوە لەناو پرۆسەی سیاسی هەڕەشە لە هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی بکات. سەرەڕای ئەو هۆشدارییە سیاسییانەی، کە لەپشت هەر بژاردەیەکن، ئەوە سەدرە، کە بەتەنیا دەتوانێ دیاری بکات كه‌ چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە چ ئاراستەیەك بگرێتە بەر، کە لەگەڵ سروشتی مامەڵەکردنی سەدر لەگەڵ قۆناغی داهاتوودا بگونجێ.

ئێران لە کوێی هاوکێشەی ئێستای شیعەیە؟

پاش ئاشکراکردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان، ئێران هەوڵی دا جاروبار  دیپلۆماسییەتێکی هێور و جاروبار دیپلۆماسییەتێکی توند پەیڕەو بکات. لەگەڵ ئەوەی هاوپەیمانەکانی لەم هەڵبژاردنە زیانیان بەرکەوت، بەڵام ئێران سەرەڕای کاریگەرییەکانی، پێشوازیی لە ئەنجامەکانی کرد. هەڵوێستی ئێستای ئێران لە عێراق ئاماژە بەوە دەکەن، ئێران ئیتر وەکوو سەردەمی "قاسم سولەیمانی" خاوەنی ئەو پەراوێزە سیاسییە نییە بۆ ڕێکخستنی نێوماڵی عێراق پاش هەڵبژاردنەکان. کاتی خۆی سوله‌یمانی خاوەنی هەژموونێکی فراوان بوو و کاری لەسەر یەکخستنی ژمارەیەكی زۆر لە میلیشیا عێراقییەکانی سەر بە ئێران دەکرد. بنبەستی ئێستای ئێران لە عێراق، لە بنەڕەتدا زادەی ژمارەیەك هۆکاری سەرەکییە؛ گرنگترینیان بریتییە لە سەرنەکەوتنی "ئیسماعیل قائانی" لە پڕکردنەوەی ئەو بۆشایییە ستراتیژییەی، کە قاسم سولەیمانی بە نەمانی دروستی کرد.

ململانێی سیاسیی نێوان سەرکردەکانی میلیشیاکانی سەر بە ئێران بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشایییەی، کە "ئه‌بو مه‌هدی موهه‌ندیس"، سەرکردەی پێشووی هێزەکانی حەشدی شەعبی، دروستی کردبوو و، گوشارە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، کە ڕووبەڕووی ئێران بۆتەوە، پاش ئەوەی دانوستانەکان لەسەر ڕێکكەوتننامەی ئەتۆمی لە ڤیەننا بەربەستی هاتە پێش و، سەرقاڵبوونی بە پرۆسەی چارەسەرکردنی سەرپێچییە هەواڵگری و ئاسایشییەکان، کە لەم دوایییە ڕووبەڕووی بووەوه‌؛ هەموو ئەم گرفتە ستراتیژییانە بە شێوەیەکی نەرێنی لەسەر ڕۆڵی ئێران لە عێراق ڕەنگیان داوەتەوە و، وایان کردووە ئێران لە دەوڵەتێکی "فەرماندەر"ه‌وه‌ بۆ دەوڵەتێکی "ناچاربوو" بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ دیفاکتۆ بگۆڕدرێت.

سەرەڕای ئەوەی ئێران هەوڵی داوە، کەموکورتییەکانی لە عێراق لە ڕێگەی دامەزراندنی باڵیۆزێکی نوێ لەو وڵاتە ڕاست بکاتەوە، بەڵام هێشتا لە توانایدا نییە ڕێسای گەمەکە بە شێوەیەکی گشتگیر بگۆڕێت. ئەوەی بۆ ئێران گرنگە، زامنکردنی بەرژەوەندییە سیاسییەکانێتی لە عێراق، بێ ڕەچاوکردنی سروشتی ئەو لایەنە شیعەیەی، کە لە ئاییندەدا حکوومەت پێك دێنێ؛ چونکە ئێران تەماشای عێراق ناکات وەکوو حاڵەتێك لە هەژموونی سەربەخۆ، بەڵکوو عێراق بە بەشێك لە بازنەی هەژموونی هەرێمی، کە لە ئەفغانستانەوە درێژ دەبێتەوە تا دەگاتە دەریای سپیی ناوەڕاست، دادەنێت.  

لە سەرووی هەموو ئەمانەوە ئێران هەوڵ دەدات بۆ دەستەبەرکردنی دڵنیایی لە هەر حکوومەتێکی داهاتوو، کە بتوانێ ئاییندەی دەستەی حەشدی شەعبی بپارێزێ، یان بەدیاریکراوی بڵێین، ئاییندەی دۆخی میلیشیاکانی لایەنداری ئێران لەناو حەشد بپارێزێت؛ چونکە ئەو هێزانە زامنی ڕاستەقینەن بۆ بەردەوامیی هەژموونی ئێران لە عێراق؛ وەکوو پێکهاتەیەك، کە دەکرێ لە ئاییندەدا هاوشێوەی "سوپای پاسدارانی ئێران" ڕێك بخرێن و ڕەوایەتیی دەستوورییان پێ بدرێت، لە پێناو پاراستنی سیستەمی سیاسیی عێراق بەرامبەر بە هەر جووڵەیەك، کە بە خواستی ئێران نەبێت.

کاریگەرییەکان لەسەر سیاسەتی ئەمریکا

ئەو ئاڵۆزییە سیاسییەی کە عێراق پێیدا گوزەر دەکات، هاوکاتە لەگەڵ سەردانە چاوەڕوانکراوەکەی سەرۆکی ئەمریکا، جۆ بایدن، بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ٢٠٢٢. هەوڵەکانی ئەمریکا لە پێناو دروستکردنی گوشاری زیاترە بۆ سەر ئێران بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی نوێ سەبارەت بە کێشەی ئەتۆمی، چونکە ئێران هێشتا سوورە لەسەر دروستكردنی بەربەست بۆ گەیشتن بە ڕێکكەوتنێك، تا خواستە سیاسییەکانی بهێنێتە دی، کە پێشووتر ڕابەری باڵای ئێران، عەلی خامەنەئی، جاڕی دابوو. ئایەتوڵڵا خامەنەئی پێی وایە، ئێران نابێت ڕێکكەوتنێکی قبووڵ بێت، کە باس لە بەرنامەی مووشەکە بالیستییەکان و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان و هەژموونی هەرێمی بکات؛ کە هەڕەشەکان لەسەریان، کەمتر نین لە هەڕەشە بۆ سەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی.

ئەگەر هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە پێکهێنانی حکوومەتی نوێ سەرکەوتنیان بەدەست هێنا، ئەوا ئەو هەنگاوە بەربەستی زۆر بۆ هەوڵەکانی ئەمریکا دروست دەکات؛ چونکە ئەو هەوڵانەی ئەمریکا بۆ سنووردارکردنی ڕەفتارەکانی ئێران لە ناوچەکە، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەستە بە دەوڵەتەکانی کەنداو و ئیسڕائیل، ئاڵۆز دەبن.

لەگەڵ ئەوەی ئیدارەی سەرۆك بایدن، مکوڕە لەسەر دامەزراندنی چەترێکی ئاسایشیی نوێ لە ناوچەکە، کە دەوڵەتەکانی کەنداو و ئیسڕائیل دژ بە ئێران کۆ بکاتەوە، ئێمە پێمان وایە ئەم دووربینییەی ئەمریکا، خۆی لە بەردەم تاقیکردنەوەیەکی زۆر سەختدا دەبینێتەوە؛ بەتایبەتی ئەگەر چوارچێوەی هەماهەنگی سەرکەوتوو بێت لە دانانی سەرۆكوەزیرانێکی نوێ بۆ عێراق، کە لەگەڵ دیدی ئێران بگونجێ و، بوونی ئەمریکا لە عێراق ڕەت بکاتەوە، یان تەنانەت خۆی لە سیاسەتەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە دوورەپەرێز بگرێت.

ئەو کاتە عێراق دەبێت بە کێشەیەکی ئاسایشی و، پێویست دەکات ئەمریکا بەپێی هاوسەنگییە نوێیەکان لە عێراق مامەڵەی لەگەڵدا بکات. سەرەڕای هەوڵە هەرێمییەکانی ئەم دوایییەی مستەفا کازمی بۆ نزیكکردنەوەی ڕوانگەکانی ئێران و کەنداو، بەتایبەتی ڕوانگەی سعوودیا و ئێران، دەبینین هێرشە مووشەکییەکان یان هێرشی "درۆن" (فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان) بۆ سەر بنکە و بارەگاکانی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق، بەردەوامییان هەیە.

ئەم هێرشانە بەدیاریکراوی لەلایەن میلیشیا چەکدارەکانی سەر بە ئێران ئەنجام دەدرێن. بەشێك لەو میلیشیایانە سەر بە چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەن؛ ئەمەیش بەڕوونی ئاماژەیە بۆ ئەوەی بڵێین ئەمریکا خۆی لە بەردەم کێشەیەکی گەورە دەبینێتەوە، بەتایبەتی لە سایەی خێراییی ڕووداوە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، کە بە سوودی ئێران تەواو نابن.

پشتبەست بەو هەنگاوانەی لەوانەیە چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ پێکهێنانی حکوومەتی داهاتوو بیگرێتە بەر، ئەمریکا سەرلەنوێ پێویستی بە دووبارە خوێندنەوەی دۆخی سیاسیی خۆیەتی لە عێراق؛ لەوانەیە چەند هەفتەیەك، تەنانەت چەند مانگێکیش بەسەر بچێت پێش ئەوەی حکوومەتێکی نوێ لە عێراق پێک بهێنرێت. لایەنەکانی تری وەکوو "پارتی دیموکراتی کوردستان" و "سياده"، کە پێشووتر هاوپەیمانی موقتەدا سەدر بوون، دیدیان بۆ پێکهێنانی حکوومەت لەگەڵ دیدی چوارچێوەی هەماهەنگی یەك ناگرێتەوە.

لای خۆیەوە ئێران هیچ پەلەی نییە بۆ ئەوەی حکوومەت پێک بهێنرێت، بەڵام ئەگەر دانوستانەکانی لەسەر ڕێکكەوتننامەی ئەتۆمی شکست بهێنن، ئەوا  تاران وەکوو پێشووتر عێراق بەکار دەهێنێت بۆ ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کێشە بۆ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی دروست بکات. ئەمەیش بۆ ئەمریکا هیچ دەرەنجامێکی باشی نابێت ئەگەر ئاژاوەی سیاسی لە بەغدا بەردەوامیی هەبێت و حکوومەتێکی بەوەکالەتی سەر بە ئێران لەسەر دەسەڵات بمێنێت.

ئەمریکا بەپێویستی دەزانێت عێراق ببێت بە ئەکتەرێکی گرنگ لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، ئەمریکا خۆی بەپابەند دەزانێت بۆ پاڵپشتیکردنی ئاسایش و سەقامگیریی عێراق و  بەهێزکردنی پەیوەندییەکانی و پەرەپێدانی لەسەر بنەمای ڕێککەوتننامەی چوارچێوەی ستراتیژی لە ڕێگەی هاوکاریی مرۆیی و پشتگیریکردنی سەقامگیری و هاوکاریی ئابووری و هەوڵدان بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و پاراستنی مافی مرۆڤ و بەهێزکردنی دامەزراوەکانی دەوڵەت و زامنکردنی ئاسایش و سەروەری.

کاریگەریی باڵیۆزی نوێی ئەمریکا، ئەلینا ڕۆمانۆڤسکی، لەسەر هاوکێشە سیاسییەکان لە عێراق

لەگەڵ ئەوەی باڵیۆزی نوێی ئەمریکا لە بەغدا شارەزای کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و زیاتر لە ٤٠ ساڵ کاری لە دامەزراوە جیاجیاکانی ئەمریکا کردووە و لە ساڵی ٢٠٠٣وە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دەستبەکار بووە و بە دامەزرێنەری "نووسینگەی دەستپێشخەریی هاوبەشی ئەمریکا لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست" ئەژمار دەکرێت و پێشووتر پلەی باڵای هەبووە لە وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا و، بەڕێوەبەر و دامەزرێنەری ناوەندی ڕۆژهەڵاتی خواروو و باشووری ئاسیا بۆ توێژینەوەی ستراتیژی لە زانکۆی بەرگریی نیشتمانی بووە و، کاری پیشەییی وەکوو شیکار لە ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندیی ئەمریکا (CIA) ئەنجام داوە.

ئەم پاشخانە دەوڵەمەندەی، دەرفەتی پێ دەدات ڕۆڵێكی کاریگەر لە عێراق، بەتایبەتی لە قۆناغێکدا، کە دۆخی سیاسیی عێراق لەوپەڕی ناسەقامگیریدایە. ڕۆمانۆڤسکی لە چەندان دیداری لەگەڵ گەورە بەرپرسانی عێراق، جەختی لەسەر بەردەوامیی هاوکاریی ئەمریکا بۆ عێراق لە بوارە جیاجیاکان کردۆته‌وه‌ و، چاوەڕوانی پێکهێنانی حکوومەت دەکات لە ماوەی داهاتوو و، پێی وایە ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعش هێشتا لە هەندێ ناوچە هەیە و چالاکی دەنوێنێ.

ئەو ئەرکی خۆی لە پاڵپشتیکردنی ئامانجە هاوبەشەکان دەبینێتەوە، کە ڕێککەوتننامەی چوارچێوەی ستراتیژی لەگەڵ عێراق لەخۆ دەگرێ و بە ئەرکی ئەمریکای دەبینێ، توانای هێزەکانی ئاسایشی لە عێراق بەهێزتر بکات و ڕاوێژ و پاڵپشتییان بکات بۆ زامنکردنی لەناوبردنی داعش بەبەردەوامی. ڕۆمانۆڤسکی بەڕاشکاوی دەڵێت، ئێمە پاڵپشتیی عێراقێك دەکەین، کە ئاسایش و سەقامگیری و گەشەسەندن بۆ هەموو هاووڵاتیانی فەراهەم بکات. دامەزراندنی ئەم باڵیۆزە، هاوکاتە لەگەڵ نوێکردنەوەی بڕیاری حاڵەتی لەناکاو لە عێراق لەلایەن سەرۆکی ئەمریکا، جۆ بایدن، کە بڕیار بوو لە ٢٢ی ئایاری ٢٠٢٢ کارپێکردنی کۆتایی بێت.

لە نووسراوی نوێکردنەوەی ئەو ڕێکكەوتننامەیە، کە ئاراستەی نانسی پێلوسی، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و کامالا هاریس، جێگر و سەرۆکی ئەنجومەنی پیران كراوه‌، ئاماژە بەوە ده‌كات، کەوا بەربەستەکانی بەردەم دووبارە بیناکردنه‌وه‌ی عێراق بە شێوەیەکی ڕێکخراو و گەڕاندنەوەی ئاشتی و ئاسایش بۆ ئەو وڵاتە و پاراستنیان و پەرەپێدانی دامەزراوە سیاسی و ئابوورییەکانی، هێشتا هەڕەشەیەکی ناسروشتین و نائاسایین لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی و سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.

واتە ئیدارەی دیموکراتەکان لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، عێراق بە بابەتێکی نیشتمانیی ناوخۆ دەبینن و وەکوو دەوڵەتە هاوپەیمانەکانی تری ناوچە تەماشای ناکەن، کە تەنیا بە ناردنی ئەفسەر و سەرباز و پێشکەشکردنی ئەزموون و مەشق و ڕاهێنانی هێزە چەکدارەکانیان لەژێر ناوی "بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر" هاوکاری دەکرێن. 

ئەم بڕیارە نوێیە دەسەڵاتی تەواو بە سەرۆکی ئەمریکا دەدات، بەرژەوەندییەکانی خۆی لە ناوخۆی عێراق بەتەواوی بپارێزێ. هەروەها بڕیارێکی تری گرنگی کۆنگریس هەیە، کە لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٠١  ده‌ركراوه‌ بە ناوی AUMF؛ واتە مۆڵەتی بەکارهێنانی هێزی سەربازی،(Authorization for Use of Military Force)  ، کە هێشتا کارایە بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریستان.

هەرێمی كوردستان چی بکات؟

ڕاستە حكوومەتی هەرێمی کوردستان پێویستی بە هەماهەنگیكردن هەیە لەگەڵ حكوومەتی بەغدا و، عێراق قووڵایییەكی باشترە بۆ هەرێمی کوردستان لە هەموو دراوسێكانی دیكە و، لەوانەیە سەقامگیربوونی عێراق ببێتە مایەی بەهێزبوونی هەرێمی کوردستان، بەڵام ناکرێت بابەتە چارەنووسسازەکانی وەکوو ماددەی ١٤٠، پشكی هەرێمی کوردستان لە بوودجە، یاسای نەوت و گاز، یەكسانكردنی دەرفەتەكانی وەبەرهێنان، کە لە پێشینەی کارن بۆ پەیوەندیی هەرێم و بەغدا ڕەچاو نەکرێن و چارەسەریان بۆ نەدۆزرێتەوە.

بۆ جێبەجێکردنی ئەو خواستانە و مسۆگەرکردنی پاڵپشتیی ئەمریکا و هاوپەیمانانی، پێویستە لە هەرێم کار بۆ زیاتر بەدامەزراوەییکردنی دامەزراوە سەرەکییەکان و هێزەکانی بەرگری بکرێت و ڕێکاری توندتر بۆ نەهێشتنی گەندەڵی بگیرێتە بەر و حزبە سیاسییەکانی کوردستان لەسەر ستراتیژێکی كوردستانی ڕێک بکەون و ئەجێندا و ئاراستەی گفتوگۆکانیان لە چوارچێوەی ستراتیژیی گشتگیری هەرێمی کوردستان بێت. بەو هەوڵانەیش دەتوانرێت ڕێگری بکرێت لە هەڕەشەی هێزە میلیشیاکانی دەرەوەی یاسا، کە ئەمڕۆ بوونەتە سەرچاوەی هەڕەشەی ستراتیژی لەسەر كیانی هەرێمی کوردستان.

لە کۆتاییدا، ئێمە پێمان وایە کشانەوەی بەرەی سەدر لە پەرلەمان، کۆتاییی نەهێنا بە قەیرانی سیاسی لە عێراق، بەڵکوو شێوەیەکی تر لە قەیرانی دروست کرد. بنکەی دامەزراوەییی یاسادانان لە عێراق تەسكتر بوو و، بەو شێوەیەیش دامەزراوەی سیاسی لە ڕووی ڕەوایەتییه‌وه‌ پاشەکشەی بەخۆیەوە بینی؛ ئەمەیش دووبەرەکیی زیاتر لە ئاییندە دروست دەکات. بەڵام ئەم هەنگاوە لەوانەیە توندترین مانۆڕ بێت بۆ گەیشتن بە لێواری ڕووخان. هەر  ئەمەیش ئەکتەرە جیاجیاکان ناچار دەکات، بە دوای دەرچەیەکی سیاسی بگەڕێن، چونکە سزای داڕمانی سیستەمی سیاسی لە عێراق بۆ هەموو لایەك زۆر قورس دەبێت.

هەرچەنده‌ عێراق لە بەردەم قۆناغێکی سیاسیی نوێیە و سەدر نەخشە بۆ داهاتوو دادەڕێژێ، بەڵام پەیوەندییەکانی هێز لە عێراقی پاش ٢٠٠٣ پشتی بە سەنگی هێزە سیاسییەکان نەبەستووە، تا لە ڕێگەی نوێنەرایەتییانه‌وه‌ لە هەردوو دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن خۆ نمایش بکەن، بەڵکوو بە شێوەیەکی سەرەکی پشتی بە هێزی سەربازیی ئەو هێزانە بەستووە. ئەگەر دۆخەکە لەوە ئاڵۆزتر نەبێت، ئەوا ئەم جارەیش بۆ پێکهێنانی حکوومەت هێزە هەرێمییەکان و ئەمریکا کاریگەریی خۆیان دەبێت لەسەر لایەنە سیاسییە سەرەکییەکان لە عێراق.

سەرچاوەکان:

“A POST-SADR IRAQ?” June 20, 2022, available at; https://warontherocks.com/2022/06/a-post-sadr-iraq/

“All Against All:The Sectarian Resurgence in the Post-American Middle East” Jan/Feb 2022, available at; https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2021-12-02/iran-middle-east-all-against-all

“Muqtada al-Sadr’s alliance: An opportunity for Iraq, the US, and the region” May 17, 2022, available at; https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2022/05/17/muqtada-al-sadrs-alliance-an-opportunity-for-iraq-the-us-and-the-region/

 “Notice on the Continuation of the National Emergency with Respect to the Stabilization of Iraq” May 9, 2022, available at https://www.whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2022/05/09/notice-on-the-continuation-of-the-national-emergency-with-respect-to-the-stabilization-of-iraq-2/

“Sadr Could Break Iraq’s Political System—for Better and Worse” June 14, 2022, availble at; https://www.worldpoliticsreview.com/trend-lines/30609/sadr-seeks-to-break-iraq-elections-stalemate   

“The immutable Muqtada al-Sadr loses a battle against Iran” June 22, 2022, available at; https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/the-immutable-muqtada-al-sadr-loses-a-battle-against-iran/    

Elias, Firas, “Implications of the Sadrist withdrawal for Shia coordination framwork and Iran” Jun 29, 2022, available at; https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/implications-sadrist-withdrawal-shia-coordination-framework-and-iran