د. چنار بابەکر محەمەد، دکتۆرا لە ستراتیژیی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مامۆستا لە بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی - کۆلێژی زانستە سیاسییەکان/ زانکۆی سەڵاحەددین

لەگەڵ ئەوەی مێژووی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و عێراق بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم دەگەڕێتەوە، کاتێ ئەمریکا لە ڕیزی یەکەمی ئەو دەوڵەتانە بوو، کە پاڵپشتیی سەربەخۆییی عێراق و ڕزگاربوونی دەکرد لە چنگی دەوڵەتی عوسمانی، بەڵام ئەم پەیوەندییەی نێوانیان هەوراز و نشێوی زۆری بەخۆیەوە بینیوە. دەکرێت لە ڕووی مێژووی هاوچەرخەوە پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو دەوڵەتە بۆ چوار قۆناغی سەرەکی دابەش بکریت، کە بریتیە لە:

• سەرەتای داگیرکردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ تاوەکوو ٢٠١١، کاتێ ئەمریکا هێزەکانی لە عێراق کشاندەوە. لەم قۆناغەدا دۆسیەی سەربازی و ئاسایشی، باڵێ بەسەر سروشتی پەیوەندییەکان کێشابوو و، ئەمریکا زیانی ماددی و مەعنەویی گەورەی لێ کەوت.
• لە ساڵی ٢٠١١ تاوەکوو ساڵی ٢٠١٤، واتە تا کۆتاییی حکوومەتی نووری مالیکی، لەم قۆناغەدا نەبوونی هاوکاریی سەربازی و ئاسایشی بەرچاو بوو؛ بە هۆکاری نەبوونی پەیوەندیی دوولایەنە، داعش و تیرۆر و توندڕەوی گەشەی کرد.
• لە ساڵی ٢٠١٤ تا ساڵی ٢٠١٧ حەیدەر عەبادی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بوو. لە کۆتا ساڵی حوکمڕانیی ئەودا مووسڵ لە دەستی داعش ڕزگار کرا و هاوکاریی دوولایەنەی نێوان عێراق و هێزەکانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتیی ئەمریکا زیادی کرد. لە تەنیشت هاوکارییە سەربازییەکان، هاوکاریی سیاسی، بەتایبەتی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دەوڵەتەکانی کەنداو زیادی کرد.  

لە ساڵی ٢٠١٨ تاوەکوو ئێستا، واتە لە سەردەمی سەرۆك دۆناڵد ترامپ و سەرۆك جۆ بایدن، ڕۆڵی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە عێراق زیاتر فۆکۆسی کردۆتە سەر لایەنی ئاسایشی و، گرنگی بە بەرەنگاربوونەوەی پاشماوەکانی داعش و چاودێریی دۆخی هەرێمی دەدات، بەتایبەتی بە جێبەجێکردنی "گەورەترین سزاکان" دژ بە ئێران. ئەم قۆناغە بە بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە داوای لە حکوومەت کرد خشتەی دەرچوونی هێزە بیانییەکان، لە نێوانیاندا هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق، ڕێک بخات.

پەیوەندیی دوولایەنەی نێوان عێراق و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە كشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا کۆتایی نایه‌. ئەم پەیوەندییە بەپێی بنەماکانی ڕێکكەوتنی چوارچێوەی ستراتیژ و خاڵەکانی گەڕی چوارەمی دیالۆگی ستراتیژیی نێوانیان، كە لە تەمووزی 2021 بەسترا، گرنگی بە هاوبەشییەکی دینامیکی لە نێوانیان دەدات، کە تیایدا ئاژانسە حکوومییەکانی ئەمریکا کار لەسەر پاڵپشتیکردنی پەرەسەندنی عێراق لە کۆمەڵێ کەرتی گرنگی وەکوو خوێندن و وزە و بازرگانی و تەندروستی و ڕۆشنبیری و سەروەریی یاسا و هاوکاریی دادی دەکەن.

هەروەها ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا خۆی پابەند کردووە کەوا لە پاش کشانەوەی لە عێراق، بەردەوام بێت لە هاوکاریکردنی عێراق لە بوارەکانی ئاسایشی و سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و کەلتووری و تەنانەت ژینگەیی. عێراق لە ڕووی جیۆستراتیژ و ئابوورییه‌وه‌ گرنگیی خۆی هەیە و بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بە ڕۆڵێ عێراقه‌وه‌-وەکوو یەکێك لە گەورە بەرهەمهێنەران و هەناردەکارانی نەوت لە جیهان و لە هەبوونی سەقامگیریی بازاڕی وزەی جیهانی- گرێ دراوە. دیارە بۆ سیاسەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و بۆ عێراق بەتایبەتی، چوار "هێڵی سوور" هەیە کە نابێت ببەزێنرێن. ئەو هێڵانە بریتین لە:

یەکەم، ڕێگەنەدان بە دەوڵەتە نەیارەکان، کۆنتڕۆڵی یەکلایەنەیان بەسەر دەوڵەتە گرنگەکانه‌وه‌ هەبێت، یان بابەتە سەرەکی و گەورەکان.

دووەم، قبووڵنەکردنی هێرشی ڕاستەوخۆ بۆ سەر ئەمریکییەکان لە ناوچەکە.

سێیەم، ڕێگەنەدان بە ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان، كه‌ بنکەی سەربازی یان دەوڵەت دابمەزرێنن.

چوارەم، ڕێگەنەدان بە ئێران، كه‌ ببێت بە خاوەنی چەکی ئەتۆمی.

سەبارەت بە دۆخی عێراق، ئەوا دەکرێت بڵێین زۆر جێگەی نیگەرانییە، چونکە عێراق تەنیا پێگەیەكی پێشکەوتووی نییە لە گەمەی نێوان ئەمریکا و ئێران، بەڵکوو عێراق سەکۆیەکی گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە گەڕانەوەی "دەوڵەتی ئیسلامی".

به‌ پشتبەستن بە گرنگیی عێراق لە ڕووی ستراتیژه‌وه‌، ئەمریکا پاش کشانەوەی سەرجەم هێزە شەڕکەرەکانی لە ساڵی ٢٠١١ لە عێراق، جارێکی تر لە ٢٠١٤ گەڕایەوە و، ئێستایش دووبارە بەتەنیا پابەندیی خۆی بۆ کشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی لە عێراق جێبەجێ کردووه‌. هەروەها ڕێی تێ دەچێت، کەوا ئەمریکا پاش ئەزموونی ترس لە کشانەوە لە ئەفغانستان، کشانەوەی لە عێراق سمبوڵی دەبێت و سەرجەم هێزەکانی، کە لە ئێستادا نزیکەی ٢٥٠٠ کەس دەبێت، بە ناوی ڕاوێژکاران، بمێنێتەوە؛ سەرەڕای ئەوەیش بەڵێندەرە گەورەکانی بواری بەرگری، عێراقیان بەجێ نەهێشتووە.

لە ٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەییی عێراق، "قاسم ئه‌عره‌جی"، بەفەرمی کۆتاییی ئەرکی هێزە سەربازییەکانی هاوپەیمانێتیی نێودەوڵەتیی بە سەرپەرشتیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و کشانەوەی لە عێراق ڕاگەیاند و ئاماژەی کرد، کەوا هاوپەیمانێتی لە مەشقپێکردن و پێدانی ڕاوێژ و ڕاهێنان بەردەوام دەبێت.

لێکەوتەکانی دیالۆگی ستراتیژیی نێوان ئەمریکا و عێراق

ئەمریکا و عێراق لەناو قۆناغی جیاواز لە مێژووی خۆیاندا گوزەر دەکەن؛ ئەمریکا ئیتر وەکوو دەوڵەتێکی تاكجەمسەر نەماوەته‌وه‌، کە کار بۆ بونیادنانی کۆماری عێراقێکی نوێی پاش ٢٠٠٣ بکات.

عێراق تاوەکوو ئێستا نەیتوانیوە فۆرمی نوێی خۆی بچەسپێنێ و کۆتی پاشکۆیەتی بۆ ئەم لایەن و ئەو لایەن بشکێنێت؛ بۆیە ئەم دەوڵەتە پێویستی بە ویستێکی کۆمەڵگەیی و حکوومیی بەهێز  و بەڕێوەبردنێكی حەکیمانە هەیە، تا بتوانێت سەرجەم ئەو ئاڵنگاری و بەربەستانە تێ پەڕێنێت کە لە بەردەمی دانراون. عێراق پێویستیی بە پاڵپشتیی دەوڵەتە هەرێمی و جیهانییە گەورەکان هەیە، بەڵام ئەم پێویستییە نابێت بەو مانایە بێت، کە دەبێت هەموو خواست و ویستی لایەنی تر قبووڵ بکات، بێ ئەوەی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی خۆی ڕەچاو نەکات.

گەڕی چوارەمی دیالۆگی ستراتیژیی نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و عێراق داڕشتنی بنەماکانی پەیوەندیی نێوان هەردوو دەوڵەت بۆ قۆناغەکانی داهاتووی لێ کەوتەوە، کە گونجاو ده‌بێت لەگەڵ بەرژەوەندییەکانیان و هاوکاریی عێراق ده‌کات ڕووبەڕووی ئەو ئاڵنگارییە ناوخۆیی و هەرێمییانە ببێتەوە کە ڕووبەڕووی دەبنەوە.

ئەو گەڕی دیالۆگە دۆسیەکانی جەنگی دژ بە تیرۆر و بابەتی وزە و گاز و کۆمپانیا ئەمریکییەکان کە لە عێراق کار دەکەن، ورووژاند. هەروەها باسی لە پەرەپێدانی دەرفەتەکانی وەبەرهێنان و لایەنی ڕۆشنبیریی پەیوەست بە ئاسەوار و هاوکاریی زانستی و خوێندن و دووبارە بونیادنانی ژێرخانی داڕماوەی ئەو وڵاتە کرد، کە تێچووەکەی بەپێی خەمڵاندنەکانی بانکی نێودەوڵەتی، دەگاتە نزیکەی ٤٠٠ ملیار دۆلار. دیالۆگی واشنتۆن ڕێکكەوتنی سیاسی و ئابووریی لێ کەوتەوە، کە گرنگیی هەیە بۆ عێراق، بەتایبەتی ئەگەر دۆخی سەختی ئابووریی عێراق لەبەرچاو بگیرێت.

بەپێی زانیارییەکانی بانکی نێودەوڵەتی، لە عێراقدا نزیکەی ١٥ ملیۆن بێکار هه‌ن؛ نزیکەی ١٠ ملیۆن کەس لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین؛ ٤ ملیۆن کەس لە شارە بێسەروبەرەکان دەژین و نزیکەی ٦ ملیۆن مناڵ هەتیو کەوتوون و بەهۆی جەنگ لە دۆخێکی دژواردا دەژین؛ بێجگە لەوەیش ڕێژەی نەخوێندەواری ٨ ملیۆن هاووڵاتیی تێ پەڕاندووە و قەرزی عێراق بۆ ١٣٤ ملیار دۆلار بەرز بۆتەوە و کورتهێنانی دارایی گەیشتۆتە نزیکەی ١٠٠ ملیار دۆلار. هۆکاری ئەو دیاردانە دەگەڕێتەوە بۆ ناسەقامگیری و شکستهێنانی سیاسەتەکانی حکوومەتەکانی پێشوو لە عێراق.

سەبارەت بە چین

عێراق لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە هاوبەشێکی گرنگی چین ئەژمار دەکرێت. بازاڕەکانی عێراق تەژین لە کاڵای چین. باڵیۆزی چین لە بەغدا لە دەربڕینێکدا ئاشکرای کرد، کەوا قەوارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان عێراق و چین بۆ ساڵی ٢٠١٨، گەیشتە نزیکەی یەك ملیار دۆلار. چین دووەم گەورە وەربەرهێنەرە لە عێراق و دووەم هاوردەکاری نەوت و چوارەم هاوبەشی بازرگانییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. چین بڕی ١١ ملیار دینار هاوکاریی ناردووە بۆ دووبارە ئاوەدانکردنەوەی ئەو ناوچانەی، کە بەهۆی جەنگ زیانیان بەرکەوتبوو. لە ساڵی ٢٠٠٥ نزیکەی یەك ملیۆن دۆلاری بۆ پاڵپشتیکردنی پرۆسەی دیموکراسی لە عێراق تەرخان کرد. 

چین لە ڕێگەی فراوانکردنی هەژموونی ئابووری و مامەڵەکردنی لەگەڵ نوخبەی عێراقی، هەوڵ دەدات گوشار بخاتە سەر ئەمریکا. بەهۆی پێگەی جوگرافیی عێراق، کە کەوتۆتە ناوەندی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چین مەبەستیەتی عێراق وەکوو خاڵی پێکەوەگرێدانی ئاسیا و ئەوروپا بەکار بهێنێت؛ بۆیە چین گرنگییەکی تایبەت بە عێراق دەدات. هەروەها چین مەبەستیەتی لە عێراق سەقامگیری هەبێت، تاوەکو بتوانێ سوود لە سەرچاوەکانی وزە لە عێراق وەربگرێت، کە خاوەنی یەدەگێکی گەورەی وزەیە لە جیهان.

بەپێی ئەوە کشانەوەی ئەمریکا بۆشایییەك بەدوای خۆی جێ دەهێڵێ و ئەو بۆشایییە هێزی نێودەوڵەتیی تری وەکوو چین و ڕووسیا و بریتانیا و فەڕەنسا، یان هەر هێزێکی تری هەرێمی، کە پێی وابێت دەتوانێت هەژموونی هەبێت، ڕادەکێشێت، بۆیە دۆخەکە بەم ئاراستانەی خوارەوە دەجووڵێتەوە:

چاوەڕوان ناکرێت کەوا ڕووسیا ببێت بە جێگرەوەیەکی ئامادە، ئەگەر ئەمریکا پاشەکشە بکات، چونکە ڕووسیا بەهۆی تێوەگڵانی لەناو زەڵکاوی سووریا، باری بەتەواوی گرانە. سەبارەت بە چین، ئەوا دەکرێت بڵێین ئەم دەوڵەتە بە ڕێگەیەکی جیاواز مامەڵە لەگەڵ بەڕێوەبردنی بوونی نێودەوڵەتی دەکات. چین لەناو هیچ قەیرانێکی بەردەوامی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تێوە نەگڵاوە و بەهۆشیارییەوە جووڵەی دیپلۆماسیی خۆی دەکات و هێشتا پشت بە هەنگاوە ئابوورییەکان دەبەستێ؛ بۆ نموونە پشکداربوونی لە دروستکردنی بەندەری حەیفا لە ئیسڕائیل، یان پایتەختی کارگێڕی لە میسر، یان ئەنجامدانی ڕێکكەوتننامە نەوتی و وەبەرهێنانییەکان لەگەڵ ئێران.   

سەبارەت بە هێزە هەرێمییەکان

هەندێ لایەن لە ناوچەکە بەرەو هێورکردنەوە و ئاشتەوایی هەنگاویان نا و، دانانی بنەمای سیستەمێکی هەرێمییان مەبەستە لە پێناو خۆپاراستن لە ململانێی گەورە لە ناوچەکەدا. یەكەم نیشانەی ئەم هەنگاوە لە "جاڕنامەی عولا" دەرکەوت، کە لە لووتکەی دەوڵەتەکانی ئەنجومەنی هاوکاریی کەنداو لە کانوونی دووەمی ٢٠٢١ جاڕ درا، کە بنەمای گەڕانەوەی پەیوەندییەکانی نێوان هەر چوار هاوپەیمانی (سعوودیا، میسر، ئیمارات، بەحرێن)، لەگەڵ قەتەر پێک هێنا. ئەوەی لە لووتکەی بەغدا، کە تایبەت بوو بە ئاسایشی عێراق، جارێکی تر نوێ کرایەوە کە تیایدا چاوپێکەوتن و گفتوگۆ لە نێوان سعوودیا و ئێران لە لایەك و، میسر و تورکیا و ئیمارات و قەتەر و تورکیا لە لایەکی تر ئەنجام درا.

ئاراستەی ئاشتی لەگەڵ ئیسڕائیل، کە لە ڕێگەی دوو ئاراستە بەدەرکەوت و هەردوو ئاراستەکە سروشتێکی ئابوورییان هەیە، ڕێکكەوتنێکی تر لەگەڵ خۆی دەهێنێ، کە پێی دەگوترێ ڕێکكەوتنی "سەکۆی گازی ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست"، کە حەوت دەوڵەت لەخۆ دەگرێت؛ لە نێوانیاندا فەڵەستین و ئیسڕائیل و ئوردن و میسر هه‌ن؛ بێجگە لە ڕێکكەوتنی ئیبراهیم، کە لە نێوان ئیمارات و بەحرێن لە لایەك و ئیسڕائیل لە لایەکی تر، ئەنجام دراوە. هەموو ئەم ئاراستانە ئاماژەن بۆ ئەوەی بڵێین ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست خۆی بۆ قۆناغی پاش کشانەوەی ئەمریکا لە ناوچەکە ڕێک دەخات و ئامادە دەکات.

پێمان وایە کشانەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و لە عێراق بەتایبەتی، کشانەوەی بەشێك لە هێزەکانی دەبێت و وەکوو تەکتیك بەکاری دەهێنێت بە مەبەستی گواستنەی ئەو بەشە لە تواناکانی ئەمریکا بۆ ناوچەکانی زەریای هیند و ئارام لە پێناو ڕووبەڕووبوونەوەی چین. ڕێکكەوتننامەی AUKUS  لەگەڵ ئوسترالیا و بریتانیا و گفتوگۆکردن لەسەر دامەزراندنی ناتۆیەکی ئاسیایی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی چین لە دەریای چینی باشوور و ناوچەی ئیندۆپاسیفیك، بەڵگەیە بۆ ئەم بۆچوونە.

بۆیە ئێمە لەو باوەڕە نین کەوا ئەمریکا بەتەواوی لەم ناوچەیە دەکشێتەوە، بەڵکوو بەشێ لە ‌هێز و ڕاوێژکارەکانی لە ناوچەکە دەهێڵێتەوە، بەتایبەتی بنکە سەربازییەکانی لە کەنداو و هەرێمی كوردستان و؛ بێجگە لەوەیش بۆ یەکلاییکردنەوەی ژمارەیەك لە دۆسیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پشت بە هاوپەیمانە هەرێمییەکانی دەبەستێ، لەوانە بریتانیا و فەڕەنسا و ئەگەری هەیە ئیسڕائیلیش بێتە ناو ئەم هاوکێشەیە.

ناوچەکە لە ئێستادا کار لەسەر خۆئامادەکردن دەکات بۆ قۆناغی پاش کشانەوە، لە کاتێکدا نەخشەی پەیوەندییە سیاسییەکان و هاوپەیمانێتییە هەرێمییەکان و سیاسەتی دەرەوە لە گۆڕانکاریدایە و هێزە ڕکابەرەکان لە ململانێن بۆ گەڕان بە دوای شێوازی هێورکردنەوەی ئەو گرژییانەی، کە هەیە و کار دەکەن لە پێناو ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان. لە ماوەی ڕابردوودا چه‌ند جووڵه‌یه‌كمان بینی كه‌ ئامانجیان نزیکبوونەوه‌ بوو لە نێوان سعوودیا و ئێران و میسر و تورکیا و ئیمارات.

لەناو ئەم کۆنتێکستە، ئەکتەری نێودەوڵەتیی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەردەکەوێت؛ بێجگە لەو ئەکتەرە نێودەوڵەتییانەی کە لە ناوچەکە هەن، وەکوو ڕووسیا و چین، کە مەبەستیانە ئەو بۆشایییەی کشانەوەی ئەمریکا دروستی دەکات، پڕ بکەنەوە و لەسەر حیسابی ئەمریکا هەژموونیان فراوانتر بکەن و جەمسەری نوێ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەیەکی تەکتیکی دابمەزرێنن، بێ ئەوەی بگەن بە قۆناغی ململانێ لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە. هەروەها ئەکتەری نوێ لە ڕێگەی هاوبەشی ئابووری، هەوڵ دەدات لە ناوچەکە ئامادە بێت؛ ئەوەیش بە فیتی ئەمریکایە. دیارترین ئەکتەر، بریتانیا و فەڕەنسان؛ بێجگە لەوەیش ئەکتەری تری وەکوو ئەڵمانیا و ئیتاڵیا زەروورەتی بوونی خۆیان تەنیا لەناو دۆسیەی گرنگیپێدانی هاوبەش و دیاریکراودا دەبیننەوە، وەکوو دۆسیەی لیبیا و ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست.

سەبارەت بە گرووپە تیرۆریستی و پەڕگیرەکان لەم ناوچەیە، ئەوا چاوەڕوان دەکرێت خۆیان لە بەردەم دوو بژاردە ببیننەوە: یان خۆیان دەگونجێنن و مۆڵگەی ململانێکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دەگوازنەوە بۆ چەند ناوچەیه‌كی دیكه‌، وەکوو شاخی ئەفریقا و ئەفغانستان؛ یانیش هەڵدەوەشێنەوە، ئه‌ویش بەهۆی تەنگپێهەڵچنین لە ڕووی ئاسایش و هاوکاریی هەواڵگری و زانیاریی نێوان دەوڵەتەکانی ناوچەکە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم ڕێکخراوانە.

لە کۆتاییدا

بۆ قۆناغی داهاتوو ئەمریکا لە عێراق گرنگی بە چەندین دۆسیەی سەرەکی دەدات، وەکوو ئاڵۆزیی دۆخی سووریا و مەودای ئارەزووی واشنتۆن بۆ جێبەجێکردنی ئابڵووقەکان لەسەر ئێران و کاریگەریی داعش و قاعیدە لە ناوچەکە؛ هەروەها پێویستنەبوونی ئیسڕائیل بە ئەمریکا، چونکە ئیسڕائیل لە ڕوانگەی ئەمریکا و ئەوروپا ئیتر وەکوو دەوڵەتێکی ساوا نەماوە، کە دەبێت بەرگریی لێ بکرێت. 

پێویستە سیاسەتمەدارانی عێراق بزانن، ئەمریکا چیتر گرنگی بە پرۆژەی بونیادنانی عێراقێك نادات، کە نموونەیەك بێت بۆ دیموکراتییەت لە ناوچەکە. ئەم هەوڵە لە ڕابردوودا بارگرانییەکی گەورە بوو لەسەر ئیدارە جیاجیاکانی ئەمریکا و، ئێستا دەبێ عێراقییەکان خۆیان ستراتیژێکی ڕوونیان لە مامەڵەکردنیان لەگەڵ ئەمریکا هەبێت و، پێویستە  بزانن چییان لەو هاوبەشە دەوێت. سەبارەت بە کاریگەریی هەژموونی ئێران لە عێراق، دیارە ئەمریکا مەبەستیەتی بەگرنگییەوە بڕوانێتە ڕەهەندی ئێران لە عێراق و کار بۆ نەهێشتنی ئەو هەژموونە دەکات. پێویستە لایەنە عێراقییەکان ڕێك بکەون لەسەر دیاریکرنی ئەو فاکتەرانەی، کە کاریگەرییان دەبێت لەسەر ڕێڕەوی پەیوەندیی ئەو وڵاتە لەگەڵ ئەمریکا و ئەو دەوڵەتانەی کاریگەرییان لەسەر عێراق هەیە.

پێویستە حکوومەتی داهاتوو کار بۆ داڕشتنەوەیەکی نوێ بکات سەبارەت بە بوونی هێزی سەربازیی ئەمریکا لە عێراق و، ئامانجی ستراتیژیی بریتی بێت لە ڕزگارکردنی ئەو وڵاتە لە گوشارە هەرێمییەکانی ئێران و قەیرانەکانی ناوخۆ، کە لە دابەشبوونێکی قووڵی نێوان دوو لایەن پێك دێت؛ لایەنێك کە باوەڕی بە دەوڵەتی دەستوور و جێبەجێکردنی یاسا و دادپەروەری و ڕێگرتن لە پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و دیموکراسی هەیە و لایەنێکی تر، کە ڕادیکاڵ و توندڕەوانە ڕەفتار دەکات و باوەڕی بە تیۆریی سیاسیی دەوڵەتی نیشتمانی نییە و لە ڕووی ئایینییه‌وه‌ بەشەرعی نایبینێت؛ بۆیە مەبەستیەتی پاشاگەردانی سەردەست بێت و توندوتیژیی چەکدارانە بڵاو بێتەوە و لە لایەن ڕێکخراوە وەلائییەکان سەرپەرشتی بکرێت لە پێناو کەمکردنەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت و یاسا و زەقکردنەوەی دیاردەی نادەوڵەت، بۆ ئەوەی عێراق ببێت بە گۆڕەپانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە چوارچێوەی ڕووبەڕووبوونەوەی چەکدارانەی بەردەوام دژ بە بنکە سەربازی و بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەی کەنداو، بۆ دامەزراندنی "دەوڵەتی دادپەروەری خودایی". 

کەواتە عێراق بۆ چاککردنەوەی دۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتیی خۆی، پێویستیی بە پاڵپشتیی ئەمریکا هەیە و مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا بە مەبەستی پێشکەشکردنی ڕاوێژ و مەشق و ڕاهێنان دەتوانێت هاوکار بێت لە جێبەجێکردنی شێوەیەك لە سەقامگیریی ئاسایشی ناوخۆیی و، لە هەمان کاتدا ئێران هان دەدات دەستبەرداری هاندانی ڕێکخراو و گرووپە وەلائییەکان بێت، کە دژ بە مانەوەی ئەمریکان لە عێراقدا.

هاوبەشیی ستراتیژیی نێوان واشنتۆن و بەغدا پەیوەندییە دیپلۆماسی و ستراتیژەکان لە چوارچێوەی بەرژەوەندیی هاوبەش و ڕێزگرتن لە سەروەری و سەربەخۆیی ڕێک دەخات و، هاوکار دەبێت لەوەی هەموو لایەك پابەندی دەستوور و ڕێساکانی دەوڵەت بن و دەوڵەتانی دراوسێی هەرێمی، دەستێوەردان نەکەن لە کاروباری ئەمنی و سەربازی و سیاسی. بەو شێوەیە توانای پاراستنی نێردە دیپلۆماسییەکان زیاد دەکات و بەرژەوەندیی ئابووری و کۆمپانیا بیانییەکان لەم وڵاتە دەپارێزرێت. پێویستە جەخت لەسەر گرنگیی ئەو ڕێسایانە بکرێت، کە لە ئێستادا پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بەڕێوە دەبات، چونکە لادان لەو ڕێسایانە دەبێتە مایەی شکستهێنان و، جیهانی ئەمڕۆ لە "نەزان" خۆش نابێت و سزای دەدات!

سەرچاوەکان

Calabrese, John, “ China- Iraq relation: Poised for Quantum Leap”? Middle East institute, Policy analysis,  October 8, 2019, available at: https://www.mei.edu/publications/china-iraq-relations-poised-quantum-leap#_ftnref2

 Gallagher, Adam, “U.S., Iraqi Envoys Call for Continued Partnership 18 Years After Saddam’s Fall: From climate change to COVID to ISIS, Baghdad and Washington can work together to build a more stable, democratic Iraq” United States Institure of Peace, March 25, 2021, available at: https://www.usip.org/publications/2021/03/us-iraqi-envoys-call-continued-partnership-18-years-after-saddams-fall

U.S. embassy and consulate in Iraq, “Joint Statement on the U.S.-Iraq Strategic Dialogue” availabele at: https://iq.usembassy.gov/joint-statement-on-the-u-s-iraq-strategic-dialogue-2/

 West, John, “Where Is the US-China Relationship Heading in 2022?” December 8, 2021 , available at: https://www.brinknews.com/where-is-the-us-china-relationship-heading-in-2022/

Zinser, Sophie, “A Quantum Leap Forward: Chinese Influence Grows in Iraq’s Oil Market: A Chinese company is nearing a multibillion-dollar deal with Iraq’s state-run oil marketing company” The Diplomat, December 23, 2020, available at: https://thediplomat.com/2020/12/a-quantum-leap-forward-chinese-influence-grows-in-iraqs-oil-market/