یاسین تەها، خوێندکاری دکتۆرا لە مێژووی ئایین و ئایینزاکان، هەروەها شارەزا لە کاروباری عێراق

بیرۆكەی هاوپەیمانیی سێقۆڵی

هاوپەیمانیی سێقۆڵی كە ناوی "تحالف إنقاذ الوطن"ە، بەفەرمی لە 23ی ئازاری 2022 ڕاگەیەنراوە، بەڵام هەنگاوەکانی پێکهێنانی بەکردەیی، دەگەڕێتەوە بۆ زۆر پێشتر لەو ڕێكه‌وتە کە هەندێک بۆچوون بە خولی پێشوو (چوارەم)ی پەرلەمان دیاری دەكەن كە، تێیدا سەدرییەکان و پارتی و حزبەكەی "حەلبوسی" (تقدم) پشتیوان و هاوكاری یەكتر بوون لە تێپەڕاندنی یاسایەكی نوێی هەڵبژاردن و شێوازی دابەشكردنی بازنەكان كە ئەم ئەنجامانەی خولی پێنجەمی لێ كەوتەوە. لەم هاوپەیمانییەدا سێ گەورەترین براوە لە سێ پێکهاتە سەرەکییەکەی عێراق (شیعە و سوننە و کورد) دەیانەوێت حکوومەتێک لەژێر ناوی "زۆرینەی نیشتمانی پێک بهێنن" کە، دووبارەکردنەوەی حکوومەتە تەوافوقییەکانی چوار خولی ڕابردووی پەرلەمانی عێراق نەبێت. ئەم پێشهاتەیش ئەگەر سەر بگرێت، لە ڕووی سیاسی و تیۆرییەوە قڵپكردنەوەی نەریتی باوی پرۆسەی سیاسیی عێراقە كە لەسەر سازان بنەڕەتە و سیسته‌مێكی شێوا و و بارودۆخێكی كارەساتباری بەرهەم هێناوە، بەڵام لەسەر ئەرزی واقع جێبەجێكردنی ئەم تێزە هەروا كارێكی ئاسان نییە و لەمپەری زۆری لەپێشە.

سەدرییەکان کە خاوەن یەکەم دەستپێشخەرین لە پێکهێنانی ئەم بەرەیە، ناویان نابوو "هاوپەیمانیی بەهێزەکان"، بەو واتایەی هەر سێ پێکهێنەرەكەی هاوپەیمانییەكه‌ (ڕەوتی سەدر، تەقەدومی حەلبوسی، پارتی دیموکراتی کوردستان)؛ هەر یەك لە جوگرافیا و لەناو پێکهاتەی ئیتنی و نەتەوەییی خۆیاندا بەهێزن؛ هەر ئەوانیش دەتوانن جڵەوی حوكمڕانیی عێراق بگرنە دەست بەپێی پلانێك كە دەیانەوێت و بە لای سەدرییەكانەوە ناوی "چاكسازی"یە. هەر لەبەر ئەوەیش ساڵی 2022یان ناو ناوە "ساڵی چاكسازی". لەبارەی کیمیای هاوبەشی نێوان ئەم سێ بەرەیەیش لێکدانەوە و مشتومڕی زۆر هەن؛ بەو پێیەی لە قۆناخی ڕابردوودا هەندێک بەریەککەوتن لە نێوانیاندا هەبووە. لەم نێوه‌یشدا، دەكرێ ئاماژە بەوە بكرێ كە حەلبوسی دۆست و هاوپەیمانی ئێرانییەکان بوو بەر لەوەی ببێتە هاوپەیمانی موقتەدا سەدر؛ پارتی لە سەرەتای 2018 چووە ناو هاوپەیمانێتیی "البناء" کە ئەویش هاوپەیمان و دۆستەکانی ئێرانی لەخۆ دەگرت و ڕكابەری هاوپەیمانیی "الإصلاح"ی سەدر و عەبادی بوو؛ جگە لەوەیش لە "ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی"ی ساڵی 2017 دا لەگەڵ سەدرییەكان بەریەك كەوتن. بەڵام سەرباری هەموو ئەمانە لە پاش خۆپیشاندانەكانی تشرین لە كۆتایییەكانی 2019 و كەوتنی حكوومەتی عەبدولمەهدی و لە پاش كوژرانی جەنەراڵ قاسم سوله‌یمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس (یەنایەری 2020)، بارودۆخێكی نوێ لە عێراق هاتە كایەوە كە تێیدا ئەم سێ هێزە زیاتر لە یەكتر نزیك بوونەوە و سەرەنجام لە هاوپەیمانییەكی هاوبەشدا خۆیان بینییەوە.

بنەما و بەرنامەی هاوپەیمانییەكە

زانیاریی متمانەپێكراو لەبارەی لێكگەیشتنە ناوخۆیییەكانی هاوپەیمانیی سێقۆڵی زۆر كەمن؛ تاكه‌ بەڵگەنامەیەكیش كە بەردەست بێت، هەندێك خاڵ و پرەنسپی گشتییە لەبارەی دابەشكردنی پۆستەكان و هەندێك هێڵی گشتیی كاركردنی حكوومەتی داهاتووی عێراق كە زیاتر ناونیشانی دروشمئامێزن لە چەشنی "بەگژداچوونەوەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل". ئەم بەڵگەنامەیەیش هەر زوو لەلایەن شاندی پارتییەوە لە بەغدا ڕەت كرایەوە و جەختیان كردەوە كە ڕەشنووسی یەكەمە و بە قسەی ئەوان ڕاستە هیچ خاڵێكی تایبەت بە كورد و پێشمەرگە و 140ی تێدا نییە، بەڵام دواتر كارنامەكە هەموار كراوەتەوە، بەبێ ئەوەی ئەو هەموارە تا ئێستا ئاشكرا كرابێت. لە دەرەوەی ئەو بەڵگەنامەیەیش لە لێدوان و دەرهاوێشتەی كۆبوونەوەكانی هاوپەیمانییەكەدا بەفەرمی باس لە هیچ لەو كێشە بنەڕەتییانە نییە كە بە لای كورد و سوننەكانەوە جێگەی بایەخن؛ هەندێكیش ئەمە بە تاكتیك دەبینن بۆ ڕێگەگرتن لە هەوڵی تێكدانی پڕۆژەكە، بەڵام هەندێكی دیكە سوورن لەسەر ئەوەی بنەماكانی هاوپەیمانییەكە جگە لە دابەشكردنی پۆست و ڕۆڵ و دروستكردنی زۆرینەیەكی پەرلەمانی، شۆڕ نەبووەتەوە بۆ وردەكاری. هەروەها ئەو پرسانەیشی كە بە لای كوردەوە گرنگن، چ وەك ماددەی 140 و چ وەك بەشە بوودجە، یان چارەنووس و شایستەیییەكانی پێشمەرگە بەتەنیا بە ڕەوتی سەدر لەناو شیعە یەكلا نابنەوە، لە كاتێكدا ئەمانە كەڵەكەبووی ساڵانی پاش 2005ن كە تاڵەبانی و بارزانی ئامادەییی بەهێزیان لە بەغدا هەبووە و "باوكانی دامەزرێنەر"ی پرۆسە سیاسییەكەیش لە ژیاندا بوون (عەبدولعەزیز حەكیم و بەحرلعلوم و پاچەچی و چەلەبی و هتد). ئەم حاڵەتە بۆ سوننەكانیش هەمان شتە كە خوازیاری بەشداریكردنی كاران لە دەوڵەتی عێراق، لەگەڵ كۆمەڵێك داوكاریی تری بنچینەیی لە چەشنی چارەنووسی بێسەروشوێنەكانیان و گێڕانەوەی ئاوارەكانیان. ئەمانەیش ڕەهەندی قورس و ئاڵۆزتریان هەیە لەوەی تەنیا لایەنێكی شیعە بتوانێت بڕیاری لێ بدات و، هەندێك لەو داواكارییانەیش بەدەست لایەنە شیعە چەكدارەكانی ڕكابەری سەدرەوەن كە لە جه‌نگی داعشدا كۆنترۆڵی شارە سوننەكانیان كردووە.

سەرەتایەكی خێرا و پەككەوتنێكی كتوپڕ

هاوپەیمانییەكە سەرەتا بە گوڕوتینێكی گەورە دەستی پێ كرد و بەخێرایی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق و دوو جێگرەكەی یەكلایی كردەوە (9ى كانوونی دووەمی 2022)؛ چاوەڕوانی و ئاراستەكانیش لەسەر ئەوە بوون كە بەم نەفەسە بەردەوام بێت و بەخێرایی سەرۆككۆماریش لە بەرژەوەندیی پارتی یەكلایی بكاتەوە بۆ ئەوەی دەرگه‌ بۆ دیاریكردنی بەربژێرێكی سەدری بكرێتەوە بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران. بەڵام دژبەرەكانی هاوپەیمانییەكە كە "چوارچێوەی هاوئاهەنگیی شیعە"ن و لە لیستەكانی مالیكی و عامری و حەكیم و قەیس خەزعەلی و هەندێكی تری وەك عەبادی و فەزیلە و مەجلیسی ئەعلا و كەتیبەكانی حزبوڵڵا پێك دێن، كەوتنە جووڵاندنی كارتە كاریگەرەكانیان و تینوتاوی هاوپەیمانیی سێقۆڵییان خاو كردەوە. لەمپەری گەورە كە پرۆسەكەی لە هاوپەیمانیی سێقۆڵی شێواند، دوو پیشهاتی یاسایی بوون كە یەكەمیان دیارییەكی گەورە و گرانبەها بوو كە دادگه‌ی فیدراڵی بە لایەنەكانی "چوارچێوەی هاوئاهەنگیی شیعە" بەخشی (3ی شوباتی 2022)، ئەویش بە چەسپاندنی پێشمەرجی بەشداریكردنی 2/ 3 ئەندامانی پەرلەمان لە یەكەم گەڕی هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار؛ ئەمەیش بەگوێرەی ڕاڤەی ماددەی 67ی دەستووری هەمیشەیی كە دادگه‌كە كردییە بڕیار لە وەڵامی داواكارییەكی بەرهەم ساڵح كە سەرۆككۆمارە. ئەم ڕاڤەیەی دادگه‌ بەردی بناغەی دانا بۆ دروستكردنی "سێیەكی پەكخەر" بۆ یەكەم جار لە مێژووی پرۆسەی سیاسیی عێراق لە 2005 و شیعەكانی "چوارچێوە" ناویان ناوە "سێیەكی دەستەبەركەر". هەرچەندە ئەم ڕاڤەیەی دادگه پاڵپشتیی دەستووریی هەیە و بەشداریكردنی 2/ 3ی پەرلەمانتاران بەشێك بووە لە پێداگریی كورد بۆ هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار بەگوێرەی یاداشتەكانی زاڵمای خەلیلزاد، بەڵام چەسپاندنی بە حوكمێكی قەزاییی بنجبڕ و باڵا كە قابیلی تێهەڵچوونەوە نییە، گوریسی ڕزگاری بوو بۆ دۆستانی ئێران و لایەنەكانی "چوارچێوەی هاوئاهەنگی" تا بەر بە هەڵكشانی هاوپەیمانیی سێقۆڵیی "انقاذ الوطن" بگرن و ئەزموونی لوبنان لە عێراقیش دووبارە بكەنەوە. دواتریش بەكردەیی دەركەوت لە باشترین حاڵەت و پاش پێداگری و تێكۆشانێكی زۆر، كە خودی موقتەدا سەدریش تێیدا بەشدار بوو، هاوپەیمانیی سێقۆڵی لە یەكەم هەوڵی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماردا (7ى شوباتى 2022)، لە كۆی 220ی پەرلەمانتاری پێویست لە كۆی 329، تەنیا 202 پەرلەمانتاری پێ كۆ كرایەوە،.

لە پاش جێگیركردنی "سێیەكی پەكخەر"، گورزی دووەم كە بەر هاوپەیمانییەكە كەوت، تانەدان بوو لە بەربژێركردنی هۆشیار زێباری، بەو پێیەی لە خولی پێشوو كە وەزیری دارایی بووە، بە تۆمەتی "گەندەڵی" متمانەی لێ وەرگیراوەتەوە (21ی ئەیلولی 2016). لە ئەنجامی ئەم تانەیەش دادگه‌ی فیدراڵی بەربژێركردنی ناوبراوی ڕەت كردەوە (13ى شوباتى 2022)، ئەمە لە كاتێكدا كە پارتی هیچ بەربژێرێكی بەهێزی یەدەگی نەبوو بۆ جێگرتنەوەی ئەم كاندیدە بنەڕەتییە كە لە سەركردە دێرینەكانی ڕیزی یەكەمی پارتی و خاڵی سەرۆكی حزبەكەیە. ئەمەیش شپرزەیی و تێكچوونی پلانەكانی قۆناغی یەكەمی لایەنێكی سەرەكیی هاوپەیمانییەكەی لێ كەوتەوە و، ناچار پەنایان بۆ بەربژێری جێگرەوە و مشتومڕی یاسایی برد بۆ دووبارەكردنەوەی دەرگه‌ی خۆپاڵاوتن بۆ سەرۆكایەتیی كۆمار و، لە پاش ئەوەیش هەوڵەكانی هاوپەیمانییەكە كەوتە كەندەڵانی "سێیەكی پەكخەر"، چونكە لە دووەم هەوڵی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماردا (26ى ئازارى 2022) ڕێژەی بەشداریكردن دابەزی بۆ 192 پەرلەمانتار؛ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕكابەرەكانی هاوپەیمانییەكە بە ڕێگه‌ی جۆراوجۆر (كە باس لە هەڕەشە و لە كڕینیش هەیە) توانییان زۆر لە ڕێژەی پێویست زیاتر، كە (110) پەرلەمانتاره‌، لە دانیشتنەكان دوور بخەنەوە و لەبەر دڵنیابوونەوەیش لەم پەكخستنە لە هەردوو وادەی دانیشتنەكەدا "پەرلەمانتارانی پەكخەر"یان بردە ماڵی مالیكی و هادی عامری و، لە كاتێكدا هاوپەیمانیی سێقۆڵی هەوڵی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری دەدا، ئەوان خەریكی "سێڵفیگرتن" و نوێژی جەماعەت و لە كۆتاییشدا شیرینیبەخشینەوەی پەكخستنی دانیشتنەكان بوون!

گوشارەكانی سەر هاوپەیمانیی سێقۆڵی

بۆچوونێكی زاڵ هەیە كە پێی وایە دادگه‌ی فیدراڵی بە لای چوارچێوەی هاوئاهەنگیدا لارەسەنگە؛ ئەمەیش لەوەوە هاتووە كە سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری (فایەق زێدان)، دۆستی هەرە نزیكی گرووپە چەكدارەكانی شیعەیە. هەر ئەم دادگه‌یەیش جگە لە 2/ 3 بە دەركردنی لەپڕی بڕیاری "نادەستووریبوونی یاسای نەوت و گازی هەرێم" (15ی شوباتی 2022)، هەوڵی دا هاوپەیمانیی سێقۆڵی شپرزە بكات؛ بەڵام ئاماژەكان ئەوە دەردەخەن لە دادگه گەورەتر و گرنگتر بەدەست دژبەرەكانی سەدر و هاوپەیمانیی سێقۆڵی، پاڵپشتیی بێسنوور و كراوەی كۆماری ئیسلامیی ئێرانە بۆ ئەم بەرە نەیارە و چاوساغیكردن و پێشكەشكردنی ڕاوێژ و ئامرازی هێزە پێیان، لەبەر زۆر هۆكاری جیاجیا.

لە دیدی فەرمی و ئاشكرای تاراندا تاقە بژاردەی گونجاو بۆ پێكهێنانی حكوومەتی نوێی عێراق "سازانە". هەر ئەمەیش ئەوە مسۆگەر دەكات كە هێزە شیعە "دۆڕاوەكان"ی هەڵبژاردن یان ئەوانەی پاشەكشەیان كردووە، لە بوودجە و دەسەڵاتی حكوومەت بێبەش نەبن و قەرەبووی نسكۆی هەڵبژاردنەكەی 10ی تشرینی 2021 بكەنەوە كە نەخشەیەكی نوێی لەناو پەرلەمان دروست كرد كە لە بەرژەوەندیی ئەوان نییە. ئیرەج مەسجدی، باڵیۆزی ئێران لە عێراق، كە لە هەمان كاتدا سەر بە سوپای پاسدارانە، بۆ زیاتر لە میدیایەكی باس كردووە كه‌ "هێشتا عێراق دەوڵەتی دامەزراوەیی نییە"؛ هەروەها "دیموكراسی لە عێراق، نوێ و تازەیە"، لەبەر ئەوە "باشترە حكوومەت بەگوێرەی سازان بێت". بەڵام لە پشت ئەمەوە نیگەرانییەكی قووڵ لە هەوڵی دروستكردنی حكوومەت لەلایەن سەدرەوە هەیە كە هەڵگری دروشمی "لا شرقیة و لا غربیة"یە. هەرچەندە سەدر دوژمن و دژبەری سەرەكیی تاران نییە، بەڵام لە هەمان كاتیشدا هەوڵ دەدات ملكەچ و هەوادار نەبێت و پێداگری لەسەر ناسنامه‌ی عێراقیبوون و بڕیاری نیشتمانی و دوورخستنەوەی دەستوەردانی دەرەكی دەكات لە پێكهێنانی حكوومەتدا؛ هەروەها سەدر پێی خۆش نییە بچێتە ژێر فەرمانی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران بۆ پێكهێنانی حكوومەت. هەر لەم نێوه‌یشدا ئەو كاتەی پێشوازیی لە ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس كرد (شوباتی 2022)، بەبێ ئاماژەكردن بە پۆست و پێگەكەی و تەنیا بە "حاجی ئیسماعیل قائانی" ناوی هێنا. بە دوای ئەوەیشدا سەكۆ میدیایییەكانی پڕ كرد لە وێنەی چەتفەیەكی عێراقی كە گوایە لە دیداری قائانی لە ملی كردووە وەك هێمایەك بۆ پاندییە عێراقییەكەی.

نیگەرانییەكانی تاران لە هاوپەیمانیی سێقۆڵی

نیگەرانی و دڵەخورتێی ئێران و دۆستەكانی لە عێراق لە هەژموونی سەدر، جۆراوجۆرن؛ هەندێكی ترسە لە هەژموونی ماڵی شیعیدا، هەندێكی تر هی ئەوەیە داوای كۆنترۆڵكردنی چەكی گرووپە چەكدارەكانی "موقاوەمە" دەكات و چاوی لەسەر پێداچوونەوەیە بە حەشدی شەعبیدا كە تەواوكەری ستراتیژیی سوپای پاسدارانە، هەروەها تەماعیشی لە پڕكردنەوەی زۆرترین بۆشاییی مەرجەعییەتی نەجەفیش هەیە و وەك ئاماژەیشی پێ كرا، ئامادەی گوێڕایەڵیی ڕەهای ئێران نییە. جگە لەم هۆكارانەیش ئێران كێشەی پاڵپشتی و هەژموونی ئیمارات و توركیایشی بەسەر هاوپەیمانیی سێقۆڵیدا هەیە. سوننەكانی هاوپەیمانییەكە بەئاشكرا ئەوەیان دركاندووە بە نێوانگری و گه‌رەنتیی توركیا پێك هاتوون. هەر ئەنقەرەیش خەمیس خەنجەر و محەمەد حەلبوسیی لە ڕكابەریی سەرسەختەوە كرد بە شەریك و، پێكەوەیش دواتر دووقۆڵی سەردانی ئیماراتیان كرد. هەروەها پارتی دیموكراتی كوردستانیش پەیوەندی و بەرژەوەندیی ئابووری و سیاسیی لەگەڵ توركیا و ئیماراتیش هەیە؛ چ لە ڕێگه‌ی وەبەرهێنان بێت یان هەناردەكردنی نەوت یان پلانەكانی هەناردەكردنی گازی سروشتی. مالیكی كە ئێستا وەك دەمڕاست و ئەندازیاری كۆكردنەوەی لایەنەكانی چوارچێوە كار دەكات، نەیشاردەوە "كەناڵی 4" كە ئێرانییەكان بەڵگەیان پێ داون لەسەر دەستوەردانی وڵاتان (توركیا و ئیمارات) لە پێكهێنانی هاوپەیمانیی زۆرینە، باسی لەوەیش كرد لە پای ئەوە ئێرانییەكان داوایان كردووە ئەوانیش ڕۆڵیان هەبێت و، گوتی "هاوپەیمانیی سێقۆڵی واز لە پابەندییە دەرەكییەكانیان بهێنن، ئەوكات ئێمەیش واز دەهێنین!"

كێشەی ژمارە و كێشەی نفووز

هەرچەندە كێشەی هاوپەیمانیی زۆرینە لە ڕواڵەتدا، بێتوانایییە لە كۆكردنەوەی 2/3ی كورسییەكانی پەرلەمان (220)، بەڵام ئاماژەنمای جۆراوجۆریش هەن بە ئاراستەی ئەوەی كێشەی قووڵ لە پاش كۆكردنەوەی ئەوە دەست پێ دەكات، چونكە هەڕەشەی تێكدانی باری ئاسایش هەمیشە ئامادەییی هەیە و لە پاش هێرشە مووشەكییەكانی هەولێریش (13ى ئادارى 2022) ئەو مەترسییانە جددیتر بوون. جگە لەوەیش ئەو كارتێكەرەی زیاتر ڕۆڵی هەیە، چەك و پێگەی مەزهەبی و كۆمەڵایەتی و دارایییە. بەو پێیەیشی هەڵبژاردنی تشرینی 2021 هاوكێشەیەكی نوێ و تا ڕاددەیەك ئاڵۆزی هێناوەتەوە كایەوە، ئێستا كەمتر قسەوباس لە ژمارەی كورسییە. لەم هاوكێشەیەدا هەندێك لەو هێزانەی چەكدارن بەركەوتەی كورسییەكانیان زۆر كەمە، بەڵام لە دەرەوەی پەرلەمان كاریگەری و مەترسییان زۆرە؛ بۆ نموونە كەتیبەكانی حزبوڵڵا كە دڕترین گرووپی چەكداری "مقاوەمە"یە، تەنیا یەك كورسیی بەدەست هێناوە ڕەوتی حیكمە"ی عەممار حەكیمیش كە بنكەیەكی كۆمەڵایەتیی فراوانه‌ و پێشینە و ڕیشەی مەزهەبی و مێژوویی و بنەماڵەییی هەیە دوو كورسی. ئەمەیش بۆ سەرجەم هێزە شیعەكانی تری "چوارچێوە" هەر ڕاستە، جگە لە دەوڵەتی یاسای مالیكی (33 كورسی) و، لە سایەی وەها دۆخێكیشدا قسەكردن لە هاوكێشەی زۆرینە و كەمینە تا ڕاددەیەكی زۆر ئەستەمە، چونكە كۆی سیسته‌می سیاسیی عێراق پێكهاتەیی و بەشبەشێنەیە و لەسەر بەخشینەوەی ئیمتیازات و كاریگەرییەكانی چەك و نفوز بنەڕەتە، بازدان بەسەر ئەمەیشدا كارێكی ئاسان نییە.

كێشە ناوخۆیییەكانی هاوپەیمانییەكە

جگە لە گوشاری ئێرانی و كاركردنیان بە هەموو ئامرازێك بۆ پەرتكردنی هاوپەیمانیی سێقۆڵی، هاوپەیمانییەكە خۆیشی كێشەی ناوخۆییی زۆری هەیە. لەو ماوە كەمەی ئەم سێ جەمسەرە پێكەوە كاریان كردووە، چەند جارێك شپیرزەیی و لاوازیی هاوئاهەنگییان لێ بینراوە، كە زەقترینیان تویتی موقتەدا سەدر بوو (4ی شوباتى 2022) لەبارەی هەڵوەستەكردن لەسەر هۆشیار زێباری، بەربژێری پارتی بۆ سەرۆكایەتیی كۆمار؛ لە كاتێكدا تانەی كاندیدییەكەی لەبەردەستی دادگه‌ی فیدراڵیدا بوو؛ ئەمە جگە لە بڕیارەكانی موقتەدا سەدر بۆ ڕاگرتنی دانوستانی پێكهێنانی حكوومەت پاش شكستهێنانی هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار بۆ جاری دووەم (31ی ئازاری 2022). لە هەموو ئەمانەیش زەقتر، شەڕ و مشتومڕی محەمەد حەلبوسی و "حاكم زاملی"یە لەسەر دەسەڵات لە سەرۆكایەتیی پەرلەمان و زنجیرەیەك نووسراوی دژبەیەك لەبارەی "دەستەی سەرۆكایەتی" و "جێگری یەكەم" كە شپرزەیی و بێسەروبەریی لە نێوان دوو كۆڵەكەی هاوپەیمانییەكە دەرخست كە هێشتا چارەسەر نەكراوە. زۆر كەسیش دەپرسن ئەگەر هاوپەیمانییەكە لەسەر بەشكردنی دەسەڵات لە سەرۆكایەتیی پەرلەمان ڕێك نەكەوتبن، چۆن دواتر لەسەر بەرنامەی حكوومەت و شێوازی پێكهێنانی حكوومەت دەگەنە ڕێككەوتن؟!

لێكەوتەی هاوپەیمانیی سێقۆڵی لەسەر كورد

پارتی و یەكێتی لە پاش هەڵبژاردن بەیەكەوە دەچوونە بەغدا بۆ دانوستان، بەڵام بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆكی پەرلەمان، بەهۆی ناكۆكی لەسەر پۆستی سەرۆككۆمار پەرت بوون و، پارتی بوو بە كۆڵەكەیەكی هاوپەیمانیی سێقۆڵی و، یەكێتییش وردە وردە كەوتە ناو بەرەی "چوارچێوەی هاوئاهەنگی" كە دۆستانی ئێران و، دەوروبەری 13 كورسیی جیابووەوەكانی سوننەن (العزم). مەترسی ئەم پەرتبوونە لەسەر ئاستی عێراق لەوەدا خۆی دەبینێتەوە كە، جیاواز لە جارەكانی تر كورد لە نەتەوە و پێكهاتەوە بووەتە ژمارە و بەشێك لە دابەشبوونە سیاسییەكانی عێراق. لە خولەكانی پێشوو لایەنە كوردییەكان هێلكەی قەپانەكە بوون بۆ یەكلاكردنەوەی هاوكێشەكان، بەڵام ئێستا بەشێكن لە دابەشبوونەكان و، ئەو ڕۆڵە ڕۆیشتووە بۆ "سەربەخۆكان" یان هێزە ورد و بچووكەكان. جگە لەوەیش لە نێوه‌ندی گوشارەكانی بەرەی ئێرانیدا و لە كات و ساتێكی گوماناویدا بڕیارێكی بنجبڕی یەكلاكەرەوە دژی یاسای نەوتی هەرێمی كوردستان دەرچوو (15ی شوباتی 2022). ئەمەیش دەرگه‌ دەكاتەوە بۆ ئەگەری جۆراوجۆر كە لە مەودای ناوەڕاستدا دەبێتە لەمپەر لە بەردەم یاسای بوودجە و، دەستی موقتەدا سەدر و لیستەكەیشی واڵا دەكات لەوەی نەچنە ژێرباری دوا دارایییەكانی "كوردە هاوپەیمانەكانیان"؛ بەو پێیەی دادگای فیدراڵی ئەو شتەی بڕیوەتەوە. جگە لەوەیش، ئەو بڕیارە لە مەودای دووردا شمشێرێكی ڕاكێشراوە لەسەر گەردنی گرێبەستەكانی هەرێم و كۆمپانیاكان و، پرۆسەی فرۆشتنی سەربەخۆی نەوت دووچاری گرێوگۆڵی زۆری یاسایی دەكاتەوە و ئەگەر بچێتە سەر قەوارەی هەرێم، لە گرنگترین پایە كە لەسەری وەستاوە بێبەش دەكات كە سەربەخۆییی ئابوورییە؛ بەهۆی بێهیوابوونی خەڵكیشەوە لە چاكسازیی دۆسییەی نەوت، ڕایەكی گشتی لە كوردستان هەیە كە پشتیوانیی لێ دەكات. هەر لەم نێوه‌یشدا بۆ داهاتوو دۆخەكە، بەدوور نابێت لە هاندان بۆ یەكلاییكردنەوەی دۆسییەی نەوت بە هێزی سەربازی، هاوشێوەی ئۆكتۆبەری 2017، ئەگەر هات و بە دانوستان چارەسەرێك مسۆگەر نەكرێت. 

جگە لەوانەی سەرەوە، دابەشبوونی پارتی و یەكێتی لەسەر ئاستی بەغدا لێكەوتەی خراپی لەسەر دۆخی ناوخۆی هەرێم هەیە و هەیە و، هەماهەنگیی دوو هێزە كوردییەكە وەك جاران نییە و پانتایییەكانی بەریەككەوتنیان لە جاران زیاتر بووە. تا ئێستایش ڕوون نییە لە قۆناغی داهاتوودا چۆن داكۆكی لە شایستە دارایییەكان و كێشە كەڵەكەبووەكانی كوردستان دەكەن لە بەغدا، پاش ئەوەی هەردوو لا لە دادگه‌ی فیدراڵی سكاڵایان لە دژی بەربژێری یەكتر تۆمار كرد؟ ئەمەیش هەنگاوێكی بێپێشینەیە لە پەڕینەوەی ناكۆكییە ناوخۆیییەكانی هەرێم بۆ سەر ئاستی فیدراڵی و پرسیار و نیشانەی گەورەیش دروست دەكات لەسەر پرسە چارەنووسسازەكانی كوردستان لە داهاتوودا.

پوختە و پێشنیار

هاوپەیمانیی سێقۆڵی هەوڵێكە بۆ هاتنەدەرەوە لە قۆزاخەی "سازان" و بەشبەشێنە. لایەنی هەرە باشی دروستكردنی حكوومەت لە سایەی ئەم هەوڵەدا پرەنسیپی زۆرینە و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی و كۆتاییهێنانە بە پرەنسیپی ڕانەگەیەنراوی "استرني استرك" (بۆم بپۆشە بۆت دەپۆشم)، لەم پێشهاتەدا بۆ یەكەمجار عێراق دەبێتە خاوەنی "حوكمڕان" و "ئۆپۆزیسیۆن" كە كۆڵەكە و بنەمای دیموكراسییەتە، بەڵام ئەم هەوڵە لە پاش هەوڵی جێبەجێكردنی، دووچاری ئاستەنگ و لەمپەری زۆر گەورە بووەتەوە، چونكە ئەو بەرەیەی بە ژمارەی كورسی بوونەتە كەمینە، قەبارە و قورسایی و پشتیوانیی ئیقلیمیی كاریگەریان زۆرە؛ هەروەها هێزی چەكدار و ئامرازی زۆریان لەبەردەستە و بەكردەیی كێشەی گەورە و قووڵیان بۆ هاوپەیمانییە سێقۆڵییەكە دروست كردووە. لەمەیشدا پریشكی گەورە بەر لایەنی كوردی كەوتووه‌؛ چ لە ڕێگەی لەدەستدانی یەكڕیزییە شكڵییەكەی جاران لە بەغدا و، چ لە دەرچوونی بڕیار لە دژی یاسای نەوتەكەی و، چ لە هێرشی مووشەكی بۆ سەر هەولێر. بەهۆی ئەوەیشی هاوپەیمانییەكە بەكردەیی پەكی كەوت لە كۆكردنەوەی زۆرینە لە دوو هەوڵی جیادا، بژاردەی بەردەست تەنیا هەوڵی گەیشتنە بە ڕێككەوتن لەگەڵ لایەنەكانی "چوارچێوەی هاوئاهەنگی"؛ بەڵام بەر لەو ڕێككەوتنە، دەبێت دوو لایەنە كوردییەكە لەسەر ئاستی بەغدا، سۆراغی پێگەی خۆیان بكەن چونكە بە گەیشتنە ڕێككەوتنی شیعەكان، ئەوە سەنگ و كاریگەری و قورساییی ئەمان هیچ كات وەك سەردەمی ڕكابەرییەكان نابێت و لە سازانی ناوخۆییی شیعەدا ڕۆڵی كورد و سوننە زیاتر تەواوكاری و جوانكردنی پڕۆسەكە دەبێت.