د. چنار بابەکر محەمەد، دکتۆرا لە ستراتیژیی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مامۆستا لە بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی - کۆلێژی زانستە سیاسییەکان/ زانکۆی سەڵاحەددین

دەسپێك

گازی سروشتی، یەکێکە لە سەرچاوە گرنگەکان، کە لە سروشتدا هەیە و زۆر بەئاسانی ئامرازە زەبەلاحەکان دەجووڵێنێ. هەروەها گازی سروشتی بۆ ئامادەکردنی خواردن و گەرمکردنەوەی شوێنە گشتییە گەورەکان لە زۆر کاروباری ناوماڵ و شوێنە گشتی و بازرگانییەکانی وەکوو قوتابخانە، چێشتخانە، نەخۆشخانە و هۆتێلەکان بەکار دەهێنرێ؛ هەروەها گازی سروشتی یەكێکە لە سەرچاوەکانی وەزە و، بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا بەکار دەهێنرێ و، وەکوو سووتەمەنی ژینگە دەپارێزێ و زیانی نییە.

لەسەر ئاستی جیهان خواست لەسەر گازی سروشتی وەکوو هەموو سەرچاوەیەکی تری وزە زیادی کردووە، لەگەڵ ئەوەیشدا پاش دەربازبوونی جیهان لە قەیرانی کۆرۆنا و داخوازییەکان لەسەر وزەی پاك و بەهۆی قەیرانی ئۆکراینا و ڕووسیا، جیهان و ئەوروپا بە شێوەیەکی سنووردار ئەم سەرچاوە سروشتییەی وەزەی پێ دەگات؛ بۆیە تا دێت خواست لەسەری زۆرتر دەبێت و حکوومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵی جددی دەدات لە کاتێکی دیاریکراو بەرهەمهێنان لە هەردوو کەرتی نەوت و گاز  بکات و هەنگاوی فراوان بۆ تێرکردنی بازاڕ بهاوێژێت. توێژینەوەکانی پەیمانگەی ئۆکسفۆرد سەبارەت بە وزە بۆ ساڵی ٢٠١٦، لە ژێر ناونیشانی (Under the Mountains :Kurdish Oil and Regional Politics)  کە لە لایەن  (Robin Mills) ئەنجام دراوە، ئاماژە بەوە دەکەن، کەوا ٣٪ی یەدەگی جیهان لە گازی سروشتی لە هەرێمی كوردستانە؛ بڕەکەی بە (١٠٠-٢٠٠) ترلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنن و  هەردوو کێڵگەی "خورمەڵە و کۆڕمۆر" گەورەترین کێڵگەی گازین لە هەرێمی كوردستان. هەروەها ڕووپێوێکی جیۆلۆژیی ئەمریکا  (United States Geological Survey)پێی وایە، یەدەگی هەرێمی کوردستان لە بواری گازی سروشتی، زیاتر لە یەدەگی هەندێ وڵاتانی ناسراو لەو بوارە، وەکوو نەرویج و لیبیا و ئازەربایجان و هۆڵەندا، کە ئەمڕۆ دەوڵەتەکانی یەکێتیی ئەوروپا بەو سەرچاوە سروشتییە تێر دەکەن. بەپێی ئامارەکانی کۆمپانیای دانا گاز، یەدەگی کێڵگەی کۆرمۆر بە تەنیا بە ٧٥ ترلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێ و، ڕاپۆرتی ڕێکخراوی وزەی ئەمریکا "Gaffney Cline Associates" بڕی گازی نەدۆزراو بە ٢٠٠ ترلیۆن مەتر سێجا دەخەمڵێنێ.

وزە گرنگترین ئامرازە بۆ ئاراستەکردنی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان، بۆیە هەرێمی کوردستان بە هیوایەکی زۆرەوە دەڕوانێتە نەوت و گاز لە پێناو دەستەبەرکردنی دەسکەوتی جیۆسیاسی. سەرەڕای ئەوەیش ئەم سەرچاوانە نەیانتوانی زۆر فاکتەری سیاسی و ئابووری بگۆڕن، بەڵکوو بوون بە کارتێکی گوشاری سیاسی بۆ سەر هەرێمی کوردستان.  پێگەی هەرێمی کوردستان لە ڕووی جیۆپۆلیتیك، کە لە کەناری دەریا نییە و داخراوەیە، پاڵنەر بوو تا حکوومەتی هەرێمی كوردستان پەنا بۆ جوگرافیای تورکیا بەرێت لە پێناو هەناردەکردنی نەوت بۆ بازاڕەکانی جیهان. ئەمەیش وای کرد، تورکیا هەژموونی بەسەر هەرێم بسەپێنی و پێگەی سیاسیی خۆی لەناو وزەی هەرێمی کوردستان بەهێز بکات. ئەگەرچی سەرچاوەکانی وزە، بوون بە مایەی باشبوونی ئابووریی هەرێم و پێگەی هەرێمیان لەسەر نەخشەی جیهانیی وزە سەقامگیر کرد، بەڵام ئاڵنگارییە جیۆسیاسییەکان کاریگەرییان لەسەر هەر سێ جەمسەری بەغدا و هەولێر و ئەنقەرە هەیە.

لە ٢٩ی ئاداری ساڵی ٢٠٢٢ سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئاشکرای کرد، کەوا پەرەپێدانی کەرتی نەوت و گاز لە هەرێم دەتوانێت لە بەرژەوەندیی ئێران نەبێت، کە خۆی وزە بەرهەم دەهێنێت. هەروەها ئاماژەی بەوەیش کرد، کەوا هێرشەکانی ئەو دوایییانە بۆ سەر هەولێر و کارڕایییە یاسایییەکانی حکوومەتی فیدراڵ، ئەوە دووپات دەکەنەوە، کەوا بەرهەڵستکارییەك هەیە بەرامبەر بە پەرەپێدان لەم ناوچەیە، کە دەوڵەمەندە بە وزە.

بڕیارەکانی دادگه‌ی فیدڕاڵ سیاسی بوون و کوردستان لەگەڵ حکوومەتی فیدڕاڵ بۆ پاراستنی مافە دەستوورییەکانی دانوستان دەکات. سەرۆکی حکوومەتی هەرێم جەختی لەسەر ئەوەیش کردەوە، کەوا هەرێمی كوردستان دڵنیایی دەدات بە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و کۆمپانیا بازرگانییەکانی کە لە هەرێم کار دەکەن، کەوا هەرێم پابەندە بەو گرێبەستانەی ئەنجامی داوە و ڕێزیان لێ دەگرێت. ئایا سیاسەتی نوێی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە هەناردەکردن و پەرەپێدانی کەرتی گاز، چ کاریگەرییەکی لەسەر پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و ئێران و ڕووسیا دەبێت؟

دۆخی گاز لە عێراقدا زۆر تایبەتە، سەرەڕای ئەوەی ئەم وڵاتە خاوەنی سەرچاوەیەکی زەبەلاحی گازی سروشتییە، بەڵام بڕێکی زۆر لەم کەرەستەیە بەخۆڕایی دەسووتێ و دواجار پشت بە وڵاتانی درواسێ دەبەستێ بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی لە بواری وزە. بۆیە سەرچاوەکانی گاز لە هەرێمی كوردستان زۆر گرنگن بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ ئەو ئاڵنگارییەی ڕووبەڕووی عێراق بۆتەوە.

هەرێمی كوردستان خاوەنی سەرچاوەیەکی باشی گازە، کە دەتوانێ هەناردەی عێراقی فیدڕاڵ و تورکیای بکات و خواستی ناوخۆ پڕ بکاتەوە. ئەگەر هەیە هەناردەکە لە ڕێگەی ئەو ژێرخانەی ئێستای هێڵی بۆڕییەکان سنووردار بێت، بەڵام ئەگەر ئەم کەرتە خێرا پەرە بسەنێت، ئەوا دەتوانێ لەگەڵ کۆتاییهاتنی گرێبەستی نێوان ئەنقەرە و ئێران لە ساڵی ٢٠٢٦ وەکوو ڕکابەر سەرکەوتن بەدەست بهێنێت بۆ بردنەوەی گرێبەستەکانی ناردنی گاز بۆ تورکیا. بازاڕی عێراقی فیدڕاڵ کەمتر ڕکابەری بۆ هەرێمی كوردستان دروست دەکات، چونکە ئەو گازەی لە ئێستادا لە ئێرانەوە هاوردە دەکرێت خواستەکان پڕ ناکاتەوە؛ بۆیە هەرێم دەتوانێ، ئەگەر توانای پێویست پەرە پێ بدات، زیاتر گاز هەناردەی سەرجەم عێراق بکات.

گرفتەکانی گاز لە هەرێمی کوردستان تەنیا بەشێکی تر نییە لە بەشەکانی سیاسەتی ئەمریکا بەرامبەر بە ئێران. پەرەپێدانی ئەم کەرتە دەرفەت بە عێراق دەدات، قەوارەیەکی زیاتری وزە بەرهەم بهێنێت بۆ بەکارهێنانی ناوخۆ و هەناردەکردنی بۆ تورکیا و وڵاتانی تری دراوسێ. هەروەها بوار دەڕەخسێنێ بۆ تەکامولێکی ئابووری لە ناوخۆی هەرێم و لەگەڵ عێراقی فیدڕاڵ، ئەمەیش بە سوودی سەرجەم وڵاتەکە دەگەڕێتەوە. ئەمریکا درك بە گرنگیی هاوکاری لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەکات لە بواری وزەدا. دامەزراوەی "فاندی پەرەپێدانی نێودەوڵەتی" ئەوەی ڕوون کردەوە، کە پاڵپشتیی کۆمپانیا ئەمریکییەکان دەکات، کە لە پرۆژەکانی بواری نەوت و گاز لە هەرێم کار دەکەن.  

دیارە هەر هەوڵێك بۆ پەرەپێدانی زیاتری کەرتی گاز لە هەرێمی کوردستان ڕووبەڕووی ژمارەیەك ئاڵنگاری دەبێتەوە. ئاڵنگارییە سیاسییەکان بریتین لە لاوازبوونی هاوکاریی نێوان کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی بواری نەوت و وەزارەتی سەرچاوە سروشتییەکان لە هەرێمی کوردستان.  بەدەستهێنانی گازی کبریت لە ناوچەکە پێویستیی بە وەبەرهێنانی زیاتر و ئەزموونی ته‌كنیكیی زۆرتر هەیە. لە ڕوانگەی بازرگانییەوە نەبوونی دیاریکردنی نرخ وەکوو سەرچاوە بۆ گاز، گرفتێکی سەرەکییە. سەرەڕای ئەم بەربەستانە، هەرێمی كوردستان بە هاتنی ساڵی ٢٠٣٥ ساڵانە توانای بەرهەمهێنانی ٤٠ ملیار مەتر سێجای هەیە، بە بەراورد بە ئاستی ئێستا، کە دەگاتە ٥ ملیار مەتر سێجا لە ساڵێکدا.

ئێمە پێمان وایە هەرێمی کوردستان دەتوانێت ڕۆژانە ٣٠ ملیۆن مەتر سێجا گازی سروشتی هەناردەی تورکیا و یەکێتیی ئەوروپا بکات و ئەگەر هەرێم بۆ هەر مەتر سێجا دوو دۆلاری دەست بکەوێت، ئەگەرچی نرخی گاز لە بازاڕە جیهانییەکان دەگاتە ٣،٥ دۆلار، ئەوا داهاتێك دەڕژێتە ناو گەنجینەی حکوومەت، کە بڕەکەی دەگاتە نزیکەی ٦٠ ملیۆن دۆلار لە ڕۆژێکدا، واتە یەك ملیار و ٨٠٠ ملیۆن دۆلار لە مانگێکدا و؛ بەپێی ڕاپۆڕتە تایبەتەکانی بواری گاز، ئەو بڕە گازە سروشتییەی، کە جێگرەوە و دۆزراوەتە لە هەرێمی کوردستان بەشی نزیکەی ٢٠٠ ساڵی داهاتوو دەکات. دەکرێت ئەم دووره‌دیمه‌نه‌ لە ڕێگەی پرۆسەی هەنگاو بە هەنگاو دەستەبەر بکرێت، لە بری ئەوەی ڕێبازێك پەیڕەو بکرێت، کە تەنیا گرنگی بە پرۆژە گەورەکان دەدات.

هاوکاریکردن لە بواری گازی سروشتی و بەرهەمهێنانی کارەبا دەتوانێ نزیكبوونەیەك لە نێوان حکوومەتی هەرێمی كوردستان و حکوومەتی فیدڕاڵی عێراق دروست بکات. لەوانەیە ئەو توانایەی هەرێم لە بواری وزە هەیەتی، هاوکار بێت لە کەمکردنەوەی ئەو ناکۆکییانەی، کە گرێ دراون بە گفتوگۆکان سەبارەت بە بوودجەی ساڵانە. هەروەها چارەسەرکردنی ئەم ناکۆکییە دەتوانێ لە ڕێگەی پێدانی دڵنیاییی زیاتر بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی بواری نەوت، پەیوەست بە جووڵەی دارایی، کەشوهەوای کارەکان لە هەرێم باشتر بکات.

لە بنەڕەتدا کارەبای بەرهەمهێنراو لە گاز، "گواستنەوەی گاز لە ڕێگەی کێبڵەکان"، لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ عێراقی فیدڕاڵ ئەنجام دەدرێت و ئەم هەناردەکردنانە زیاتر توانای جێبەجێکردنیان هەیە لە چارەسەره‌ پێشنیارکراوەکان بۆ کێشەکانی کارەبا لەو وڵاتە (بۆ نموونە، گرێدان بە تۆڕەکانی کارەبا لە دەوڵەتەکانی ئەنجومەنی هاریکاریی کەنداو، یان ئوردن). ئەگەری ئەوەیش هەیە لە کۆتاییدا هێڵێکی گواستنەوەی گاز بۆ تورکیا لە ڕێگەی بۆڕییەکان لە دهۆكەوە دەست پێ بکات، بەڵام ئەوە ڕێگر نابێت لە هەناردەکردنی گاز لە ڕێگەی کێبڵەکان، پێش ئەوەی بگات بەو خاڵە.

لە تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠١٧، وەزیری وزەی ڕووسیا، ئەلکساندەر نۆڤاك، باسی لەوە کرد، کەوا ڕووسیا مەبەستییەتی هێڵەکانی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان، بە دەریای ڕووسیاوه‌ گرێ بدات؛ ئەمە ئاماژەیە بۆ کاریگەریی ڕووسیا لەسەر سیاسەتی وزە لە هەرێم و نەبوونی ویست لەلایەن ڕووسیا بۆ دەرکەوتنی هەرێم وەکوو ڕکابەر بۆ گازی ڕووسیا لە بازاڕەکانی ئەوروپا لە ئاییندەدا. لە دیدی ڕووسیا هەناردەکردنی گازی هەرێمی کوردستان، دەبێته‌ مایه‌ی هەڕەشەیەکی ستراتیژی بۆ مۆسکۆ.

نەخشە و وەبەرهێنانی ڕووسیا لە هەرێم بێ مەترسی نییە و، پەیوەستە بە مەودای پەرەپێدانی دۆخی جیۆسیاسی لەم هەرێمە و چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان بەغدا و هەولێر. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وەکوو ئەکتەرێکی سەرەکی دەتوانێ هەژموونی سیاسیی ڕووسیا لە ناوچەکە سنووردار بکات، بەڵام هۆکاری گەڕانەوەی هەرێم بۆ ڕووسیا، دەگەڕێتەوە بۆ پەیوەندیی کلاسیکی كورد لە چلەکانی سەدەی ڕابردووەوە لەگەڵ ڕووسیا وەکوو زلهێزێکی جیهانی و ئەکتەرێکی کاریگەر لەسەر سیاسەتی وزەی هەرێمی، کە هەژموونی گەورەی هەیە لە ناوچەکە.

حکوومەتی هەرێمی کوردستان مەبەستی بوو لەپێشینە سیاسی و ئابوورییەکانی بپارێزێت. هاتنی کۆمپانیای ڕووسیا بۆ ناو بازاڕی وزەی هەرێم، پاڵپشتییەکی سیاسی بوو بۆ هەرێم، بەتایبەتی لە سەردەمی پرۆسەی ڕیفراندۆم؛ ئەگەرچی هاوپەیمانانی نزیك لە هەرێم (ئەمریکا و بریتانیا) دژ بەو هەنگاوانەی هەرێم بوون. ئەو کاتە مۆسکۆ توانی حکوومەتی هەرێم لە داڕمانێکی ئابووری ڕزگار بکات، پاش ئەوەی پێشوەختە نزیکەی ١،٢ ملیار دۆلاری خستە بەردەستی بەرامبەر بە گرێبەستی نەوتی ئاشکرانەکراو. هەروەها حکوومەتی هەرێم پێی وابوو، پێکەوەکارکردن لەگەڵ مۆسکۆ لە ڕووی وزە، دەتوانێ یارمەتیی هەرێم بدات لە فرەجۆرکردنی پەیوەندییەکانی دەرەوە و پاراستنی بەرژەوەندییەکانی، پاش ئەوەی ژمارەیەك کۆمپانیای ئەوروپی و ئەمریکا هەرێمیان بەجێ هێشت و  بە وەبەرهێنانی زەبەلاح ڕوویان کردە خوارووی عێراق.

لەگەڵ ئەوەیشدا ئەو نزیکبوونەوەیەی هەرێم لە ڕووسیا لەسەر حیسابی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا نییە لە ناوچەکە، چونکە هەرێم زۆر باش دەزانێت، کەوا ئەمریکا هێزی سەرەکی بووە لە دوو دەیەی ڕابردوو، وەکوو پاڵپشتێکی گرنگی هەرێم لە ڕووی سیاسی و سەربازییه‌وه‌.

- کارتەکانی گوشاری ئێران و ڕووسیا لەسەر هەرێمی کوردستان بەڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ کامانەن؟

وەکوو لە سەرەوە ئاماژەمان پێ کرد، هه‌رێمی كوردستان خاوه‌نی بڕێكی زۆری گازی سروشتییه‌، ئه‌وه‌یش هۆكاری ئه‌وه‌یه‌، كه‌ ڕووسیا هاتووەتە ناوەوە بۆ هەرێم و له‌و كەرتەدا كار دەكات؛ چونكه‌ ئەگەر گازی سروشتیی هەرێم وەك وڵات و دەوڵەت به‌ شێوه‌یه‌كی ڕێكخراو و پێشكەوتوو مامه‌ڵه‌ی لەگەڵدا بكرێت، ئه‌وا مه‌ترسیی ئه‌وه‌ی لێ ده‌كرێت، ببێت به‌ جێگره‌وه‌ی ڕووسیا له دابینكردنی گاز بۆ ئه‌وروپا و توركیا. ئەم دیدگه‌یە ڕۆسنه‌فتی ڕووسیی هان داوە، به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ "كۆمپانیای كار"دا، بۆڕیی گواستنه‌وه‌ی گازی سروشتیی هه‌رێم دروست بكات، چونكه‌ ڕووسیا ده‌یه‌وێت پشكی لە وەبەرهێنان له‌ گازی هه‌رێم هەبێت، بۆ ئەوەی هەرێم نەبێتە ڕكابەری ڕووسیا و جێگره‌وه‌ی.

ئێران بەردەوام هەوڵ دەدات بۆ دانانی سنوورێك بۆ وزەی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی هەژموونی سیاسیی خۆی لە عێراق، چونکە ئەو مەبەستییەتی عێراق لە ڕووی وزە و كارەباوه‌ پشت بە هەناردەی ئێران ببەستێت و، هەرێم نەبێت بە فریادڕەسێك بۆ عێراق. هەروەها ئێران بە مەبەستی سیاسی وەکوو گەمەیەك جاروبار هەناردەکردنی وزەی بۆ عێراق ڕادەگرێت. بەڵام پێویستە هەرێم لە ڕووی سیاسی لەگەڵ بەغدا، بگات بە ڕێکكەوتنێکی ستراتیژی بۆ زاڵبوون بەسەر ئەم ئاڵنگارییە. هەروەها هاوکاری و تەباییی سیاسیی نێوان "پارتی دیموکراتی کوردستان" و "یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان" دەتوانێت پاڵنەرێکی باش بێت بۆ پەرەپێدانی گاز لە هەرێم و ڕێگریکردن لە هەژموونی هەرێمی بە مەبەستی لاوازکردنی کەرتی وزە لە هەرێم.

ئەگەرچی دادگه‌ی باڵای فیدڕاڵیی عێراق سەبارەت بە نەوت و گازی هەرێمی کوردستان بڕیاری دەرکردووە، بەڵام حکوومەتی هەرێمی کوردستان پێی وایە ئەو بڕیارە نادەستووری و نادادپەروەرانەیە و جەختی لەوەیش کردەوە کە، هەرێم بەردەوام دەبێت لە پارێزگاریکردن و داکۆکیکردن لە ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەکانی خۆی؛ هەروەك چۆن لە دەستووری عێراق جێگیر کراون. بۆیە ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمی کوردستان لە ماوەی ڕابردوو بۆ پاڵپشتیکردنی هەوڵەکانی حکوومەتی هەرێم لە ڕێگەی بڵاوکراوەیەك بەفەرمی ئاشکرای کرد، کەوا ڕەفتارەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان پەیوەست بە دۆسیەی نەوت و پرۆسە نەوتییەکان، گونجاوە لەگەڵ دەستووری عێراقی ساڵی ٢٠٠٥ و، حوکمەکانی یاسای نەوت و گازی ژمارە ٢٢ بۆ ساڵی ٢٠٠٧، کە لەلایەن پەرلەمانی هەرێمی کوردستان دەرچووە، دژ بە حوکمەکانی دەستووری عێراق نییە و، پێویستە حکوومەتی هەرێم بەردەوام بێت بە کارکردن بەو ماددانە؛ چونکە دۆسیەی نەوت و گاز  ناچێتە خانەی دەسەڵاتە تایبەتەکانی دەسەڵاتی فیدراڵ.

لێرەدا پێویستە لەسەر حکوومەتی هەرێم، هەنگاوی بەرچاو لەم بوارە بنێت بۆ ئەوەی بتوانێت ئەم خاڵانەی خوارەوە جێبەجێ بکات:

• پلانێکی فراوان و وردی هەبێت، کە لە ڕێگەیەوە خواستی ناوخۆ پڕ بکاتەوە و بڕێکی گونجاو بۆ بەکارخستنی وێستگەکانی وزەی کارەبا کۆ بکاتەوە.
• دەستەبەرکردنی پێداویستییەکانی حکوومەتی فیدراڵ لە گاز بۆ وەگەڕخستنی وێستگەکانی کارەبا، چونکە لەم پرۆسەیەدا حکوومەتی فیدڕاڵ پشت بە ئێران دەبەستێ. ئەمەیش دەبێت بە دەرچەیەك بۆ دۆزینەوەی چارەسەری ڕیشەیی بۆ گرفتە دارایی و ئابوورییەکانی نێوان هەرێم و بەغدا.
• کاراکردنی ئەم کەرتە بە شێوەیەکی زیاتر، تا حکوومەت بتوانێت گاز بۆ بازاڕەکانی جیهان بنێرێت؛ چونکە گازی سروشتی ئاییندەی وزەیە لە جیهان.

دواجار لەم شیکردنەوەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە ئەگەر هەرێمی کوردستان بە سیاسەتێکی حەکیمانە و بە بیرێکی ئابوورییانەی گونجاو مامەڵە لەگەڵ ئەم سەرچاوە گرنگەدا بکات، ئەوا لە داهاتوودا هاوشان لەگەڵ نەوت و گاز و داهاتەکانی تردا هەرێم دەبێتە خاوەن ئابوورییەکی بەهێز و دەوڵەمەند و، هاووڵاتیانی هەرێم بەو هۆکارانە ژیانێکی سەردەمییانە دەبه‌نه‌ سەر، کە هیچی کەمتر نەبێت لە وڵاتانی کەنداو و ڕۆراوای ئەوروپا. کەواتە پێویستە هەرێمی کوردستان بەردەوام بێت لەسەر جێبەجێکردنی پرۆژەکانی لە بواری بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی گازی سروشتی، کە پرۆژەی ستراتیژی و گرنگن بۆ هەرێم و، سەرچاوەی داراییی هەرێم بەهێزتر دەکەن و، دواجار دەکرێت ئەم دۆسیەیە لە چوارچێوەی کارتە سیاسییەکاندا بەکار بهێنێت.

سەرچاوەکان:

Ekurd Daily, “Iraqi Kurdistan judicial council says Kurdish oil and gas law ‘constitutional’ May 17,2022, available at; https://ekurd.net/iraqi-kurdistan-judicial-council-2022-05-17

Mohammed, Chenar Babker “ The impact of the oil and gas on Kurdistan Position” Mukryani publisher, 2016

Serchuk, Vance  et al, “ The KRG turns Thirty: The future of U.S.- Kurdish relations in Iraq” Washington Institute, May 17, 2022 available at; https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/krg-turns-thirty-future-us-kurdish-relations-iraq

Matthew, Zais et al, “Gas in Iraqi Kurdistan: Market Realities, Geopolitical Opportunities,” Washington institute, Jan 21, 2021, available at;  https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/gas-iraqi-kurdistan-market-realities-geopolitical-opportunities