یاسین تەها، خوێندکاری دکتۆرا لە مێژووی ئایین و ئایینزاکان، هەروەها شارەزا لە کاروباری عێراق

لە 26ی ئایاری 2022 و پاش چەند ڕۆژێكی كەم لە گفتوگۆی پەلە، پەرلەمانی عێراق بە دەنگی 275 پەرلەمانتاری ئامادەبوو، یاسای "بەتاوانناساندنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل"ی دەركرد و ئەوەیش ڕاگەیەنرا كە یاساكە بە "كۆی دەنگ" پەسەند كراوە. یاساكە دەوڵەتی ئیسرائیل بە "قەوارەی زایۆنی" دەناسێنێت كە "خاكی فەلەستن و خاكی عەرەبی داگیر كردووە". ئاساییكردنەوەی پەیوەندییش لەگەڵ ئەم دەوڵەتە بەوە پێناسە دەكات: هەر مامەڵەیەك، یان كارێ كە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ ببێتە هۆی دروستكردنی پەیوەندی لەگەڵ "قەوارەی زایۆنی". ئامانجی سەرەكیی دەركردنی یاساكەیش بەوە دیاری كراوە: "بەتاوانناساندنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی" و "ڕێگەگرتنە لە دروستكردنی هەر جۆرە پەیوەندییەك لەگەڵ قەوارەی داگیركەر" كە مەبەست لێی ئیسرائیلە.

یاساكە بەسەر هەموو عێراقییەكدا جێبەجێ دەبێت؛ چ تاكی ئاسایی بن یان كەسایه‌تیی مەعنەوی بن، كە دامودەزگه‌كانی دەوڵەت و ڕێكخراوەكان و تەنانەت هۆكارەكانی ڕاگەیاندنیش دەگرێتەوە. كارە تاوانكارییەكانیش لە یاساكەدا بە چەند شتێك دیاری كراون وەك: پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل و هەر دەزگه‌ و كەسایەتییەكی ئیسرائیلی، لەگەڵ بانگەشەكردن بۆ بنەما و ڕەفتار و ئایدیۆلۆژیای زایۆنی و ئیسرائیلییەكان، چ بەئاشكرا بن یان بەنهێنی، تەنانەت ئەگەر لە تۆڕەكانی سۆشیال میدیاش بێت، لەگەڵ وەرگرتنی كۆمەك و پیتاكی ماددی و مەعنەوی لە ئیسرائیل؛ ئەڵبەت دامودەزگه‌كانی ئەم دەوڵەتەیش دەگرێتەوە. سزاكانی ناو یاساكەیش لە نێوان زیندانیكردن بۆ ماوەی شەش ساڵ بۆ 20 ساڵ (هەتاهەتایی) دیاری كراون[1]. بە هەمان شێوەی یاسا نوێیەكانی پاش 2005 نەفەسكورتی و پەلەپڕوزێی و حسابنەكردن بۆ ئاییندە بەڕوونی لە دەقی یاساكەدا دیارە، چونكە زادە و دەرهاوێشتەی ململانێیەكی ناسروشتیی ناوخۆییی شیعەكانە و لە تاوتوێكردن و لێكۆڵینەوەوە نەهاتووە.

پەیوەندیی عێراق و ئیسرائیل

لە ڕووی تیۆرییەوە لە ئێستادا عێراق هێشتا هەر لە حاڵەتی جه‌نگدایە لەگەڵ ئیسرائیل، چونكە لە پاش كشانەوەی یەكلایەنەی سوپای عێراق لە فەلەستین لە 11ی ئازاری 1949 و ڕادەستكردنی پێگەكانی بە سوپای ئوردنی، هیچ ڕێككەوتن و پەیماننامەیەك لە نێوان هەردوو وڵاتدا واژۆ نەكراوە و هیچ دیدارێكیش لەو بارەیەوە بەئاشكرا ئه‌نجام نه‌دراوه‌[2]؛ جگە لەوەیش لە جەنگی "كوێت"دا سەددام كۆمەڵێك مووشەكی ئاراستەی ئیسرائیل كرد و دوژمنایەتیی هەردوو دەوڵەتی نوێ كردەوە و، لە پاش ڕووخانی ڕژێمەكەیشی (2003) بارودۆخی پەیوەندیی عێراق و ئیسرائیل هەروەك جارانە؛ كەچی سەرباری ئەمە مەسەلەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل و هۆشداریدان لە ئاشتبوونەوە لەگەڵیدا، پانتایییەكی گەورەی گوتاری سیاسیی ئێستای عێراق و مشتومڕە ناوخۆیییەكان داگیر دەكات و، بووە بە بەشێك لە كێشمەكێش و ململانێی نێوان هێزە سیاسییەكان. ئەمە لە كاتێكدا لە پاش ڕێككەوتنەكانی 1978ی كامپ دێڤید و دانوستانەكانی 1993ى فەلەستین و ڕێككەوتنەكانی ئەبراهام لە 2020، وڵاتە عەرەبییەكانی دراوسێی ئیسرائیل و پەیوەندیدار بە مەسەلەی فەلەستین، بە شێوازی جۆراوجۆر خۆیان لەگەڵ ئەم دەوڵەتەدا گونجاندووە؛ لە نوێترین پێشهاتیشدا لێكگەیشتنی سعووديا و ئیسرائیل لە ئاسۆدایە لەبارەی گەشتی فڕۆكە بە ئاسمانی یەكتر و ڕێكخستنی كەشتیوانی لە دەریای سوور و دوورگەكانی "تیران" و "صنافیر"[3].

ترس و دڵەخورتێی شیعەی عێراق لە ئیسرائیل

ئەو ترس و دڵەڕاوكێیانەی لە عێراقی بندەستی هێزە شیعەكان لەبارەی ئیسرائیلەوە دەورووژێنرێت، تێكەڵەیەكن لە دڵەخورتێی واقعی و هەندێك پاڵنەری تری وەك پۆپۆلیزم و خووگرتن بە دروستكردنی مەترسیی گریمانكراوی ئایدیۆلۆژی؛ بە سەرنجدان لە ناوەڕۆكی ئەو ترسانەیش، دەكرێت ئەو مەترسییانەیش بەسەر دوو تەوەری سەرەكیدا دابەش بكرێن:

یەكەم _ ترسە واقعییەكان:

لەناو شیعەی پەڕگیر (توندڕه‌و) و نەتەوەیییە ڕاستڕەوەكانی عەرەبی عێراقدا، بە چەپ و ڕاستەوە، ڕۆژانە دەبینین كە ئیسرائیل لە تێكشكاندنی بەربەستە عەرەبییە تەقلیدییەكانی جاران، پێشڕەوی دەكات. پاش گەیشتنی "تەل ئەبیب"یش بە ئیمارات و بەحرێن و ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ مەغریب، جێگه‌ی سەیر نییە دەوڵەتی عیبری هەوڵ بدات عێراقیش بخاتە ناو بازنەی هەوڵی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانییەوە، لە شێوەی وڵاتانی تری عەرەبی؛ ئەوەیشی زیاتر سەپۆرتی ئەم مەترسییە دەكات، توانای زۆری ئیسرائیلە لە بەرپاكردنی هەڵمەتێكی گەورەی پەیوەندیی گشتی لە ڕێگه‌ی سۆشیال میدیاوە. لەم نێوه‌یشدا لە پەنا كۆمەڵێك پەیج و سایتی عەرەبی، پەیجی تایبەتی فەرمی و سپۆنسەركراوی بۆ گرنگیدان بە كه‌لتوور و شێوەزاری عێراقی بەڕێوە دەبات؛ لەم ڕێگه‌یەیشەوە ماشێنی ڕێكلامی ئیسرائیلی هاتووەتە ناو مۆبایلی زۆرێك لە گەنجە عێراقییەكانەوە كە بەشێكیان پڕەنسیپە ئایدیۆلۆژییە مەزهەبی و نەتەوەیییە پەڕگیرەكانی جارانیان بۆ گرنگ نییە و لەگەڵ پەیامەكانی ئەو هەڵمەتەدا بە شێوازی جۆراوجۆر كارلێك دەكەن؛ ئیتر چ بۆ خۆشی و لاقرتێ بێت یان وەك هەواداریی ئاشتەواییی عێراق و ئیسرائیل[4].

هاوكات لەگەڵ ئەمەیشدا دیدێكی شیعیی پەڕگیر هەیە، هەمیشە بە چاوی گومانەوە تەماشای سوننەكانی ڕۆژاوای عێراقی دراوسێی ئوردن و هەرێمی كوردستان دەكات و، پێی وایە ئەمانە پاڵپشت بە ئیسرائیل دەیانەوێت عێراق كەرت و پەرت بكەن؛ هەیشیانە بانگەشە بۆ ئەوە دەكات ئامانجی ئیسرائیل "دروستكردنی جه‌نگی ناوخۆییی شیعە _ شیعەیە لە عێراق"[5]. بەم دوایییانە بانگەشەی ئەوەیش دروست بوو كە سوننەكان دەیانەوێت بە میوانداریكردنی 500 هەزار ئاوارەی فەلەستینی لە ئەنبار، خزمەت بە ئیسرائیل بكەن و خەونی دەوڵەتی فەلەستین لەبار ببەن و لەم ڕێگه‌یەیشەوە ببنە هاوپەیمانی تەل ئەبیب و، جگە لەوەیش هەوڵی گۆڕینی زیاتری دیمۆگرافیای عێراق بدەن[6]!  

دووەم_ پاڵنەر و ترسە گریمانەیییەكان:

بەشێكی بەرچاوی گوتاری شیعەی ڕاستڕەو لەسەر دروستكردنی جه‌نگی ئایدیۆلۆژیی گریمانكراو بنیات نراوه‌، ئیتر چ كۆنەقینی مێژوویی بێت یان دروستكردنی فەزای جه‌نگی كراوە كە سووتەمەنی و هەوێنی درێژەدانە بە گوتارەكانیان. لەم نێوه‌یشدا دروشمەكانی "فڕێدانی ئیسرائیل بۆ ناو دەریا" و "بەرهەڵستیكردنی قەوارەی زایۆنی" ئامادەییی هەمیشەیییان هەیە؛ هەر ئەمەیش پاساوی ئامادەی هەبوونی "بەرەی موقاوەمە"یە لە تارانەوە تا بەشی باشووری بەیروتی بندەستی حزبوڵڵا. ئەم گوتاری گەورەكردنی قەبارەی مەترسییەكانی ئیسرائیل، حووسییەكانی یەمەنیشی لێ بەدەر نییە و ئەم چەشنە گرووپانە هەمیشە بۆ مانەوە و بەردەوامی، پێویستیان بە جه‌نگی پیرۆز هەیە؛ بەو پێیەیشی ئیسرائیل باكگراوند و پێشینەیەكی خوێناویی لەگەڵ گەلانی عەرەب و موسڵمان هەیە، بە شیعە و سوننە و تەنانەت مەسیحییەكانی ڕۆژهەڵاتیشەوە (فەلەستین و لوبنان بە نموونە)، ئەوە بازاڕكردن بۆ دوژمنایەتیكردنی ئاسانە و، بەسانایی دەكرێت كار لەسەر زەقكردنەوەی دوژمنایەتیكردنیدا بكرێت و، بكرێتە چڵاكێك بۆ هەڵواسینی هەموو پیلانگێڕییەك و هۆكارێك بۆ پاساودانی هەموو شكستێكی ناوخۆیی وەك ئەوەی یەكێك لە پەرلەمانتارەكانی سەدر ڕای گەیاند، "ئیسرائیل ڕێگرە لە ئاوەدانكردنەوەی شارۆچكەی سەدر[7]!"

ڕۆڵی موقتەدا سەدر لە گوتاری دژە-ئیسرائیل

دژایەتیكردنی ئیسرائیل لەسەر ئاستە عێراقییەكەی، گوتارێكی تایبەت نییە بە شیعەی وەلائی ئێرانی و نەتەوەیییەكانی عەرەبی عێراق، بەڵكە لەناو ڕەوتی سەدریشدا كە تەوژمێكی ئایینی و كۆمەڵایەتیی شیعەیە پێشینەی هەیە و، یەكێكە لە نەگۆڕەكانی ڕەوتەكە. بەشێك لە هۆكاری ئەمەیش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئالی سەدر جگە لەوەی خۆیان بە عەرەبی و عێراقچی دەزانن، ڕیشەیان دەگەڕێتەوە بۆ لوبنان و، بەشێك لە بنەماڵەكەیان هەر لەوێ دەژین كە ئێستا لە شەڕ و بەرەنگاریدایە لەگەڵ ئیسرائیل. جگە لەوەیش دروشمی "كلا كلا اسرائیل" لە نوێژەكانی جومعەی محەمەد سادق سەدری باوكی موقتەدا، لە ساڵانی نەوەدەكان ئامادەیییەكی گەورەی هەبووە[8]، هەر ئەم دژایەتیكردنەی ئیسرائیلیش یەكێك لە ڕایەڵەكانی لێكگەیشتنی دووربەدووری سەدری باوك بوو لەگەڵ ڕژێمی سەددام، بەتایبەت كە لەو كاتەدا لە "هەڵمەتی ئیمانی"دا بوو پاش شكستهێنانی لە جه‌نگی یەكەمی كەنداو (كوێت) لە بەرامبەر هاوپەیمانان. ئەم گوتارەیش وەك نەگۆڕێك بەمیرات بۆ موقتەدا سەدر ماوەتەوە و، ئەگەر بشیەوێت ناتوانێت خۆی لێ دەرباز بكات، بەو پێیەی كه‌لتووری ئالی سەدرە؛ جگە لەوەیش لە كێشمەكێش و ململانێ ناوخۆیییەكانی شیعەدا زۆر جار موقتەدا سەدر هەراسان كراوە بە بڵاوكردنەوەی دەنگۆی ئەوەی، "ڕەنگە لەگەڵ ئیسرائیل ئاشت ببێتەوە!"

ئەمەیش لە سۆنگەی ئەوەی پەیوەندیی لەگەڵ ئیمارات و لەگەڵ سعوودیا هەیە و ئەوانیش ڕوو لە ئیسرائیلن. هەر لەم ڕوانگەیەیشەوە بوو ماوەیەك بێ پێچ و پەنا دەگوترا "ئاساییكردنەوە لە نەجەفەوە دەبێت[9]! كە مەبەست لێی سەدرە؛ بەو پێیەی پەیوەندیی باشی لەگەڵ ئیمارات و سعوودیا هەیە. ئەوەیش نەدەچووە عەقڵەوە مەبەستیان سیستانی بێت، چونكە هەڵوێستی مێژووییی مەرجەعییەتی تەقلیدیی شیعە لە نەجەف بەرامبەر ئیسرائیل ڕوونە و، سەراپا دژایەتی و ڕەتكردنەوەیە[10] و قابیلی گومانلێكردن نییە لە فەزای شیعیدا؛ ئەمەیش گوشاری زیاتر لەسەر سەدر دروست دەكات بۆ ئەوەی هەڵوێستی دژە-ئیسرائیلییانەی خۆی بسەلمێنێت.

كاتێك سەدر لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و هاوپەیمانیی سیادەی سوننە (حەلبووسی و خەنجەر)، چووە بەرەیەكی سێقۆڵییەوە، هەڵوێستی لەبارەی ئیسرائیل شلۆقتر بوو، چونكە ماشێنی دیعایەی ڕكابەرەكانی سەدر بەبەردەوامی دەیانپرسی: چۆن سەدر دەبێتە هاوپەیمانی دوو لایەن كە لەگەڵ ئیسرائیل كێشەیان نییە؟! بەتایبەت كە لە كاتی کۆنگرەکەی هەولێری هەندێک کەسایەتیی سوننەوە (ئابى 2021)، مەسەلەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل کراوەتە تایتڵێکی گەورەى كیبركێ سیاسییەكان و لە پاش هێرشە مووشەکییەکانی ئێرانیش بۆ سەر هەولێر (مارسى 2022) و بانگەشەكردنی هەبوونی بنكەی سیخوڕی لەوێ، جارێکی تر مەسەلەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بووەوە بە ئامادەیییەكی بەهێز لەناو کەینوبەینی دابەشبوونی هێزە سیاسییە عێراقییەکان و هەر لەم سەرووبەندەیشدا بەچڕی تیشك خرایەوە سەر پەیوەندییە مێژوویییەكانی شۆڕشی كوردی و ئیسرائیل لە ساڵانی شەستەكان، لەگەڵ بانگەشە كۆن و نوێیەكانی ئەوەی پلانێك هەیە هەرێمێكی سوننەی دۆستی ئیسرائیل لە ئەنبار دروست بكرێت وەك خەنجەرێكە لە كەلەكەی شیعەی عێراق و لەسەر ڕێگه‌ی گەیشتنیان بە سووریا. ئەمەیش سەدری هان دا، زیاتر پێداگری بكات لە گوتاری بەرەنگاربوونەوەی ئیسرائیل و، هەوڵی دا بەڕەی دروشمی بەرەنگاربوونەوەی ئیسرائیل لە ژێرپێی نەیارەكانی دەربهێنێت لە ڕێگه‌ی گەلاڵەكردنی یاسایەكەوە كە تان و پۆكەی و چاكەی داهێنانەكەی بە ناوی سەدرەوە بێت؛ بەتایبەت كە ئەوكات هێشتا بڕیاری ئەوەی نەدابوو لە پەرلەمان بكشێتەوە و خەونی جۆراوجۆری هەبوو بۆ ئەم خولەی ئێستای پەرلەمان.

هەر لەو كاتەیشدا سەدر و فراکسیۆنەکەی لە پاش زنجیرەیەک بێهیوابوون لە پەرلەمان و پرۆسەی سیاسی پاش یەکەمبوونیان لە هەڵبژاردنی تشرینی 2021، دەیانویست لانی کەم دەسکەوتێک بەدەست بهێنن کە هەم باڵادەستییان لەناو پەرلەمان بسەلمێنێت، هەم ڕکابەر و دۆست و نەیاریشیان ناچار بکەن بۆ تێپەڕاندنی، دوایان بکەون؛ بەتایبەت پاش ئەوەی لە هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار و تێپەڕاندنی "جەعفەر سەدر"دا بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران سەركەوتوو نەبوون.

لێكەوتە دەرەكییەكانی یاساكە

بەهۆی ئەوەی یاساكە بە پەلەپڕوزێ داڕێژراوە، كەلێن و زبری لە زمانی یاساییی داڕشتنەكەیشیدا هەیە؛ لەسەر ئاستی دەرەكی ڕایەك هەیە پێی وایە دژی یاسای نێودەوڵەتییە و دەچێتە خانەی "معاداة السامیة:  Anti-Semitism‏" كە لەسەر ئاستی ڕۆژاوا و جیهان بەتوندی ڕەت دەكرێتەوە و وەك تاوان تەماشا دەكرێت، بەتایبەت كە ئه‌م یاسا عێراقییە تەنیا پەیوەست نییە بە لایەنی سیاسی و، هەموو پەیوەندییەكی میدیایی و كه‌لتووری و ڕۆشنبیریی لەگەڵ ئیسرائیل یاساغ كردووە، لە كاتێكدا كە ڕەوەندێكی گەورەی عێراقی و كوردیی تێدایە. هەروەها ئەم یاسایە ڕەنگە كاریگەریی لەسەر هاوكاریی وڵاتانی ئەمریكی و ئەوروپی هەبێت بۆ عێراق، یان وێنەی عێراق بباتە ڕیزی دەوڵەتە بێزراوە پەڕگیرەكان كە دژی نەتەوە سامییەكانن.

ئێرانییەكان پێشوازییەكی گەرمیان لە یاساكە كرد[11]، بەڵام وا دەردەكەوێت، زۆر بەدڵیان نەبووە؛ بەو پێیەی خواستی ئەوان و تەواوكەرەكانیان لە عێراق ئەوە بوو، توندتر و گشتگیرتر بێت؛ بە جۆرێك ببێتە هۆی پەیوەستكردنەوەی زیاتری عێراق بە ئێران و دوورخستنەوەی لە وڵاتانی عەرەبی و كۆمپانیا زەبەلاحەكانی هاوكاری ئیسرائیلەوە كە لە كەرتی وزەی عێراق و بنیاتنانەوەدا كار دەكەن. 

لێكەوتەكانی لەسەر ئازادی و مافەكان

لەسەر ئاستی ناوخۆ مەترسی هەیە یاساكە ببێتە هۆی دروستكردنی "دەوڵەتێكی پۆلیسی"، چونكە زۆر بڕگەی تێدایە، زیادەڕەوییە بۆ سەر ئازادیی بیركردنەوەی خەڵك؛ هەروەها سزایشی تێدایە (زیندانی هەتاهەتایی) بۆ كۆمەڵێك تاوانی گریمانەكراو كە مافی دەسەڵات نین چاودێر بێت بەسەریانەوە وەك: پەیوەندیگرتن لەگەڵ دامودەزگه‌كانی ئیسرائیل یان كارلێككردن لەگەڵیان، لە كاتێكدا ماددەی 38ی دەستووری عێراق ئازادیی بیروڕای بە هەموو ئامرازەكان مسۆگەر كردووە. هەروەها یاساكە چەمكی تێدایه‌ لاستیكییە وەك: بانگەشەكردن بۆ "ماسۆنییەت و زایۆنیزم" و، نازانرێت كێ ئەوانە تەفسیر دەكات. لەم به‌ینه‌یشدا باسی سۆشیال میدیا و پەیوەندیگرتن "تخابر" هاتووە كە دەكرێت بەسەر نووسینی كۆمێنتێك یان بڵاوكردنەوەی وتارێك لە میدیایەكی ئیسرائیلی یان پەیوەندی لەگەڵ دەزگه‌یەكی زانستیی ئەو وڵاتە جێبەجێ بكرێت، لە كاتێكدا تاكەكانی دەوڵەت، دەبێت ئازاد بن و قەدەغەكردنی پەیوەندیی دیپلۆماسی تەنیا لە پەیوەندی بە دەزگه فەرمییەكانی دەوڵەتدا قەتیس بكرێت. جگە لەوەیش جێبەجێكردنی یاساكە هەر پێویستی بە چاودێری و سیخوڕیكردن هەیە لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە بەسەر تاك بە تاكی هاووڵاتیان، یان دەرگه‌ی سكاڵاتۆماركردنی زۆر دەكاتەوە و، ئەوەیش لە یاساكەدا یەكلایی نەكراوەتەوە كێ لایەنی جێبەجێكەرییەتی لەناو دەزگه ئەمنییەكانی دەوڵەت و بۆ جێبەجێكردنی لایەنی هەواڵگریی تێ دەكەوێت؛ ئەمەیش ڕەنگە دەزگه‌ی هەواڵگری بكات بە چاودێر بەسەر خەڵكەوە "ئەگەر یاساكە وەك خۆی جێبەجێ بكرێت."

مشتومڕە ناوخۆیییەكان لەبارەی یاساكە

هەرچەندە هیچ فراكسیۆنێكی پەرلەمان نەیتوانی دژی یاساكە بوەستێتەوە، بەڵام لە پاش تێپەڕاندنی، کێشمەکێش و یەكترتۆمەتباركردنی دوو جەمسەرەکەی شیعەی بەدوادا هات كە جەمسەری سەدر و جەمسەری چوارچێوەی هاوئاهەنگیی هاوپەیمانی ئێرانە. ڕکابەرە شیعەکانی سەدر کە چاریان نەبوو جگە لە ملدان بۆ یاسا پێشنیاركراوەكەی، هەوڵی زۆریان دا لە ڕێگەی نوێنەرەکانیانەوە لە لیژنەی یاسایی، كە بەشێكیان سەركردەی گرووپە چەكدارەكانن، بەندەکانی یاساکە قورس بكەن و بەمەیش نموونەی ئێرانی لە عێراقدا کۆپی بکەن، بەتایبەت لە بواری دروستکردنی لەمپەر و کۆسپی زۆر بۆ کاری کۆمپانیا بیانییەکان لە عێراق بە پاساوی "هاوکاریکردنی زایۆنیزم". ئەگەر ئەمەیش سەری بگرتایە، هێندەی تر عێراق بەرەو کۆشی ئێران دەچوو، بەڵام بە دەستوەردانی لایەنەكانی تری ناو پەرلەمان و بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییە باڵاكانی عێراق، ئەوە نەكرا و یاساكە زیاتر بە ئاقاری ئەوە بردرا كە كۆكردنەوەی ماددە یاسایییەكانی یاسای سزادانی عێراقی (1969) بێت لە بۆتەی یاسایەكی سەربەخۆی نوێدا كە واژۆی 2022ی لەسەر بێت، بەبێ ئەوەی لێكەوتەی زۆر گەورە و قورسی هەبێت بۆ عێراق، بەتایبەت كە ئەو یاسایە جێگەی ناڕەزایی و ڕەخنەی ئەمریكا بوو كە هێشتا لە كایەكانی ئابووری و ئاسایش هاوكارێكی سەرەكیی عێراقە.

ڕەخنەی شیعە توندڕەوەكان لەسەر ئەوەیە كە یاسا پەسەندكراوەكە "درز و کەلێنی زۆری تێدایە"؛ هەندێکیشیان زیاتر دەڕۆن و باس لەوە دەکەن بەپێچەوانەی ناونیشانەكەیەوە، یاساکە ڕێ خۆش دەکات بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بە پاساوی ئەوەی لە بڕگەیەکیدا ڕێگە دەدات بە سەردانی شوێنە پیرۆزەکانی فەلەستین (قودس) ئەگەر خوازیار مۆڵەت لە وەزارەتی ناوخۆی عێراق وەربگرێت. شتێکی ڕوونیشە سەردانی قودس و ناوچە داگیرکراوەکانی فەلەستین، پێویستی بە وەرگرتنی ڤیزای ئیسرائیلە و لە سەرجەم ناوچەکانی ئەقسا و خەلیل و بەیت لەحم و ناوچە پیرۆزەکانی تری فەلەستینیش بۆ موسڵمان و مەسیحی پەیوەندیکردن لەگەڵ ئیسرائیلییەکان و تێکەڵبوونیان زۆر بەئاسانی بەردەستە، چونکە بەشێکن لە "خاکی داگیرکراو" یان لەناو "هێڵی سەوزدان" کە بەشێکە لە دەوڵەتی ئیسرائیل. ئەم سەردانە ڕێگەپێدراوەیش پێش دەركردنی یاساكە له‌ ئارادا نەبووە.

لێكەوتەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان

بۆچوونێكی باو هەیە كە یەكێك لە ئامانجەكانی یاساكەی سەدر، پاكانە و قوتاركردنی هەولێر بووبێت لە تۆمەتەكانی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل[12]، ئەمە لە كاتێكدا هاوپەیمانیی سێقۆڵی بەرقەرار بوو. بەرەی ڕكابەری سەدریش پێیان وایە، یاساكە زۆر خاتری كورد و سوننەی گرتووە و سزای دانەناوە بۆ پەیوەندییە ئابورییەكان لەگەڵ كۆمپانیاكانی پشتیوان و هاوپەیمان و دۆستی ئیسرائیل[13]. بەڵام سەرباری ئەوەیش یاساكە هەر لێكەوتەی دەبێت لەسەر هەرێمی كوردستان، بەو پێیەی بەڕێوەبردنی سیاسەتی دەرەوەی عێراق ئەركێكی فیدراڵییە. هەروەها یاساكە باسی لەوە كردووە لە هەموو عێراقدا جێبەجێ دەكرێت؛ بەم پێیەیش لەمەولا هەموو جووڵەیەكی هەرێم و هاووڵاتییەكانی بەڕووی هەر چالاكی و پەیوەندییەكی ئیسرائیلی دەكەوێتە ژێر ڕەحمەتی سزا و تۆڵەكردنەوە و، هیچ ئەوەیش لەبەرچاو نەگیراوە كە كوردستان یەكێك لە نیشتمانە سەرەكییەكانی جوو بووە لە پێش زایینەوە؛ هەروەها پەیوەندییەكی كه‌لتووریی دێرین لە نێوان جوولەكەی كورد و خاكی كوردستاندا هەیە و تەنانەت گۆڕی یەكێك لە پێغەمبەرەكانی "بني اسرائیل" لە دەشتی نەینەوا و لە جوگرافیایەكدایە كە زۆرینەیەكی كوردی تێدا دەژی[14].

جگە لە پەیوەندییە كه‌لتووری و سیاسییەكان، كێشەی گەورەی یاساكە بواری ئابووری و مەسەلەی نەوتە، كە هەمیشە باس لەوە دەكرێت كوردستان نەوتەكەی بە ئیسرائیل دەفرۆشێت و ئەم كێشەیە لە دوای 2014وە لەسەر ئاستی فەرمی ورووژێنراوە[15]؛ بەم دوایییانەیش كە بڕیاری دادگه‌ی فیدراڵی بەسەردا هاتووە لەبارەی "نادەستووریبوونی یاسای نەوت و گازی هەرێم"، زیاتر دەبێتە جێگه‌ی سەرنج و ڕەخنە و هەڕەشەی سكاڵاكردنی نوێ لە داهاتوودا ئەگەر هەمدیس ڕاپۆرتەكان ئەوە بخەنەوە بەرباس كە نەوتی كوردستان دەگاتە دەست كۆمپانیا ئیسرائیلییەكان.

پێشنیار

بەو پێیەی یاساكە دەرچوێنراوە و بواری گفتوگۆ یان تانەلێدانیشی زەحمەتە، پێویست دەكات تا ئەو كاتەی هەرێم دەكەوێتە باری بەهێزی و سەقامگیر، بەهانە نەدرێت بەدەست گرووپە توندڕەوەكانەوە بۆ هەوڵی جێبەجێكردنی یاساكە بەسەر هیچ چالاكییەكی هەرێمدا. لەمەولا ئەوەی لە سەردەمی ڕیفراندۆم (2017) ڕووی دا لە بەرزكردنەوەی ئاڵای ئیسرائیل، یان ئاسانكاریكردن بۆ تیمی میدیای ئیسرائیلی كە لە هەرێم ڕووماڵی میدیایی بكەن وەك ئەوەی لە مووسڵ كردیان، یان ڕێگەدان بە كۆنگرەكەی لە چەشنی هەولێر، زیاتر لە جاران دەبێتە جێگەی ڕەخنە و سەرنج و بارگرژی و، نابێت لەم قۆناغەدا بەو ناونیشانە زەقانەی پێشووتر دووبارە ببنەوە.

سەرچاوەکان:

[1] https://www.ina.iq/156951--.html 

[2]  https://bit.ly/3OdBub8

[3]  https://bit.ly/3QuiF5I

[4]  https://www.facebook.com/IsraelinIraqi

[5]  https://bit.ly/3xvCKjk

[6]  https://bit.ly/3b1qpM1

[7]  https://bit.ly/3xFReNI

[8]  https://www.youtube.com/watch?v=RoUQBMDI83s

[9]  https://bit.ly/3xvSmTU

[10]  https://kalimaiq.com/contents/view/details?id=12407

[11]  https://bit.ly/3xFReNI

[12]  https://bit.ly/3Qrwamv

[13]  https://bit.ly/3NZqkqM

[14]  https://bit.ly/3zJNjly

[15]  https://bit.ly/3QvwSyY