یاسین تەها، خوێندکاری دکتۆرا لە مێژووی ئایین و ئایینزاکان، هەروەها شارەزا لە کاروباری عێراق

كشانەوەی سەدر لە پەرلەمان لە ناوەڕاستی حوزەیرانی 2022، زیاتر وەك بڕیارێكی كتوپڕ و بێپێشینە هاتە پێش چاو. ڕاستە ئەمە یەكەم جار نییە سەدر بڕیاری هاوشێوە بدات و، لە ساڵانی 2007_ 2008 پاش سڕكردنی باڵە سەربازییەكەی "جیش المهدي"، بۆ ماوەی سێ ساڵیش لە ئێران خۆی خۆی بزر كرد بە ئامانجی ئەوەی خوێندنی حەوزە بگەیەنێتە پایە و ببێتە مەرجەع و هەڵگری پلەی ئایه‌توڵڵا؛ هەروەها لە ساڵانی دواتردا (2014،  2016، 2019) بڕیاری هاوشێوەی دەركردووە و ڕەوتەكەی سڕ كردووە. بەڵام كشانەوەی ئەم جارەی جیاوازە، لە ڕووی ئەوەی گەیشتە دەستلەكاركێشانەوەی فەرمی لە پەرلەمان، لە كاتێكدا لیستەكەی، یەكەمی كۆتا هەڵبژاردن بووە؛ بەڵام ئەوە هەیە بڕیارە كتوپڕەكەی ئەم جارەی سەدر بۆ كشانەوە، بەتەواوی جێگەی سەرسوڕمان و حەپەسانی تەنانەت ئەندامانی ڕەوتەكەیشی بوو. لەم نێوه‌یشدا جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان، حاكم زاملی، كە بە ماوەیەكی كەم كۆنترۆڵی پەرلەمانی كردبوو، لە پەیامێكدا بۆ سەدر لەبارەی پابەندبوونیان بە كشانەوە دەڵێت: "ئێوە دیاری دەكەن چی بەرژەوەندیی تێدایە."[1] ئەمەیش ئەگەرچی لە چوارچێوەی دەربڕینی پابەندیدا هاتووە، بەڵام هێمای ئەوەیشی تێدایە كە بڕیاری كشانەوە، بڕیاری بەكۆمەڵ و دیراسەكراوی سەدرییەكان نییە و، سەرەتا و كۆتایییەكەی بریتییە لە تێڕوانینی خودی سەدر خۆی بۆ چۆنێتیی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو بنبەستە سیاسی و شەڕە پەرلەمانی و قەزایییەی لەگەڵ ڕكابەرەكانیدا لە چوارچێوەی هه‌ماهەنگیی شیعە لە ماوەی هەشت مانگ و لە پاش هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021 دووچاری هات.

یارییەكانی كشانەوە.. هۆكار و ئەنجام

بەكارهێنانی یاریی كشانەوە لەلایەن سەدرەوە بۆ بەدەستهێنانی دەسكەوتی زیاتر، هەمیشە هاوكاتە لەگەڵ ڕاستییەك كە سەدر وەك خاوەن گەورەترین ڕەوتی جەماوەریی شیعە، ناتوانێت و پێی ناكرێت لە دەرەوەی هاوكێشەی دەسەڵات بێت؛ چ لەبەر حەزی دەسەڵاتخوازیی خۆی بێت، یان بەرژەوەندیی ڕەوتەكەی و سروشتی سیسته‌مە سیاسییەكەی عێراق كە دەسەڵات تێیدا سەرچاوەی دابینكردنی داهات و كەڵكوەرگرتنە لە گرێبەست و بۆندە وەزارییەكان. ئەگەرچی زۆر جار هەوڵ دراوە ئەم زنجیرە بەردەوامەی كشانەوەكانی سەدر، گرێ بدرێتەوە بە سروشتی كەسایەتیی ناوبراوەوە كە ڕاڕایە و بڕیار ناباتە سەر، بەڵام پێدراوەكان ئاماژە بەوە دەكەن، ئەوە بەشێكە لە ستراتیژییەتی كار بە لای سەدرەوە بۆ هەڵكشان و دەستخستنی بەرژەوەندیی زیاتر؛ بەڵگەیش بۆ ئەمە، هەڵكشانی بەردەوامی كورسی و پێگە و دەسەڵاتی سەدرە لە پاش كشانەوەكان تا لە 2021دا گەیشتە ئەوەی بە 885 هەزار دەنگ ببێتە خاوەن گەورەترین فراكسیۆنی پەرلەمان و لیستی یەكەمی براوەی هەڵبژاردنەكان. لە جارەكانی پێشتریشدا كە سەدر بڕیاری كشانەوەی داوە یان تووڕەییی خۆی لە پرۆسەی سیاسی ئاشكرا كردووە، هیچ كات نەی هێشتووە بگاتە ئاستی دابڕانی تەواوەتی و، هۆكارەكەیشی گێڕاوەتەوە بۆ "بێهیوایی"، لەمەیش گرنگتر باسی لەوە كردووە ئەم بڕیارانەی مەحكوومە بە دوو شت: یەكەمیان بنكەی جەماوەری و دووەمیشیان ڕێسا ئیلاهییەكانە"[2]؛ ئەڵبەت بە تێگەیشتنی تایبەتی خۆی بۆ دین، چونكە سەدر هەرچەندە هێشتا پلە ئایینییەكەی هێشتا هەر "حجة الإسلام" (حوججه‌تولئیسلام)ە و نەبووەتە ئایەتوڵڵا، بەڵام هیچ كات سڵی نەكردووەتەوە لە ڕاڤە و فەتوا و بڵاوكردنەوەی ڕوونكردنەوەی شەرعی و؛ چوارچێوەی گشتیی شەرعییەتی ئەو فەتوایانەیشی بۆچوون و ڕێنمایییەكانی باوكییەتی كە ئەویش لە ساڵانی نەوەدەكان خۆبەخۆ مەرجەعییەتی خۆی ڕاگه‌یاندبوو لە پاش بڵاوكردنەوەی چەند بەرهەمێكی عەقیدەیی و تەحەداكردنی شەرعزانە هاوچەرخەكانی بۆ گفتوگۆی فیقهی و عەقیدەیی و دۆزینەوەی ڕەخنە لە بەرهەم و كۆششەكانی.

نەخشەڕێی سەدر بۆ قۆناغی داهاتوو

لە دانیشتنێكی كورتی چەند خولەكیی سەدردا لەگەڵ پەرلەمانتارەكانی پاش كشانەوەی ئەم دوایییە، جەختی لەوە كردووە بۆ ماڵاوایی بانگی كردوون، وەك ئەوەی بڕیاری خۆبزركردن یان سەفەرێكی دوورودرێژ بدات؛ بەڵام هەر لەوێدا و لە پاش ئەوە، ئامۆژگاری ئەوەی كردن پەرت نەبن و بەملا و لادا نەچن، چونكە ئەگەر هەر پرۆسەیەكی تری هەڵبژاردن هەبێت، ئەوە هەر ئەوان كاندید دەبن و لە جێگەی خۆیاندان[3]. ئەمەیش لە یەك كاتدا هەڵگری دوو پەیامی دژبەیەكە: یەكەمیان بەجێهێشتنی پرۆسەكە و، ئەوی دیكە ئامادەكارییە بۆ گەڕانەوە لە نزیكترین دەرفەتدا. سەرجەم ئەو دەنگوباس و هەواڵانەیشی دەگوتران كە گوایە سەدر سەفەری حەج دەكات یان سەرقاڵی خوێندنە حەوزەیییەكەی دەبێت، هیچ ڕاست نەگەڕان و لە پاش كشانەوە لە هەموو كات زیاتر سەدر چاودێریی ڕەوشی عێراقی كردووە و لە پاش هەموو پێشهاتێكیش سەرنج و كۆمێنتی خۆی هەبووە. ئەوەیشی وا دەكات سەدر نەتوانێت ئەم كشانەوەیەی بكاتە دوورەپەرێزیی زیاتر، ئەوەیە بەر لە هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021 هەموو ئاماژە و بانگەشەكانی سەدرییەكان لە چوارچێوەی دروشمێكدا چەقی دەبەست، كە پێداگر بوو لەسەر وەرگرتنی سەرۆكایەتیی وەزیران و بنیاتنانی سەردەمێكی سەدری بوو پاش زیاتر لە 15 ساڵ باڵادەستیی حزبی دەعوە.

لە پاش هەڵبژاردنیش سەدر پێداویستییەكانی گەیشتن بەم ئامانجەی دەستەبەر كرد لە تۆماركردنی فراكسیۆنی زۆرینە و لە دروستكردنی هاوپەیمانییەكی سێقۆڵی لە فەزای نیشتمانی بە بەشداریی "پارتی" لە پێكهاتەی كورد و "هاوپەیمانیی سیادە" لە پێكهاتەی سوننەكان. بەڵام ڕكابەرە شیعەكانی بە یارمەتیی دەرەكی، پەراوێزی جووڵە و چالاكیی سەدر و ڕەوتەكەیان لە ڕێگه‌ی دادگه‌وە سنووردار كرد؛ نەك هەر ئەوە بەڵكوو خزاندییانە گۆشەیەكی ئیحراجەوە، كە یان دەبوو پاشەكشەی بكردایە لە پێداگرییەكانی لەسەر "حكوومەتی زۆرینەی نیشتمانی"، یان ماڵاواییی لە پرۆسەكە بكردایە بۆ پاراستنی شكۆ و گفتەكانی؛ بەڵام وا دیارە سەدر ماڵاوایییەكی تایبەتی هەڵبژاردووە كە كاركردنە بۆ ئەوەی جارێكی تر بەبەهێزتر و لە هەلومەرجێكی نوێدا بگەڕێتەوە. هەر نەرمكێشی و پاشەكشەیەكی سەدر بۆ ڕكابەرە شیعەكانی كه‌ لە دەوری "مالیكی" كۆ بوونەته‌وە، باجەكەی قورس دەكەوت، چونكە لە پاش 2010 كە ناچار بوو بە ڕازیبوون بە دانانەوەی مالیكی لە سەرۆكایەتیی وەزیران، هەر زوو لەگەڵیدا كەوتە كێشە. ئەو پاشەكشەیەیش لە هەڵوێستەكانی لەو كاتەدا وەك سێبەر زۆر جار لەگەڵیدایە و وێنەی سەدریان وەك كەسێكی بێمتمانە و ڕاڕا لە زەینی گشتیدا نەخشاندووە. سەبارەت بە كشانەوەیش لە یارییەكە، ئەگەرچی لە مەودای نزیكدا زیانی گەورەی بۆ ڕەوتەكەی تێدایە و دووچاری دڵشكان و بێهیواییی كردوون، بەڵام هیچ نەبێت ناوبانگی سەدری پاراست لەوەی بگوترێت كەسێكی "ترسنۆك" و "بێمتمانەیە"، یان "دروشمەكانی كاتین و نایباتە سەر".

تووڕەیی و دڵشكانی سەدرییەكان

سەدرییەكان هەوڵی زۆریان دا بۆ هەڵكشان بەرەو پێگەی سەرۆكایەتیی وەزیران لەم خولەدا؛ لە لایەك زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانیان بەدەست هێنا (73 كورسی)، لە لاكەی تر بە ناوی ڕاستەوخۆی سەدر بەشدارییان كرد (الكتلة الصدریة)، لە كاتێكدا پێشتر بە ناوی "الأحرار" و "سائرون" بەشداری هەڵبژاردن و پەرلەمان بوون. جگە لەوەیش موقتەدا سەدر هەرچی سەرمایەی ڕەمزی و ژێرخانی مەعنەوی و ماددیی ڕەوتەكەی و بنەماڵەكەی هەیە، خستییە گەڕ تا پلەی یەكەمی بەدەست هێنا (73 كورسی)؛ هەروەها دوو لە گەورەترین لیستە كوردی و سوننەكانی، كردە هاوپەیمانی خۆی (فراكسیۆنی پارتی و هاوپەیمانیی سیادەی سوننە)، بەڵام زنجیرەیەك بڕیاری دادگه‌ی فیدراڵی كە زەقترینیان بەمەرجگرتنی ئامادەبوونی 220 پەرلەمانتار بوو بۆ هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار و پاشان كەوتنەسەرپێی پێكهێنانی حكوومەت، ناوەڕۆكی زۆرینەیی و كۆششەكانی سەدری تا ڕادەیەكی زۆر بەتاڵ كردەوە و تووشی بێهیوایی و دڵشكانی كردن؛ ئەمە لە كاتێكدا خولەكانی پێشوو، حزبی دەعوەی ئیسلامی بە زۆرینەیەكی ئاسایی، "جەعفەری" و "مالیكی" و "عەبادی"یان لەناو پێكهاتەی شیعەدا، كرد بە سەرۆكوەزیران. هەر لەبەر ئەوەیشە لە ئێستادا لە بنكە جەماوەرییەكانی ڕەوتی سەدردا تووڕەیی و بێزارییەكە بە پلەی یەكەم ئاراستەی دەسەڵاتی دادوەرییە؛ بە دوای ئەوەدا چوارچێوەی هه‌ماهەنگی، كە باوەڕی سەدرییەكان وایە لە پشت ئاراستەكردنی بڕیارەكانی بووە بۆ پەكخستنی سەركەوتنی سەدرییەكان و لەمپەردروستكردن بۆ هاوپەیمانییە سێقۆڵییەكە (إنقاذ الوطن)، لەوانەیش بڕیاری دوورخستنەوەی "هۆشیار زێباری" و بەمەرجگرتنی ئامادەبوونی 220 دەنگ بۆ ئەنجامدانی دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار؛ هەروەها ڕێگەگرتن لە سیناریۆی وەرگرتنەوەی متمانە لە حكوومەتی كازمی بۆ ئەوەی ڕێگە خۆش بكات بۆ هاتنەسەركاری حكوومەتی هاوپەیمانیی سێقۆڵی لە ڕێگەی بازدانەوە بەسەر گرێی هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار.

لێكەوتەی كشانەوەی سەدرییەكان  

بژاردەی كشانەوە، كە سەدر لەپڕدا بڕیاری لێ دا، لە مەودای نزیكدا گورزی گەورەی لە ڕەوتەكەی داوە؛ لە لایەك 73 پەرلەمانتاری كردە دەرەوەی ئەنجومەنی نوێنەران لە كاتێكدا ئەو پەرلەمانتارانە هەڵمەتێكی گەورەی هەڵبژاردنیان بەڕێوە بردووە و گفتی جۆراوجۆریان بە خەڵك داوە، هەروەها بەئەستەم و لە كێبركێیەكی تونددا گەیشتبوونە ئەنجومەنی نوێنەران؛ لەگەڵ ئەم پەرلەمانتارانەیشدا نزیكەی 1200 پاسەوانی پەرلەمانتارەكان بێكار و بێبەش بوون لە ئەركی پاسەوانی كە ئەوانەیش لەلایەن پەرلەمانتارەكانەوە دیاری دەكران. لە لاكەی تر لەشكرێك خەڵكی چینی ناوەڕاستی ڕەوتی سەدر بەنیازی وەرگرتنی پۆستی باڵا و كەڵكوەرگرتن بوون لە كابینەی نوێی حكوومەت و لە یەكەمبوونی ڕەوتەكە لە هەڵبژاردن؛ سەرجەمیشیان سەردەمێك مەست و شاگەشكەی خۆشبینی و گەشبینیی ئەوە بوون كە لەمە بەدوا "سەردەم، سەردەمی سەدرییەكانە"، بەر لەوەی كتوپڕ و بەخێرایی خۆیان لە ڕیزی ئۆپۆزیسیۆن و لەنێو تانەوتەشەر و دەستبەدڵداهێنانی نەیارانیاندا ببینەوە. لە بەرامبەر ئەمەیشدا سەدر لەسەر ئاستی تاك و وەك خۆی، باس لەوە دەكات، خۆی كردووە بە قوربانی و فیداكار بۆ عێراق. لە پشت ئەمەیشەوە خۆی ڕزگار كرد لەوەی نەرمكێشی بكات و لەو ئاست و پێگەیە بێتە خوارەوە كە خۆی بۆ خۆی وێنە كێشاوە.

مامەڵەی سەدرییەكان لەگەڵ خولی ئێستا

وا دیارە سەدرییەكان بەتەما بوون كشانەوەكەیان تاكتیك بێت بۆ ئەوەی كارتێكی گوشاری هێندە بەهێز دروست بكەن، بەرامبەرەكانیان ناچار بن بەوەی تكایان لێ بكەن بۆ گەڕانەوە بە كۆمەڵێك مەرجی خۆیانەوە؛ ئەمەیش بەڕوونی لە پەیامەكەی سەدردا دیارە كە لە پێش دانیشتنی نائاساییی پەرلەمان بۆ جێگرتنەوەی پەرلەمانتارەكانی بڵاوی كردەوە و بە جۆرێك لە جۆرەكان هەوڵی دا پەشیمانیان بكاتەوە لە بەشداری، بە هیوای ئەوەی سەر نەگرێت[4]. دوای ئەوەیش، هێرشی كردە سەر سەرۆككۆمار، د. بەرهەم ساڵح بە پاساوی ئەوەی یاسای "بەتاوان ناساندنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل"ی واژوو نەكردووە[5]؛ ئەمەیش ڕێك پاش ئەوەی دەنگوباسی ئەوە هەبوو كە چوارچێوەی هه‌ماهەنگی یەكلا بوونەتەوە لەسەر هەڵبژاردنەوەی بەرهەم ساڵح. بە دوای ئەوەیشدا دەستی كرد بە ڕێكخستنی نوێژی بەكۆمەڵی "ملیۆنی" لە بەغدا لە قرچەی گەرمای تەمووزدا كە زیاتر نمایشێكی جەماوەری بوو بۆ سەلماندنی مانەوەی پێگە؛ پاش ئەوەی ڕكابەرەكانی باسیان لەوە دەكرد خەڵكێكی زۆری دەسەڵاتخواز لە سەدرییەكان لێی زویرن و ڕیزەكانی بەجێ دەھێڵن یان جەماوەرەكەی بڕوای جارانیان پێی نەماوە. تێكڕای ئەم هەنگاوانەیش ئاماژەن كە سەدر ناتوانێت لە دەرەوەی پرۆسە سیاسییەكە بێت و نایشتوانێت دەستبەرداری دەستوەردان لە پێكهێنانی حكوومەت و كاروباری پەرلەمانیش ببێت؛ هەم لە لایەك لەبەر بنكە جەماوەرییەكەی، هەم لە ترسی دووبارەبوونەوەی سیناریۆكانی پاش 2008 كە كاتێك سەدر لە پەراوێزی دەسەڵاتدا بوو، لەلایەن مالیكییەوە چەكدارەكانى كرانە ئامانج و بە سەركوتكردنیان، سەروەرییەكی ئەوتۆی بۆ خۆی دروست كرد كە تا ئێستایش شانازیی پێوە دەكات و برینێكی بەسوێ و یادەوەرییەكی تاڵیشە بۆ سەدرییەكان.

ئەو چەند ڕۆژەیشی سەدر خۆی بێدەنگ بووە، لە ڕێگەی هەژمارە نافەرمییەكەیەوە "صالح محمد العراقي" كە نازناوەكەی "وزیر القائد"ە و لە ڕێگەی كەسە نزیكەكانییەوە، خۆی خستووەتە بەرباس؛ تاوێك بە خستنەڕووی پاساوەكانی كشانەوە، تاوێكی تر بە هەڕەشەكردنی ئەوەی "ئامادەین"[6]. ئەمەیش خرۆشانی گەورەی لە شەقامی شیعیدا دروست كردبوو، بەهۆی دڵەخورتێ و ترس لە ئەگەری پێكدادان.

جگە لە نەیارە شیعەكانی لەناو چوارچێوەی هه‌ماهەنگی، سەدر تووڕەییی خۆی نەشاردووەتەوە لە "سەربەخۆكان" كە سەرجەمیان بەشدار نەبوون لە تەواوكردنی پێشمەرجییەكانی 220 پەرلەمانتار؛ هەروەها لەوانەی داوای سازانیان كردووە، چ لە ناوخۆ یان دەرەوەی عێراق. باس لەوەیش دەكات میدیاكاران و شرۆڤەكارانی سیاسی و توانا عێراقییەكان وەك پێویست پرۆژەی زۆرینەیان سەر نەخستووە[7]. بەم پێیەیش بێهوایی و دڵشكانی سەدرییەكان ڕوبەڕووی چەند چین و توێژێكی بەربڵاو كراوەتەوە، لەوانەیش دەوڵەتانی پشتیوانی "سازان".

گرێی مالیكی و گرێی "باڵە ئێرانییەكان"

هەرچەندە سەدر هیوای وابوو هاوپەیمانەكانی نەچنە دانیشتنی جێگرتنەوەی پەرلەمانتارەكانی، بەڵام تووڕەییی خۆی و بنكەكەی، جگە لە دەسەڵاتی دادوەری و دادگه‌ی فیدراڵی، بە پلەی یەكەم ئاراستەی باڵەكانی ئێران لە لایەك و نووری مالیكییە لە لاكەی تر. ئەوانەی سەدر ناوی ناون باڵەكانی ئێران، بەریەككەوتنی جددی و ترسناكیان لەگەڵ ڕەوتەكەیدا هەیە چونكە ئاڵاهەڵگری پرۆژەی "ویلایەتی فەقیھ"ن. ئەمەیش لە سادەترین واتایدا، بەریەككەوتنە لەگەڵ پرۆژەی باڵادەستبوونی ڕەوتی سەدر و قوتابخانەی سەدری لە عێراق كە سەدر كاری بۆ دەكات. جگە لەوەیش لە ساڵانی ڕابردوودا ئێرانییەكان وەبەرهێنانی زۆریان كردووە لە جیابوونەوە شیعییەكان و كۆمەككردنی كەرتوپەرتكردنیان؛ لەوانەیش جیاكردنەوەی بزووتنەوەی عەسائیب لە ڕەوتی سەدر و گەورەكردنیان لە نێوان 2008_2014 تا گەیشتە ئەوەی لە خولی چوارەمی ڕابردوودا (2018_2021)، ببنە خاوەن 15 پەرلەمانتار لە ئەنجومەنی نوێنەران؛ هەروەها بزووتنەوەی نوجەبا و هەندێك وردەگرووپی دیكە لە سەرەتادا لەژێر عەبای سەدردا بوون و لەم ساڵانەی دواییدا بە ناو و ناونیشانی نوێ دەركەوتوون و بانگەشە بۆ نموونەی ئێرانی دەكەن لە سیاسەت و حوكمڕانی، كە سروشتی وەهایە هیچ هێزێكی دیكەی عەقیدەییی شیعە بە هاوبەش قبووڵ ناكات، شوێنكەوتە نەبێت؛ بەو پێیەی ئەوەی یەكلایی كردووەتەوە كە ڕێبەری باڵای شۆڕشی ئێرانی "وەلی ئەمری موسڵمانانی جیهانە". هاوكات لەگەڵ تووڕەییی سەدردا لەم باڵانە، هەموو ڕایەڵەكانی لەگەڵ ئێران نەبچڕاندووە و لە پاش كشانەوەیشی، پاكانەی ئەوەی بۆ كرد كە تاران بەڕاستەوخۆ و وەكوو دەوڵەت گوشار و لەمپەری بۆ دروست نەكردووە تا بكشێتەوە، بەڵكوو ئەوە "باڵەكانی ئێران" بوون[8].   

سەبارەت بە مالیكی، چیرۆكەكەی تا ڕاددەیەكی زۆر ئاڵۆزە؛ لە ساڵی 2008 سوپاكەی سەدر (جیش المهدي كەوتە شەڕ و پێكدادان لەگەڵ نووری مالیكیی سەرۆكوەزیران كە ئەوكات پڕۆسەی "صولة الفرسان"ی ڕاگەیاند. سەرباری بانگەوازەكانی موقتەدا سەدریش بۆ كۆتاییهێنان بە پڕۆسەكە، گوزری گەورە بەر چەكدارەكانی سەدر كەوت[9]. ئەمەیش یەكێكە لەو گرێیانەی لە نێوان هەردوو لادا هەیە. مالیكی خەڵكێكی زۆری لەسەر ئەو بنەمایە لە دەوری خۆی كۆ كردۆتەوە كە بەرەنگاری سەدر دەبێتەوە؛ لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی پێشوو تەنیا سەركردەی شیعە بوو كە بە دەنگی بەرز بەگژی سەدردا بچێتەوە و ڕەخنەی لێ بگرێت. ئەمەیش بۆ ئەو شیعانە گرنگە كە ترس یان ڕەخنەیان لە سەدر هەیە. لە بەرامبەریشدا جەماوەری موقتەدا تۆڵە و خوێنیان لای مالیكی هەیە. لەبەر ئەمەیش هەر نزیكبوونەوەیەكی جددییانەی مالیكی لە سەدر كاریگەریی خراپی لەسەر ناوبانگ و جەماوەری سەدر دەبێت. هەر بۆیە مالیكی و سەدر وەك دوو جه‌مسه‌ری شیعی، بەردەوام دەبن لە ناكۆكی. لە ڕابردوویشدا هەموو ئەو دەستپێشخەرییانەی كە كراون بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان، شكستیان هێناوە[10]؛ تەنانەت دەگوترێت نووسینگەی ڕابەری شۆڕشی باڵای ئێران و حەسەن نەسروڵڵای لوبنان و تەنانەت فەرماندەی پێشووی سوپای پاسداران، قاسم سوله‌یمانی، نەیتوانیوە بەستەڵەكی نێوانیان بتوێنێتەوە و پێشبینییش ناكرێت لە ئاییندەدا بگەنە قۆناغی ئاشتەوایی، بەتایبەت پاش دزەپێكردنی تۆمارە دەنگییەكان.

دزەپێكردنی تۆمارە دەنگییەكان

تۆمارە دەنگییەكانی مالیكی ڕاستییەك ئاشكرا دەكات، ئەویش ئەوەیە قۆناغی داهاتوو ناكۆكیی سەدر و مالیكی و ئەگەری بەریەككەوتنیان، سێبەری بەسەر كۆی بارودۆخی شیعیدا دەبێت. لە تۆمارە دەنگییەكاندا نووری مالیكی هێرشی زۆر توند دەكاتە سەر سەدر و بە خراپترین شێوە وێنای دەكات. لەو تۆمارانەدا مالیكی ئەوە دەردەخات كە باوەڕی وایە سەدر ده‌سكه‌ڵای دەست بارزانی و لایەنە دەرەكییەكانە بۆ ڕووخاندنی شیعە؛ زۆر ئەوەیش دووبارە دەكاتەوە كە سەدر "ترسنۆكە"؛ باس لەوەیش دەكات ئێرانییەكان پاڵپشتییان كردووە! بەوەیش تۆمەتباری دەكات "پارەخۆرە و تینووی خوێنە و هیچنەزان و كاڵفامە. لە هەمووی ترسناكتر، مالیكی باسی لەوە كردووە متمانەی بە سوپا و پۆلیس نییە و خۆی هێزی تایبەت دروست دەكات و هەڵدەكوتێتە سەر نەجەف دژی موقتەدا! [11] هەرچەندە سەدر لە سەرەتادا لە بایەخی ئەم تۆمارە دەنگییانەی كەم كردەوە و باسی لەوە كرد بەها بۆ مالیكی دانانێن[12]، بەڵام بەشەكانی دواتری ئەو تۆمارانە زۆر توند بوون؛ ئەمەیش جارێكی تر سەدری هێنایە سەرخەت بۆ داواكردنی "دووركەوتنەوەی مالیكی لە سیاسەت و تەوبەكردنی"؛ لە هەمان كاتیشدا دواكردنی ئیدانە لە لایەنە هاوپەیمانەكانی كە چوارچێوەی هه‌ماهەنگیی شیعە دەكات[13]،  بێ گومان باڵ دەكێشن بەسەر ئاییندەی پەیوەندییەكانی مالیكی و سەدر و ئەگەرەكانی قۆناغی داهاتووی ماڵی شیعەدا.

چاوەڕوانییەكانی سەدر

لە وتاری نوێژی هەینیی 15ی تەمووزدا سەدر كۆمەڵێك مەرجی دانا بۆ ئەوانەی حكوومەت پێك دەهێنن، كە سەرجەمیان قورسن لە چەشنی: بنەبڕكردنی گەندەڵی، كۆنترۆڵكردنی هێزەكانی حەشد، لێپیچینەوە لە گەندەڵكاران، دەركردنی سوپای بێگانە و...[14]، بەڵام ئەمە لە قسەی دڵی سەدر ناچێت كە زۆر ئەستەكە بتوانێت ماوەی 3 ساڵی دیكە چاوەڕێ بكات تا هەڵبژاردن لە وادەی یاساییی خۆیدا دەكرێت. بۆیە باشترین بژاردە بۆ ئەوان دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنە، ئەویش لە ڕێگه‌ی درێژكردنەوەی تەمەنی ئەم حكوومەتی كازمی یان دروستكردنی حكوومەتێكی ڕاگوزەر كە ئەركەكەی سازكردنی هەڵبژاردن بێت؛ ئەگەرنا ئەوە سەدر ناچارە بە پاساوەكانی وتارەكەی جومعەی و بەو ڕەخنە و ناڕەزایییانەی هەیەتی، شەقامەكەی بجووڵێنێت بۆ ئەوەی بەبەهێزی بگەڕێتەوە بۆ ناو كایەی سیاسی و ئەم كشانەوەی نەبێتە شكست. بەهۆی ئەوەیشی سەدر خاوەن باڵێكی چەكداری گویڕایەڵە و بنكەیەكی جەماوەریی گویڕایەڵ و عەقیدەییی هەیە، كەرەستەی سازكردنی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی زۆری لەبەردەستە، بەڵام بۆ ئەوەی مۆركێكی نیشتمانی بدات بە ناڕەزایییەكان، پێویستیی زۆری بە بەشداركردنی توێژە ناڕازییەكان هەیە، بەتایبەت تشرینییەكان، كە خۆیان بە خاوەنی شەقام دەزانن. ئەوانیش پاش ئەزموونێكی خراپ لەگەڵ سەدرییەكان لە ئێستادا پەیوەندییەكانیان لەگەڵ سەدردا باش نییە. جگە لەوە داواكاریی ئەوان، گۆڕینی سیسته‌مە نەك دووبارە هەڵبژاردن كە ئەركی، بووە بە دووبارە بەرهەمهێنانەوەی دۆخە دووبارەكان. بەگشتی ترسێكیش هەیە كە خواست و داواكاریی سەدر لە سەرلەنوێ ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەوە، بگۆڕێت بۆ گۆڕینی سیسته‌م پاش ئەو بێهیوایییانەی تووشی هات و ئەگەر كار بگاتە ئەمە، ئەوە ئەگەری هاوپەیمانێتی لەگەڵ شەقامی تووڕە زیاتر دەبێت، بەڵام ئاسان نییە.

پێشنیارەكان

ـ ئەگەرچی سەدر لە ئێستادا چووەتە دەرەوەی پەرلەمان، بەڵام بەشدار و جووڵێنەرێكی گرنگ دەبێت لە ئاییندەی ڕووداوەكانی عێراق. پێویست دەكات لەسەر هەرێمی كوردستان لە پەیوەندی و لێكگەیشتنی بەردەوامدا بن لەگەڵی و، بەو چاوە تەماشا نەكرێت كە لە دەرەوەی پرۆسەكەیە.

ـ حكوومەتی ئاییندە ئەگەری نییە تەمەنی زۆر درێژ بێت و وادەی یاساییی خۆی تا 2025 پڕ ناكاتەوە؛ بۆیە هەر پەلەكردنێك لە یەكلاكردنەوەی هەر كام لە دۆسییە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەرێم و بەغدا گرنگە، چونكە نازانرێت سیمای قۆناغی ئاییندە چۆن دەبێت.

ـ گرژییە شیعییەكان و نائارامییەكانی پایتەخت ئەگەری هەڵكشانیان نییە؛ چۆنێتیی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەگەرەكانی، پێویستی بە دیدگه‌ و بەرچاوڕوونیی پێشوەختە هەیە.

[1]  https://www.alrasheedmedia.com/2022/06/13/411610/

[2] https://bit.ly/3chQS8L

[3]   https://www.youtube.com/watch?v=uE4vKKiMe5Y

[4]  https://www.nasnews.com//view.php?cat=88533

[5]  https://twitter.com/Mu_AlSadr/status/1541716534464241664

[6]  https://www.nasnews.com/view.php?cat=89193

[7]  https://www.nasnews.com/view.php?cat=89101

[8]  https://www.nasnews.com//view.php?cat=88533

^([9])   https://www.aljazeera.net/news/arabic/2008/3/27/%D9%85%D9%82%D8%AA%D8%AF%D9%89

^([10])  https://www.youtube.com/watch?v=zgz0JL4kyLY ؛ https://bit.ly/3uVeiHC

^([11])  https://almadapaper.net/view.php?cat=224570

^([12])  https://twitter.com/Mu_AlSadr/status/1547491175535353858

^([13])  https://twitter.com/Mu_AlSadr/status/1549024851343589377

^([14])  https://www.youtube.com/watch?v=1F-gocTsQ60