 |
فرەیی و پێکەوەژیانی ئاشتییانە لە هەرێمی کوردستان: دەرفەت و ئالنگارییەکان
موەفەق عادل عومەر، دكتۆرا له سیسته‌مه سیاسییه‌كان و مامۆستا له به‌شی سیسته‌مه سیاسییه‌كان و سیاسه‌تی گشتی-زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین
پێشه‌كی
پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان له دامه‌زراندنی هه‌رێم تا ڕۆژگاری ئێستامان، خاڵێك بووه هه‌میشه شانازیی پێوه كراوه و لایه‌نه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانیش لەسه‌ر ئاسته جیاوازه‌كه‌كاندا پاڵپشتیی ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی هه‌رێمی كوردستانیان كردووه. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی مشتومڕه‌كان ده‌رباره‌ی كورسیی پێكهاته‌كان له یاسای هه‌ڵبژاردن له هه‌رێمی كوردستان، خه‌ریكه ئه‌م بابه‌ته زۆر به‌خراپی و به شێوه‌یه‌كی نه‌رێنی به‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستاندا ده‌شكێته‌وه. گرنگترین قه‌یران له‌م بواره، نه‌بوونی نوێنه‌رایه‌تییه‌كی ڕاسته‌قینه‌ی پێكهاته‌كانه له هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی ده‌سه‌ڵاته‌كانی یاسادانان و جێبه‌جێكردن و دادوه‌ری. بوونی پێكهاته‌ی ئایینی و نه‌ته‌وه‌ییی جیاواز له هه‌رێمی كوردستان، ده‌كرێ وه‌كوو خاڵێكی هێز سه‌یری بكرێت و ئه‌م بابه‌ته بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی باڵای هه‌رێمی كوردستان به‌كار بهێنرێت.
له ئه‌رزی واقعدا نموونه‌ی زیندوومان هه‌یه، كه‌وا پرسی پێكه‌وه‌ژیان ئه‌گه‌ر له چوارچێوه‌ی ستاندارده نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت، ئه‌وه ده‌رفه‌تێكی باش بۆ هه‌رێمی كوردستان ده‌ڕه‌خسێنێت؛ بۆ نموونه له مانگی ئاداری ساڵی 2021 له كاتی سه‌ردانه‌كه‌ی پاپا فرانسیس بۆ عێراق، له‌سه‌رجه‌م شاره‌كانی عێراق، هه‌ولێر و له هه‌ولێریش "یاریگه‌ی فه‌ڕه‌نسۆ هه‌ریری"ی هه‌ڵبژارد بۆ ئه‌وه‌ی مه‌راسیمه ئایینییه‌كه‌ی ئه‌نجام بدات. بێ گومان ئه‌م گرنگیدانه‌ی پاپا فرانسیس به هه‌ولێر بێبنه‌ما نییه؛ به‌شێكی زۆری بۆ ئه‌و ڕێزگرتنه‌ی هه‌رێمی كوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه كه له پێناو پێكه‌وه‌ژیان دابینی كردووه. به‌رامبه‌ر ئه‌مه، ده‌كرێ هه‌مان بابه‌ت به‌نه‌رێنی له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان بشكێته‌وه، ئه‌گه‌ر زۆر به‌وریایی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌م بابه‌ته نه‌كرێت.
پێدراوەکان لە هەرێمی کوردستان لەم بارەیەوە چیمان پێ دەڵێن؟
هه‌رێمی كوردستان له ڕێگه‌ی چه‌ندان یاساوه، هه‌وڵی داوه لانی كه‌م مافه سه‌ره‌كییه‌كانی پێكهاته‌كان زامن بكات؛ گرنگترین ئه‌م یاسایانه‌یش بریتین له: یاسای وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كه له ساڵی 1992 ده‌رچووه، یاسای وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و كاروباری ئایینیی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ساڵی 1992، یاسای زمانه فه‌رمییه‌كان له هه‌رێمی كوردستان ساڵی 2014، یاسای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی هه‌رێمی كوردستان، یاسای كۆمیسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردن و ڕاپرسی له هه‌رێمی كوردستان ژماره 4ی ساڵی 2014، یاسای پاراستنی مافی پێكهاته‌كانی كوردستان ساڵی 2015. له ڕێگه‌ی ئه‌م یاسایانه هه‌وڵی جددی دراوه به‌شێكی گرنگی مافه سه‌ره‌كییه‌كانی پێكهاته‌كان زامن بكرێت. به‌ڵام كێشه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ئه‌م یاسایانه له‌وه‌دا‌یه، كه‌وا له زۆر باردا كار به ده‌قی ئه‌م یاسایانه ناكرێت و پشتگوێ ده‌خرێن. كه‌واته ئه‌وانه‌ی ئێستا هه‌ن و كاریان پێ ناكرێت یاخود به‌خراپی و له به‌رژه‌وه‌ندیی لایه‌نه سیاسییه به‌هێزه‌كاندا به‌كار ده‌هێنرێن، چه‌ندان كێشه‌ی قووڵ و ترسناكی لێ كه‌وتۆته‌وه و ئێستا گه‌یشتۆته ئاستێكی خراپ كه له‌وانه‌یه ئه‌وه‌ی له‌سه‌ره‌تاوه بونیاد نراوه به‌ته‌واوی كۆتاییی پێ بێت. پێدراوەکان لە هەرێمی کوردستان لەم بارەیەوە ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌مان پێ ده‌ڵێن:
1-هه‌نگاوی باش نراوه بۆ ڕه‌خساندنی ژینگه‌یه‌كی گونجاو بۆ فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیان له هه‌رێمی كوردستان. به‌شێكی ئه‌م هه‌نگاوانه‌یش له ڕێگه‌ی ده‌ركردنی چه‌ندان یاساوه بووه له ڕووی تیۆرییه‌وه ده‌رباره‌ی مافی پێكهاته‌كان به‌ڵام له هه‌مان كاتدا ئه‌م یاسا و هه‌نگاوانه هه‌ندێك كه‌موكوڕیی به‌رچاوی هه‌یه.
2- ململانێ و ناكۆكیی نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كانی هه‌رێم، خه‌ریكه بگاته ئاستێك تیایدا ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌ریی نه‌رێنی بكاته سه‌ر ماف و ده‌ستكه‌وته‌كانی پێكهاته‌كان. وا پێ ده‌چێت لایه‌نه سیاسییه‌كانی هه‌رێم كار بۆ ئه‌وه بكه‌ن پرسی پێكهاته‌كان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی ته‌سكی حزبیی خۆیان به‌كار بهێنن؛ ئه‌مه‌یش بێ گۆمان كاریگه‌ریی خراپی ده‌بێت بۆ پێگه‌ی هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی.
3- خودی پێكهاته‌كان له‌نێو خۆیاندا ناكۆك و یه‌كهه‌ڵوێست نین. ئه‌مه‌یش وای كردووه مافه یاسایییه‌كانیان بكه‌وێته ژێر مه‌ترسی و، له ئه‌نجامدا نه‌توانن نوێنه‌رایه‌تییه‌كی ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان بكه‌ن. هۆكاری ئه‌مه‌یش له‌وانه‌یه به‌شێكی بۆ ئه‌مه بگه‌ڕێته‌وه كه تا ئێستا حكوومه‌تی هه‌رێم نه‌یتوانیوه ژینگه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و یاسایی و سیاسیی ئه‌وها بڕه‌خسێنێت كه تیایدا پێكهاته‌كان بتوانن له چوارچێوی قه‌واره‌ی هه‌رێم داكۆكی له مافه ڕه‌واكانی خۆیان بكه‌ن. به‌شێكی دیكه‌یش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ نه‌بوونی مه‌رجه‌ع و سه‌ركردایه‌تیی كاریزما له‌نێو پێكهاته‌كاندا، بۆ ئه‌وه‌ی له كاتی بوونی كێشه و قه‌یران قسه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت و بیروبۆچوونیان وه‌ربگیرێت.
4- ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌كیی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه له بابه‌تی پێكهاته‌كان له هه‌رێمی كوردستان. ئه‌م ده‌ستوه‌ردانه زیاتر به شێوه‌ی گوشاره له‌سه‌ر به‌رپرسانی هه‌رێمی كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی پێكهاته‌كان له پرۆسه‌ی سیاسی له هه‌رێمی كوردستان به‌شدارییان پێ بكرێت. بۆیه ده‌بینین له ئه‌نجامی ئه‌م گوشاره ده‌ره‌كییانه‌وه، هه‌ندێك له نوێنه‌ری ئه‌م پێكهاتانه پۆستیان پێ دراوه. له‌وانه‌یه ئه‌م ده‌ستوه‌ردانه ده‌ره‌كییه تا ئێستا نه‌گەیشتبێته ئاستی پێشێلكردنی سه‌روه‌ری له هه‌رێمی كوردستان، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌وریایی و دیپلۆماسی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا نه‌كرێت، له‌وانه‌یه ئه‌م ده‌ستوه‌ردانانه سه‌روه‌ریی هه‌رێمی كوردستان ببه‌زێنن.
بۆچی فرەیی و پێکەوەژیانی ئاشتییانە لە هەرێمی کوردستان دەرفەتە و چۆن؟
پێكهاته‌كان (كه‌مینه‌كان) به درێژاییی مێژوو بابه‌تێكی گرنگ بووه بۆ ڕاكێشانی سهرنجی هێزه هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان. بۆیه هه‌ر هه‌نگاوێكی هه‌ڵه به‌رامبه‌ر به پێكهاته‌كان، كاردانه‌وه‌ی گرنگی ده‌بێت له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی. هه‌رێمی كوردسانیش به حوكمی پێگه ستراتیژییه‌كه‌یه‌وه، بۆته جێگه‌ی بایه‌خی هێزه هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان؛ ته‌نانه‌ت ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا تاكه شت كه له عێراق شانازیی پێوه ده‌كات و هه‌ست ده‌كات كه تیایدا سه‌ركه‌وتوو بووه، قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستانه و ئه‌و سه‌قامگیرییه‌ی كه تیایدا به‌رقراره. له‌م چواچێوه‌یه‌دا پرسی پێكهاته‌كان له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی، زۆر بایه‌خی پێ ده‌درێت و، ده‌كرێت هه‌رێمی كوردستان فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه بكاته ده‌رفه‌تێك و بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی باڵای هه‌رێم به‌كاری بهێنێت، به‌م شێوه‌ی خواره‌وه:
- پرس و قه‌یرانی پێكهاته‌كان له‌سه‌ر ئاستی وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست كێشه و گرفتی زۆری له‌خۆ گرتووه، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مەیشه وڵاتانی ئه‌وروپی و ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا له‌م ناوچه‌یه گرنگیی زۆر به‌م بابه‌ته ده‌ده‌ن و له نزیكه‌وه چاودێریی ئه‌م پرسه ده‌كه‌ن. هه‌رێمی كوردستانیش به‌هۆی ئه‌وه‌ی له ناوچه‌یه‌كی قه‌یراناویدایه و چه‌ندان هه‌نگاوی گرنگی ناوه ده‌رباره‌ی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه و، ڕابردوویه‌كی بێگه‌ردی هه‌یه له‌باره‌ی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئه‌م دۆخه، ده‌توانێ په‌ره به‌م پرۆسه‌یه بدات و له چوارچێوه‌ی ستاندارده نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا پڕه‌نسیپه‌كانی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان فراوانتر بكات و گه‌شه‌ی پێ بدات، چونكه چاوه‌ڕوانییه‌كانی لایه‌نه نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمییه‌كان له‌م ئاراسته‌یه‌دایه.
- عێراق له دوای ساڵی 2003وه تا ئێستا له بواری فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه ڕووبه‌ڕووی گرفت و قه‌یرانی زۆر گه‌وره بووه‌ته‌وه؛ له ئه‌نجامدا چه‌ندان پێكهاته‌ی ڕه‌سه‌نی ئه‌م وڵاته له ماڵ و حاڵی خۆیان بوونه‌ته‌وه و به‌شێكی زۆریشیان ڕوویان له هه‌رێمی كوردستان كردووه. هه‌رێمی كوردستانیش له دژوارترین كات و ساتدا پێشوازیی له‌سه‌رجه‌م ئه‌م پێكهاتانه كردووه كه به‌هۆی شه‌ڕ و پێكدادان و توندوتیژی ڕوویان له شاره‌كانی هه‌رێم كردووه. لێره هه‌رێم توانیویه‌تی ئه‌م قه‌یرانه بكاته ده‌رفه‌تێك بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی و وێنه‌یه‌كی باش بۆ هه‌رێم دروست بكات. هه‌رێمی كوردستان پێویسته و ته‌نانه‌ت زه‌روریشه، به‌رده‌وام بێت له‌م هه‌ڵوێسته‌ی بۆ ئه‌وه‌ی جیاوازیی هه‌رێمی كوردستان و عێراق له‌م باره‌یه‌وه زه‌قتر به‌ده‌ربكه‌وێت؛ چونكه ئه‌مه خاڵێكه له به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیی هه‌رێمدایه. واتا ده‌كرێ هه‌رێمی كوردستان ئه‌و توندوتیژییانه‌ی له عێراق به‌رامبه‌ر پێكهاته‌كان ده‌كرێت، به چه‌سپاندنی ڕۆحی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان سهرنجی لایه‌نه نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمییه‌كان بۆ خۆی ڕابكێشێت و، بۆ جیهان بیسه‌لمێنێت كه‌وا هه‌رێمی كوردستان له عێراق زۆر وردتر مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ كه‌یسی پێكهاته‌كان ده‌كات و مافه سه‌ره‌كییه‌كانیان له‌سه‌ر خاكه‌كه‌یدا ده‌سته‌به‌ر ده‌كات و به‌پێی ستانداره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان، ڕێوشوێنه یاسایییه‌كان ده‌گرێته به‌ر.
3- پێكهاته‌ی مه‌سیحی، یه‌كێكه له پێكهاته سه‌ره‌كییه‌كان له هه‌رێمی كوردستان. ده‌كرێ له ڕێگه‌ی ئه‌م پێكهاته ڕه‌سه‌نه‌ی هه‌رێمی كوردستانه‌وه هه‌ندێك هه‌نگاوی گرنگ له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی بنرێت؛ چونكه به‌تایبه‌تی وڵاتانی ئه‌وروپی و ئه‌مریكا گرنگییه‌كی زۆر به پێكهاته‌ی مه‌سیحی ده‌ده‌ن له عێراق و هه‌رێمی كوردستان. بۆ نموونه ده‌توانرێ چه‌ند نوێنه‌رایه‌تییه‌كی هه‌رێمی كوردستان، به‌تایبه‌ت له وڵاتانی ئه‌وروپادا بۆ پێكهاته‌ی مه‌سیحی دابین بكرێت؛ چونكه له‌وانه‌یه ئه‌مانه بتوانن پردێكی باش له نێوان هه‌ردوو لا دروست بكه‌ن و ئه‌م هه‌نگاوه خۆی له خۆیدا په‌یامێكی باش ده‌بێت ده‌رباره‌ی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه و یه‌كترقبووڵكردن له هه‌رێمی كوردستان. هه‌روه‌ها پێكهاته‌ی توركمانیش ده‌كرێ بۆ پتەوكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێم و توركیا، وه‌ك ئامرازێكی به‌یه‌كگه‌یاندن قبووڵ بكرێت. بۆیه زۆر گرنگه هه‌رێمی كوردستان نوێنه‌رایه‌تیی خۆی له ئه‌نقه‌ره بكاته‌وه و "كه‌سایه‌تییه‌كی توركمان" بكاته نوێنه‌ری هه‌رێم له توركیا. ئه‌م جۆره هه‌نگاوانه له ڕووی ده‌روونی و ته‌نانه‌ت له ڕووی دیپلۆماسی و سیاسییشه‌وه ئه‌نجامی ئه‌رێنیی لێ ده‌كه‌وێته‌وه.
ئالنگاری و بەربەستە سیاسی و یاسایییەکانی بەردەم فرەیی و پێکەوەژیانی ئاشتییانە لە هەرێمی کوردستان کامانەن؟
هه‌رێمی كوردستان هه‌رچه‌نده له ڕێگه‌ی چه‌ندان یاساوه كه له‌سه‌ره‌وه ئاماژه‌مان به ناوی یاساكان كردووه، هه‌وڵی داوه مافه بنه‌ڕه‌تییه‌كانی پێكهاته‌كان ده‌ستەبه‌ر بكات به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا چه‌ندان به‌ربه‌ستی سیاسی و یاسایی هه‌یه له به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان. سه‌ره‌تا ده‌توانین گرنگترین ئالنگاری و به‌ربه‌سته سیاسییه‌كانی به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان به‌م شێوه‌ی خواره‌وه بخه‌ینه ڕوو:
- سه‌ره‌تا هیچ هێزێكی سیاسی، به‌جددی كاری نه‌كردووه ژینگه‌یه‌كی له‌بار بۆ نوێنه‌رایه‌تییه‌كی ڕاسته‌قینه‌ی پێكهاته‌كان بڕه‌خسێنێت. پێكهاته‌كان به‌رده‌وام بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی ته‌سكی لایه‌نه سیاسییه‌كان به‌كار هێنراون و زۆر جاریش ئه‌وه‌نده به‌ساده‌یی ئه‌م پێشێلكارییانه كراون، بوونه‌ته مایه‌ی گاڵته‌جاڕیی خه‌ڵك؛ بۆ نموونه كاندیدی لایه‌نێكی سیاسیی توركمانی، ده‌نگی له ناوچه‌یه‌كدا به‌ده‌ست هێناوه كه دانیشتووانه‌كه‌ی پێكهاته‌ی توركمانی تێدا نییه! ته‌نانه‌ت نوێنه‌ری پێكهاته‌كانیش له حكوومه‌ت سه‌ر به لایه‌نێكی سیاسیی دیاریكراوه، بۆ نموونه كه‌سایه‌تییه‌كی مه‌سیحی كه سه‌ر به لایه‌نێكی ده‌سه‌ڵاته، كراوه‌ته وه‌زیر له یه‌كێك له كابینه‌كانی حكوومه‌تی هه‌رێم. به‌ڕاستی ئه‌مه به گرنگترین ئالنگاری و به‌ربه‌ست داده‌نرێت له به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان؛ تا ئه‌م كێشه بنه‌ڕه‌تییه چاره‌سه‌ر نه‌كرێت بابه‌تی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له به‌رده‌م قه‌یرانێكی قووڵدا ده‌بێت.
- لایه‌نه سیاسییه‌كان له بری ئه‌وه‌ی كار بكه‌ن پێكهاته‌كان بتوانن نوێنه‌رایه‌تییه‌كی ڕاسته‌قینه‌یان هه‌بێت، هه‌ر لایه‌نێكی سیاسی، پێكهاته‌كان وه‌كوو كێكێك سه‌یر ده‌كات و هه‌ر لایه‌نێكی سیاسی هه‌وڵ ده‌دات به‌شی خۆی به‌ركه‌وێت. ئه‌و مشتومڕه‌ی ئێستایش ده‌رباره‌ی كورسیی پێكهاته‌كان بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌یه. به‌داخه‌وه چاوه‌ڕوانیش ده‌كرێت ئه‌م پرسه به دابه‌شكردنی ئه‌م كورسییانه له نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كان كۆتایی بێت؛ چونكه پێداگیرییه‌كی زۆر ده‌بینرێت له‌لایه‌ن "یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان"[1] و "جووڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ"[2] و "بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان" بۆ ئه‌وه‌ی به‌شێكی كورسییه‌كانی پێكهاته‌كانی توركمان و مه‌سیحی بۆ ئه‌و ناوچانه دابین بكرێن كه ڕێژه‌ی ده‌نگی خۆیان تیایدا به‌رزه. ئه‌مه‌یش ئالنگاری و به‌ربه‌ستێكی ترسناكه له به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان كه ڕه‌نگه له قۆناغه‌كانی داهاتوودا ئه‌م ململانێیه زه‌قتر و توندتر بێت و له ئه‌نجامدا كاریگه‌ریی نه‌رێنیی ده‌بێت له‌سه‌ر پێگه‌ی هه‌رێم له‌سه‌ر ئاسته‌كانی ناوخۆ، هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی.
- پێكهاته‌كان هه‌رچه‌نده ژماره‌یه‌كی زۆری حزب و گرووپ و بزووتنه‌وه‌ی سیاسییان هه‌یه، به‌ڵام زۆربه‌ی ئه‌م گرووپ و لایه‌نه سیاسییانه له‌لایه‌ن لایه‌نه سیاسییه ده‌سه‌ڵاتداره‌كانه‌وه دامه‌زراون یاخود له‌لایه‌ن ئه‌وانه‌وه پشتگیری ده‌كرێن. هۆكاری ئه‌مه، هه‌م بۆ خودی پێكهاته‌كان و هه‌میش بۆ لایه‌نه ده‌سه‌ڵاتداره‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه، چونكه خودی پێكهاته‌كان په‌رشوبڵاون و به‌گشتی مه‌رجه‌ع و خیتابێكی سیاسیی هاوبه‌ش و یه‌كگرتوویان نییه له لایه‌ك و، له لایه‌كی دیكه‌یشه‌وه ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم به هیچ شێوه‌یه‌ك ده‌رفه‌تیان نه‌ڕه‌خساندووه بۆیان بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن له ژینگه‌یه‌كی دیموكراسی و ئازاددا بیروبۆچوونی خۆیان ده‌رببڕن. ئه‌مه‌یش بووه‌ته ئالنگارییه‌كی جددی له به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانێكی ئاشتییانه به‌پێی ستاندارده نێوده‌وڵه‌تییه‌كان، چونكه به‌م شێوه‌ی ئێستا فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانێكی ئاشتییانه‌ی ڕاسته‌قینه له ئارادا نییه؛ ئه‌وه‌ی هه‌یه كۆمه‌ڵێك گرووپ و لایه‌نی سیاسیی سه‌ر به پێكهاته‌كان به یارمه‌تی و پاڵپشتیی ده‌سه‌ڵاتداران دامه‌زراون و، قورسایییه‌كی ڕاسته‌قینه‌یان نییه له‌نێو خودی ئه‌و پێكهاته‌ی كه نوێنه‌رایه‌تیی ده‌كات و له پرسه گرنگه‌كانیش هیچ ڕۆڵێكی ئه‌وتۆیان پێ نه‌دراوه و ئه‌سڵه‌ن ئه‌م ڕۆڵه‌یان هه‌ر نییه.
- له ڕووی سیاسییه‌وه زۆر جار ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌كی له كاروباری پێكهاته‌كان، كێشه‌ی زۆر بۆ هه‌رێمی كوردستان دروست ده‌كات. وڵاتانی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی له ڕێگه‌ی گوشارخستنه سه‌ر حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و لایه‌نه سیاسییه‌كان، به شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆیش بێت ده‌ست له كاروباری پێكهاته‌كان وه‌رده‌ده‌ن. ئه‌م هێزه ده‌ره‌كییانه له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندیی باڵای خۆیان به‌م كاره هه‌ڵده‌ستن و له ئه‌نجامدانی، نه پێكهاته‌كان لێی سوودمه‌ند ده‌بن و نه حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان. بۆیه دكرێ ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌كی بۆ كاروباری پێكهاته‌كان به به‌ربه‌ستێكی گرنگ له به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه دابنێین.
- پێكهاته‌كان به هیچ شێوه‌یه‌ك ڕێگه‌یان پێ نه‌دراوه و ده‌رفه‌تیان بۆ نه‌ڕه‌خساوه به‌شداری له پرۆسه‌ی ده‌ركردنی بڕیار بكه‌ن. به‌شداریپێنه‌كردنی پێكهاته‌كان له پرۆسه‌ی ده‌ركردنی بڕیار، ڕۆحی پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه ده‌هه‌ژێنێت و فره‌ییش له‌ناو ده‌بات و هیچ متمانه‌یه‌ك له نێوان پێكهاته‌كان و حكوومه‌تدا ناهێڵێ. لانی كه‌م له ده‌ركردنی ئه‌و بڕیارانه‌ی كه تایبه‌تن به پێكهاته‌كان به‌شداری به پێكهاته‌كان بكرێت؛ هه‌روه‌ها به‌پێی ڕێژه‌یشیان، ده‌كرێ ده‌رفه‌تیان بۆ بڕه‌خسێت به‌شداری له پرۆسه‌ی ده‌ركردنی بڕیار بكه‌ن به شێوه‌یه‌كی گشتی.
له لایه‌كی دیكه هه‌ندێك ئالنگاری و به‌ربه‌ستی یاساییی تر له به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیان له هه‌رێمی كوردستان هه‌ن، كه ده‌كرێ له‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه كورتیان بكه‌ینه‌وه:
- سه‌رجه‌م ئه‌و یاسایانه كه مافه جیاجیاكانی پێكهاته‌كان ڕێك ده‌خه‌ن، به‌په‌رشوبڵاوی له چه‌ند یاسایه‌كی جیاوازدا به‌ناڕوونی و به‌ناڕێكی ئاماژه‌یان پێ كراوه. ناڕوونیی ده‌قه یاسایییه‌كان و هێشتنه‌وه‌ی ته‌فسیری زۆر بۆی، كێشه‌یه‌كی یاساییی زه‌قه كه ڕووبه‌ڕووی لایه‌نه یاسایییه‌كه‌ی ڕێكخستنی مافی پێكهاته‌كان ده‌بێته‌وه. هه‌رچه‌نده یاسای ژماره (5)ی ساڵی 2015 به ناونیشانی "یاسای پاراستنی مافی پێكهاته‌كان له كوردستان-عێراق" ده‌رچووه به‌ڵام ئه‌م یاسایه‌یش كۆمه‌ڵێك كێشه و گرفت له‌خۆ ده‌گرێت؛ گرنگترینیان وه‌كوو ئه‌وه‌ی له مادده‌ی (3) بڕگه‌ی یه‌كه‌می یاساكه هاتووه[3] "حكوومه‌ت مافی به‌شداری كردنیان (پێكهاته‌كان) له وه‌رگرتنی ئه‌و بڕیارانه‌ی تایبه‌ته به خۆیان مسوگه‌ر ده‌كات"؛ به‌ڵام ئه‌مه‌ی ڕوون نه‌كردۆته‌وه ئه‌گه‌ر حكوومه‌ت پابه‌ند نه‌بێت به‌مه، كێشه‌كه چۆن چاره‌سه‌ر ده‌كرێت. بۆ نموونه تا ئێستا حكوومه‌ت پابه‌ندی ئه‌م خاڵه نه‌بووه و له كاتی ده‌ركردنی ئه‌و بڕیارانه‌ی كه تایبه‌تن به پێكهاته‌كان، نه له دوور و نه له نزیك پێكهاته‌كان به‌شدارییان پێ ناكرێت. ڕاسته په‌رله‌مانی كوردستان مافی لێپرسینه‌وه‌ی هه‌یه له حكوومه‌ت ده‌رباره‌ی جێبه‌جێكردنی یاساكان به‌گشتی، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژماره‌ی كورسیی پێكهاته‌كان له په‌رله‌مان كه‌مه، نه‌توانراوه ئه‌م ئه‌ركه‌ی په‌رله‌مان له‌م بواره‌دا جێبه‌جێ بكرێت؛ له لایه‌كی دیكه خودی نوێنه‌رایه‌تیی پێكهاته‌كان له په‌رله‌مان خۆی له‌ژێر پرسیاردایه و بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ده‌كرێت كه‌وا پێكهاته‌كان نوێنه‌رایه‌تیی ڕاسته‌قینه‌یان نییه له په‌رله‌مان. له‌به‌ر ئه‌م هۆكاره‌یه ده‌ركردنی یاسا و ڕێنمایییه‌كان، به‌س نییه بۆ دابینكردنی مافی پێكهاته‌كان و ڕه‌خساندنی ژینگه‌یه‌كی گونجاو بۆ پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان، به‌ڵكوو به‌قه‌د ده‌ركردنی یاساكان، جێبه‌جێكردنیانیش گرنگه.
- به شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌م ده‌قه یاسایییانه به‌پێی ستاندارده نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی تایبه‌ت به پێكهاته‌كان ئاماده نه‌كراون. هه‌رچه‌نده هه‌وڵ دراوه خۆی له‌م ستانداردانه نزیك بكاته‌وه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا نه‌توانراوه دۆخه‌كه بگه‌یه‌نرێته ئاستی ستاندارده نێوده‌وڵه‌تییه‌كان. حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و په‌رله‌مانی كوردستان له ڕێگه‌ی كاری هاوبه‌ش له نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان، ده‌توانێ كار بۆ ئه‌م مه‌به‌سته بكات و چوارچێوه‌ی یاساییی ئه‌و ده‌قانه به‌پێی ستاندارد و پێوه‌ره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان سه‌رله‌نوێ دابڕێژرێته‌وه.
- هه‌ندێك مافی بنه‌ڕه‌تی و گرنگ له ڕێگه‌ی یاسا به‌ركاره‌كان دراوه‌ته پێكهاته‌كان به مه‌به‌ستی ڕیزگرتن له فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه، به‌ڵام كێشه و قه‌یرانه بنه‌ڕه‌تییه‌كه ئه‌وه‌یه كه ئه‌م یاسایانه به‌ته‌واوی وه‌كوو پێویست كاریان پێ ناكرێت و جێبه‌جێ ناكرێن؛ ئه‌گه‌ر به‌شێكیشان جێبه‌جێ كرابن، ئه‌وه به‌ده‌ر له ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی جێبه‌جێ كراوه.
پێویستە حکوومەت و حزبەکان چ سیاسەتێک لەم بارەیەوە بگرنە بەر؟
حكوومه‌ت وه‌كوو لایه‌نی جێبه‌جێكار، ئه‌ركی زۆری ده‌كه‌وێته سه‌ر شان بۆ داننان به فره‌یی و ڕه‌خساندنی ژینگه‌یه‌كی له‌بار بۆ پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه، چونكه جێبه‌جێكردنی ده‌قه یاسایییه‌كان ئه‌ركی حكوومه‌ته؛ به‌ڵام حكوومه‌تی هه‌رێم له‌م باره‌وه وه‌كوو پێویست به‌ده‌م ئه‌م بابه‌ته‌وه نه‌چووه و زۆر جار هه‌نگاوه‌كانی پێچه‌وانه‌ی ده‌قه یاسایییه‌كانه. بۆ نموونه به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی خوێندنی توركمانی له وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی كوردستان تا ئێستا به‌ڕێوه‌به‌رێكی گشتیی بۆ دانه‌نراوه، كه ئه‌مه ده‌بێت له‌لایه‌ن حكوومه‌ته‌وه چاره‌سه‌ر بكرێت. دانه‌نانی ئه‌م به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه بۆ خوێندنی توركمانی، كاریگه‌ریی نه‌رێنیی هه‌بووه له‌سه‌ر پرۆسه‌ی خوێندنی توركمانی و ئه‌م كاریگه‌رییه خراپه‌یش له ئه‌نجامه‌كانی پۆلی (12) خوێندنی توركمانی بۆ ساڵی خوێندنی (2021-2022) به‌ده‌ركه‌وت كه تیادا ڕێژه‌ی ده‌رچوو (%0) بوو. بێ گومان ئه‌مه تاكه هۆكار نییه كه ئه‌نجامێكی ئاوا بێته دی، به‌ڵام ئه‌مه‌یان یه‌كێك بووه له هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كان. خوێندنی مه‌سیحییش به هه‌مان شێوه كێشه‌ی زۆری هه‌یه و له‌لایه‌ن حكوومه‌ت و وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌وه فه‌رامۆش و په‌راوێز خراون. به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كان، ئه‌ركه له‌سه‌ر حكوومه‌ت، لانی كه‌م ژینگه‌یه‌كی گونجاو بۆ پێشخستنی خوێندنی توركمانی و مه‌سیحی بڕه‌خسێنێت؛ به‌ڵام حكوومه‌ت و وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده ئه‌م ئه‌ركه‌ی خۆیان به‌جێ نه‌گه‌یاندووه.
له لایه‌كی دیكه‌وه له ڕووی سیاسییشه‌وه حكوومه‌ت وه‌ك پێویست له داموده‌زگه‌كانی ده‌وڵه‌تدا به‌شداری به پێكهاته‌كانی نه‌كردووه. ئه‌وه‌ی كراوه به شێوه‌یه‌كی گشتی له هه‌ر كابینیه‌ك چه‌ند ناوێكی سه‌ر به پێكهاته‌كان هه‌ندێك پۆستی لاوه‌كییان پێ ده‌درێت و، به‌مه‌یش بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ده‌كرێت گوایه پێكهاته‌كان به‌شدارن له كابینه یه‌ك له دوا یه‌كه‌كانی حكوومه‌تی هه‌رێم. خۆی به‌ر له هه‌موو شتێك له ئه‌سه‌ڵدا، ده‌بێت له كاتی پێكهێنانی كابینه‌ی حكوومی، به شێوه‌یه‌كی گشتی له كابینه‌كه ڕه‌چاوی پێكهاته‌كان بكرێت و، باشتره ئه‌و كه‌سانه‌ی كه پۆستیان پێ ده‌درێت له پێكهاته‌كان، به‌ڕاستی له ڕووی تواناوه شیاو بن بۆ پۆسته‌كه نه‌وه‌ك چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌كی لاواز و نزیك له ده‌سه‌ڵات ئه‌م پۆستانه‌یان پێ ڕاسپێردرێت. نوێنه‌رایه‌تیی ڕاسته‌قینه‌ی پێكهاته‌كان ئه‌گه‌ر له حكوومه‌ت ڕه‌نگ نه‌داته‌وه، ئه‌وه ئه‌م خاڵه كاریگه‌ریی نه‌رێنیی ده‌بێت بۆ فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان. بۆیه پێویسته حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان پێداچوونه‌وه‌یه‌كی گشتی به بابه‌تی به‌شداریكردنی پێكهاته‌كان بكات و، لانی كه‌م به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كان و ستاندارده نێوده‌وڵه‌تییه‌كان به‌شداری به پێكهاته‌كان بكات له كابینه‌كانی حكوومه‌تدا.
له لایه‌كی دیكه، فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه پێش ئه‌وه‌ی له وڵات و له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌دا به‌رپا بێت و كاری بۆ بكرێت و ژێرخانی گونجاوی بۆ دابین بكرێت، پێویسته له‌سه‌ر حزبه سیاسییه‌كان سه‌ره‌تا له‌نێو ڕیزه‌كانی خۆیاندا شوێنی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه بكه‌نه‌وه. به‌گشتی یه‌كێك له كێشه و قه‌یرانه‌كانی حزبه سیاسییه‌كان ئه‌وه‌یه، نه‌ك ته‌نیا پێكهاته‌كانیان فه‌رامۆش كردووه، به‌ڵكوو زۆربه‌ی حزبه سیاسییه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كی ناوچه‌گه‌ری كار ده‌كه‌ن. پێكهاته‌كان وه‌كوو پێویست شوێنی خۆیان له حزبه سیاسییه كوردستانییه‌كاندا نابیننه‌وه؛ واتا زۆرینه‌ی هه‌ره زۆری حزبه سیاسییه‌كان، دوورن له فره‌یی له‌نێو ئه‌ندامان و له‌سه‌ر ئاستی سه‌ركردایه‌تیی حزبدا. بۆیه دوو ئه‌ركی گرنگ له‌م بواره ده‌كه‌وێته سه‌ر شانی حزبه سیاسییه‌كان، كه یه‌كه‌میان بریتییه له گرنگیی ده‌رفه‌تڕه‌خساندن بۆ به‌شداریپێكردنی پێكهاته‌كان له‌ناو حزبدا له‌سه‌ر ئاستی ئه‌ندامێتی و سه‌ركردایه‌تی له لایه‌ك و، له لایه‌كی تر بوار بڕه‌خسێنرێت بۆ پێكهێنانی حزب وگرووپ و بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی سه‌ر به پێكهاته‌كان به شێوه‌یه‌كی ئازاد؛ واتا حزبه سیاسییه‌كان، به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارن، له‌م باره‌وه هانیان بده‌ن. ئه‌وه‌ی دووه‌م بریتییه له‌وه‌ی كه، حزبه سیاسییه‌كان به‌هۆی ئه‌وه‌ی نوێنه‌ریان هه‌یه له په‌رله‌مان، له‌وێ پێویسته داكۆكی بۆ به‌ده‌سهێنانی مافی پێكهاته‌كان بكه‌ن؛ چونكه هه‌روه‌ك دیاره پێكهاته‌كان ناتوانن به‌و ژماره كورسییه‌ی كه له په‌رله‌مان هه‌یانه، كاریگه‌رییه‌كی ئه‌وتۆیان له‌سه‌ر پرۆسه‌ی ده‌ركردنی یاساكان هه‌بێت، چونكه هه‌م ژماره‌یان كه‌مه و هه‌میش نوێنه‌رانی پێكهاته‌كان نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی پێكهاته‌كان نین به‌ڵكوو نزیكن له هه‌ندێك لایه‌نی سیاسیی دیار.
كۆبه‌ند
گرنگترین به‌ربه‌ست له به‌رده‌م فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له هه‌رێمی كوردستان، نه‌بوونی متمانه‌یه له نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كان له لایه‌ك و له نێوان خودی پێكهاته‌كان و لایه‌نه سیاسییه‌كان له لایه‌كی دیكه؛ چونكه چه‌ندان ساڵه له‌ژێر دروشمی پێكه‌وه‌ژیان، نه‌توانراوه نوێنه‌رایه‌تییه‌كی ڕاسته‌قینه بۆ پێكهاته‌كان مسۆگه‌ر بكرێت. بێ گومان ڕه‌وشی پێكهاته‌كان له هه‌رێمی كوردستان به‌راورد به شاره‌كانی دیكه‌ی عێراق و ته‌نانه‌ت له هه‌ندێك وڵاتانی ناوچه‌كه‌یش، باشتره؛ به‌ڵام هێشتا زۆری ماوه به‌ته‌واوی بگاته ئاست و ستاندارده نێوده‌وڵه‌تییه‌كان. له هه‌مان كاتدا ده‌كرێ ئه‌م بابه‌ته بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی هه‌رێم به‌كار بهێنرێت و بۆ سه‌رجه‌م جیهان بسه‌لمێنرێت كه‌وا هه‌رێمی كوردستان یه‌كێكه له نموونه جوان و باشه‌كانی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه له عێراق و ناوچه‌كه‌دا له ڕێگه‌ی داننان به مافه بنه‌ڕه‌تییه‌كان له هه‌ردوو ئاستی پراكتیك و تیۆریدا؛ واتا له لایه‌ك به یاسا ئه‌م مافانه گه‌ره‌نتی بكرێن و له لایه‌كی دیكه ئه‌م مافانه كه به یاسا دیاری كراون، به‌بێ كه‌موكوڕی له ئه‌رزی واقعدا جێبه‌جێ بكرێن.
جگه له‌مه، هه‌نگاوه‌كانی سه‌ركردایه‌تیی كورد له‌م بواره زۆر گرنگ و كاریگه‌رن، بۆ نموونه به‌شداریكردنی سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان "مه‌سعوود بارزانی"[4] له ڕێوره‌سمی كردنه‌وه‌ی باره‌گای پاتریاركی كڵێسای ڕۆژهه‌ڵاتی ئاشووری له هه‌ولێر له ڕێكه‌وتی (12/9/2022) و پێشكه‌شكردنی وتارێكی گرنگ له ڕێوره‌سمه‌كه‌دا كه تیایدا ئاماژه‌ی به پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه كرد له هه‌رێمی كوردستان و بنه‌مای ئه‌م بابه‌ته‌ی بۆ سه‌د ساڵ له‌مه‌وبه‌ر گه‌ڕانده‌وه، هه‌روه‌ها دووپاتی كرده‌وه كه‌وا هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان به‌بێ جیاوازی، له هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك و ئایین و مه‌زهه‌بێك بن، ئه‌وه وڵات وڵاتی هه‌موومانه. له ئه‌نجامدا ئه‌م جۆره لێدوان و وتارانه، گرنگن بۆ سه‌رخستنی ژیانی فره‌یی و پێكه‌وه‌ژیان له هه‌رێمی كوردستان له نێوان سه‌رجه‌م دانیشتووان به‌بێ جیاوازی؛ به مه‌رجێك ئیراده‌یه‌كی جددی له لای حكوومه‌ت هه‌بێت بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌م دروشمانه له ئه‌رزی واقعدا.
[1] بۆ بینینی لێدوانی سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره ده‌رباره‌ی پرسی كۆتای پێكهاته‌كان سه‌ردانی ئه‌م ماڵپه‌ره بكه: https://www.youtube.com/watch?v=0SjqWsdjEzo ، رێكه‌وتی سه‌ردان (21/9/2022).
[2] بۆ بینینی هه‌ڵوێستی جولانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی ده‌رباره‌ی كورسی پێكهاته‌كان سه‌ردانی ئه‌م ماڵپه‌ره بكه: https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=142750&babet=4&relat=1024 ، رێكه‌وتی سه‌ردان (20/9/2022).
[3] . بۆ گه‌یشتن به ده‌قی یاسای ژماره (5)ی ساڵی 2015 به ناونیشانی "یاسای پاراستنی مافی پێكهاته‌كان له كوردستان-عێراق"، ده‌توانن سه‌ردانی ئه‌م ماڵپه‌ڕه بكه‌ن: shorturl.at/abEJ3. رێكه‌وتی سه‌ردان: (21/9/2022).
[4] . بۆ بینینی ده‌قی وتاره‌كه‌ی سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان "مه‌سعوود بارزانی"، ده‌توانن سه‌ردانی ئه‌م ماڵپه‌ڕه بكه‌ن: https://kurdistantv.net/ku/news/176054. رێكه‌وتی سه‌ردان: (21/9/2022).
Latest from موه‌فه‌ق عادل عومه‌ر
- لێکەوتەی وەپاشکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان
- لێکەوتەی هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغان لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکیی تورکیا
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ ئه‌نجامی ههڵبژاردنهكانی سهرۆكایهتی و په‌رله‌مانی 14ی مایس له توركیا
- لێكهوته و كاریگه‌ریی ههڵبژاردنهكانی 14ی مایسی توركیا له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان
- ئاسۆی هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٣ی تورکیا: شرۆڤە و لێکەوتەکان
- توركیا و بڕیاری دادگهی نێوبژیكاریی نێوده‌وڵه‌تی له پاریس لهمهڕ ههناردهكردنی نهوتی هه‌رێم
- ئاسۆی پەیوەندییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان: هەڕەشە و دەرفەتەکان
- جووڵەی دیپلۆماسیی نێچیرڤان بارزانی و کردنەوەی دەرگەی زیاتر
- بڕیارەکانی دادگهی فیدراڵی و ئەگەرەکانی بەردەم هەرێمی کوردستان
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ ئه‌نقه‌ره