ڕۆشنبیربوونی مرۆڤ، پرۆسەیەكی پەیوەندیدارە بە قۆناغەكانی ژیانی مرۆڤەكانەوە؛ لەو ڕوانگەیەی کە ئه‌و قۆناغانه‌ تەواوكەر و لێكدانەبڕاوی یەكترین. وێڕای ئه‌وه‌ی ڕۆشنبیربوونی مرۆڤ، دەروازە و لایەنی جۆربەجۆر دەگرێتە خۆ، گرنگییەكی تایبەتیشی لە ژیانی مرۆڤدا هەیە، بەتایبەت بۆ خوێندكارانی زانكۆ، چونكە بە هۆیەوە خوێندكار لە ڕێگەی توێژینەوەی زانستی و ئامرازەكانییەوە، بۆ بەدەستهێنانی زانیاریی ڕاست و پێكهێنانی چەمكە زانستییەكان ئاراستە دەكرێت.

ئاماده‌سازیی ئەو جۆرە خوێندكارانە، وەك ئامانجێكی گرنگ لە خوێندنی زانكۆدا، بەدوور لە خواستی خوێندكار، بەدیهێنانی قورسە بۆ بیركردنەوەیەكی زانستیی مەنهەجی، فێربوونی شارەزایی و پلان، ڕێكخستن و پۆلێنكردن، خستنه‌کار و بەرهەمهێنانی زانیارییەكان. ئەوەیش ئەو فێربوونەیە، كە تاكی خوێنەر لە ڕێگەیەوە  ڕووبەڕووی  كێشەكانی ژیانی دەبێتەوە، چونكە ژیان بریتییە لە ڕووبەڕووبونەوەی بەردەوام لەگەڵ كێشه‌كاندا لە ڕێگەی فێربوونی خوێندكارەوە به‌ زانینی مەنهەجییانە؛ بە شێوەیەك کە لە ڕەفتارەكانیدا ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌بێت و، بتوانێت ڕووبەڕووی كێشەكانی ژیان ببێتەوە؛ جگە لەوەی شارەزایییەكی زانستییانە كەڵەكە دەكات، كە لە هەڵوێستەكانیدا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه‌.

زانكۆ: دەزگه‌یەكی پەروەردەیی، فێركاری، ڕۆشنبیری، كۆمەڵگەیی، ژینگەیی و توێژینەوەیییە و،  یەكێكە لە كۆڵەكە سەرەكی و نێوەندە پەروەردەیییەکان، کە دەتوانێت ببێتە كرۆكێك بۆ پێكهێنانی كۆمەڵگەیەكی گەورەتر و، لەو ڕوانگەیەوە کە بە كۆمەڵگەی گەنجان ناسراوە، لە داهاتوودا دەتوانێت دەستەبژێرێكی بەرهەمهێن لە ڕۆشنبیر، ڕابەر، زانیاری و پەروەردەیی بێنێتە بوون. بۆیە، زانكۆ دەتوانێت ڕۆڵێكی زیندوو و كاریگەری هه‌بێت لە چاندنی ڕۆحی دیالۆگدا وه‌ک بیروباوه‌ڕ.

خوێندكاری زانكۆ: توێژێكی تایبەتە لەناو كۆمەڵگەدا، كە هەمیشە لە بواری پسپۆڕیی خۆیدا ئومێدی بنیاتنانی داهاتووی لێ دەكرێت. واتە ئەو كەسەیە كە، به‌ مه‌به‌ستی وه‌رگرتنی زانیاری بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەیه‌کی زانكۆییی پسپۆڕانە و شاره‌زایی، وانە و موحازەرات و ڕاهێنان وەردەگرێت.

چەمكی ڕۆشنبیری: ڕۆشنبیری، دەرەنجامی كارلێكی مرۆڤەكانە لەگەڵ ژینگەكەیاندا. بەو واتایە، بریتییە لە كۆمەڵێك چەمك و ئەو زانینانەی كه‌لتوور و ناسنامەی كۆمەڵگە پێك دەهێنن.

چەمكی دیالۆگ: بریتییە لە كارلێكی نێوان مرۆڤەكان، بە مەبەستی پەیوەندی و بەیەكگەیشتنی مرۆیی و ئاڵوگۆڕی بیرۆكەكان و شارەزایی، كە شێوازی جۆربەجۆر لەخۆ دەگرێت و لە كۆمەڵێك بنەما و كۆڵەكەی سەرەكی پێك دێت؛ هەروەك چۆن چالاكییەكیشە، ڕۆژانە لە ژیاندا پیادەی دەكەین. بۆیە چەند دیالۆگ لە گەشەكردندا بێت، ئەوەندەیش لە ژیانی تاك و كۆمەڵگه‌دا بەرهەمهێن دەبێت و، بەپێچەوانەوە بۆ كیانی تاك و كۆمەڵگه‌، ڕووخێنەر دەبێت.

ڕۆڵی زانكۆ لە ڕۆشنبیربوونی تاكدا:

زانكۆ ڕۆڵی كاریگەری لە ڕۆشنبیركردنی تاكدا هەیە و، یەكێكە لەو بوارانەی پەیوەستە بە زمانی دیالۆگەوە، كە دەتوانێت لە بنیاتنانی ڕایەڵەكانی متمانە و یارمەتی لە نێوان خوێندکاراندا ڕۆڵێكی بەرچاوی هەبێت؛ جگە لە زیادكردنی ڕۆحی لێبووردەیی و هاوكاری لە گەشەكردن و بنیاتنانی كەسایەتیی خوێندکاردا، بە مەبەستی هەنگاونان لەگەڵ ڕەوڕەوەی گەشەكردنی زانستی و تەكنەلۆژیی نوێدا.

دیالۆگ مەرجی تایبەت بە خۆی هەیە، كە خۆی لە دووركەوتنەوەی دەمارگیری، پێداگری، ڕێزگرتنی وەكیەكی و پەیبردن بە ماف و دووركەوتنەوە لە مەسەلە كەسی و تایبەتەكاندا ده‌بینێته‌وه؛ وێڕای ئەوەی دیالۆگ، بنەما و كۆڵەكە و شێوەی تایبەت بە خۆی هەیە، گەر زارەكی بێت، یان نووسراو، یان ئەوەی پەیوەندیدار بێت بە ئازادیی بیر، كەسایەتییەكانی دیالۆگ، شێوازی بیركردنەوە، خوڵقاندنی ژینگەی هێمن بۆ بیركردنەوەی سەربەخۆ و دیاریكردنی بیرۆكە و ڕێسا و یاسا مەنتقییەكان لە گفتوگۆكردنی شوێنگەی جیاوازدا. وێڕای ئەوە، گرنگیی دیالۆگ لەسەر بنەمای ڕێزگرتنی وەكیەكی دێت لە نێوان ئایین و تائیفە و مەزهەبە جۆربەجۆرەكان، جێگیریی كۆمەڵگە، جێگیركردنی بەهای پێكەوەژیان، دیالۆگی ئازادیی عەقڵانی، زاڵبوون بەسەر هەڵوێستە دەمارگیری و لایەنگرییەكاندا، دۆزینەوەی هاوسەنگیی كۆمەڵایەتی لەنێوه‌ندە فرەڕۆشنبیرییه‌کانی كۆمەڵگه‌، كرانەوە لە نێوان كه‌لتوورە ڕۆشنبیرییەكان، بەدیهێنانی دەستكەوتە هاوبەشەكان و ڕێزگرتن لە ئازادی و مافەكانی مرۆڤ.

ڕۆڵی زانكۆ لە خوڵقاندنی ڕۆشنبیریی دیالۆگدا:

بەگشتی زانكۆكان لە هێنانه‌كایەی ڕۆشنبیریی دیالۆگدا ڕۆڵی كاریگەر و باش دەگێڕن، لە ڕووی: كەمكردنەوەی دیاردەی توندوتیژی لەنێو زانكۆدا، بە مەبەستی دانانی سنوور، دابینكردنی هۆڵی تایبەت لە پێناو ڕێكخستنی كۆنگرەی ئەلیكترۆنی لە زانكۆكاندا، بە مەبەستی ڕەخساندنی دیالۆگی كارلێكی و زیندوو لە نێوان خوێندکاراندا، ڕێكخستنی چاوپێكەوتن بە شێوەی خولی لە نێوان خوێندکاران و سەرۆكایەتیی زانكۆ و دەستەی كارگێڕی و ئەكادیمییەكاندا، كە یارمەتیدەرە لە گەشەدان بە ڕۆشنبیریی دیالۆگ و ڕادەربڕین، چالاككردنی ڕۆڵی خوێندکاران لە سازدانی مێزگرد و سمینار و وۆركشۆپی دیالۆگی و ڕۆشنبیری، یان هەر چالاكییەكی دی، كە یارمەتیدەرە بۆ بەهێزكردنی ڕۆڵی دیالۆگ لە زانكۆكاندا. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی هاوكاری لە نێوان زانكۆكاندا بایەخێكی زۆری لەسەر گشت ئاستە كارگێڕی و ئەكادیمی و مرۆیی و شارستانییەكاندا هەیە؛ چونكە ئاڵوگۆڕی شارەزایییەكان دەبێتە هۆی گەشەكردنی هاوبەش، كە بەشداری بە گشت عەقڵە ڕۆشنگەر و بەرهەمهێنەرەكانی كۆمەڵگە جۆربەجۆرە مرۆیییەكان دەكات، وێڕای وەگەڕخستنی ئاڵوگۆڕەكان لەسەر ئاستە مرۆیییەكان لە ڕووی ڕۆشنبیرییەوە و گەشەكردنی ئەو پەیوەندییانەیش بۆ بنیاتنانی كار و پرۆژەی خزمەتكردنی زیاتر و خوڵقاندنی دیالۆگ.

ئامرازەكانی بنیاتنانی ڕۆشنبیری لە زانكۆدا:

ژینگەی زانكۆ لە ڕووی  پەروەردە، خوێندن،  دەستەی بەڕێوەبردن، مامۆستایان، كەرەسە و ئامێرە ئەلتكرۆنی و تەكنەلۆژییەكانەوە، ڕۆڵی كاریگەر دەبینن و، دەتوانن ببنە یارمەتیدەر بۆ بنیاتنانی شارستانییه‌تێكی نوێی كراوە و زیندوو لەگەڵ تایبەتمەندییەكانی ئەوانی دیدا؛ كە خودی ئەم ئامانجەیش پێویستیی بە پلان و بەرنامەیەكی بەرفراوان هەیە كە باوەڕی بە زمانێكی نوێی قسەكردن هەبێت، بە گرتنەبەری شێوازی جۆربەجۆر لە ڕێی ڕاگەیاندن، یان پەیوەندییە گشتییەكانەوە. ئەوەیش هاوئاهەنگی و كاركردنی هەمەلایەنی پێویستە بۆ خوڵقاندنی ژینگەیەكی تەندروستی نێوان تاكەكان، بە ئامانجی خوڵقاندنی باوەڕی ڕاستەقینە بە فەلسەفەی ڕۆشنبیریی دیالۆگ، بەتایبەت لای خوێندكاران، تا ببێتە كه‌لتوور و وەك بیروباوەڕێك ڕەنگدانەوەی لە ڕەفتاری تاكەكاندا بەرجەستە بێت؛ چ لەنێو ژینگەی زانكۆدا وەك خوێندکار، چ لەنێو كۆمەڵگەدا وەك ڕۆڵی هاووڵاتی.

گرنگترینی ئەو ئامرازانە لە ڕێی:

1. وانەوە: بە شێوەیەك کە ئەو وانە و بابەتانەی لە پۆلدا باس دەكرێن، پشت بە دیالۆگ و گفتوگۆ ببەستن و، ئاڵوگۆڕ و دەوڵەمەندكردنیان بە زانیاری، یارمەتیدەریان دەبێت لە پەرەپێدانی لایەنە زانستی و ڕۆشنبیرییەكان و زیادكردنی توانای بەیەكگەیشتن و دیالۆگ و گوێگرتن لە ڕای ئەوی دی.

2. پۆلەكانی خوێندن: سازكردنی كۆنگرە و وۆركشۆپ، خولی ڕاهێنان، ئاهەنگ و چاوپێكەوتنی گشتی، گەشتی تەرفیهی (خۆشگوزه‌رانی)ی بەكۆمەڵ، سازدانی سمیناری ڕۆشنبیری و زانستی، ئەنجومەنی خوێندکاری، بەرپرسیارێتییه‌ كۆمەڵایەتییەكان، پێشكەشكردنی یارمەتی بۆ كەمدەرامەتان و هاوكاری لەگەڵ دامەزراوە نیشتمانییەكان.

 هەمووی ئەوانە، بە تەنیا بێت یان بە هاوئاهەنگیی لەگەڵ لایەنی دیكەدا، زۆرێك لە بابەتی هەمەڕەنگی بواری گشتی و تایبەتیی پەیوەندیدار بە كۆمەڵگە لەخۆ دەگرێت، كە یارمەتیدەرە لە پەرەپێدانی ڕۆحی لێبووردەیی و دیالۆگ و گەشەكردنی پەیوەندی و هاوكاری لە نێوان دەستەی مامۆستا و خوێندکار و خوڵقاندنی ژینگەی خۆشەویستی و تەباییدا.

3. چالاكیی هەمەڕەنگ: به ‌هۆی كێبڕكێی جۆربەجۆر و چالاكیی هەمەڕەنگی بواری  توێژینەوەی زانستی، ڕۆشنبیری، فكری و كۆمەڵایەتی و ئەو چاوپێكەوتنانەوەی کە لەنێو زانكۆدا ئەنجام دەدرێن، یان پەیوەندیدارن بە پێشانگه‌ی په‌رتووك و چالاكییە خێرخوازی و وەرزشییەكانی نێوان كۆلێژەكانی نێو زانكۆ، یان زانكۆكانی تردا.

4. ئاهەنگ و فیستیڤاڵ: تایبەت بەو بۆنانەی پەیوەندیدارن بە جەژنی نیشتمانی و ئاینی و ئاهەنگی دەرچوونەوە، كە دەبێتە هۆی پەرەپێدانی بنەما و پاڵنەرەكانی ئینتمابوون بۆ نیشتمان و، یارمەتیدەرە بۆ دەرخستنی لایەنەكانی پەیوەندیدار بە دیالۆگ و لێبووردەیییه‌وه؛ كە دەبێتە هۆی كۆڵەكەیەكی گرنگ لە بەهێزكردنی تەبایی و یەكگرتوویی لە نێوان خوێندکاراندا.

5. سەردانی تەرفیهی(خۆشگوزه‌رانی)ی بەكۆمەڵ: لە ڕێی ئەو گەشتانەی زانكۆ لە ناوەوە، یان دەرەوەی وڵات دەیانكات و، یارمەتیدەر دەبن بۆ گەشەكردنی زۆرێك لە توانا و زانیارییەكانی خوێندکار؛ جگە لە متمانەی زیاتر لە نێوان خۆیاندا، هەروەها لە نێوان ئەندامانی دەستەی خوێندندا، كە لە پەرەپێدانی ڕۆشنبیریی دیالۆگ و لێبووردەییدا كاریگەریی دەبێت.

6. پەیوەندی: دروستكردن و پتەوكردنی ڕایەڵەی پەیوەندیی نێوان زانكۆ و توێژە جۆربەجۆرەكانی كۆمەڵگە لە ڕێی پرۆژە و چالاكیی هەمەڕەنگەوە، بە مەبەستی تێكەڵبوون و ئاشنابوون بە ژینگە و خەم و خەونەكانی یەكتری و پێشكەشكردنی هاوكاری و هاوئاهەنگی بۆ چارەی كێشەكان، وەك بەشێكی دانەبڕاو لە یەكتری.

ڕۆڵی زانكۆ لە گەشەپێدانی كۆمەڵگه‌دا:

لە كۆمەڵگە مرۆیییەكاندا زانكۆ بە كۆڵەكەیەكی سەرەكی و بنەڕەتی لە كۆڵەكەكانی بنیاتنانی دەوڵەتێكی سەردەمییانەی كراوە داده‌نرێت، كە لەسەر بنەمای بیری پێشكەوتوو و فێركردن دادەمەزرێت و، هاوکات چەندین مەودای گەورە و مەترسیدار لەخۆ دەگرێت؛ لەبەر ئەوەی كرداری فێربوون، چەندین مەودای كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیریی هەیە، بەدەر لەوەی كردارێكی بەردەوامە و پەیوەست نییە بە شوێن و زەمەن و نەوەیەكی دیاریكراوەوە.

لەمەوە درككردن بە واقعی فێربوون دێتە ئاراوە، كە به‌ شێوه‌یه‌كی تایبه‌تی، بە لایەنێكی پەیوەندیدار و دیاریكراوەوە گەمارۆ نەدراوە، بەڵکوو ئەركێكی نیشتمانی و ئاكاری و پەروەردەیییە و بەرپرسیارێتییەکەی دەكەوێتە ئەستۆی هەموو كەس و لایەنێك، كە بایەخ بە چارەنووس و داهاتووی میللەتەكەی دەدات. چونکه‌ زانكۆكان بێ بەدیهێنانی كارلێكی نێوان تاك لە لایەك و، ژینگەی بوارە جیاجیاكانی كۆمەڵ لە لایەكی دیكەوە، ناتوانن ڕۆڵی تەواوی خۆیان لە گۆڕانكارییەكانی كۆمەڵگه‌دا بە شێوەی كاریگەرانە بگێڕن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پەیوەندیی زانكۆ، گرێدراوی گۆڕانكارییەكانە و دەبێتە هۆی بەهێزكردنی توانا و كارامەیییەكان و، یارمەتیدەر دەبێت بۆ پتەوكردنی ڕۆحی داهێنان لای تاكەكان.

ئەمە خۆی، دەرفەتی بەرهەمهێنان دەخوڵقێنێت و كاریگەری و ئاسەواری باش لەسەر ئاستی دارایی و مووچە بەجێ ده‌هێڵێت. بۆیە ڕۆڵگێڕانی زانكۆكان لەو ئەركەدا، گرنگیی خۆی هەیە و سەرمایەیەكی گەورەیە كە بە هیچ نرخێك ناخەمڵێنرێت، چونكە جووڵە دەخاتە نێو كرداری گەشەپێدانەوە. لەو ڕوانگەیەوە، سیسته‌می فێربوون باڵاترین دامەزراوەیە، كە ئەركی دابینكردنی پێداویستییەكانی كۆمەڵگه‌ دەكەوێتە ئەستۆی، جگە لەوەی سەنتەری سەرەكیشە بۆ توێژینەوەی زانستی و جێبەجێكردن.

لێرەوە درككردن بە گرنگیی زانكۆكان، دەبێتە زەروورەتێكی واقعی؛ بەوەی کە نابێ وەك دامەزراوەیەكی كۆمەڵایەتی تەماشا بكرێت، بەڵکوو لەو ڕوانگەیەی دامەزراوەیەكە لە ڕێی ئەو ئەرك و وەزیفانەی جێبەجێیان دەکات كاریگەری بەجێ ده‌هێڵێت و، بێ گومان بوونی پەیوەندیی بەهێز و گەرموگوڕی نێوان زانكۆ و كۆمەڵگه‌، وا بەسەر زانكۆكاندا دەسەپێنێت كە بەردەوام لە ڕووی بنیاتنان و وەزیفە و بەرنامە و توێژینەوەكانیانەوە گۆڕانكاریی نوێ بهێننە ئاراوە، كە لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی لە كۆمەڵگه‌ و دەوروبەریدا ڕوو دەدەن بگونجێت، چونكە ئەو نێوەندە بەهێزترین و بەتواناترین چوارچێوەیە بۆ بەدیهێنانی ئەو وەزیفانە که‌ ده‌توانێت كاردانەوەی باشی هه‌بێت بۆ داخوازییەكانی كۆمەڵگه‌ و، ئەو جۆرە پەیوەندییەش فەرز بەسەر نێوەندی خوێندنەكانی زانكۆدا دەكات، كە پەیوەندییەكی تۆكمەی هەبێت بە ژیان و كێشە و پێداویستی و خەونەكانی خەڵكەوە؛ بە شێوەیەك گەشەپێدانی كۆمەڵگه‌ بۆ باشترین ئاستی ئابووری، تەندروستی، كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری، ببێتە ئامانجی یەكەمی فێركردنی زانكۆكان. ئەو گرنگترین پەیوەندییانەی كە پێویستە زانكۆكان بەرامبەر بە كۆمەڵگەكەیان کاری بۆ بکه‌ن لەمانەدا بەرجەستە دەبن:

1. پەرەپێدان: پەیوەندیی زانكۆ و كۆمەڵگه‌ پێكەوە جێگیر دەكات و،‌ بێ گومان بەگشتی پێوار (غیاب)ی ڕۆڵی خوێندنی باڵا لە بەشداریكردن لە پلانی پەرەپێدانی وڵاتدا هۆكارێكی سەرەكییە لە دواخستن و سستیی پلانی پەرەپێداندا، چونكە بەتەنگ پەرەپێدانی توێژینەوەی زانستی و بەراوردکاری (المقارن) و بەستنەوە و گرێدانەوەی توێژینەوە بە واقعی كارەوە دەبێت؛ بە شێوەیەك کە خوێندنەوەی هەبێت بۆ كێشەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵ و بەڕێوەبردنی سەرچاوەكانی ئاو و ڕێگری و بەربەستەكانی كاركردن و، بە پەرۆش دەبێت لەسەر ئامادەكردنی بەرنامە و ئەو توانا مرۆیییانەی لە زۆربەی چالاكییەكاندا، كۆمەڵگه‌ پێویستیی پێیانە، هەروەها دەوڵەمەندكردنیان بە نوێترین زانیاری و شارەزایی.

2. گەشەی مەعریفی: هەندێك بە شۆڕشی تەقینەوەی مەعریفی ناوی دەبەن، كە زانكۆ یارمەتیدەر دەبێت لە دروستكردنی شێواز و ئامرازی جیاواز بۆ گەیشتن بەو مەعریفەیە و تۆماركردن و گەڕانەوە و شیكردنەوەی. بۆیە، هێزی زانكۆ و توانای كارمەندەكانی لە دەستەی مامۆستا، ستاف و خوێندکاره‌کانیدا بایەخێكی گەورەی هەیە، كە هاوكارە لە دیاریكردنی پلە و ئاستی پێشكەوتنی كۆمەڵگه‌ و پێكهاتەكانی لە ڕووی كۆمەڵایەتی، ئابووری و ڕۆشنبیرییەوە.

3. پێشكەوتنی تەكنیكی: ئاڕاستەی دیاریكراو بەسەر زانكۆكاندا فەڕز دەكات، بۆیە هیچ بوارێك بۆ پەراوێزخستنی زانكۆكان لەو پێشكەوتن و گەشەكردنانە ناهێڵێتەوە و، بگرە ئەركی بنیاتنانه‌وه‌ بە كۆمەڵەكەی، بووە بە بەشێك لە بەرپرسیارێتییەكانی و چوونەناوەوەی بۆ سەردەمی تەكنیك و پێڕاگەیشتن بە گەشەی تەكنەلۆژی و هاوبەشیكردن تێیدا.

هۆكارەكانی لاوازیی ڕۆشنبیری لەنێو خوێندكارانی زانكۆدا:

هۆكارەكان فرەبوارن، هاوکات گرێدراوی قۆناغە جیاوازەكانی ژیانی مرۆڤەكانن، که‌ هه‌ندێکیان هۆكاری خۆیین و بریتین لە: بایەخدان و سەرقاڵیی زۆرێك لە خوێندکاران بە زنجیرە دۆبلاژكراوەکان و گۆرانییەكانەوە؛ بە شێوەیەك کە بووەتە کەلتوورێكی پەروەردەیی و فێركاری لە ڕێی ڕاگەیاندنەكانەوە، شێوازی تەقلیدی وانەگوتنەوەی مامۆستایان، باوەڕنەبوون و متمانەنەبوون بە ڕۆشنبیربوون، ڕەتكردنەوەی زۆرێك لە كەسوكاری خوێندکاران بۆ بەشداربوونیان لە دیدارە ڕۆشنبیرییەكان و تێڕوانینی هەندێك لەوانە بە ڕوانینیان لە ڕۆشنبیری،  تەنیا وەك خۆشی، نەك وەك گرنگی و سوودمەندی.

هۆكارە بابەتییەكانیش بریتین لە: بەگشتی لایەنێكیان پەیوەندیدارە بە گەشەسەندنی تەكنەلۆژییه‌وە، بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی پێشتر لە ڕێی ئەنتەرنێت و كەناڵە ئاسمانییەكانەوە، كە بەداخەوە هەموو ئەو شۆڕشی زانیارییانە یارمەتیدەر بوون بۆ دوورخستنەوەی گەنجان لە سەرچاوە ڕۆشنبیرییە ڕاستەقینەكان و، وایان لێ كردن کە بایەخ و كاتیان تەنیا بۆ سەیركردنی زنجیرە بێگانەكان و لایەنە خۆشییەكان بێت، جگە لە كەمدرككردنی خوێندکاران بە ڕۆشنبیریی زانكۆیی؛ لە كاتێكدا ئاشناكردنی خوێندکار بە ژینگە و ئاكار و بوونی زانكۆ، گرنگیی خۆی هەیە.

لایەنێكی تری پەیوەندیدار بە كۆمەڵگە ڕۆژهەڵاتییەكانەوە، دووركەوتنەوەیە لە خوێندن، چونكە پێش قۆناغی زانكۆ خوێندکار بایەخ بە خوێندنەوە نادات. بە واتایەكی دیكە، بەگشتی پێواری کەلتووری خوێندنەوە لە كۆمەڵگەی كوردیدا كاریگەریی خراپی هەیە، كە وای كردووە خوێندنەوە نەبووەتە کەلتوورێكی باوی پیادەكراو لای تاكەكان، وێڕای ئەوەی ئه‌م لایه‌نه‌ لە دوو قۆناغدا كورت دەكرێتەوە:

1. قۆناغی  پێش زانكۆ: خۆی له‌مانه‌دا دەبینێتەوە: لاوازیی ژینگەی خوێندنەوە لەنێو سیسته‌می پەروەردەییدا، كەمتەرخەمیی خێزانەكان لە هاندانی منداڵەكانیان بۆ خوێندنەوە، نەبوونی ژینگەی گونجاو، ستافی خوێنەر و سیسته‌می هاندان لە لایەن كتێبخانەكانەوە و كەمیی ژمارەی كتێبخانەكان بە شێوەیەكی سەردەمیانە.

2. قۆناغی زانكۆ: خۆی له‌مانه‌دا ده‌بینێته‌وه‌: كەمتەرخەمیی مامۆستایان، نەبوونی ژینگە و كەشی گونجاو لە پۆلەكاندا، هاننەدانی خوێندکاران لە لایەن مامۆستایانەوە بۆ خوێندنەوە، لاوازیی سیسته‌می كتێبخانەكان لەنێو زانكۆكاندا، سەرقاڵیی خوێندکاران بە كاروباری تایبەت و که‌میی كات و نەبوونی ئارەزووی خوێندنەوە و ڕانەهاتن.

سیسته‌می پەروەردە و دامەزراوە ڕۆشنبیرییەكان:

ڕۆڵی سیسته‌مە پەروەردیی و دامەزراوە ڕۆشنبیرییەكان، هیچی كەمتر نییە لەو ڕۆڵەی خێزان لە پێگەیاندنی هاووڵاتیدا دەیگێڕێت؛ لەبەر ئەوەی كاتێك منداڵ دەگاتە (6-7) ساڵی، تێكەڵ بە كۆمەڵگه‌ دەبێت. یەكەم تێكەڵبوونیشی لە قوتابخانەوە دەست پێ دەكات و، پاشان هاوڕێ، مامۆستا، بەڕێوەبەر، پڕۆگرامی خوێندن و سیسته‌می خوێندن، كە لە بڵاوكردنەوەی بیروڕا و بەها نیشتمانی و نەتەوەیی و مرۆڤایەتییەكاندا ڕۆڵی كاریگەر دەگێڕن؛ هەروەها ڕۆڵ و كاریگەرییان هه‌یه‌ بۆ ڕۆشنبیربوونی مرۆڤ و چەسپاندنی بیروڕا و بنەماكانی، چونكە فەلسەفە و ستراتیژیی پەروەردە و فێركردن، لە پرەنسیپ و ئامۆژگاری و ڕێنمایییەكانی سیستەمی كۆمەڵایەتییەوە وەردەگیرێت و لەژێر كاریگەریی بیروڕا و پراكتیكە نەتەوەیی و پێشكەوتنخوازەكاندا دەبێت، كە نەتەوە دەیانگرێتە خۆی.

هەر ئەم پابەندبوونە بە سیسته‌مە كۆمەڵایەتییەكانەوە، دەبێتە هاندەرێك بۆ سیسته‌مە پەروەردەیی و ڕۆشنبیرییەكان بە هەموو ئاست و پلە و ئامرازە جۆربەجۆرەكانیانەوە، که‌ وەك كەناڵێكی كاریگەر و چالاك ببنە بەردی بناغەی گەشەپێدانی سیاسی لەنێو كۆمەڵگەدا، كە زامنی چاندن و بڵاوكردنەوەی بیروڕا و بەها گرنگه‌کان دەكات لەنێو تازەپێگەیشتووان و گەنجاندا، بە بڵاوكردنەوەی بیری نەتەوەیی و كاركردن لە پێناو بەهێزكردن و قووڵكردنەوەیدا و هەستكردن بە ئینتمای نەتەوەیی لە هەموو شوێنێك و بەگژداچوونەوەی بیروڕا دژەكان، بە جیاوازیی جۆر و سەرچاوەكانیانەوە.

بێ گومان پرۆسەی پێگەیاندنی كۆمەڵایەتی لە هەموو كۆمەڵگه‌یه‌كدا لە ڕێگه‌ی دامەزراوە جۆربەجۆرە فەرمی و نافەرمییه‌کانەوه‌ بەڕێوە دەچێت، لە وێنەی: قوتابخانە، زانكۆ، پەیمانگه‌ و هتد. ئەركی سەرەكی و گرنگیی ئەو دامەزراوانەیش ئاراستەكردن و پەروەردەكردنی نەوەیەكە، شارەزای مێژوو، کەلتوور و تایبەتمەندیی نەتەوەییی خۆی بێت؛ هەروەها دروستكردن و بەهێزكردنی ڕۆحی نیشتمانی و هاووڵاتیبوون، به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی زانستی، بەتایبەت زانستە مرۆڤایەتییەكان، كە هاووڵاتییان بە مێژووی نەتەوەی خۆیان ئاشنا بكات و، هاوکات گرنگیدان بە یادەوەری و بۆنە نیشتمانییەكان لە هەموو كایەكانی خوێندندا.