 |
کارکردنی ژنان هه‌میشه له کۆمه‌ڵگه ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کاندا جێی مشتومڕ و گفتوگۆکردنه له ماوه‌یه‌که‌وه بۆ ئه‌وی دی، که به‌گشتی تێڕوانینه‌کان ده‌کرێنه دوو به‌ش: به‌شێکیان، لایه‌نگریی کارکردنی ژنان ده‌که‌ن له کۆمه‌ڵگه‌دا، بێ هیچ کۆتوبه‌ند، یان سنوورێک، یان جیاکردنه‌وه‌ی بواره‌کانی کارکردن؛ به‌شێکی تری تێڕوانینه‌کان، کارکردنی ژنان وابه‌سته‌ی کۆمه‌ڵێک مه‌رج و سنووری دیاریکراو ده‌کەن. بۆیه پرسیار ئه‌وه‌یه كه گرنگیی کارکردنی ژنان له کۆمه‌ڵگه‌دا چییه؟ مه‌به‌ست له کارکردنی ژنان ده‌رچوونی ژنانه بۆ مه‌یدانه‌کانی کارکردن له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی ماڵه‌که‌یاندا؛ گه‌ر هاوسه‌رگیرییان کردبێت، یان نا.
لایهنگرانی کارکردنی ژنان
لایهنگرانی ئه‌م دید و تێڕوانینه، ده‌کرێن به دوو به‌شه‌وه: هه‌ندێکیان ڕایان وایه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژنان کۆڵه‌که‌یه‌کی گرنگ و سه‌ره‌کی و چالاکن له کۆمه‌ڵدا، بۆیه بواره‌کانی کارکردنی ژنان بێسنووره و مه‌رجدار نییه؛ به‌و واتایه‌ی له هه‌ر بوارێکدا و چۆن بیانه‌وێت، به‌پێی خواست و توانای خۆیان، مافی بڕیاردانی کارکردنیان هه‌یه.
هه‌ندێکی دیکه، کارکردنی ژنان مه‌رجدار ده‌که‌ن و، پێیان وایه له ڕوانگه‌ی شه‌ریعه‌ت و بنه‌ماکانی ئیسلامه‌وه، ژنان مافی کارکردنیان له کۆمه‌ڵگه‌دا هه‌یه و هه‌ڵگری کۆمه‌ڵه خه‌سڵه‌تێکی جیاوازن له پیاوان، که ده‌توانن به هۆیه‌وه له ڕێی کاری باش و جوانه‌وه خزمه‌تی کۆمه‌ڵگه بکه‌ن؛ وه‌ک خه‌سڵه‌تی سۆزداری و هه‌ست و نه‌ستی دایکایه‌تی. به‌ڵام یه‌کێک له مه‌رجه‌کانیان پابه‌ندبوونی ژنە به پۆشینی جلوبه‌رگی شه‌رعی و حیجابه‌وه؛ له‌و ڕوانگه‌یه‌وە کە خوداوه‌ند فه‌ڕزی کردووه، ئه‌مه جگه له دانانی چوارچێوه‌یه‌کی دیاریکراوی کارکردنی ژنان. به‌و واتایه‌ی هه‌ندێ شوێنی کارکردن، که تایبه‌تمه‌نده به فرۆشتنی محەڕەمات، یان شوێنی مه‌یخواردنه‌وه، که بۆ ژن و پیاو حه‌رام کراوه، یان ئه‌و شوێنانه‌ی له‌گه‌ڵ مێیینه‌بوونی ژناندا ناگونجێن، که پێویستی به توانای جه‌سته‌ییی زیاتر هه‌یه، یان به دوورڕاگرتنی ژنان له‌و شوێنانه‌ی که پێویست به تێکه‌ڵبوونیان له‌گه‌ڵ پیاوان ناکات؛ له‌و ڕوانگه‌یه‌وە کە تێکه‌ڵبوونی ژنان و پیاوان، بێ زه‌مینه‌یه‌کی گرنگ و پێویست، گه‌نده‌ڵی ده‌خاته‌وه و ده‌بێته مایه‌ی خوڵقاندنی کێشه‌ی هه‌مه‌ڕه‌نگی کۆمه‌ڵایه‌تی و ده‌روونی و، بگره به هۆیه‌وه مرۆڤه‌کان، به‌تایبه‌ت ژنان ده‌گه‌نه چاره‌نووسی نادیار، یان کوشتن و ئه‌تککردن و به‌کارهێنانی ناڕه‌واترین شێوه‌کانی توندوتیژی.
نه‌یاره‌کانی کارکردنی ژنان
خاوه‌ن دید و تێڕوانینه‌کانی ئه‌م لایه‌نه پێیان وایه، ژنان ته‌نیا ئه‌رکی ماڵ، به‌ڕێوه‌بردنی منداڵ و خزمه‌تکردنی مێردیان له ئه‌ستۆدایه و، هه‌موو هه‌وڵێکیان، ده‌بێ له پێناو خۆشی و خۆشگوزه‌رانیی ئه‌واندا بێت و دژی کارکردنی ژنانن له ده‌ره‌وه‌ی ماڵ. بێ گومان هه‌ڵگرانی ئه‌م دیده، په‌یوه‌ستن به که‌لتوور و دابونه‌ریت و په‌روه‌رده‌یه‌که‌وه، که جیاوازیی ڕه‌گه‌زی، یه‌کێکه له با‌وه‌ڕە‌کانیان له ڕوانگه‌ی زاڵێتیی عه‌قڵییه‌تی پیاوسالاری و بنه‌ماڵه‌یی و خێڵه‌کییه‌وه؛ بۆیه کارکردنی ژنان له بواره جیاجیاکانی کۆمه‌ڵگه‌دا ڕه‌ت ده‌که‌نه‌وه و به سووکایه‌تیکردن و که‌مکردنه‌وه‌ی هه‌یمه‌نه‌ی پیاوه‌تی و بنه‌ماڵه‌که‌یانی ده‌زانن.
باشییه‌کانی کارکردنی ژنان
کارکردنی ژنان واتای سه‌ربه‌خۆیی و ئازادیی ژنان دێنێته ئاراوه، به شێوه‌یه‌ک کە ئیدی ژن زیاتر پشت به خۆی ده‌به‌ستێت و به‌رپرسیارێتیی خۆی ده‌گرێته ئه‌ستۆ له به‌ڕێوه‌بردنی کاروباره‌کانی ژیانیدا و، ده‌بێته که‌سایه‌تییه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی به شێوه‌یه‌کی فراوانتر. هه‌روه‌ها زیاتر به زۆرێک له شاره‌زایی و ئه‌زموونی نوێ ئاشنا ده‌بێت و به شێویه‌کی به‌رده‌وام و ڕۆژانه ده‌بێته پێشڕه‌و و پێشه‌نگ بۆ منداڵ و ژنانی دیکه له کۆمه‌ڵدا، ئه‌و کاته‌ی له کار و ماڵه‌وه‌دا سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست ده‌هێنێت و، ئاستی گوزه‌رانی خێزانه‌که‌ی و وڵا‌ته‌که‌ی به‌رز ده‌کاته‌وه.
خراپییه‌کانی کارکردنی ژنان
خراپییه‌کانی کارکردنی ژنان بریتییه له زیادکردنی به‌رپرسیارێتییه‌کانی ژنان. واته وێڕای داواکردن لێی بۆ كاركردن و وه‌رگرتنی به‌رپرسیارێتی، یان هه‌وڵدان بۆ سه‌لماندنی بوونی خۆی، یان مسۆگه‌رکردنی سه‌رکه‌وتنی له بواری کارکردندا، داوای لێ ده‌کرێت له به‌ڕیوه‌بردنی ماڵ و میوانداریکردندا کابانێکی سه‌رکه‌وتوو بێت، هاوسه‌رێکی باش بێت بۆ مێرده‌که‌ی، دایكێکی به‌خزمه‌ت و په‌رۆش بێت له پهروهردهکردنی منداڵەکەیدا، خانمێکی سه‌رکه‌وتوو بێت له به‌ڕێوه‌بردنی پێداویستیی ماڵ و خواردن و هتد. له کاتێکدا ئه‌وه نه‌ک ته‌نها ده‌بێته هۆی ماندووبوون و شه‌که‌تیی مرۆڤه‌کان، به‌ڵکوو قورسایییه‌کی زۆر ده‌که‌وێته ئه‌ستۆیان.
سه‌رقاڵبوونی ژنان به کارکردنی زیاتر و دوورکه‌وتنه‌وه‌یان له ماڵ و منداڵ، که هه‌ندێ جار له ڕێی داینگه و کا‌ره‌که‌ره‌وه چارەی پڕکردنه‌وه‌ی بۆشایییه‌کانیان ده‌که‌ن و، زۆر جاریش ماندووبوونێکی دووهێنده ده‌بینن له نێوان به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌رکه‌کانیان له ده‌ره‌وه و ناوه‌وه‌ی ماڵه‌کانیان؛ هه‌موو ئه‌وانه کاریگه‌ری ده‌خەنە سه‌ر باری جه‌سته‌یی و ده‌روونیی ژنان و، ڕه‌نگدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر ماڵ و منداڵه‌کانیان ده‌بێت، جگه له په‌یوه‌ندیی نێوان هاوسه‌ره‌کانیان، که به شێوه‌یه‌ک ڕووبه‌ڕووی لاوازی و که‌مته‌رخه‌می و ساردی ده‌بێته‌وه، به هۆی که‌میی کاتی یه‌کتربینینیان، یان سه‌رقاڵی و هتد. ئه‌مه وێڕای ئه‌وه‌ی سه‌رزه‌نشتکردن و بێزاری و ڕه‌خنه‌گرتنی پیاوان بۆ ژنان دووهێنده ده‌بێت، به‌وه‌ی هه‌میشه پێی ده‌ڵێت كه له ئاست خزمه‌تکردنی منداڵ و پیاو و ماڵدا، یان به‌سه‌ربردنی کاتی که‌متر له‌گه‌ڵ منداڵ و مێرد و به‌ڕێوه‌بردنی کاره میواندارییه‌کانی ناوماڵ، که‌مته‌رخه‌مه. هه‌مووی ئه‌و لێکدانه‌وانه‌یش، وا ده‌کات کێشه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی وه‌ک ته‌ڵاق و جیابوونه‌وه و، کێشه ده‌روونییه‌کانی وه‌ک دڵه‌ڕاوکێ و گرێ و گوشاره ده‌روونییه‌کان ڕوو له زیادبوون بکه‌ن.
سه‌رچاوه‌ی دیده جیاوازهکان
کارکردنی ژنان، که له ڕوانگه‌ی باسکردن له ئازادیی ژنانه‌وه مشتومڕی زۆری له‌سه‌ر ده‌کرێت، زیاتریش له‌و ده‌نگ و بانگه‌شانه‌وە، که له دیدی عەلمانییه‌وه دەکرێن، سه‌رچاوه‌ی گرتووه. بیروڕاکان تا ئێستا سه‌باره‌ت بە کارکردنی ژنان به‌پێی سروشتی کۆمه‌ڵگه‌کان گوڕانکاری و جیاوازی به‌خۆوه ده‌بینێت. بۆ نموونه له هه‌ندێ کۆمه‌ڵگه‌دا تا ئێستا هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ ئه‌و ژنانه‌ی خاوه‌نی کارن و له ده‌ره‌وه‌ی ماڵدا کار ده‌که‌ن، ڕه‌ت ده‌کرێتەوە، له‌و ڕوانگه‌یه‌وە کە له دابونه‌ریتی کۆمه‌ڵگه ده‌رچوون؛ که ئه‌مه‌یش په‌یوه‌سته به پێکهاته و ئاست و شێوازی بیرکردنه‌وه‌ی تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگەوە، چونکه هه‌ندێ کۆمه‌ڵگه کارکردنی ژنان له سنوورێکی دیاریکراودا قه‌تیس ده‌که‌ن و ته‌نیا له چه‌ند بوارێکی وه‌ک مامۆستایەتی، یان بواری ته‌ندروستیدا کورتی ده‌که‌نه‌وه.
هه‌ندێکی دیکه هۆکاری ڕێگه‌پێدانی، ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ خراپیی بواری ئابووریی خێزانه‌کان؛ له‌و ڕوانگه‌یه‌وە کە ببێته سه‌رچاوه‌یه‌ک بۆ بژێوی خێزان و باشتربوونی باری دارایییان. هه‌مووی ئه‌و تێڕوانینانه له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی هزر و بیروباوه‌ڕه سه‌ره‌کی و بنه‌ڕه‌تییه‌کەوە‌یه و، دووره له ئامانجه گه‌وره‌که‌وه، كه خه‌باته بۆ کارکردنی ژنان؛ له‌و ڕوانگه‌یه‌وە کە پێی وایه ژن و پیاو مرۆڤن و مافی هه‌موو جۆره کارکردنێکیان هه‌یه که خۆیان خوازیاری بن، بێ هیچ جیاوازییەک له ڕووی ڕه‌گه‌زییه‌وه؛ هه‌روه‌ک له جاڕنامه‌ی گه‌ردوونیی مافه‌کانی ژناندا هاتووه.
ته‌نانه‌ت دۆخی ژنانی ئه‌وروپا، پێش شۆڕشی فه‌ڕه‌نسا و پیشه‌سازی، هیچ باشتر نه‌بووه له دۆخی ژنان له ئاستی وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتدا؛ چونکه له‌و کاته‌دا ئه‌وروپا له قۆناغێکی تاریکیدا له چوارچێوه‌ی زاڵبوونی که‌نیسه به‌سه‌ر ئه‌وروپا و جیهانی ڕۆژاواییدا ژیانی به‌سه‌ر ده‌برد، به‌ڵام شۆڕشی فه‌ڕه‌نسا و سه‌ره‌تای ده‌ستپێکردنی قۆناغی عیلمانی، یان جیاکردنه‌وه‌ی ئایین له ده‌وڵه‌ت، وای له کۆمه‌ڵگه ڕۆژاوایییه‌کان کرد، که له‌مباره‌‌وه له ته‌نگانه‌یه‌کی گه‌وره‌دا بن و، وای له کۆمه‌ڵگه ئه‌وروپییه‌کان کرد په‌یوه‌ست بن به بیروباوه‌ڕی ئازادیی ژنان و وه‌رگرتنی مافه‌کانیان. جه‌نگی جیهانی بە ملیۆنان كوژراوی لێ كه‌وته‌وه، که زۆربه‌یان پیاوان بوون، له به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌یشدا بە ملیۆنان بێوه‌ژن و خێزانی بێسه‌رپه‌رشتی لێ که‌وته‌وه. بۆیه ژنان به‌ناچاری چوونه ده‌ره‌وه‌ی ماڵ بۆ کارکردن له کارگه و چه‌ندین شوێنی تردا له پێناو به‌ده‌ستهێنانی قووتی ڕۆژانه‌ی خۆیان و خێزانه‌کانیان، وێڕای گۆڕینی بیروبۆچوونه‌کانیان له ڕووی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه.
ژنان له کۆمه‌ڵگه‌ی نوێدا به نیوه‌ی کۆمه‌ڵ داده‌نرێن، به شێوه‌یه‌ک کە له ڕێی تواناکانیانه‌وه له گشت بواره‌کاندا خۆیان سه‌لماند؛ وه‌ک چۆن له سه‌رۆکی وڵاته‌وه ده‌ستی پێ کرد، کە له فیلیپین و پاکستان بوو، پاشان به تێپه‌ڕبوونی بۆ سه‌رۆکوه‌زیران و وه‌زیر و كاركه‌ر له هێزی ئه‌تۆمیدا، وه‌ک کارکردن له ناسا. له عێراق و کوردستانیشدا، ژن بووه ئه‌ندازیار، پارێزه‌ر و په‌ر‌له‌مانتار و ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی و سه‌رکردایه‌تیی حزبه‌کان و هتد. ته‌نانه‌ت له کۆمه‌ڵگه گه‌شه‌سه‌ندوو، یان محافزکاره‌کاندا، کۆمه‌ڵگه پیاوسالارییه‌کان، خۆیان له ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌یه‌کی زۆردا بینییه‌وه؛ بۆیه خۆیان له به‌رده‌م هه‌ڵوه‌سته و گۆڕانکارییه‌کاندا ده‌بیننه‌وه سه‌باره‌ت ڕه‌تکردنه‌وه‌ی بیر و باوه‌ڕ و دابونه‌ریتی کۆمه‌ڵ، له هه‌مان کاتدا فه‌لسه‌فه‌ی په‌روه‌رده‌‌یه‌ک که خۆی له نێوه‌ندی واقعدا فه‌ڕز کردووه.
کارکردنی ژنان له ڕووی ناوه‌ڕۆکه‌وه، جیاوازه له پێدانی ئازادیی ته‌واو پێی؛ ئه‌گه‌رچی تێڕوانینێکی هه‌ڵه هه‌یه به‌وه‌ی پێدانی ئازادی به ژن، یان ڕاستتر، گه‌یشتنی ژنان به ئازادییه‌کانیان هۆکار بێت بۆ بڵاوبوونه‌وه و ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی به‌ڕه‌ڵڵایی و لادانی ئاکاری، چونکه هیچ ده‌ستپێکێک به‌بێ بوونی شه‌ریکێکی سه‌ره‌کی نابێت، که بریتییه له پیاو. بۆیه کارکردنی ژنان بابه‌تێکه و ئازادیی ژنانیش بابه‌تێکی تر، که گرێدراوی به‌ڕه‌ڵڵایی و لایه‌نی ئاکاری نییه. بۆیه ئێستا کارکردنی ژنان له سه‌رجه‌م بواره‌کاندا له پێشکه‌وتن و گه‌شه‌کردنێکی زۆردایه و، توانیو‌یه‌تی له گشت ئاستی جیهاندا، بوون و توانای خۆی بسه‌لمێنێت و، بواری ئه‌وه نه‌ماوه که به ده‌وری پرسیارێکدا بسووڕێینه‌وه، کە ئایا ڕێی پێ ده‌ده‌ن کار بکات، یان نا؟
بۆیه کارکردن بۆ هه‌ر دوو ڕه‌گه‌ز، بووەته ئه‌رکێک که پێویسته بیکەن؛ چونکه زامنی به‌رده‌وامیدانه به ژیان له‌سه‌ر زه‌وی و، بنیادنانه‌وه و ئامرازێکه بۆ به‌رده‌وامیدان له لایه‌ک و، له لایه‌کی دیکەیشەوە چه‌سپاندن و سه‌لماندنی خودی مرۆڤه‌کانه بۆ که‌سایه‌تیی خۆیان که هه‌م خاوه‌نی که‌سایه‌تیی سه‌ربه‌خۆی خۆیان بن و هه‌م سه‌ربه‌خۆییی دارایییان هەبێت. بۆیه کارکردنی ژنان به یه‌كێک له گرنگییه‌کان له ژیانی مرۆڤه‌کاندا داده‌نرێت، نه‌ک بۆ خۆشی بێت، یان نه‌نگی، یان گرنگ نه‌بێت بۆی. بۆیه گرنگیی کارکردن، یارمه‌تیده‌ر ده‌بێت بۆ دابینکردنی سه‌ربه‌خۆییی دارایی، که پێویسته پشت به خۆی ببه‌ستێت و بۆ خۆی و بۆ ئه‌وانی تر خه‌رجی بکات، تا هه‌ست به‌وه نه‌كات بووه‌ته بارگرانی به‌سه‌ر ئه‌وانی دیکه‌وه، یان هه‌میشه چاوه‌ڕوانی ده‌ستی ئه‌وانی تر بکات. هه‌روه‌ها به هۆیه‌وه ده‌بێته خاوه‌ن بڕیار و، حیساب بۆ قسه و تێڕوانین و گفتوگۆ و ڕاکانی ده‌کرێت و، یارمه‌تیده‌ره بۆ ته‌وزیفکردنی توانا و شاره‌زاییی نیوه‌ی کۆمه‌ڵگه. چونکه دوورخستنه‌وه و بایه‌خنه‌دان به توانای ژماره‌یه‌کی زۆری تاکه‌کانی کۆمه‌ڵ و په‌راوێزخستنیان له کرداری گه‌شه‌پێداندا، زیان و زه‌ره‌رێکی زۆر له مرۆڤایه‌تی ده‌دات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژنان ته‌نیا به پاراستن و پهروهردهکردنی منداڵ و به چڕکردنه‌وه‌ی ڕۆڵیان له ناوماڵ و لای هاوسه‌ره‌که‌یان بوونی خۆیان ناسه‌لمێنن.
لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی زانستی چیمان پێ ده‌ڵێت؟
به‌پێی لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی ئه‌ڵمانی، که ڕاپرسییه‌کی له نێوان هه‌زاران کوڕ و کچ له ته‌مه‌نی 14-15 ساڵاندا سه‌باره‌ت به کارکردنی ژنان ئه‌نجام دا، به‌پێی ده‌ره‌نجامه‌کانی ڕاپرسییه‌که 84% ئومێده‌وارن که خێزان پێک بهێنن؛ 65% له‌وانه کچانێک ده‌خوازن که کاری ده‌ره‌وه‌ی ماڵیان نه‌بێت. له هه‌مان کاتدا توێژینه‌وه و لێکۆڵینه‌وه ده‌روونی و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان به‌گشتی جه‌خت له‌وه ده‌که‌نه‌وه، که کارکردن، زیاتر ژنان به‌هێز ده‌کات و هه‌ستێکی خۆییی زیاتریان پێ ده‌به‌خشێت، به‌وه‌ی کە خاوه‌نی به‌ها و که‌سایه‌تی و به‌هێزیی زیاتره له گشت لایه‌نه ده‌روونی و مه‌عنه‌وییه‌کاندا و، کاری جێگیر، هه‌ست به ژن ده‌دات کە بوونی خۆی بسه‌لمێنێت و، زۆرێک له هه‌سته خراپه‌کانی لا بڕه‌وێنێته‌وه. بۆ نموونه، ئه‌وه‌ی کە هه‌ست بکات ئه‌و بوونه‌وه‌ره لاوازه‌یه، که خاوه‌ن توانایه‌کی دیاریکراوە. چونکه هه‌ستکردنی هه‌ر مرۆڤێک به سته‌می کۆمه‌ڵایه‌تی و تێڕوانینی به‌رته‌سک بۆ ڕۆڵ و هاوکاری و ئازاره‌کانی، هه‌روه‌ها به‌ده‌ستنه‌هێنانی مافه پیشه‌یی و وه‌زیفی و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی، به‌ده‌ره له که‌مده‌رفه‌تی و که‌موکوڕیی ده‌رفه‌ت له ڕووی پاداشتکردن و هاندانییه‌وه. هه‌مووی ئه‌وانه ده‌بنه فاکته‌ری کاریگه‌ر بۆ توانا و ته‌واوکاری و چالاکبوونی ڕۆڵی ژنانی كاركه‌ر له هه‌ر مه‌یدانێکی کار و به‌رهه‌مدا بێت.
تا ئێستا به‌ها کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی په‌یوه‌ندیدار به کارکردنی ژنانەوە به‌گشتی، ئه‌رێنی نییه. ئه‌وه‌یش دووفاقییه‌کی گه‌وره‌یه له‌گه‌ڵ واقعدا، چونکه به‌واقعی و فیعلی ژنان تێکه‌ڵی بواره‌کانی کارکردن بوون، که گرنگ و فره‌جۆر و فرەبواره، به‌ڵام تا ئێستا به‌هاکان به‌گشتی کارکردنی ژنان له ناوماڵ به‌هه‌ندتر و پڕبایه‌ختر ده‌بینن؛ که ده‌شێت ئه‌و گوشاره کۆمه‌ڵایه‌تییانه ڕۆڵی کاریگه‌ر و نه‌رێنی بۆ بواری ده‌روونیی ژنانی كاركه‌ر بگێڕن.
ڕاسته کارکردنی ناوماڵ و خێزان بایه‌خ و گرنگیی خۆی هه‌یه، به‌ڵام ژیانی سه‌رده‌م به گشت ئاڵۆزییه جیاوازه‌کانی و گه‌شه‌کردن و داخوازییه‌کانییه‌وه، یارمه‌تیده‌ر بووه له گۆڕینی وێناکه و، زۆرێک له کاره گرنگ و بنه‌ڕه‌تییه‌کان ده‌ریان خست، که کارکردن له ده‌ره‌وه‌ی ماڵدا پێویستییه‌كه، وه‌ک: خزمه‌گوزارییەکانی ته‌ندروستی، فێرکاری، کاروباری بازرگانی و دامه‌زراوه‌کانی تایبه‌ت به کاروباری هه‌مه‌جۆری ژنانه‌وه. ئه‌مه وێڕای ئه‌وه‌ی هیچ کات ژنان له کارکردنیان له ده‌ره‌وه‌ی ماڵ دانه‌بڕاون، به‌ڵکوو هه‌میشه له ژینگه‌ی لادێ و بیابانه‌کاندا بۆ کاری کشتوکاڵی و به‌خێوکردنی مه‌ڕوماڵات و کاره به‌رهه‌مهێنه‌ره‌کانی دیکه به‌رده‌وام بوون.
دووفاقیی به‌هاکان
پسپۆرانی بواری ده‌روونناسی، پێیان وایه هه‌ندێ له ژنان تا ئێستا هه‌ڵگری کۆمه‌ڵه به‌هایه‌کی دووفاقی و لێكجودان، که وا له ژنان ده‌کات په‌رۆشییان بۆ چالاکی و ڕژدییان له کارکردندا له ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌یاندا سه‌باره‌ت به‌و گوشاره ئاسایییانه‌ی له کار و ماڵدا بۆیان دێته ئاراوه لاواز بێت. بۆیه ژن له به‌رامبه‌ر گوشار و ڕێگری و به‌ربه‌سته‌کان و ئەو بێزارییانەی بۆی ده‌خوڵقێنن، به‌ئاسانی و ساده‌یی پاشه‌کشه ده‌کات و ده‌گه‌ڕێته‌وه. بۆیه ته‌حه‌ممولی دڵه‌ڕاوکێ و شپرزه‌ییه‌کان ناکات، جگه له‌وه‌ی هه‌ندێکیان ده‌چنه بواری کارکردنه‌وه به هۆی کات به‌سه‌ربردن، یان گۆڕانکاری؛ که ئه‌و بۆچوونه وا ده‌کات به گشتی له لایه‌ن کۆمه‌ڵه‌وه مه‌ودای نه‌رێنی هه‌بێت بۆ کارکردنی ژنان. ئه‌مه‌یش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ تازه‌کارکردنی ژنان، به‌تایبه‌تی له هه‌ندێ بواردا، هه‌روه‌ها بۆ گوشار و ڕێگرییه کۆمه‌ڵایه‌تییه جیاوازهکان، به‌ده‌ر له پێکهاته‌ی ژنان له ڕووی ڕاهێنان و ئاماده‌سازیکردنەوە، که بێ گومان ئاماده‌کردن و ڕاهێنانی ژن کاتێکی باشی ده‌وێت، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت داخوازییه‌کانی ژیان جێبه‌جێ بکات.
شڵه‌ژاوییه ده‌روونییه‌کان
ئه‌م لایه‌نه، هاوکاره له باشترکردنی ته‌ندروستیی ژنان له ڕووی ده‌روونییه‌وه و زاڵبونی زیاتر به‌سه‌ر داهاتوو و ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌کانی ژیان له ڕووی کۆمه‌ڵایه‌تی و که‌سایه‌تییه‌وه و، ده‌شێت ئەو گوشاره زۆرانەی له ڕووی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه ڕووبه‌ڕووی ده‌بنه‌وه، ببنه هۆی زیادکردنی دڵه‌ڕاوکێ و، هه‌روه‌ها شپرزه‌یی و بێزاربوون و نه‌گونجان بۆی. بۆیه کێشه خێزانی و هاوسه‌رگیرییه‌کان به کێشه دیار و بڵاوه‌کان له لای ژنانی كاركه‌ر داده‌نرێت، که به‌شێکی زۆری ئه‌وه‌یش په‌یوه‌ندیداره به ناڕوونی و دابه‌شنه‌بوونی ڕۆڵ و به‌رپرسیارێتییه‌کانی هه‌ر دوو هاوسه‌ره‌که، که بێ گومان به‌گشتی له کۆمه‌ڵگه ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کاندا ئه‌وه گرێدراوی نه‌بوونی دابونه‌ریت، یان یاسا و ڕێسای تایبه‌ته به ڕێکخستن و دیاریکردنی به‌شداریکردنی هاوسه‌ره‌کان له کاروباری ژیانیاندا له ڕووی به‌شداری و هاوکاریکردنی دارایی و کاروباری ناوماڵ و پاراستن و پهروهردهکردنی منداڵه‌کانیان و زۆری ترەوە، که ورده‌کاری و درێژه‌ی هه‌یه له ژیانی هاوبه‌شی ڕۆژانه‌دا. ئه‌وه‌یش دیالۆگ و تێگه‌یشتنی زیاتری ده‌وێت له نێوان هاوسه‌ره‌کاندا به مه‌به‌ستی گه‌یشتن به ڕێچاره‌ی هاوبه‌ش و گونجاو، که له‌گه‌ڵ ژیانی کرده‌ییدا یه‌ک بگرێته‌وه. تا ئێستا تێڕوانینی کۆمه‌ڵگه بۆ کارکردنی ژنان له هه‌ندێ پیشه و بواردا له ئاستێکی که‌م و نزمدایه، یان به‌گشتی به هۆی بۆچوونه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانەوە هه‌ڵوێستێکی نه‌رێنیی لێ وه‌رده‌گرن، وه‌ک: بواری په‌رستاری، یان بواری شانۆیی و فیلمسازی و هتد.
Latest from کنێر عەبدوڵڵا
- ژنان له نێوه‌ندی بانگهشهی ههڵبژاردندا
- پێگهی زانکۆکان له گهشهپێدانی كۆمهڵگهدا
- ڕۆڵی ڕۆشنبیری لە ژیانی خوێندکاراندا
- عەلمانییهت و کاردانهوهکانی له کۆمه‌ڵگه‌ی کوردەواریدا
- ئهتهکێت وه‌ک هونهرێکی ژیان
- ئینتیمابوونی هاووڵاتی له نێوان نیشتمان و حزبدا
- ئهخلاق و سیاسهت وه‌ک دوو چهمکی گرێدراو
- مێژووی توندوتیژی؛ لێکهوته و چارهسهرهکانی
- ڕۆڵی ژنان له بنیاتنانی دهوڵهتدا
- ڕۆڵی سهرکرده له به‌ڕێوه‌بردنی کۆمه‌ڵگه‌دا