- ڕێكخراوى ده‌وڵه‌تى ئيسلامى (Islamic State) ئه‌و ناوه‌يه كه ئه‌و ڕێكخراوه‌يه، پێى خۆشه واى پێ بگوترێ. به‌ڵام ئێسته پانتايه‌كى زۆرى له عێراق و سووريا له‌ده‌ست ده‌رهێندراوه. وێڕاى كه هێشته جه‌نگێكى بێئامانى هات و نه‌هات ده‌كا، لێ له پاشه‌كشه‌دايه و تاسه‌ر خۆى پێ له "مووسڵ" و له "ڕه‌ققه" ڕاناگيرێ. به قسه‌ى ڕۆژنامه‌نووسێكى به‌ئاگا: "ئه‌وانه‌ى له ڕه‌ققه و له مووسڵ شه‌ڕ ده‌كه‌ن، داعشى خۆجێ و لۆكاڵن، نه‌ك داعشى بيانى." به‌ڵام به‌مه‌زه‌نده، ئه‌و ڕێكخڕاوه له‌و دوو شاره‌یش ده‌ربكرێ، له جێگه‌ى ديكه سه‌ر ده‌ردێنێ؛ له‌گينه تاكتيك و ميتۆدى كاركردنى خۆى بگۆڕێ و زه‌بر له‌م وڵات و ئه‌و وڵات بوه‌شێنێ.
- ئه‌م ڕێكخراوه، گرووپێكى چۆنيه‌ك و هۆمۆجين نييه. به‌ڵگه‌ى پێسه‌لمێن هه‌ن كه ئه‌و ڕێكخراوه كۆمه‌كى دارايیى له‌م لا و له‌ولا پێ كراوه و، چه‌ك و تفاقى پێ دراوه. ئه‌م كۆمه‌كه‌یش وه‌ك ده‌ڵێن "له ڕێى خودا نه‌بووه!" و هه‌ر لایه‌ك مه‌به‌ستى خۆى له به‌كارهێنانى داعشدا هه‌بووه و هه‌يه.
- لێ هه‌قيقه‌تێك هه‌يه كه ده‌بێ له‌به‌ر زه‌ين بێ، ئه‌ویش ئه‌وه‌يه: ئه‌و ڕێكخراوه، ڕێكخراوێكى توندڕۆى سه‌له‌فيى سوننه‌گه‌رايه. ڕاسته داعش، بووه سه‌به‌بكارى تێكوپێكدانى ناوچه سوننه‌نشينه‌كانى عێراق و سووريا و، ئێش و ئازارێكى زۆرى پێ گه‌ياندن، لێ هه‌م ده‌وڵه‌تى سووريا كه كه‌مينه‌يه‌كى عه‌له‌ويى شيعه حوكمڕانیى تێدا ده‌كا و، هه‌م عێراق كه له دواى 2005ه‌وه شيعه‌كانى سه‌ر به ئێرانى تێدا هه‌مه‌كاره‌ن، له بارى سياسى و ئابوورى و جڤاكييه‌وه دای ته‌پاندن. هه‌رگيز ئه‌و دوو ده‌وڵه‌ته نابنه‌وه ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ى كه بكارن كۆنترۆڵى سه‌رجه‌م ناوچه و ده‌ڤه‌ره‌كانى خۆيان بكه‌نه‌وه و، داعش بووه مايه‌ى كه ڕێگه بۆ ده‌ستێوه‌ردان و نفووزى هه‌رێمايه‌تى و نێوده‌وڵه‌تى له‌و دوو وڵاته‌دا زێتر ببێته‌وه.
- زۆر كه‌س و لايه‌ن له‌و باوه‌ڕه‌دا بوون كه جه‌نگى داعش له سووريا و عێراقدا، ده‌رفه‌تێكى بۆ داسولكه‌ى شيعى كرده‌وه. واته ئێران له ڕێگه‌ى عێراق و سووريا‌وه بگاته سه‌ر ده‌رياى ناوه‌ڕاست و له‌وێیشه‌وه بۆ لوبنان، يان ئێران نزيكه له به‌ديهێنانى ئه‌و ته‌ما و ئاواته‌ى خۆى و، وه‌ك ئێران ده‌ڵێ "ميحوه‌رى مقاوه‌مه" به‌يه‌ك ده‌گاته‌وه؛ كه ئه‌مه‌یش به پله‌ى يه‌كه‌م ئيسڕائيل و سعوودیا و ئۆردن و ... خستووه‌ته بارێكى نيگه‌رانيى تونده‌وه. لێ جه‌نگى تيرۆر، ده‌رفه‌تى به ئه‌‌مريكا و هاوپه‌يمانه‌كانى دايه‌وه كه جارێكی تر بێته‌وه ناوچه‌كه، به‌تايبه‌تى له هه‌ر دوو به‌شى باشوور و ڕۆژاڤاى كوردستاندا.
- لێ وه‌ك ده‌زانرێ، پاراستنى ئه‌من و ئه‌مانه‌تى ئه‌و ڕێگه داسولكه شيعييه، كه به‌ناو ناوچه زۆرينه سوننه‌نشينه‌كاندا تێپه‌ڕ ده‌بێ، ئاسان نييه. وه‌ك گارديانى بريتانى له 17ى مايسدا نووسيويه‌تی: ئێران ناچاره خۆى له هێزه‌كانى ئه‌‌مريكا له‌و ناوچانه‌ى (سووريا و عێراق) لا بدا كه كورديان لێيه. له‌به‌ر ئه‌وه، ده‌بێ ڕێگه‌ى خۆى بگۆڕێ و بكه‌وێته ناو ناوچه و ده‌ڤه‌ره‌كانی عه‌ره‌بی سوننه له هه‌ر دوو ديوى سووريا و عێراقدا كه ئێسته ئه‌‌مريكا و وڵاتانى عه‌ره‌بى وه‌ك ئۆردن و سعوودیا و هه‌ندێ وڵاتى ديكه‌ى كه‌نداو ده‌يانه‌وێ پێشه‌بڕكه له ئێران بگرنه‌وه و، بۆ گرتنه‌وه‌ى دێره‌زوور ئه‌و عاره‌بانه به‌كار بهێنن.
- به‌كورتى هه‌وڵێك هه‌يه، يه‌كه‌مجار ده‌ستى ئێران له‌ناو سووريا و له لوبنان كورت بكرێته‌وه. وێده‌چێ له عێراق تاكتيكى ديكه بگيرێته به‌ر بۆ سنووردانان بۆ نفووزى ئێران له عێراقدا و، ڕه‌نگه هه‌وه‌ڵجار كار له‌سه‌ر ناته‌باييیه ناوخۆييیه‌كانى شيعه‌ى عێراق بكرێ و، پشتیوانى له‌وانه‌يان بكه‌ن كه كه‌متر له گوێ و حه‌مدى خامنه‌يیدان، بۆ نموونه عه‌بادى و سيستانى و هتد.
- ترامپ له‌م ڕۆژانه‌دا گوتى: "ئێران يارى به ئاگر ده‌كا. ئێران نازانێ كه چه‌ند سه‌رۆك ئۆباما له‌گه‌ڵيدا نه‌رمونيان بووه، به‌ڵام من وا نيم." "ئێران له لوبنانه‌وه بگره تا عێراق، تا يه‌مه‌ن پاره و چه‌ك به تيرۆريستان، به‌و ميليشيا و گرووپه سه‌ره‌ڕۆيانه‌ى ديكه ده‌دا و مه‌شقيان پێ ده‌كا كه كاوڵكارى و بێسه‌روبه‌رى له ناوچه‌كه‌دا ده‌نێنه‌وه" و، چه‌ند جارێكيش له‌م ڕۆژانه‌ى ڕۆيى دووپاتى كرده‌وه كه: "ناهێڵين ئێران ببێته خاوه‌نى چه‌كى نوكليارى."
- ئه‌م قسانه‌ى ترامپ، له سعوودیا و هه‌ندێ وڵاتى ديكه‌ى كه‌نداو، له ئيسڕائيل وه‌ڵامى پۆزه‌تيڤ درايه‌وه. له‌سه‌رينى ئه‌مه‌یشه‌وه ترامپ له سعوودیا بايى 380 بليۆن دۆلار گرێبه‌ستى مۆر كردوون كه 110 بليۆنيان بۆ فرۆشتنى چه‌ك و زه‌خيره‌ى جه‌نگه به سعوودیا. هه‌رچه‌ند ڕۆحانى، سه‌رۆككۆمارى ئێران، ئه‌م قسانه‌ى ترامپ به شۆ Show ده‌زانێ كه ده‌يه‌وێ ته‌نيا چه‌ك بفرۆشێ و پاره كۆ بكاته‌وه. له گه‌ڕانه‌وه‌ى ترامپ بۆ ئه‌‌مريكا، شتێكى له‌م بابه‌ته‌ى بۆ ئه‌مريكييه‌كان دركاند كه بليۆنان دۆلارى بۆ هێناونه‌ته‌وه.
- لێ پێش ئه‌و قسانه‌ى ترامپ، له 2ى مايسدا محه‌مه‌دى كوڕى مه‌ليكى سعوودیا گوتى: "ئامانجى ئێمه ئه‌وه‌يه جه‌نگ ببه‌ينه ناو ئێران، نه‌ك جه‌نگ بێته ناو ماڵى ئێمه." هه‌رچه‌ند وه‌ك له سه‌ره‌وه گوتم، هه‌ندێ چاودێر پێيان وايه ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه له نێوان سعوودیا و ئێران ڕوو نادا و، هێشتا سعوودیا جه‌نگى دژى حوسييه‌كانى يه‌مه‌نی پێ يه‌كلا نه‌كراوه‌ته‌وه، ئاسان نييه ڕاسته‌وخۆ به‌ره‌يه‌كى جه‌نگ له‌گه‌ڵ ئێراندا بكاته‌وه. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا، به دوور نازانرێ له چه‌ند سه‌رێكه‌وه هه‌وڵ بدرێ ئێران له فاق بنرێ: هه‌وه‌ڵجار له سووريا و له لوبنان و له يه‌مه‌ن، پاشان له عێراق. بۆ ئه‌مه‌یش، ده‌بێ ئێران به ناوخۆى وڵاته‌كه‌ى خۆيه‌وه سه‌رقاڵ بكرێ.
- له‌و سه‌رقاڵكردنه‌دا، ئه‌‌مريكا ڕۆڵێكى تێدا ده‌گێڕێ، چ ڕاسته‌وخۆ چ ناڕاسته‌وخۆ، له ڕێگه‌ى قۆستنه‌وه‌ى ناكۆكى و ناته‌باييسه جياجياكانى ناو ئێرانه‌وه: له ناكۆكسى مه‌زهه‌بييه‌وه بگره، تا ئيتنى و نه‌ته‌وه‌يى، تا ناته‌بايیى سياسى. وه‌نه‌بێ ئه‌م له‌فاقنانه، به يه‌ك ئامراز بكرێ، به‌ڵكوو ده‌شێ ئامراز و كه‌ناڵى سياسى و دیپلۆماتيك، ئابوورى، سه‌ربازى و موخابه‌راتيش بێ. له‌بيريشمان نه‌چێ سه‌رقاڵكردن، به ماناى ڕووخاندن نايه‌ت.
- له 2ى مانگى مايسدا، ليژنه‌ى پێوه‌ندييه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى "ئه‌نجومه‌نى لۆردان"ى بريتانى ڕاپۆرتێكى بڵاو كرده‌وه و، فه‌سڵێكى ڕاپۆرته‌كه بۆ ئه‌كته‌رى ناده‌وڵه‌تى، يان له ده‌وڵه‌ت كه‌متر (Sub-state actors) ته‌رخان كردووه و به‌دياريكراويش له ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا ئاماژه‌ى بۆ: كورد، بۆ داعش كردووه. ئه‌م دوو ئه‌كته‌ره، وێڕاى كه پێچه‌وانه‌ى يه‌كتر و له جه‌نگێكى قوڕسدان، تا ڕادده‌يه‌ك له گرنگى و جێگيريى سنووره‌كان و سه‌روه‌ريى ده‌وڵه‌تانى ناوچه‌كه‌يان كه‌م كردووه‌ته‌وه و، چ نيگه‌تيڤ (لێره‌دا داعش ده‌گرێته‌وه) و چ پۆزه‌تيڤ (لێره‌دا مه‌به‌ست كورده) سه‌رنجى كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تييان بۆ خۆ ڕاكێشاوه. ئه‌وه‌تا ڕيچارد هاس، كه به‌ڕێوه‌به‌رى ئه‌نجومه‌نێكه بۆ كاروبارى ده‌ره‌كى (Council on Foreign Relations)له ئه‌‌مريكا ده‌ڵێ: "ده‌بێ به‌نه‌رمونیانییه‌وه مامه‌ڵه له‌ته‌ك ئه‌و ئه‌كته‌رانه‌دا بكرێ." له به‌رژه‌وه‌نديى نيشتمانيى ئه‌‌مريكا‌دا نييه چاو له سه‌رجه‌م وڵاتانى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست وه‌ك گشتێك بكا. ده‌بێ خۆمان ساز و ئاماده بكه‌ين كه له‌گه‌ڵ ڕێوشوێن (ته‌رتيبات)ه ديفاكتۆيه‌كانى قه‌واره ديفاكتۆيه‌كاندا هه‌ڵ بكه‌ين و، ئه‌و سنوورانه‌یش به‌هه‌ند وه‌ربگرين كه مه‌رج نييه سنوورى فه‌رمى بن و، ره‌چاوى هه‌موو جۆره‌كانى فيدراڵيزميشدا به‌هه‌ند وه‌ربگرين. ئه‌م قسانه‌ى ڕيچارد هاس له پێڤاژۆيه‌كدا كردوويه‌تى كه زێتر مه‌به‌ستى كورد بووه له ناوچه‌كه‌دا، نه‌ك داعش.
- وه‌ك ده‌زاندرێ، پێشمه‌رگه و شه‌ڕڤانى كورد له جه‌نگى داعش تاقی كرانه‌وه و، به تاكه هێزى به‌كار و ئازاى پياده ده‌زانرێ، كه ده‌كرێ له جه‌نگى تيرۆردا پشتيان پێ ببه‌سترێ و كاريان له‌گه‌ڵدا بكرێ. بێ له‌وه، كورد هيچ گرفتێكيان له‌گه‌ڵ به‌هاكانى جيهانى ئازاددا نييه و، به به‌راورد به ده‌وروپشتى خۆيان ده‌توانن له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه و پێكهاته‌كانى ديكه‌دا هه‌ڵبكه‌ن و ئيسلاميى سياسيى توندڕۆ ڕيشه‌يه‌كى قووڵى له كوردستاندا نييه.
- كورد، گومانی تێدا نییه له ئێران زوڵمێكى زۆرى لێ كراوه و ده‌كرێ. له مێژووى خۆيدا وه‌ك نووسه‌رێكى جووله‌كه ده‌ڵێ، پێش كوردى پارچه‌كانى ديكه هه‌وڵى ده‌وڵه‌تسازى و نه‌ته‌وه‌سازیى داوه و بزاڤێكى له‌سه‌رپێى سياسى- چه‌كداریى هه‌یه. بۆيه به‌دوور نازانرێ له پێڤاژۆى ململانێكانى ناوچه‌كه‌دا، ئه‌‌مريكا و وڵاتانى ديكه‌ى وه‌ك سعوودیا، خۆيان له كوردى ڕۆژهه‌ڵات، به شێوه‌ى جياجيا، نزيك بكه‌نه‌وه. له‌ناو كوردى ڕۆژهه‌ڵاتدا، دوو هێزى سه‌ره‌كى له دواى 1979وه له مه‌يداندا بوون: ديموكرات و كۆمه‌ڵه، كه ئێسته بوونه‌ته دوو ديموكرات و چه‌ند كۆمه‌ڵه‌يه‌ك. له پاڵ ئه‌واندا، وێڕاى چه‌ند حزبێكى ديكه‌ى بچووك، حزبێكى ديكه‌ى "شه‌ڕديته"، كه درێژكراوه‌ى په‌كه‌كه‌يه، به‌ناوى "حزبى ژيانى ئازاد- پژاك" له مه‌يداندا كه‌م و زۆر هه‌يه و، وه‌ك نووسه‌رێكى كوردى ڕۆژهه‌ڵات ده‌ڵێ: "له‌ناو خه‌ڵكى خوينده‌واردا تا ئيلام و كرماشان بوونيان هه‌يه."
- ڕاسته حزبه‌كانى ئه‌م به‌شه‌ى كوردستانيش، هاوئاهه‌نگ نين و پژاكيش به هێزێكى ڕۆژهه‌ڵات نازانن، لێ زۆربه‌يان ده‌يانه‌وێ ئێران ببێته وڵاتێكى ديموكراتيك و، كوردستانيش ببێته هه‌رێمێكى فيدراڵ. زۆربه‌ى حزبه‌كان، به پژاكيشه‌وه، له هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆكايه‌تيى ئێراندا هاوڕا و له‌گه‌ڵ "بايكۆت"ى هه‌ڵبژاردندا بوون. ئه‌مه‌یش زه‌وينه‌ى جۆرێ له لێكنزيكبوونه‌وه‌ى هێناوه‌ته گۆڕێ و هه‌ست به بزاوتێكى له‌م بابه‌ته‌یش ده‌كرێ.
- وه‌نه‌بێ خه‌باتى چه‌كدارى له‌و به‌شه‌ى كوردستاندا به‌ته‌واوى نرابێته لاوه، به‌ڵكوو وه‌ك ده‌بيندرێ جاروبار پێكدادانى چه‌كدارى له‌گه‌ڵ "نيزام"دا ڕووی داوه و ڕوو ده‌دا. ده‌كرێ ئاستى ئه‌و كێشه چه‌كدارييه‌ى ئه‌وێ ناو بنێين: كێشه‌يه‌كى چه‌كداريى ناوخۆى ئاستكه‌م و، ئه‌گه‌رى ئه‌وه‌یش هه‌يه له‌به‌ر ڕۆشنايیى په‌ره‌سه‌ندنه‌كانى ناوچه‌كه‌دا، له هه‌ر ئانوساتێكدا بۆ ئاستێكى ديكه بگۆڕێ. بۆ نموونه، له 26ى مايسدا، لە شەڕ و پێکدادانێكدا لە نێوان هێزە نیزامییەکانی ڕژێم و گرووپێكى نەناسراودا، 2 پاسداری ڕژێم کوژران و 7ى ديكه‌یش بریندار بوون.
- بۆيه و له‌م سه‌ره‌تايه‌وه، به‌دوور نازانرێ ئه‌‌مريكا له كه‌ناڵى جياجياوه هه‌وڵ بدا، يان هه‌وڵى دابێ، هه‌م په‌كه‌كه له ئێران دوور بخاته‌وه و، هه‌م جه‌نگى نێوان په‌كه‌كه- توركيا سڕ بكا. به‌ڵام وێده‌چێ هه‌م توركیا و هه‌م په‌كه‌كه، جارێ ئه‌و ئاماده‌یييه‌يان تێدا نه‌بێ جه‌نگ ڕابگرن و بگه‌ڕێنه‌وه سه‌ر پرۆسه‌ى دانوستاندن. زێتريش، وه‌ك سه‌ير ده‌كرێ توركیا له ئاست ئه‌و هاوپه‌يمانێتييه‌ى كه خه‌ريكه له ناوچه‌كه‌دا به سه‌ركردايه‌تیى سعوودیا- ميسر ساز ده‌بێ بێهه‌ست وخۆى بێده‌نگ كردووه و، دۆسته‌كه‌یشى، واته قه‌ته‌ر، كه‌وتووه‌ته په‌راوێز و جۆرێ له ئاريشه له نێوان قه‌ته‌ر و وڵاته‌كانى ديكه‌دا دروست بووه و جارێكى ديكه قه‌ته‌ر پاش زێتر له 10 ساڵ ڕاگرتنى پرۆژه‌ى هاوبه‌شى گازى سروشتى له‌گه‌ڵ ئێراندا، بڕيارى دا بكه‌وێته‌وه كار. ئايا توركیا، چ ده‌كا؟ ده‌توانێ هه‌م ئێران ڕازى بكا و هه‌م سعوودیا و هه‌م ئه‌‌مريكا و هه‌م ئيسڕائيل و هه‌م ڕووسيا؟
- ئێستا ڕێكخراوى ده‌وڵه‌تى ئيسلامى، به‌ره‌و حه‌ويجه دێته‌وه، به‌ره‌و زنجيره چياى حه‌مرين و ناوچه‌كانى دياله ده‌خشێته‌وه و ئه‌و خه‌ته شيعييه‌ى كه ئێران به‌ته‌مايه له ڕێگه‌يه‌وه بگاته سووريا و لوبنان، ده‌خاته به‌ر هێرش و په‌لامارى خۆى و، گه‌ر بۆى بلوێ پێشمه‌رگه‌یش له‌و ناوچانه‌ى نزيكن له‌و خه‌ته، ده‌رپه‌ڕێنێ. ماوه‌يه‌كيشه وه‌ك ده‌بينين، هێرش دێنێ.
- كێ ده‌ڵێ له قۆناغێكدا، داعش ناپه‌ڕێته‌وه ئه‌وديوى سنوورى ئێران و، له‌مه‌یشدا بمانه‌وێ و نه‌مانه‌وێ خزمه‌ت به نه‌ياره‌كانى ئێسته‌ى ئێران ده‌كا. ئه‌ى ساڵى ڕابردوو به‌ڕێوه‌به‌رى سه‌نته‌رێكى لێكۆڵينه‌وه له ئيسڕائيل نه‌يگوت: "تێكشكاندنى داعش هه‌ڵه‌يه‌كى ستراتيژييه!؟"
- وه‌ك ده‌زانرێ تاق و لۆق كوردى ئه‌وديو خه‌ڵكى سوننه‌مه‌زهه‌بى ئێرانيش له ماوه‌ى ڕابردوودا به‌گه‌ڵ ئه‌و ڕێكخراوه كه‌وتوون و، له جه‌نگيشدا به‌شدار بوون و لێشيان كوژراوه. بۆيه به‌دوور نازانرێ، سوود له پاشماوه‌كانى داعش وه‌ربگيرێ. له‌سه‌رينى ئه‌مه‌وه، ده‌بێ حزبه‌كانى ڕۆژهه‌ڵاتى كوردستان وريا بن و ڕێگه نه‌ده‌ن بۆشاييیه‌ك كه له نێوان نيزامى ئێران و خه‌ڵكى كورد هه‌يه، توخمى توندڕۆى وه‌ك داعش و بابه‌تى ئه‌و، پڕى بكه‌نه‌وه و، ده‌رفه‌تێك بۆ كورد له ڕۆژهه‌ڵات بێته دى، داعش و بابه‌تى داعش له‌بارى ببه‌ن. هه‌رچه‌ند، له كوردستانى ڕۆژهه‌ڵاتدا، نكوڵى له بوونى بزاڤى ئيسلامى سياسى، به‌تايبه‌تى نزيكه ئيخوان ناكرێ، به‌ڵام به به‌راورد به ديموكراته‌كان و كۆمه‌ڵه‌كان و پژاك و ئه‌وانى ديكه‌دا، شتێكى ئه‌وتۆ نييه. له‌وما، نابێ حزبه‌كانى كورد ڕێگه بده‌ن ئيسلاميى سياسيى سوننه‌گه‌راى توندڕۆ جێپێى خۆى بكاته‌وه.
