خستنەڕووی پرس

ڕۆژی ١/٦/٢٠١٧، کۆڕبەندی ئابووریی جیهانی لە سان پێتێرزبورگ ساز کرا و، شاندێکی باڵای حکوومەتی هەرێمی کوردستانیش بە سەرپەرشتیی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، "نێچیرڤان بارزانی"، لەو کۆڕبەندەدا به‌شدار بوون و، گرێبەستێکی گەورەی لە بواری وزە لەگەڵ کۆمپانیای "ڕۆزنه‌فت (Rosneft)"ی ڕووسی واژوو کرد. پرسیاری گرنگ ئەوەیە: ئایە ناوەڕۆکی ئەم گرێبەستە چییە؟ بۆچی ڕووسیا گرێبەستی وا گەورە لەگەڵ هەرێمی کوردستان واژوو دەکات، کاتێک خۆی خاوەنی نەوت و گازێکی زۆرە؟ هه‌روه‌ها گرنگیی ئەم ڕێکكەتننامەیە لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بۆ ڕووسیا و  هەرێمی کوردستان لە چیدایە؟

ناوەڕۆک

کۆڕبەندی سان پێتێرزبورگ، یەکێکە لە گەورەترین کۆڕبەندەکانی ئابووری لە جیهاندا، کە لە ساڵی ١٩٩٧ەوە بەردەوامە و، ساڵانە بە بەشداریی دەستەبژێری سیاسی و ئابووریی جیهان بەڕێوە دەچێت. کۆڕبەندەکە سەکۆیەکە بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی بۆ ڕووسیا؛ بۆیە لە نێوه‌ندی کۆڕبەندی ٢٠١٦دا، ٣٣٢ گرێبەست بە بەهای ١٥ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار واژوو کران. بۆ ئەم ساڵیش، کە (٢١)ه‌مین خولی ئەم کۆڕبەنده‌یە، ١٣٠ وڵاتی جیهان و، ١٢ هەزار کەس لە کۆبوونەوەکەی ئەم جارەی کۆڕبەندی ئابووریی جیهانیی سان پێتێرزبورگ بەشدار بوون. ڕووسیا لەو کۆڕبەندەدا بە بڕی ملیارێك و ٧٠٠ ملیۆن دۆلار گرێبەستی واژوو کرد. هەرێمی کوردستانیش یەکێک بوو لەو لایەنانەی کە گەورەترین ڕێکكەوتنامەی لە بواری وزەدا لە ڕێگەی "ئاشتی هەورامی"، وەزیری سامانە سروشتییەکان، لەگەڵ یەکێک لە گەورەترین کۆمپانیاکانی بواری وزەی ڕووسی، کە ئەویش کۆمپانیای "ڕۆزنەفت"ە، واژوو کرد[i].

ناوەڕۆکی ڕێکكەوتنامەکەی نێوان ڕۆزنەفت و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان

ئه‌نجامدانی ڕێككه‌وتن و گرێبه‌ستی سەرەتایی ڕۆزنه‌فت و هه‌رێمی كوردستان له ‌چوارچێوه‌ی كۆڕبه‌ندی ئابووریی سان پێتێرزبورگدا له‌ نێوان "ئیگۆر سه‌چین"، به‌ڕێوه‌به‌ری جێبه‌جێكاری كۆمپانیای "ڕوزنه‌فت" و "ئاشتی هه‌ورامی"، وه‌زیری سامانه‌ سروشتییه‌كان، بەشێوەیەکی گشتی بۆ مەبەستی وه‌به‌رهێنانە لە ژێرخانی نه‌وت و گازی هه‌رێمی کوردستاندا؛ سەرەتا وەبەرهێنان لە بۆری نەوتی کوردستان دەکات، كه ‌ئێستا توانای گواستنه‌وه‌ی ٧٠٠ هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی ڕۆژانه‌ی هه‌یه و، هەروەها هەوڵ دەدرێت تا كۆتاییی ساڵی ٢٠١٧، هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بگه‌یه‌نرێته‌ یه‌ك ملیۆن به‌رمیل نه‌وت له ‌ڕۆژێكدا. هەروەها ئەم ڕێکكەوتنە بۆ ماوەی ٢٠ ساڵە و، لە بواری بەدواداگەڕان، خزمەتگوزاریی لۆجستی، بیناسازی، بازرگانی و سەرچاوەکانی وزەیە. ئه‌م گرێبه‌سته‌ دوای ئه‌وه‌ هات كه‌ له‌ مانگی ٢ی ئه‌مساڵ له‌ له‌نده‌ن، ڕێككه‌وتنێك له ‌نێوان هه‌رێم و ڕوزنه‌فت بۆ كڕینی نه‌وتی هه‌رێم له‌ ٢٠١٧ تاكوو ٢٠١٩، ئه‌نجام درا. کە به‌پێی ئەو گرێبه‌سته‌، "ڕۆزنەفت" نه‌وتی خاو بۆ ماوەی دوو ساڵ لە هەرێم دەکڕێت، و دەیگوازێتەوە بۆ‌ پاڵاوگه‌كانی خۆی له‌ ئه‌ڵمانیا؛ پاش ئەوەی دەیپاڵێوێت و دووبارە دەینێرێتەوە بازاڕەکانی ئەوروپا بۆ فرۆشتن.

گرنگیی ئەم ڕێکكەتننامەیە لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بۆ ڕووسەکان

ڕووسەکان یەکێکن لە یاریکەرە گەورەکانی بواری وزە لەناو بازاڕی نێودەوڵەتیی وزەدا و، خاوەنی ١٠٤ ملیار بەرمیل یەدەگی نەوتی خاون و، یەدەگی گازی سروشتییان دەگاتە نزیکەی  ١٦٨٠ تریلیۆن کیوبیک فیت (TCF). هێژموون و هێزی ڕووسەکان لەناو بازاڕەکانی وزەدا، تەنیا ناگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕێژە زۆرە نەوت و گازەی کە لە وڵاتەکەیاندا کۆ بۆتەوە، بەڵکوو ڕووسەکان خاوەنی چەندین کۆمپانیا و بازرگانی گەورەن کە لە بوارە جیاجیاکانی وزەدا، لە ڕووی بازرگانی، ئاڵوگۆڕی وزە، وەبەرهێنان و پاڵاوتنی نەوت و گازدا لە سەرانسەری جیهاندا کار دەکەن. دیارترین کۆمپانیاکانیشیان بریتین لە: گازپرۆم (Gazprom)، ڕۆزنەفت (Rosneft)، لوکئۆیڵ (Lukoil)، سۆرگۆستنەفت (Surgutneftegas)، تاتنه‌فت (Tatneft)، ڕووسهایدرۆ (RusHydro) . 

مێژووی کارکردنی کۆمپانیا ڕووسییەکانی بواری وزە لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بۆ ساڵی ٢٠١٣ دەگەڕێتەوە. سەرەتا کۆمپانیای گازپرۆم دوو گرێبەستی جۆری بەرهەمی هاوبەشی (Production Sharing Agreement)[ii] لەگەڵ هەرێمی کوردستان واژوو کرد؛ یەکێکیان لە ساڵی ٢٠١٢ لە ناوچەی شاکەڵ و، ئەوی تریشیان لە ساڵی ٢٠١٣ لە ناوچەی هەڵەبجە. کارکردنی ئەم کۆمپانیایە بە شێوەیەکی لەسەرخۆ تا دوای ساڵی ٢٠١٦ بەردەوام بوو، پاشان بووژانەوەی بەخۆیەوە بینی. بەڵام ئەنجامدانی گرێبەستی حکوومەتی هەرێمی کوردستان له‌ مانگی ٢ی ئه‌مساڵ له‌ له‌نده‌ن لەگەڵ کۆمپانیای "ڕوزنه‌فت" بۆ كڕینی نه‌وتی هه‌رێم له‌ ساڵی ٢٠١٧ تاكو ٢٠١٩، لە ڕووی وزەوە تەکانێکی گەورەی بە پەیوەندییەکانی نێوان حکوومەتی هەرێم و دەوڵەتی ڕووسیا دا.

 سەرەتا ڕووسەکان لە ڕووی ئابوورییەوە، لە ڕێگەی وەبەرهێنان و گواستنەوە و بەبازاڕکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانەوە، قازانجێکی داراییی باش دەکەن. هەروەک لەكاتی مەراسیمی واژووكردنی ڕێككەوتنەكاندا، به‌ڕێوه‌به‌ری جێبه‌جێكاری كۆمپانیای "ڕوزنه‌فت"، "ئیگۆر سەچین" ڕای گەیاند: "كۆمپانیاكە هاوكاریی خۆی لەگەڵ هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی سەرجەم پرۆسەكانی بەرهەمهێناندا فراوانتر دەكات. نەوتی خاو دەنێردرێته‌ پاڵاوگەكانی ڕۆزنەفت لە ئەڵمانیا؛ كە ئەوەیش ئاماژەیەكە بۆ سەركەوتنی ستراتیژیی هەمەجۆركردنی بزنسی ئێمە." هەروەها گوتیشی: "ڕێككەوتنەكان لەژێر چەند هەلومەرجێكدا واژوو كراون كە  قازانجێکی باشی كۆمپانیاكەی تێدایە، چونکە نموونەیەكە بۆ وەبەرهێنانی باش لە ناوچەیەكی گرنكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؛ كە ئەوەیش وا دەكات كۆمپانیاكە جوگرافیای دۆزینەوە و بەرهەمهێنان فراوانتر بكات و، نەوتی خاو بۆ تۆڕی پاڵاوگە گەشەسەندووەكانی "ڕۆزنەفت" دابین بكات و قازانجی سەروەت و سامانە نێودەوڵەتییەكانی کۆمپانیاکە زیاتر دەکات."

هەروەها لە ڕووی سیاسییشه‌وه‌، ڕووسەکان نایانەوێت وا بەئاسانی ناوچە دەوڵەمەندەکانی نەوت و گازی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکەوێتە ژێر دەستی نەیارەکانیان. بۆیە دەیانەوێت لە ڕووی وزەوە هاوسەنگییەکی وا دروست بکەن، کە لە لایەک وڵاتانی ئەوروپی، بێمنەت نەبن لە نەوت و گازی ڕووسی، لە لایەکی تریش جڵەو و هێژموونیی سیاسیی دەوڵەتی ڕووسیا لە ڕێگەی کۆمپانیاکانیانەوە بەبەهێزی بمێنێتەوە.

گرنگیی ئەم ڕێکكەتننامەیە لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بۆ هەرێمی کوردستان

تێهەڵکێشکردنی بابەتە سەربازی و سیاسی و ئابوورییەکان لە کۆڕبەندی ئابووریی سان پێتێرزبورگدا، گرنگییەکی گەورەی بۆ هەرێمی کوردستان هەبوو. سەرەتا ئەگەر لە ڕووە ئابوورییەکەیەوە گرنگیی ئەو گرێبەستە ئابوورییە ڕوون بکەینەوە کە لە کۆڕبەندەکە حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان لەگەڵ کۆمپانیای ڕۆزنەفتی ڕووسی واژووی کرد، ئەوا دەکرێت بەگشتی بیکەین بە  سێ بەشەوە:

یەکەم: بەبازاڕکردن و ناساندنی نەوتی کوردستان

لەناو پیشەسازیی پترۆڵیۆمدا، ناساندنی نەوت و گازی ناوچە نوێیه‌کان، کارێکی قورسە و پێویستیی بە هێز و سەرمایەی کۆمپانیا گەورەکانە. یەکێک لە ئامانجە ئابوورییەکانی ئەو گرێبەستەی لەگەڵ کۆمپانیای ڕۆزنەفت ئەنجام درا، ئەوەیە ئەو کۆمپانیایە لەسەر ئاستی وڵاتانی جیهان، بەتایبەتی ئەوروپا، نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی فرۆشتنی بە کۆمپانیا و بازرگانەکانی جیهان، بە بازاڕە جیاجیاکان دەناسێنێت. هەروەک حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە کاتی واژووکردنی گرێبەستەکە ڕای گه‌یاندبوو، ئه‌و گرێبه‌سته‌ یه‌كه‌م پرۆسه‌ی فرۆشتنی ڕاسته‌وخۆیه‌ به‌ كۆمپانیای گەورە؛ هەروەها كۆمپانیاكه‌ سیسته‌مێكی فراوانی پاڵاوگه‌ی له‌ وڵاتی ئه‌ڵمانیا هه‌یه کە دەتوانێت نەوتەکە بەئاسانی بگەیەنێتە بازاڕە نێودەوڵەتییەکانی وزە‌.

دووەم: دامەزراندن و ڕاکێشانی بۆڕییەکی نوێ بۆ هەرێمی کوردستان

ڕۆزنەفت هەوڵ دەدات لە ڕێگەی وەبەرهێنانەوە بۆڕییەکی نوێ یان بە بەرزکردنەوەی توانای هەناردەکردنی بۆری نەوتی کوردستان، کە لە ئێستادا توانای هەناردەکردنەکەی ٧٠٠ هەزار بەرمیل نەوتە لە ڕۆژێکدا، ڕێژەی هەناردەکرنی نەوتی کوردستان، هەم بەرز بکاتەوە، هەم خێراتری بکات؛ چونکە یەکێک لە پانەکانی لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا بەرزکردنەوەی ڕێژەی هەناردەکردنە بۆ یەک ملیۆن بەرمیل نەوت، تا کۆتاییی ساڵی ٢٠١٧. ئەم بەرزکردنەوەیەیش پێویستیی بە بۆڕییەکی نوێ هەیە کە لە توانایدا بێت گواستنەوەی نەوتی هەناردەکراو زیاد بکات.

سێیەم: بەدواگەڕان و وەبەرهێنانی هایدرۆکاربۆن، بازرگانی و لۆجستی

کۆمپانیای ڕۆزنەفت، هەوڵ دەدات، ئەو پێنج کێڵگەیەی کە حکوومەتی هەرێم بە نیازە بەپێی گرێبەستی جۆری بەرهەمی هاوبەش بیخاتە ژێر دەسەڵاتی کارکردنی؛ سەرەتا بە دوای نەوت و گازدا بگەڕێت و، پاش دۆزینەوەی، وەبەرهێنان لەو کێڵگانەدا بکات.  لە دواتریشدا لە ڕووی بازرگانی و لۆجستییەوە، هاوکاریی کەرتی وزەی کوردستان دەبێت، بەڵام لە ڕووی سیاسییەوە، ئەم گرێبەست و کۆڕبەندە، گرنگییەکەی هیچی کەمتر نەبوو لە لایەنە ئابوورییەکەی؛ چونکە هەمیشە بەرژەوەندییە سیاسییەکان لە قووڵاییی بەرژەوەندییە ئابوورییەکانەوە سەرچاوە دەگرن. بە واتایەکی تر، ڕاستە ڕووسەکان تا ئێستا دۆستێکی ستراتیژیی کوردەکان نەبوونە، بەڵام دوژمنێکی ستراتیژیی کوردەکانیش نەبوونە؛ بەڵکوو دۆستی دوژمنەکانی هەرێمی کوردستان بوون، کە ئەمەیش خاڵە مەترسیدارەکە بووە. بەڵام دەتوانین بڵێین، ئەم جۆرە گرێبەستانە کار دەکاتە سەر کۆی پەیوەندییە ئابووری و سیاسی و تەنانەت کۆمەڵایەتییه‌کانیش. ئەوه‌ی جێگەی ئاماژەپێدانە لە ڕووی سیاسییەوە، ئەوە بوو کە لەو وتارانەی لەناو کۆڕبەندەکەدا پێشکەش کران و پەیوەندیدار بوون بە هەرێمی کوردستانەوە، ئەوە بوو لە لایەک سەرۆکی حکوومەتی هەرێم و شاندی یاوەری لەگەڵ هەر یەکە سەرۆکی ڕووسیا، ڤلادیمیر پووتین و، وەزیری ده‌ره‌وه‌ و وەزیری وزەی ڕووسیا کۆ بوونەوە. بەڵام لە هەمووی گرنگتر وتارەکەی سەرۆکی ڕووسیا، ڤلادیمیر پووتین بوو، کە بە شێوەیەکی ئاشکرا لە بەردەمی ١٢ هەزار بەشداربووی کۆڕبەندەکەدا، ناوی "نێچیرڤان بارزانی"ی هێنا؛ کە بەشێکی ناوهێنانەکە پۆزەتیڤ بوو، کاتێک ناوی "نێچیرڤان بارزانی"ی هێنا و دەستخۆشیی لە خۆی و گەلی کوردستان کرد کە گەورەترین جه‌نگیان دژی گرووپی تیرۆرستیی داعش کردووە.

بەڵام لە لایەکی تریش، جۆرە پشگیرییەکی لە ڕژێمی سووریا و "بەشار ئەسەد" کرد لە ڕێگەی هەرێمی کوردستانەوە، کاتێک گوتی "ئەوە میلیشیا چەکدارەکانن چەکی کیمیایییان بەکار هێناوە" و، بەڕێز "نێچیرڤان بارزانی"ی کرد بە شاهید. خۆی ڕاستە داعش چەکی کیمیاییی دژی پێشمەرگە بەکار هێناوە، لیژنە نێودەوڵەتییەکانیش پشتڕاستیان کردۆتەوە، بەڵام لە سووریایش ڕژێمەکەی بەشار ئەسەدیش چەکی کیمیاییی دژی هاووڵاتییەکانی خۆی و گرووپە ئۆپۆزیسیۆنەکان بەکار هێناوە. هەرچەندە سەرۆکی ڕووسیا گوتی كه‌ "من پشتگیریی بەشار ئەسەد ناکەم چونکە هەڵەی کردووە"، بەڵام لە بەرامبەریشدا گوتی: "لایەنەکانی تریش فریشتە نین."  بەڵام ئەو وشانەی سەرەوە بەو مانایە نایەت ئەم ڕێکكەوتنە نوێیەی حکوومەتی هەرێم و کۆمپانیای ڕۆزنەفتی ڕووسی واژوویان کردووە، سوودی سیاسیی بۆ هەرێمی کوردستان نییە، بەڵکو دوو سوودی گەورە و دیاری دەبێت:

١- دوورکەوتنەوەی هەریمی کوردستان لە مەترسی ململانێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی کەمکردنەوەی گوشار و هێژموونیی ئێرانییەکان لەسەر هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم.

٢- دووبارە لاوازکردنی هێزی ئابووری و سیاسیی حکوومەتی بەغدا و، بەهێزکردنی ئاسایشی وزە و سیاسەتی گشتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە بەرامبەر حکوومەتی ناوەندیی عێراقدا.

دەرەنجام

وزە (نەوت و گاز) بە شادەماری وڵاتانی پیشەسازی دادەنرێت و، گەورەترین کاریگەرییشی لەسەر ئاسایشی ئابووری و سیاسیی وڵاتانی جیهان هەیە. ڕووسیایش وەک وڵاتێکی پیشەسازی و بەرهەمهێنەری وزە، لە لایەک دەیەوێت ئاسایشی وزەی خۆی بەهێز بکات، لە لایەکی تریش هەوڵ دەدات زۆرترین کاریگەریی ئابووری و سیاسیی لەسەر ئەو وڵاتانە هەبێت كه‌ پێویستییان بە نەوت و گاز هەیە، بەتایبەتی وڵاتانی ئەوروپا. بۆیە لە لایەک وزەی وڵاتەکەی خۆی بەکار دەهێنێ بۆ مەبەستی بەرزکردنەوەی داهاتی وڵاتەکەی، لە لایەکی تریش، لە ڕێگەی کۆمپانیا زەبەڵاحەکانی وڵاتەکەیەوە، هەوڵ دەدات هاوسەنگی لە کۆنتڕۆڵکردنی وزەی جیهان دروست بکات، بەتایبەتی وزەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. گرێبەستەکانی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا ڕووسییەکانی بواری وزە، بەتایبەتی کۆمپانیای "ڕۆزنەفت"، سەرەڕای ئەوەی بۆ هەرێمی کوردستان هەنگاوێکی گەورەیە بۆ بەرەوپێشبردنی کەرت و ژێرخانی وزەکەی، لە هەمان کاتیشدا بەهێزکردنی پێگە و ئاسایشی ئابووری و سیاسیی هەرێمی کوردستانی لە ئاییندەدا لێ دەکەوێتەوە؛ ئەگەر لە لایەک بە شێوەیەکی  شافاف و تەندروست مامەڵە لەگەڵ داهاتی ئەو گرێبەستانەدا بکرێت، لە لایەکی تریش مامەڵەیەکی ئابووری و سیاسیی ستراتیژی لەگەڵ وڵاتانی پشت ئەو ڕێکكەوتننامانە بکرێت.