خستنەڕووی پرس

پاش ساڵێک و دوو مانگ سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، "نێچیرڤان بارزانی"، دەرەنجامی شەش مانگی کارەکانی کۆمپانیای Deloitte[i] (دیلۆیت)ی ڕاگەیاند. دیلۆیت کە کۆمپانیایەکی ژمێریاری و وردبینیی جیهانییە، هاوکاریی کۆمەڵێک دەوڵەتی کردووە لەسەر ئاستی جیهان بۆ مەبەستی وردبینیکردنی داهات و چۆنێتیی بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت و گاز، بەتایبەتی لە ڕووی بەرهەمهێنان و دەرهێنان و هەناردەکردن و فرۆشتنەوە. ئەوەی شایەنی باسکردنە، ئەم ڕاپۆرتە دەکرێت لە ڕووی شەفافییەتەوە دوای بڵاوبوونەوەی داتا و زانیاری و ژمارەکانی دواتر هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت، بەڵام ئەوەی جێگەی پرسیارە ئەوەیە، ئایە ئەم ڕاپۆرتە کاریگەریی لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا، بەتایبەتی لە ڕووی چۆنێتیی بەڕێوەبردنی نەوت و گازەوە، دەبێت؟ بەتایبەتی دوای ئەوەی حەیدەر عەبادی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، چەندین ژمارە و زانیاریی سەبارەت بە ڕێژەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان بڵاو کردۆتەوە، کە جیاوازە لەو زانیارییانەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بڵاوی کردوونەتەوە.  

ناوەڕۆک

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان، لە ڕۆژی ٥/١٠/٢٠١٦ ڕێككەوتنێكی لەگەڵ نوێنەری كۆمپانیای دیلۆیت (Deloitte) واژوو كرد ‌و، لەو كاتەوە ئەو كۆمپانیایە وردبینی لە نەوتی هەرێمی كوردستان دەكات. ئێستا سەرۆکی حکوومەتی هەرێم ڕاپۆرتی وردبینیی تایبەت بە شەش مانگی کۆتاییی ساڵی ٢٠١٧ی ئەو کۆمپانیایەی بڵاو کردوەوە؛ ئەمەیش وەک هەوڵێک بۆ دەرخستنی نیازپاکیی حکوومەتی هەرێم بۆ بەجددیوەرگرتنی بابەتی چاکسازی و پرۆسەی شەفافییەتی بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستاندا.

دیارە قسەکردن لەسەر شەفافییەت و چاکسازی لە کەرتی نەوت و گازدا لە ڕووی واقعی ئەکادمییەوە ئاسان نییە، چونکە بابەتی شەفافییەت لە کەرتی وزەدا بابەتێکی تەکنیکی و ئابووری و سیاسیی زۆر ئاڵۆزە و، تەنیا ناتوانین بە دەرکردنی ڕاپۆرتێک بڵێین داتا و زانیارییەکانی تایبەت بە کەرتی وزەی کوردستان سەدا سەد ڕاست و دروست و شەفافن؛ بەتایبەتی لە کاتی ئێستادا کە هەرێمی کوردستان بە هۆی ئەو قەیرانانەی لە ڕووی دارایی و سیاسی و ئاسایشەوە ڕووبەڕووی بۆتەوە، بەتایبەتی لە دوای ڕووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧وە؛ کە ئەو ڕووداوە وای کردووە حکوومەتی هەرێم نەتوانێت لە ڕووی دارایییەوە کەرتە خزمەتگوزارییەکانی بەڕێوە بەرێت، بەتایبەتی لە ڕووی پێدانی مووچەوە. لە بەرامبەردا وەک کاردانەوەیەک، بەشی زۆری حزب و لایەنە سیاسییە کوردییەکان، حکوومەتی هەرێمی کوردستانیان خستۆتە بەردەم دوو هەڵبژاردە: یان گەڕانەوە بۆ بەغدا و چارەسەرکردنی کێشە ئابوورییەکانی هەرێمی کوردستان لە لایەن حکوومەتی ناوەندییەوە، یاخود حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگه‌ی شەفافکردنی داهاتی هەرێمی کوردستان و دەستکردن بە پرۆسەی چاکسازی لە بەڕێوەبردنی سەرجەم کەرتەکاندا، بەتایبەتی لە کەرتی نەوت و گاز، قەیرانە دارایییەکانی ئەم هەرێمە چارەسەر دەکات. بەڵام کێشەی حزبە سیاسییە کوردییەکان ئەوەیە، کە خودی خۆیان تا ئێشتا بەشێک بوون لە دەسەڵاتی حوکمڕانیی ئەم هەرێمە، بەڵام ئێستا کە سێ مانگی ماوە بۆ هەڵبژردن، هەوڵ دەدەن گوشار بخەنە سەر حکوومەتی هەرێم، ئەویش لە ڕێگەی پێشکەشکردنی دەستلەکارکێشانەوەی بەشێک لە وەزیرەکانی حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکانی جاران؛ کە ئەم هەنگاوەیش، زیاتر لە موزایەدەیەکی سیاسی دەچێت.

سەبارەت بە کاریگەریی بڵاوکردنەوەی ڕاپۆرتی کۆمپانیای دیلۆیت لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان حکوومەتی هەرێم و بەغدا، بە ڕای ئێمە ئەم ڕاپۆرتە کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێت لەسەر ئەو پەیوەندییه‌ سیاسی و ئابوورییانه‌، بەتایبەتی لە ڕووی بەڕێوەبردنی نەوت و گازەوە، ئەویش لەبەر چەند هۆکارێکی سەرەکی:

• یەکەم: ئەو کێشانەی لە نێوان هەرێم و بەغدادا سەریان هەڵدابوو، بەتایبەتی لە بابەتی نەوت و گازدا، هەر لە سەرەتاوە پەیوەندیدار نەبووە بە بابەتی شەفافییەتەوە، چونکە تا ئێستایش حکوومەتی بەغدا و وەزارەتی نەوتی عێراقی لە ڕووی شەفافییەتەوە کێشەیەکی گەورەیان هەیە، بە هۆی ئەو گەندەڵییە زۆرەی لە کەرتی نەوت و گازی عێراقدا هەیە. هەر لەبەر ئەم هۆکارەیش بوو لە کۆتاییی ساڵی ٢٠١٧دا عێراق لە ئەندامێتیی ڕێکخراوی دەستپێشخەری شەفافییەت دەرکرا.
• دووەم: حکوومەتی ناوەندیی بەغدا سەرجەم ئەو بڕیارانەی کە ئێستا دژی هەرێمی کوردستان دەریان دەکات، بڕیاری سیاسین نەک یاسایی و دەستووری؛ بەتایبەتی لە دوای ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە، نایەکگرتووییی هێز و لایەنە سیاسییە کوردییەکانی بەهەل وەرگرتووە. بۆیە تا بۆی بکرێت بە لۆژیکی هێز مامەڵە لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەکات نەک لۆژیکی یاسا و دەستوور و دانوستاندن.
• سێیەم: بڕیارەکانی حکوومەت و پەرلەمانی عێراقیش سەبارەت بە نەوت و گاز، زیاتر پەیوەندیدارە بە ڕێکخستنی بەرژەوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتی لە ڕێگرتن لە کارکردنی کۆمپانیای کار لە کێڵگەکانی هاڤانا و بای حەسەن لە کەرکووک. چونکە ئەگەر پەرلەمانی عێراقی بیویستایە ئەو کێشانە بەیاسایی و دەستووری چارەسەر بکات، دەیتوانی لەسەر بنەمای ماددەکانی (١١١، ١١٢، ١١٤، ١١٥،١٢٨)ی دەستووری عێراقی ساڵی ٢٠٠٥ و، بە لەبەرچاوگرتنی ماددەی ١٤٠ی یاسای نەوت و گاز دەری بکات، نەک پەرلەمانی عێراق لە هەنگاوێکی نادەستووریدا بڕیار بدات کارکردنی کۆمپانیایەکی کەرتی تایبەتی وەک کۆمپانیای کار گرووپ، لە کەرکووک ڕابگیرێت، لە کاتێکدا ئەم کۆمپانیایە لە دوای ١٦ ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧ەوە کارەکانی لە کێڵگەکانی پارێزگای کەرکووک ڕاوەستاوە[ii].

 کۆبەند 

سوودوەرگرتن لە توانای کەسانی پسپۆر و ئەو ڕێکخراو و کۆمپانیایانەی لە بواری نەوت و گازدا پاڵپشتیی شەفافییەت و چاکسازی دەکەن، کارێکی پێویستە. دیارترین ڕێکخراوی جیهانی کە لە بواری شەفافییەت و چاکسازی لە بواری نەوت و گازدا کار دەکات، بریتییە لە: "ڕێکخراوی دەستپێشخەری شەفافییەت بۆ پیشەسازییە دەرهاتووەکان (EITI)، هه‌روه‌ها کۆمپانیا گەورەکانی وردبینیکردن  لە نموونەی Deloitte؛ کە ئەگەر ئەو ڕێکخراو و کۆمپانیایانە بۆ ماوەیەکی درێژخایەن بە شێوەیەکی پراکتیکی کار بکەن، ئەنجامی باشیان دەبێت. بەڵام نابێت لەبیرمان بچێت، پێش کاری ئەو کۆمپانیا و ڕێکخراوانە، چەندین هەنگاوی سیاسی و ئابووری هەن، کە دەبێت حکوومەتەکان کاری لەسەر بکەن ئه‌وجا بابەتی شەفافییەت و چاکسازی دەرەنجامی دەبێت لەوانە: بوونی شەفافییەتی سیاسی، بوونی دامەزراوەی پێویست بۆ بەڕێوەبردنی نەوت و گاز، دابەشکردنی بەرپرسیارێتی.

سەبارەت بە کاریگەریی ڕاپۆرتی کۆمپانیای دیلۆیت لەسەر پەیوەندیی نێوان حکوومەتی هەرێم و بەغدا، بەتایبەتی لە بواری دارایی و نەوت و گازدا، پێمان وا نییە ئەو ڕاپۆرتە کاریگەریی ئەوتۆی هەبێت، چونکە بڕیارەکانی حکوومەتی بەغدا بەرامبەر هەرێمی کوردستان بڕیاری سیاسین نەک یاسایی و، سەرەتای سەرهەڵدانی کێشەکانی نێوان حکوومەتی هەرێم و بەغدا سەبارەت بە چۆنێتیی بەڕێوەبردنی نەوت و گاز، پەیوەندیدار نەبووە بە بابەتی شافافییەتەوە بەڵكوو کێشەی سەرەکی، پەیوەندیدار بووە بە دوو بابەتی سەرەکییەوە: یەکەم، جۆری ئەو گرێبەستانەی کە حکوومەتی هەرێمی کوردستان واژووی کردووە، کە گربەستی بەرهەمی هاوبەشە بەبێ گەڕانەوە بۆ بەغدا؛ دووەم، بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی بەبێ ڕەزامەندیی حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا.

بۆیە ئەگەر حکوومەتی بەغدا دەیەوێت چارەسەری گونجاو بۆ کێشەی نەوت و گاز لە نێوان خۆی و هەرێمی کوردستان بدۆزێتەوە، ئەوا دەبێت لە ڕێگەی دانوستان و دەرکردنی یاسایەکی گونجاوەوە بێت بۆ چۆنێتیی بەڕێوەبردنی نەوت و گاز  لە عێراق، بۆ ئەوەی لەو ڕێگەیەوە کێشەی نێوان خۆی و هەرێمی کوردستان چارەسەر بکات، نەک سەرۆکوەزیرانی عێراق هەر ڕۆژێك بە لێدوانێک لە ڕێگەی میدیاکانەوە داتا و زانیاری لەسەر کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان بڵاو بکاتەوە؛ کە دەتوانین بڵێین ئەو کارەی حەیدەر عەبادی دەیکات، زیاتر لە پرۆپاگەندەیەکی سیاسیی هەڵبژاردنەکان دەچێت، نەک هەوڵدان بۆ چارەسەری کێشەی نێوان هەرێم و بەغدا.