خستنەڕووی پرس

لە ئێستادا کاری نێچیرڤان بارزانی، وەک سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، زۆر قورستر و هەستیارتر بووە، بەتایبەتی پاش گواستنەوەی بەشێک لە دەسەڵاتەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ نێچیرڤان بارزانی لە لایەک و، ڕاگەیاندنی پشتگیریی فەرمیی ئەمریکا و وڵاتانی ڕۆژاوا بۆ خۆی و جێگرەکەی لە لایەکی تر. ئەگەریش بە هەموو لایەک هاوکاریی نێچیرڤان بارزانی و حکوومەتەکەی نەکرێت، ئەوە تەنیا نێچیرڤان بارزانی نییە وەک سەرۆکی حکوومەت شکست دێنێت، بەڵکوو سەرجەم دانیشووانی هەرێمی کوردستانیش زەره‌رمەند دەبن.  

واتا ئەگەر پێشتر نێچیرڤان بارزانی وەک سەرۆکی حکوومەت بەشێک لە ململانێ ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان ڕووبەڕووی دەبوونەوە، ئەوا لە کاتی ئێستادا بەشی هەرە زۆری ئەو ململانێ ناوخۆیی و دەرەکییانە، چ لە ڕووی سیاسییەوە بێت یان ئابووری، بە ئاراستەی سەرۆکی حکوومەت پلانیان بۆ دادەڕێژرێت. پاش گواستنەوەی دەسەڵاتەکان و  ڕاگەیاندراوەکانی وڵاتانی ڕۆژاوایش سەبارەت بە پشتگیریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە ئێستا قۆناغێکی نوێ هاتۆتە ئاراوە و حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتیی نێچیرڤان بارزانی و جێگرەکەی، قوباد تاڵەبانی، کەوتۆتە ژێر تاقیکردنەوەیەکی زۆر قورسەوە کە پێویستی بە پلان و ستراتیژییه‌تێکی نوێ هەیە بۆ گواستنەوەی هەرێمی کوردستان لەم بارودۆخە نائارامە بۆ قۆناغێکی ئارامتر. باشترین بژاردەیش لەم کاتەدا، بەکارخستنی "ستراتیژییەتی باڵای زیرەک"ە لە کارەکانی نێچیرڤان بارزانیدا.

ناوەڕۆک

بە درێژاییی ماوەی دامەزراندنی حکوومەتی بنکەفراوان، سەرۆکی حکوومەت ڕووبەڕووی کۆمەڵێک تاقیکردنەوە بۆتەوە؛ لە قەیرانی دارایییەوە بگرە تا ململانێ سیاسی و نێودەوڵەتییەکان لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات. هەرچەندە ململانێ ناوخۆیییەکانی ناو هەرێمی کوردستان ڕێگرییەکی گەورەی بۆ کارەکانی حکوومەت دروست کردووە، بەڵام نێچیرڤان بارزانی هەوڵی داوە هەتا لە توانای سنووری دەسەڵاتی ئەودا بێت، بەرپرسیارێتییه‌ سیاسی و ئابوورییەکان هەڵبگرێت، بەبێ ئەوەی ئەو ڕەخنە توندوتیژ و ململانێ حزبییانە ڕێگریی لێ بکات، کە لە لایەن سەرجەم حزبەکانەوە ئاراستەی دەکرێن. ئەمەیش بەو مانایە نایەت کە بڵێین نێچیرڤان بارزانی لە چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی کە دوچاری هەرێمی کوردستان بوونەتەوە سەرکەوتوو بووە، چونکە ئەو کێشانە تەنیا لە توانا و دەسەڵاتی سەرۆکی حکوومەتدا نین، بەڵام هیچ نەبێت نەیهێشتووە حکوومەتی هەرێم تووشی داڕووخانی یەکجارەکیی سیاسی و ئابووری ببێتەوە، کە بە پلان بەشێک لە هێزە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان هەوڵی بۆ دەدەن، بەتایبەتی لە لایەن ئێران و عێراقی عەرەبییەوە. بێ گومان ئەمە بەو مانایە نایە کە هیچ کەس و لایەنێک پاڵپشتیی نێچیرڤان بارزانییان نەکردووە لە کارەکانیدا، بەڵکوو چەندین هێز و کەسایەتیی ناوخۆ و دەرەکی هاوکاری بوونە، تا نەهێڵن ئەم حکوومەت و هەرێمە بەرەو داڕووخان و داگیرکاریی یەکجارەکی بڕوات.

بەڵام پرسیاری جددی لە ئێستادا ئەوەیە: پاش ئەوەی کۆمەڵێک لە وڵاتانی جیهانی، پشتگیریی خۆیان بۆ سەرۆکی حکوومەت و جێگرەکەی دووپات کردەوە، کۆمەڵێک بەرپرسیارێتیی سەرۆکی هەرێم گوازرانه‌وە بۆ سەرۆکی حکوومەت، ئایە ئەرکی نێچیرڤان بارزانی چییە و چۆن دەتوانێت سوود لە ستراتیژییەتی باڵای زیرەک وەربگرێت، تا بتوانێت هەرێمی کورستان لەم قۆناغە ناهەموارە پڕ لە کێشە ئابووری و سیاسییە، بگوازێتەوە بۆ قۆناغێکی ئارامتر؟ سەرەتا سێ ستراتیژییەت زۆر گرنگن کە پێویستە سەرۆکی حکوومەت بەجددی کاریان لەسەر بکات و ستافی تایبەتیان لە ڕووی سیاسی و یاسایی و ئابووری و تەکنیکییەوە بۆ پێک بهێنێت، ئەوانیش بریتین لە:

یەکەم: ستراتیژییەتی باڵای زیرەک: کە بریتییە لە پلانی دەوڵەت بۆ خۆلادان لە بەکارهێنانی هیزی ڕەق کە "جەنگ"ه‌، چونکە جەنگ جگە لە ماڵوێرانی  و ڕق و ڕووخاندنی سەرجەم بوارەکانی ئابووری و سیاسی  و دەروونیی کۆمەڵگە هیچی تری لێ ناکەوێتەوە[i]. هەروەها دوورخستنەوەی میدیاکانە بە "بیستراو"، "بینراو" و "نووسراو"ەوە لە بەکارهێنانی دەستەواژەی توند و قووڵکردنەوەی ململانێ ناوخۆیی و دەرەکییەکان.

دووەم: ستراتیژیی باڵا: زۆر جار هاوشێوەی ستراتیژیی نەتەوەیییە؛ وەک "کریستۆفەر لاین"[ii] دەڵێت: "ئەو پرۆسەیەیە کە دەوڵەت بۆ گونجاندنی ئامانج و ئامرازەکان لە پێناوی دابینکردنی ئاسایش بۆ دەوڵەت و  ئەو گەلەی تیایدا دەژی، ئەنجامی دەدات."  

سێیەم: ستراتیژییەتی ئاسایشی نەتەوەیی: چوارچێوەیەکی کارکردنی دەوڵەتە، سەرەتا بۆ دابینکردنی پێداویستییە ئابووری و سیاسی و ئاسایشی و کۆمەڵایەتییەکانی هاووڵاتیان، پاشان بەکارهێنانی ئەو هێز و پێداویستییانە لە ئاستی ناوخۆ و دەرەوەدا بۆ پاراستن و بەدیهێنانی ئامانجە باڵاکانی دەوڵەت.

کارکردن لەسەر ئەو سێ ستراتیژییەتە و سوودوەرگرتن لێیان کارێکی ئاسان نییە، بەتایبەتی ستراتیژییەتی باڵای زیرەک، بەڵام لە ئێستادا بۆ حکوومەتی هەرێمی کوردستان زۆر گرنگە ئەگەر بە شێوەیەکی سەرەتاییش بێت کاریان لەسەر بکات، چونکە دەبێتە خاڵی سەرەتا بۆ کەمبوونەوەی گوشارە سیاسی و ئابووری و سەربازییەکان لەسەر هەرێمی کوردستان و؛ لەو ڕێگەیەیشەوە دەتوانرێت کەشێکی گونجاو بۆ گفتوگۆکان لەگەڵ حکوومەتی بەغدا فەراهەم بکرێت. ئەمەیش سەرەتا بەوە دەکرێت کە سەرجەم لایەنە سیاسییەکان هاوکار بن بۆ سەرخستنی ئەم حکوومەتە، بەتایبەتی لە ململانێکانی لەگەڵ حکوومەتی بەغدادا. لە بەرامبەریشدا حکوومەتی هەرێم، دەبێت کەسانی شیاو لە شوێنی شایستە دابنێت و، لە ڕووی شەفافییەتی دارایی و ئابوورییەوە گۆڕانکاری لە بەرنامەکانی و ستافەکانی خۆیدا ئەنجام بدات.

نێچیرڤان بارزانی و ستراتیژییەتی باڵای زیرەک:

سەرەتا کارەکانی سەرۆکی حکوومەت لەم بارودۆخەدا، دەبێت دوورخستنەوەی هەرێمی کوردستان بێت لە جەنگی ناوخۆ و دەرەکی. واتە سەرەڕای ئەو ڕووداوانەی کە ڕوویان دا لە دوای لەدەستدانی پارێزگه‌ی کەرکووکەوە لە ١٦ی ئۆکتۆبەردا لە لایەک و، سەرجەم ئەو ململانێ ناتەندروستانەی لە ئاستی ناوخۆ و دەرەکی (عێراقی عەرەبی) بەرامبەر هەرێمی کوردستان گرتوویەتییە بەر، بەڵام دەبێت سەرۆکی حکوومەت بزانێت، بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخە سیاسییەکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و گۆڕانکارییە نێودەوڵەتییەکان، دوورکەوتنەوە لە جەنگ لە ئێستادا باشترین بژاردەیە. واتا چیتر نابێت هێزی پێشمەرگە بەشداری لە هیچ جەنگێکدا بکات، تا ئەو کاتەی هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان خۆیان ڕاستەخۆ لە دروستکردنی گۆڕانکارییەکاندا بەشدار نەبن، بەتایبەتی بەرامبەر ئێران.

لە ئاستی ململانێ ئابووری و سیاسییەکانیشدا، بەتایبەتی لە بواری نەوتدا، دووبارە سەرۆکی حکوومەت پێویستی بە گرێدان و بەکارهێنانی هەر دوو ستراتیژییەتی باڵا و ستراتیژییەتی باڵای زیرەک هەیە. واتا ڕاستە دەبێت زمانی گفتوگۆ و دوورکەوتنەوە لە جه‌نگ، بکرێت بە خاڵی سەرەکیی کارەکان، بەتایبەتی لە مامەڵەکردن لەگەڵ حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا، بەڵام ئەوە بەو مانایە نایەت کە سازش لەسەر ئامانجە باڵاکانی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان بکرێت، بەتایبەتی لە ڕووی جێبەجێکردنی ماددەکانی دەستووری عێراقەوە. بۆیە لێرەدا حکوومەتی هەرێمی کوردستان، دەبێت بە شێوەیەکی پراکتیکی کار لەسەر هەر دوو ستراتیژییەتی باڵا و ئاسایشی نەتەوەیی بکات. هەوڵیش بدات پێداویستییە سیاسی و ئابوورییەکانی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان، بکات بە خاڵی یەکلاکەرەوه‌ بۆ بەردەوامبوونی پەیوەندییه‌کانی حکوومەتی هەرێم لەگەڵ حکوومەتی بەغدا. ئەمەیش بەو مانایە نایەت کە جەنگ نابێتە  یەکێک لە بژاردەکانی حکوومەتی هەرێم بەرامبەر بەغدا، چونکە ئەگەر عێراقی عەرەبی بەزۆر هەوڵی سەپاندنی هێزی دا، یان هیچ دەرچەیەکی ئاشتی و گفتوگۆکردن بۆ حکوومەتی هەرێمی کوردستان نەمایەوە، ئەوا پاش ماوەیەک یەکێک لە سیناریۆکانی حکوومەتی هەرێم، دەبێت بەکارهێنانی هێزی ڕەق بێت بەرامبەر بە نەیارەکانی.

 لە ڕووی سیاسەتی وزەیشه‌وه‌، ستراتیژییەتی باڵای زیرەک ڕێگەمان پیشان دەدات کە حکوومەتی هەرێم لە پاڵ دابینکردنی بوودجەی هەرێمی کوردستان، بە هەر شێوازێک بێت دەبێت کار بکات بۆ ئەوەی لە کاتی ڕێکكەوتن لەگەڵ حکوومەتی بەغدادا، زامنی دانەوەی شایستە دارایییەکانی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی بواری وزە بخاتە ئەستۆی حکوومەتی عێراقی. بەتایبەتیش، دەبێت جێگەی ئەو شایستە دارایییانە لە خەرجی سیادیی حکوومەتی عێراقی بکاتەوە، یاخود بەشێک لەو نەوتەی کە لە هەرێمی کوردستاندا هه‌یە، دەبێت لە لایەن حکوومەتی هەرێمی کوردستانەوە بفرۆشرێت تا حکوومەتی هەرێم بتوانێت ڕاستەوخۆ شایستە دارایییەکانی کۆمپانیاکانی نەوت و گاز دابین بکات.

دەرەنجام

سیاسەتکردن پڕیه‌تی لە شکست و سەرکەوتن، بۆیە لە ئێستادا هاوکاریکردنی نێچیرڤان بارزانی بەو مانایە نایەت کە کوردستانیان وازیان لە دەرەنجامەکانی ڕیفراندۆم و مافی سەربەخۆبوون هێناوە، بەڵکوو پێشخستن و دواخستنی ئامانج و کارە سیاسییەکان بەپێی بارودۆخەکان، یەکێکە لە خاڵه‌ سەرکەوتووەکانی بیرکردنەوەی ستراتیژی. گرنگترین کاریش لەم قۆناغەدا، لە لایەک پاراستنی ئەوەیە کە لە هەرێمی کوردستان ماوە، لە لایەکی تریش ڕێکخستنەوەی هیزە کوردستانییەکان و باشترکردنی دارایی و ئابووریی خەڵکی کوردستانە. ئەمەیش بە بەکارهێنانی ستراتیژییەتی باڵای زیرەک دەبێت لە لایەن نێچیرڤان بارزانییەوە؛ كه‌ ئەمەیش بە هاوکاریی سەرجەم لایەنەکان و کەسە پسپۆر و لێهاتووەکان دەبێت لە بوارە جیاجیاکاندا، بەتایبەتی لە ڕووی سیاسی و ئابووری و یاسایییەوە. واتا لە ئێستادا نێچیرڤان بارزانی دەبێت ستراتیژییەتی باڵای زیرەک بخاتە خزمەت ئامانجە باڵاکەی هەرێمی کوردستانەوە، کە لە ئێستادا مانەوەیە؛ دواتر دەربازکردنی باشووری کوردستانە لەو بارودۆخە سیاسی و ئابوورییە ناهەموارەی تێی کەوتووە، بەتایبەتی لە دوای ڕووداوی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە، کە کەرکووکە و، دووبارە کەوتەوە ژێر هێژموونیی سیاسی و کارگێڕی و داراییی حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا. هەرچەندە بەکارهێنانی ئەو ستراتیژییەتانەیش لەگەڵ حکوومەتی عێراقی عەرەبی ئەگەر سەرکەوتوویش بێت، ماوەیەکی دوورودرێژ ناخایەنێت، بەڵام بۆ دەربازکردنی هەرێمی کوردستان، دەبێت هەموو لایەک هاوکاری سەرۆکی حکوومەت بن نەک ببنە ڕێگر لە بەردەم هەوڵەکانی، چونکە لە ئاکامدا ئەگەر حکوومەتی هەرێم لە هێورکردنەوەی ئەو ململانێ سیاسی و ئابوورییەی کە لە نێوان هەولێر و بەغدادا هەیە سەرکەوتوو نەبێت، ئەوا زەرەرمەندی یەکەم لەم قۆناغەدا دانیشتووانی هەرێمی کوردستان دەبن.