هاوكێشه‌يه‌كى ئاڵۆز

ئادارى 2016، له‌ وتارێكدا كه‌ له‌ ڕۆژنامه‌ى "هه‌وڵێر" بڵاو كرايه‌وه‌ گوتبووم: "ئاسان نییە بەرى‌ ڕووداوەکانى ئەم دەڤەرە، عێراق و سووریا، ببینرێ کە بەرەو چ ئاقارێک مل دەنێن. کورد لەو نێوەدا چییان پێ دەبڕێ، یان چ زەرەر دەکەن." هه‌روا گوتبووم، له‌به‌ر چی؟ چونكه‌ "لەم ناوچەیەدا، ئەکتەرەکان زۆرن: ئەکتەرى نێودەوڵەتى (بەتایبەتى‌ڕووس، ئەمریکا و یەکێتیى ئەوروپى)، ئەکتەرى هەرێمایەتى (ئێران، تورکیا، سعوودیا، ئیسڕائیل]، ئەکتەرى ناوخۆ و لۆکاڵ (ئەگەر بە نموونە سووریا وەربگرین، 96- 97 گرووپ و دەستەى ئۆپۆزیسیۆن هەن)... ئەو سێ ئه‌کتەرە، تەواو لێکدابڕاو نین؛ لینکەکانى نێوانیان زۆر تێکچڕژاون و بەسەر دوو بەرەو تەوەرەدا دابەش نەبوون وەک هەندێ کەس ئیدعاى دەکەن. لە کارلێک و ململانێى نێوان ئەو حەمکە ئەکتەرەدا، بارى ناوچەکە بە لایەکدا دەکەوێ."

ئه‌و تێڕوانينه‌ى من‌ له‌وه‌ سه‌رچاوه‌ى گرتووه،‌ كه‌ سياسه‌ت‌ ڕه‌ش يان سپى نييه‌‌. به‌تايبه‌تى بۆ كورد سياسه‌ت شه‌قامه‌ڕێيه‌كى‌ ڕاسته‌و‌ڕاست نييه‌. پێچاوپێچى زۆره‌. لێ له‌ هه‌وه‌ڵ‌ ڕۆژى شه‌ڕى عه‌فرينه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێ، كه‌ ئه‌وه‌ى له‌ عه‌فرين ده‌گوزه‌رێ، پرسێكى زۆر ئاڵۆزه‌.

ململانێى ئه‌مريكا ‌و‌ ڕووسيا‌

وه‌ك دياره‌‌ ڕووسيا‌ و ئه‌مريكا‌ له‌ سووريا‌ ململانێيه‌كى تونديان له‌ نێواندا هه‌يه. به ‌قسه‌ى‌ ڕيچارد هاس بێ، له ‌نێوان ئه‌و دوو وڵاته‌دا، وێوه‌تر له‌ جه‌نگێكى سارد هه‌يه‌.^(١)بۆ؟ له‌‌ ڕواڵه‌تدا هه‌ر يه‌كه‌يان ده‌يه‌وێ پرۆژه‌ى ئه‌وى ديكه‌ له‌ ناوچه‌كدا فه‌شه‌ل پێ بهێنێ.‌‌ ڕووسيا‌ ده‌يه‌وێ وه‌ك "زلهێز"ێك بێته‌وه‌ ‌ناوچه‌ى‌ ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و نفووزێك په‌يدا بكاته‌وه‌ و كاريگه‌رى له‌سه‌ر‌ ڕووداوه‌كان دابنێ.‌ ڕووسيا‌ له‌ كۆتايیى ئه‌يلوولى 2015ه‌وه‌، به‌ قازانجى ئه‌سه‌د، ده‌ستوه‌ردانی سه‌ربازيى له‌ قه‌يرانى سووريا‌دا كردووه‌. له‌‌ ڕووى سياسيیشه‌وه‌، به‌ به‌شداريپێكردنى ئێران و توركيا‌ وه‌ك دوو ئه‌كته‌رى هه‌رێمايه‌تى كه‌ كاريگه‌رييان به‌سه‌ر قه‌يرانى سووريا‌وه‌ هه‌بووه‌ و هه‌يه‌، هه‌وڵى خۆى به‌گه‌ڕ خستووه و، توانيويه‌‌تی ڕێگه‌ى پرۆسه‌ى ئاستانا و سوتچى، وه‌ك ئه‌ڵته‌رناتيڤيكى دانوستانه‌كانى جنێڤ، هه‌م حكوومه‌تى سووريا‌ و به‌شێ له‌ ئۆپۆزيسيۆنى سووريا له‌سه‌ر يه‌ك مێز‌ كۆ بكاته‌وه‌ و (4) ناوچه‌ى كه‌مكردنه‌وه‌ى توندوتيژى له‌ گه‌ڕى چواره‌مى پرۆسه‌ى ئاستانا (ئايارى 2017) له‌ سووريا‌ پێك بهێنێ.

بێ له‌وه‌‌ ڕووسيا‌، هه‌ميشه‌ ئه‌وه‌ى دووپات ده‌كرده‌وه‌ كه‌ ده‌بێ كورد له‌ پرۆسه‌ى چاره‌سه‌ريى قه‌يرانى سووريا‌دا به‌شدارييان پێ بكرێ.‌ ڕووسيا‌ يه‌كێ بووه‌ له‌و وڵاتانه‌ى‌ڕێگه‌ى به‌ په‌يه‌ده‌ (PYD) داوه‌ نوێنه‌رايه‌تى له‌ مۆسكۆ بكاته‌وه‌ و، له‌ هه‌ندێ وێستگه‌ى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى داعشيشدا، باروبووى سه‌ربازيى شه‌ڕڤانان بكا.  هه‌روا‌ ڕووسيا‌ له‌و وڵاتانه‌ بووه‌ كه‌ باسى له‌ ده‌ستوورێكى نوێ بۆ سووريا‌ كردووه،‌ كه‌ جۆرێ له‌ لامه‌ركه‌زييه‌تى سياسى بۆ كوردان دابين بكا.

هه‌رچى ئه‌مريكا‌يه‌، چ ناڕاسته‌وخۆ و چ‌ ڕاسته‌وخۆ ده‌ستێكى له‌ قه‌يرانى سووريا‌دا هه‌بووه ‌و هه‌يه‌. ناڕاسته‌وخۆ له‌‌ ڕێگه‌ى مه‌شق و‌ ڕاهێنان و چه‌ك و پاره‌دان به‌ لايه‌نه‌ به‌ناو ميانڕۆ‌كانى ئۆپۆزيسيۆن و،‌ ڕاسته‌وخۆیش له‌‌ ڕێگه‌ى خۆدامه‌زراندن و جێگيركردنى 1000- 2000 پسپۆرى مه‌ده‌نى و سه‌ربازى، چ له‌‌ ڕۆژاواى كوردستان و چ له‌ بنكه‌ى "ته‌نه‌ف"، له ‌به‌رى‌ ڕۆژاواى‌ ڕووبارى فورات و له‌ نزيك خاڵى پێكگه‌يشتنى سنووره‌كانى سووريا‌-عێراق- ئورد‌ن؛ ئه‌وه‌ بێ له‌ دامه‌زراندنى زێتر له 20‌ بنكه‌ و باره‌گا و فڕۆكه‌خانه‌ له‌و ناوچانه‌دا و، هه‌وڵدان بۆ پێكهێنانى هێزێكى (30000) كه‌سى به ‌ناوى پاراستنى سنوور له‌ باكوورى سووريا‌دا كه‌ كاردانه‌وه‌ى جياجياى به ‌دواى خۆيدا هێنا.

په‌يه‌ده‌/يه‌په‌گه‌/يه‌په‌ژه‌/ هێزه‌كانى سووريا‌ى ديموكرات (SDF)

وه‌ك ده‌زانرێ لە ماوەى کشانەوە، یان وەدەرنانى هێزە چه‌كداره‌كانى سووریا لە چەند ناوچەیەکى زۆرینە کوردنشیندا، تا کانوونى دووەمى 2013، جۆرێ لە "بۆشاییى ئەمنى و ئیدارى" لەو ناوچانەدا هەبووە (معهد واشنطن، اكراد سوريا يتحدون ضد الاسد، لكن ليس مع المعارضة، 31 تموز 2012). لێ پەیەدە بە دەرفەتى زانى و، یەکتەرەفە و یەکەم جار "خۆبەڕێوەبەرى"ی لە ناوچەى جەزیرە‌ ڕاگەیاند و، پاشان لە کۆبانێ و عەفرین کە بە "سێ کانتۆنەکە" ناسراون.

هەر دوو کانتۆنى جزیرە و کۆبانێ، پاش گرتنەوەى گرێ سپى، (16ى حوزەیرانی 2015) و وەدەرنانى داعش، توخوبیان کەوتەوە سەر یەک... بەڵام کانتۆنى عەفرین، دەوروبەرى 100 کیلۆمەترێک لە کۆبانێوە دوورە و ناوبڕەیەک له ‌نێوان هه‌ر دوو كانتۆنى كۆبانێ و عه‌فريندا هه‌بوو كه‌ به‌ده‌ست داعشه‌وه‌ بوو. له‌ سه‌ره‌تاكانى 2016دا، شارۆچكه‌ى ته‌ل‌ ڕه‌فعه‌ت و فڕۆكه‌خانه‌ى مينگ، كه‌وتنه‌ ده‌ست SDF. له‌ ماوه‌ى نێوان كۆتايیى ئايارى 2016 تا سه‌ره‌تاى ئابى 2016، یەپەگە و هێزەکانى سووریاى دیموکرات (SDF)، هەندێ پێشرەوییان لەو مابێنەدا كرد؛ گونده‌واره‌كان و شارۆچكه‌ى "مينبج"يشيان له‌ به‌رى‌ ڕۆژاواى‌ ڕووبارى فوراتدا گرت. به‌مه‌یش ورده‌ ورده‌ ئه‌گه‌رى كردنه‌وه‌ى كۆريدۆرێك له‌ نێوان هه‌ر دوو كانتۆنى ناوبراودا هاتبووه‌ پێشه‌وه‌.

به‌ڵام وێده‌چێ ئه‌مريكييه‌كان له‌گه‌ڵ پێشڕه‌ويى‌ شه‌ڕڤاناندا به ‌ئاراسته‌ى‌ ڕۆژاوا و به‌ستنه‌وه‌ى هه‌ر دوو كانتۆنه‌كه‌ نه‌بووبن و، به‌ناچارى هێزه‌كانى سووريا‌ى ديموكرات‌ڕوويان به‌ ئاراسته‌ى باشوور وه‌رگێڕا و كه‌وتنه‌ پاككردنه‌وه‌ى ناوچه‌كانى ديكه‌ له‌ داعش. ئه‌وه ‌بوو له‌ سه‌ره‌تاى ئايارى 2017دا شارۆچكه‌ى "ته‌به‌قه‌"يان گرت و، له‌ 20ى 10ى 2017یشدا،‌ ڕزگاركردنى پايته‌ختى داعش،‌ "ڕه‌ققه‌"يان‌ ڕاگه‌ياند. به‌كورتى ئێسته‌، پاش گرتنى به‌رى باكوورى‌ ڕووبارى فورات، هه‌ندێ پانتايیى كه‌م نه‌بێ له‌سه‌ر سنوورى عێراق-سووريا‌ به‌ ديوى سووريا‌دا، ده‌نا ته‌واوى ناوچه‌كانى‌ ڕۆژهه‌ڵات و باكوورى‌ ڕووبارى فورات كه‌وتوونه‌ته‌ ده‌ست SDFه‌وه‌، كه‌ به‌سه‌ريه‌كه‌وه‌ له ‌ته‌ك ناوچه‌ى عه‌فرين، ده‌وروبه‌رى 25- 27%ى ته‌واوى خاكى سووريا‌ پێك ده‌هێنن. كۆنترۆڵكردنى ئه‌و ناوچه‌ فراوانه‌، به‌ پاڵپشتيى هێزه‌كانى هاوپه‌يمانان، به‌تايبه‌تى ئه‌مريكا‌ بووه‌. واته‌ SDF بووه‌ته‌ هێزێكى حيساب بۆ كراو له‌ قه‌يرانى سووريا‌دا، كه‌ خه‌تێكى ناوه‌ڕاستى له ‌نێوان‌ ڕژێمى ئه‌سه‌د و ئۆپۆزيسيۆنى ئيسلامه‌وى و عروبه‌ويدا، بۆ خۆى گرتووه‌.

پوازى توركى:

له‌ 24ى ئابى 2016ه‌وه‌ ناوچه‌ى جه‌رابلووس و، پاشان پێ به‌ پێ ناوچه‌كانى ئه‌عزاز و مه‌راعى تا شارۆچكه‌ى ئه‌لباب له‌ كۆتايیى شوباتى 2017دا، كه‌وتنه‌ ده‌ست هێزه‌كانى به‌ناو سوپاى سووريا‌ى ئازاد به‌ پشتيوانیى سوپاى توركيا‌ و؛ له ‌ڕاستيدا له‌ هه‌ندێ شوێن به‌بێ شه‌ڕ و، له‌ هه‌ندێ شوێنيشدا پاش شه‌ڕێكى سووك له‌گه‌ڵ داعشدا. به‌مه‌یش ئه‌گه‌رى به‌يه‌كبه‌ستنه‌وه‌ى هه‌ر دوو كانتۆنه‌كه‌‌ وه‌ك ده‌ڵێن "بێمايه‌ مايه‌وه" و، ئه‌و ناوچه‌يه‌ بووه‌ ناوچه‌ نفووزێكى توركى‌. ديسان توركيا‌ به‌ كاكه‌براله‌ و سازش له‌گه‌ڵ‌ ڕووسيا‌، ئه‌و ناوچانه‌ى گرتن و زه‌برێكى توندى له‌ كوردى‌ ڕۆژاڤا دا؛ له ‌به‌رانبه‌ردا له‌ كانوونى يه‌كه‌مى 2016دا، حه‌له‌ب‌ ڕاده‌ستى نيزامى سووريا‌ كرايه‌وه‌ و ئۆپۆزيسيۆنى لێ هه‌ڵكه‌نرا. ده‌بێ ئه‌وه‌یش بگوترێ‌، ڕاسته‌ هێزه‌كانى YPG له‌ ناوچه‌ كوردنشينه‌كانى حه‌له‌بدا هه‌بوون، به‌تايبه‌تى گه‌ڕه‌كى شێخ مه‌قسوود، به‌ڵام به‌كرده‌وه‌ و له‌ جه‌نگى ئۆپۆزيسيۆندا، له‌گه‌ڵ هێزه‌كانى ئه‌سه‌ددا بوون. ئه‌مه‌یش بۆ خۆى پارادۆكسێكه‌.

دوو ناوچه‌ نفووز

به‌داخه‌وه له‌ پێڤاژۆى جه‌نگى داعشدا،‌ ناوچه‌ زۆرينه‌ كوردنشينه‌كان و هه‌ندێ ناوچه‌ى تێكه‌ڵه‌ له‌ عه‌ره‌ب و كورد و توركمان و چه‌ركه‌س و چيچانى و ئه‌رمه‌نى و سريان وه‌ك: مينبج و ته‌به‌قه‌ و‌ ڕه‌ققه‌... كه له‌ 2016ه‌وه‌ تا كۆتايیى 2017دا‌ كه‌وتنه‌ بنده‌ستى كوردان و دۆسته‌كانيان، بوونه‌ته‌ دوو ناوچه‌ نفووز.

يه‌كه‌م: ناوچه‌ نفووزى ئه‌مريكى كه‌ بریتييه‌ له‌ ناوچه‌كانى‌ ڕۆژهه‌ڵات و باكوورى‌ ڕووبارى فورات له ‌ته‌ك شارى مينبج و گونده‌كانى ده‌وروبه‌رى، كه‌ كه‌وتوونه‌ته‌ به‌رى‌ڕۆژاواى فوراته‌وه‌.

دووه‌ميان: ناوچه‌ نفووزى‌ ڕووسيا‌ كه‌ بریتييه‌ له‌ كانتۆنى عه‌فرين.

ئه‌م دوو ناوچه‌ نفووزه‌ وه‌ك ده‌گوترێ، له ‌نێوان‌ ڕووسيا‌ و ئه‌مريكا‌دا‌ ڕێككه‌وتنيان له‌سه‌ر كراوه‌‌. به‌ڵام ئه‌م دوو ناوچه‌ نفووزه وه‌ك له‌ سه‌رێ ئاماژه‌ى پێ كرا‌، له‌‌ ڕووى جوگرافييه‌وه‌ لێك دابڕاون.

گه‌مه‌ى كورد له ‌نێوان ئه‌مريكا ‌و‌ ڕووسيا‌:

 ئه‌گه‌ر كورد توانيبێتى يارييه‌ك له ‌نێوان‌ ڕووسيا‌ و ئه‌مريكا‌دا بكا، له ‌ساته‌وه‌ختى جه‌نگى داعشدا تا‌ ڕادده‌يه‌ك بۆى چووه‌ته‌ سه‌ر و بۆى ده‌چووه‌ سه‌ر. وه‌ك ده‌بيندرا كورد هه‌م پێوه‌نديى له‌گه‌ڵ‌ ڕووسه‌كاندا هه‌بووه‌ و هه‌م له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا‌دا. ئێستا كه‌ ململانێيه‌كه‌ تۆخ بووه‌، داعش به‌ره‌و كۆتايى چووه‌. چيدى كوردى بێقه‌واره‌ى ده‌وڵه‌ت (وه‌ك ئه‌كته‌رێكى ناده‌وڵه‌تى Non-State Actor]) ئه‌و يارييه‌ى بۆ ناكرێ؛ يان ده‌بێ له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا‌ بێ، يان له‌گه‌ڵ‌ ڕووسيا‌؛ واته‌ په‌يه‌ده‌ و دۆسته‌كانى كه‌وتوونه‌ته‌ دووڕیيانێكه‌وه‌.

ناوچه‌ نفووزى ئه‌مريكا‌ له‌‌ ڕۆژاواى كوردستان، نه‌وتێكى زۆر، گازێكى سروشتيى زۆر، ئاوێكى زۆر، وزه‌ى كاره‌باى زۆر و، سێ به‌نداوى گه‌وره‌ى ئاوى تێدايه‌. ناوچه‌يه‌كى به‌سه‌ريه‌كه‌وه‌يه‌.‌ ڕووبارى فوراتيش وه‌كوو تخوبێكى لێ هاتووه ‌و، لاسنوورێكيشى ده‌كه‌وێته‌وه‌ سه‌ر كوردستانى باشوور‌. 3-4 مليۆن خه‌ڵكى تێدا ده‌ژى و زه‌وييه‌كى به‌پيتى كشتوكاڵيشى هه‌يه‌ و خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریيه‌كيشى لێ دروست كراوه‌. ئه‌و ناوچه‌ نفووزه‌ى ئه‌مريكا‌‌ له‌ سووريا‌ كه‌ به‌ده‌ست كورده‌وه‌يه،‌ پاش "ناوچه‌ى كه‌نارى ده‌رياى سپى، كه‌ به‌ سووريا‌ى به‌سوود ناسراوه‌"، به‌ ناوچه‌يه‌كى گرنگ ده‌زانرێ و كارتێكى گه‌وره‌يه‌ به‌ ده‌ست ئه‌مريكا‌، چ له‌ ململانێ له‌گه‌ڵ‌ ڕووسيا، كه‌ ئه‌مريكا‌ به‌ ده‌وڵه‌تێكى پێداچوونه‌وه‌خواز/لاده‌ر (Revisionist) ده‌زانێ‌، چ بۆ پێشگرتن له‌ نفووزى ئێران كه‌ ئه‌مريكا‌ به‌ ده‌وڵه‌تێكى "یاخی/مارقة" (Rogue )ى ناو ده‌با، چ بۆ ساتوسه‌ودا له‌گه‌ڵ توركيا، چ بۆ گوشارخستنه‌ سه‌ر ئه‌سه‌د‌. له‌م سۆنگه‌يه‌وه‌ بێ به‌شدارى و‌ ڕۆڵى ئه‌مريكا‌، قه‌يرانى سووريا‌ به‌ته‌نیا به‌ پرۆسه‌ى‌ ئاستانا و سوتچى چاره‌سه‌ر نابێ و، ئه‌مريكا‌ ده‌يه‌وێ له‌گه‌ڵ دۆسته‌كانى خۆيدا، دانوستانه‌كانى جنێف به ‌سه‌رپه‌رشتیى UN  به‌گه‌ڕ بخاته‌وه‌.

كه‌چى‌ ڕووسيا‌، ئێران و توركيا‌ له‌ كۆبوونه‌وه‌ى نۆڤه‌مبه‌رى 2017دا له‌ سوتچى و پێشتريش له‌ ئاستانا‌ ڕێك كه‌وتبوون، كه‌ پێكه‌وه‌ كار بكه‌ن و به‌رژه‌وه‌ندى و نيگه‌رانييه‌كانى يه‌كدى له‌به‌رچاو بگرن. پێم وايه‌ له‌وێوه‌ سه‌فقه‌ (مامه‌ڵه‌)ى "عه‌فرين به‌رانبه‌ر ئيدلب، يان به‌شێكى ئيدلب" كراوه‌. به‌كرده‌وه‌یش فڕۆكه‌خانه‌ى "ابو الظهور" له‌ سه‌روبه‌ندى هێرشه‌كه‌ى توركيا‌ بۆ سه‌ر عه‌فرين، له‌ لايه‌ن هێزه‌كانى ئه‌سه‌ده‌وه‌ ده‌ستى به‌سه‌ردا گيرا.

هێرشى توركيا‌ بۆ سه‌ر عه‌فرين:

به ‌قسه‌ى كاربه‌ده‌ستانى ئيداره‌ى زاتيى عه‌فرين كه‌ له‌ چه‌ند ئاخاوتنێكدا دووپاتيان كردووه‌ته‌وه‌،‌ ڕووسيا‌ پێش 20ى كانوونى دووه‌مى 2018، داواى له‌ په‌يه‌ده‌ كردبوو‌ ناوچه‌ى عه‌فرين بداته‌وه‌ ده‌ست ئه‌سه‌د. په‌يه‌ده‌ سه‌رى نه‌هێناوه‌ته‌ به‌رێ و‌ ڕازى نه‌بووه‌. چاكى كرد، يان هه‌ڵه‌ى كرد، بۆ پێش ئه‌و په‌لاماره‌ى توركيا‌ واى نه‌كرد و بڕيارى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى دا؛ ئه‌وه‌ گفتوگۆ هه‌ڵده‌گرێ!

ڕووسيا‌ له‌و باوه‌ڕه‌دا بووه‌‌ كه‌‌ ڕازینه‌بوونى په‌يه‌ده‌ به‌‌ ڕاده‌ستكردنه‌وه‌ى عه‌فرين، له‌بن سه‌رى ئه‌مريكا‌يه‌ و، كورد به‌ پشتى ئه‌مريكا‌ ده‌خوڕێ و خۆى به‌ لاى ئه‌مريكا‌دا ساغ كردووه‌ته‌وه‌. بۆ‌ ڕاستیی ئه‌م قسه‌يه‌، ده‌كرێ بگه‌ڕێينه‌وه‌ بۆ به‌ياننامه ‌و ئاخاوتنه‌‌ ڕه‌سمييه‌كانى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى‌ ڕووسيا‌‌؛ كه‌ گوايا‌ ئه‌مريكا‌ بۆيه‌ كورد پڕچه‌ك و تفاق ده‌كا، تا هێزێكى نيزامى و نيمچه‌ده‌وڵه‌تێكى بۆ دابمه‌زرێنێ (ئه‌ليكسانده‌ر بينيديكتۆڤ، جێگرى سه‌رۆكى ئه‌نجومه‌نى ئاسايشى‌ ڕووسيا،‌ روسيا اليوم، 1ى 3ى 2018). واته‌ به ‌قسه‌ى‌ ڕووسه‌كان، ئه‌مريكا‌ ده‌يه‌وێ سووريا‌ دابه‌ش بكا و پرۆسه‌ى ئاستانا و سوتچى په‌ك بخا. بۆ تێكدانى ئه‌م نه‌خشه‌يه‌ى ئه‌مريكا‌‌، مادام په‌يه‌ده‌ ئينكه‌به‌رى و كه‌له‌وه‌كێشى ده‌كا،‌‌ ڕووسيا‌ چراى سه‌وزى بۆ توركيا‌ پێ كرد. به ‌ڕاى خۆم، بێ موافه‌قه‌تى ئێران نه‌بووه‌، كه‌ يه‌كێكه‌ له‌ سێ لايه‌نه‌ سپۆنسه‌ره‌كه‌ى پرۆسه‌ى ئاستانا. ئيدى له‌ 20ى كانوونى دووه‌مدا توركيا‌ و هێزه‌ چه‌كداره‌ سوورييه‌كانى سه‌ر به‌ خۆى، هێرش و په‌لاماريان بۆ سه‌ر عه‌فرين ده‌ست پێ كرد، كه‌ تا ئه‌مڕۆ به‌رده‌وامه‌.

په‌يه‌ده‌ بۆچی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى هه‌ڵبژارد؟

به‌ هزر و مه‌زه‌نده‌ى ساكارانه‌ى من، بۆ يه‌په‌گه‌/يه‌په‌ژه‌ شه‌ڕيان دژى توركيا‌ هه‌ڵبژارد و به‌ قسه‌ى‌ ڕووسيا‌يان نه‌كرد؟ ئايا ئه‌و هه‌قيقه‌ته‌يان نه‌ده‌زانى كه‌ تا سه‌ر و‌ڕووبه‌ڕوو ده‌ره‌قه‌تى هێزه‌كانى توركيا‌ نايه‌ن؟ يان ده‌يانزانى و "ته‌سه‌ورات" و لێكدانه‌وه‌ى ديكه‌يان هه‌بووه‌؟‌ ڕه‌نگه‌ پێيان وا بووبێ كه‌ ئه‌مريكا‌ هێشتا له‌ سووريا‌، به‌گوێره‌ى ستراتيژیى‌ ڕاگه‌يه‌نراوى ترامپ، كارى پێيانه‌ و له‌ كۆتادا له‌سه‌ريان به‌جواب دێ. يان كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى، به‌تايبه‌تى ئه‌وروپى، له‌سه‌ر به‌زاندنى سنوورى نێوده‌وڵه‌تى كه‌ دژ به‌ یاساى نێوده‌وڵه‌تييه‌ له ‌لايه‌ك و، له‌سه‌ر پێشێلكارييه‌كانى یاساى نێوده‌وڵه‌تيى ئينسانى، به‌تايبه‌تى دژ به‌ خه‌ڵكى مه‌ده‌نى، له‌ توركيا‌ قبووڵ ناكه‌ن... به‌ڵام به‌كرده‌وه‌، هه‌ڵوێستى ئه‌و دوو لایه‌نه‌ به‌تايبه‌تى و، UNيش به‌گشتى تا ئێسته‌، يان ئه‌وه‌تا شه‌رمنانه‌ بووه‌ يان ئيجابى نه‌بووه و به‌ قازانجى كوردان نه‌بووه‌‌.

 ئه‌ى بۆ ئه‌مريكا‌ و يه‌كێتیى ئه‌وروپى، له‌سه‌ر عه‌فرين، كه‌ كه‌وتووه‌ته‌ ناوچه‌ نفووزى‌ ڕووسى، نه‌هاتنه‌‌ وه‌ڵام؟ به‌ ڕاى خۆم، نايانه‌وێ به‌يه‌كجارى توركيا‌ له‌ خۆيان بكه‌نه‌وه‌ و به‌ته‌واوى بيهاوێنه‌ ميحوه‌رى‌ ڕووسيا‌- ئێرانه‌وه؛ چونكه‌ توركيا‌ هێشتا به‌فه‌رمى ئه‌ندامى ناتۆيه‌ و، ئه‌مريكا‌ بنكه‌ى "ئه‌نجه‌رليك"يش بۆ ئۆپه‌راسيۆنه‌كانى خۆى به‌كار ده‌هێنێ له ‌ته‌ك كۆمه‌ڵێ هۆكارى ترى سياسى و غه‌يرى سياسى... بێ له‌وه‌، ئه‌مريكا ‌و يه‌كێتيى ئه‌وروپى، نايانه‌وێ بكه‌ونه‌ ناو گه‌مه‌ى‌ ڕووسيا‌‌ كه‌ ده‌يه‌وێ نێوان ئه‌مريكا‌- توركيا‌ گرژتر ببێ و له‌يه‌كتر هه‌ڵزۆقنه‌وه‌... ئاخر وه‌ك گوتم ئه‌مريكا‌‌، هێشتا چاوى له‌وه‌يه‌ توركيا‌ له‌بن باڵى‌ ڕووسيا‌ و ئێران ده‌ربهێنێ. بۆيه‌  له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان نه‌رمن و، شتێكيان تێدا هێشتووه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌ردۆغان بتوانێ مانۆڕى تێدا بكا. هه‌ر ئه‌وه‌یش له‌ كۆبوونه‌وه‌ داخراوه‌كه‌ى "تێله‌رسه‌ن"ى وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا‌ و ئه‌ردۆغان ده‌خوێندرێته‌وه‌ له‌ (15)ى شوباتدا. ئايا تا كه‌ى ئه‌ردۆغان ده‌توانێ له ‌نێوان‌ ڕووسيا ‌و ئێران له ‌لايه‌ك و ئه‌مريكا‌ له ‌لايه‌كه‌ى ديكه‌وه‌، مانۆڕ بكا؟ پێشبينيكردنى ئاسان نييه‌!

بێ له‌وه‌‌، ڕه‌نگه‌ ئه‌ردۆغانيش "مراهنة" (گره‌و)ى له‌سه‌ر پێوه‌نديى نوێ ‌و كاته‌كيى ئه‌مريكا‌ له‌گه‌ڵ SDFدا كردبێ، به ‌به‌راورد به‌ پێوه‌نديى له‌مێژينه‌ى نێوان توركيا‌ و ئه‌مريكا‌ و‌ ڕۆڵى توركيا‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا، به ‌له‌به‌رچاوگرتنى ستراتيژیى نوێى ترامپ له‌ ناوچه‌كه‌دا، به‌تايبه‌تى دواى تێكشكاندنى داعش. شێوه‌ بیركردنه‌وه‌ى له‌م جۆره‌یش له‌ناو هه‌ندێ كاربه‌ده‌ستى ئێسته ‌و پێشووى ئه‌مريكی، به‌تايبه‌تى له‌ناو وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا‌دا هه‌يه‌، كه‌ پێويسته‌ پێوه‌نديى نێوان توركيا ‌و ئه‌مريكا‌ سه‌رله‌نوێ چاك بكرێته‌وه‌؛ له‌وانه‌ باڵیۆزى پێشووى ئه‌مريكا‌ له‌ ئانكارا‌، جيمس جيفرى. له‌ كاتێكدا ئه‌و فه‌رمانده‌ سه‌ربازييانه‌ى كه‌ سه‌روكاريان له‌گه‌ڵ جه‌نگى داعش له‌ سووريا‌ هه‌بووه‌ و هه‌يه‌، پێيان وايه‌ ده‌بێ ئه‌مريكا‌ له‌ سووريا‌ بمێنێته‌وه‌ و خۆى به‌هێز بكا.

ئايا، هه‌ڵوێستى ئه‌مريكا‌ هه‌روا ده‌مێنێته‌وه‌، يان دوايين قسه‌، قسه‌ى پينتاگۆن ده‌بێ؟ هه‌رچى هه‌ڵوێستى يه‌كێتيى ئه‌وروپييه،‌ ئه‌وا تا‌ ڕادده‌يه‌ك لاساييكردنه‌وه‌ى ئه‌مريكا‌يه‌ و، له ‌لايه‌كى ديكه‌یشه‌وه‌ ئه‌ردۆغان ده‌توانێ كێشه‌وبێشه‌ بۆ ئه‌وروپا دروست بكا، چ به‌‌ ڕێگه‌دان به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ى جيهادييه‌كان بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ى لێى هاتوون و، چ به‌ به‌كارهێنانى كێشه‌ى په‌نابه‌رانى سوورى كه‌ دوو- سێ مليۆنێكيان له‌ توركيان‌ و، ده‌توانێ‌ ڕێگه‌ى ئه‌وروپا‌يان پێ نيشان بدا!

جه‌نگێكى ئيستينزاف (داڕزێنه‌رانه‌)

وه‌ك ده‌زانرێ، عه‌فرين له‌ سێ لا له‌ لايه‌ن توركيا‌ و هێزه‌كانى به‌ناو سوپاى سوورياى‌ ئازاد و، له ‌لايه‌كيش له‌ لايه‌ن هێزه‌كانى ئه‌سه‌ده‌وه‌ ئابڵووقه‌ دراوه‌. ئه‌ردۆغان پێى وابوو‌ شه‌ڕێكى 3-4 سه‌عاتى ده‌بێ و عه‌فرين ده‌گرێ؛ لێ وا نه‌كه‌وته‌وه ‌و شه‌ڕى عه‌فرين‌ درێژه‌ى دايێ. سه‌ربارى بڕيارى ئاگربه‌ست له‌ لايه‌ن ئه‌نجومه‌نى ئاسايشه‌وه‌ (24ى شوبات)، لايه‌نى توركى پێی وايه‌ ئه‌و بڕياره‌ توركيا‌ ناگرێته‌وه‌، چونكه‌ توركيا‌ لایه‌نێكى جه‌نگى ناوخۆى سووريا‌ نييه ‌و، هه‌رچى پێوه‌نديى به‌ ئۆپه‌راسيۆنه‌كه‌ى عه‌فرينيشه‌وه‌ هه‌يه‌، ئه‌وا به‌گوێره‌ى مادده‌ی‌ 51ى په‌يمانى نه‌ته‌وه‌ يه‌كگرتووه‌كان به‌رگری له‌ خۆى ده‌كا. بۆيه‌ له‌ ئۆپه‌راسيۆنه‌كه‌يدا به‌رده‌وام ده‌بێ، هه‌رچه‌ند ئه‌مريكا‌، فه‌ڕه‌نسا، ئه‌ڵمانيا و يه‌كێتيى ئه‌وروپا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان كه‌ ده‌بێ ئاگربڕ ته‌واوى خاكى سووريا‌، به‌ عه‌فرينيشه‌وه‌ بگرێته‌وه‌. به‌ڵام چونكه‌ بڕياره‌كه‌ هيچ ميكانيزمێكى بۆ چاودێريكردنى ئاگربڕ دانه‌ناوه‌، توركيا‌ وه‌ك ئه‌ردۆغان ده‌ڵێ، تا سه‌رى حه‌زياكه‌ پان نه‌كاته‌وه‌،‌ ڕاناوه‌ستێ. ئه‌وه‌ى جێگه‌ى دڵخۆشييه‌، 1ى ئه‌م مانگه‌ كاروانێكى باروبوو هاوكاريى مرۆيیى نێوده‌وڵه‌تى له‌‌ ڕێگه‌ى خاچى سووره‌وه‌ گه‌يشته‌ عه‌فرين.

 به ‌ڕاى خۆم ئه‌و هێرشه‌، بووه‌ته‌ جه‌نگێكى ئيستینزاف. بێ شك، له‌ جه‌نگڕى وه‌سادا، توركيا‌ كه‌متر زه‌ره‌ر ده‌كا تا خه‌ڵكى عه‌فرين و په‌يه‌ده‌ و شه‌ڕڤانه‌كانى؛ به‌تايبه‌تى كه‌ توركيا‌ ده‌ست له‌ هيچ ناپارێزێ... چونكه‌ دوو تواناى زۆر لێكجياوازى ماددى و به‌شه‌رييان له‌به‌رده‌سته‌. كه‌واته‌ دوو‌ ڕێگه‌ى تاڵ، زۆر تاڵ له ‌پێش په‌يه‌ده‌ و شه‌ڕڤانه‌كانى مابووه‌وه‌‌‌: يان شه‌ڕكردن تا سه‌ر له‌گه‌ڵ توركيا‌، يان پێكهاتن (چ كاته‌كى بێ چ هه‌ميشه‌يى) له‌گه‌ڵ سووريا‌. جۆرى پێكهاتنه‌كه چۆن و به‌ چ مه‌رجێكه‌، هێشتا به ‌لانى كه‌مه‌وه‌ له‌ من ديار نييه!

به‌گوێره‌ى هه‌ندێ سه‌رچاوه‌، په‌يه‌ده، پێش پێكهاتنى ئه‌م دواييیه‌ى له‌گه‌ڵ سووريا‌، هه‌وڵێكى دا مانۆڕێك بكا؛ خۆى له‌و دوو‌ ڕێگه‌ تاڵ و ترشه‌ى سه‌رێ لا بدا. واته‌ هه‌ندێ كێڵگه‌ى گازى سروشتى- ئه‌وه‌يان كه‌‌ به‌ كێڵگه‌ى كۆنۆكۆ له‌ دێرزور ناسراوه- له‌ 7ى شوباتدا‌ ڕاده‌ستى ئه‌سه‌د بكا، كه‌ ده‌كه‌وێته‌ به‌رى باكوورى‌ ڕووبارى فوراته‌وه‌. ئه‌مريكا به ‌فڕۆكه‌ له‌ هێرشبه‌ره‌‌ ڕووس و ئێرانى و سوورييه‌كانى دا و، نزيكه‌ى (300) كه‌سێكى لێ كوشتن و بريندار كردن و، سه‌فقه‌كه‌ى لێ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌... هه‌ندێ چاودێر ده‌ڵێن، ئه‌وه‌ گه‌وره‌ترين‌ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى ئه‌مريكا‌-‌ ڕووسيا‌ بووه‌ له‌ دواى جه‌نگى سارده‌وه‌. هه‌رچه‌ند‌ ڕووسيا‌، تا ئێسته‌ كاردانه‌وه‌يه‌كى ئه‌وتۆى نه‌نواندووه‌، ئه‌وه‌ نه‌بێ پاش‌ ڕووداوه‌كه‌، هه‌ندێ فڕۆكه‌ى پێشكه‌وتووتر و نوێى له‌ بنكه‌ى حميميم جێگير كرد.

بێنه‌وه‌ به‌ر زه‌ينت، له‌ (4)ى شوبات تا (9 و10)ى شوبات، له‌به‌رچی‌ ڕووسيا‌ ئاسمانى عه‌فرينى له‌ فڕۆكه‌كانى توركيا‌ قه‌ده‌غه‌ كرد؟ به ‌ڕاى خۆم له‌به‌ر دوو هۆ بووه‌: يه‌كيان له‌به‌ر خستنه‌خواره‌وه‌ى سۆخۆى -25 له‌ 3ى شوباتدا له‌ لايه‌ن ئه‌و گرۆ و ده‌ستانه‌ى كه‌ سه‌روكارێكيان له‌گه‌ڵ توركيا‌دا هه‌يه‌ و، دووه‌ميان به‌ ڕاى خۆم جێبه‌جێكردنى مه‌رجێكى ئه‌و سه‌فقه‌يه‌ بووه‌ كه‌ له‌ سه‌رێ ئاماژه‌ى پێ درا. پاش ئه‌و سه‌ودا سه‌رنه‌كه‌وتووه‌،‌ ڕووسيا‌ زێتر له‌ كورد له‌‌ ڕق‌ ڕاچووه‌ و، ده‌بينين به‌ياننامه ‌و ئاخاوتنه‌‌ڕه‌سمييه‌كانى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى‌ ڕووسيا‌ له‌ به‌رانبه‌ر كوردا تۆنيان توندتر بووه‌ و، ته‌نانه‌ت جۆرێ له‌ هه‌ق، به‌ هێرشه‌كه‌ى توركيا‌ بۆ سه‌ر عه‌فرين ده‌ده‌ن. به‌م شێوه‌يه‌‌ڕووسيا‌ جارێكى ديكه‌‌ ڕێگه‌ى به‌ فڕۆكه‌كانى توركيا‌ دايه‌وه‌ عه‌فرين بۆمباران بكا.

 له‌ 20ى 1ی كانوونى دووه‌مه‌وه‌ تا 3ى شوبات، توركيا‌ ته‌نيا (16) گوند و چه‌ند به‌رزاييیه‌كى له‌ عه‌فرين گرتبوون، به‌ڵام له‌ ماوه‌ى (4-10)ى شوبات، كه‌‌ ڕووسيا‌ ئاسمانى عه‌فرينى له‌ فڕۆكه‌كانى توركيا‌ قه‌ده‌غه ‌كرد، شه‌ڕڤانان (7-8) گونديان لێ ستاندنه‌وه ‌و، هاوكێشه‌كه خه‌ريك بوو‌ به‌ قازانجى كورد ده‌كه‌وته‌وه‌... به‌ڵام كه‌ سه‌فقه‌كه‌ى په‌يه‌ده‌-‌ ڕووسيا‌ و سووريا‌ و ئێران سه‌رى نه‌گرت، جارێكى ديكه‌‌ ڕووسه‌كان‌ ڕێگه‌يان به‌ فڕۆكه‌كانى توركيا‌ دايه‌وه‌. له‌ ماوه‌ى‌ ڕابردوودا، سه‌ربارى به‌رخۆدانى قاره‌مانانه‌ى شه‌ڕڤانان، ناوه‌ندى ناحيه‌ك و زێتر له‌ (60-70) گوند و چه‌ندين گرد و به‌رزايیى ستراتيژى كه‌وتوونه‌ته‌ ده‌ست توركيا و هێزه‌كانى ئۆپۆزيسيۆنى سه‌ر به‌ توركيا‌وه‌‌... واته‌ ورده‌ ورده‌ هێزه‌كانى توركيا‌ له‌ هه‌موو لايه‌كه‌وه‌ گوند ده‌گرن و دێنه‌ پێش و، جه‌نگه‌كه‌ ده‌بێته‌ جه‌نگێكى ئيستینزاف. له‌و‌ ڕه‌وشه‌ ئابڵووقه‌دراوه‌ى عه‌فريندا، كورد به‌ته‌نیا تا سه‌ر ناتوانێ به‌رگه‌ بگرێ و، هه‌وڵی داوه‌ شه‌ريكێك بۆ خۆى په‌يدا بكا! شه‌ريكه‌كه‌یش، ميليشيا شيعه‌كانى سوورييه‌ن كه‌ له‌ 23ى شوباته‌وه‌ چوونه‌ته‌ عه‌فرين.

مه‌به‌سته‌كانى ئه‌ردۆغان:

ئه‌ردۆغان مه‌به‌سته‌كانى له‌و شه‌ڕه‌ چ بووه‌‌: يه‌كه‌م، وه‌ك دياره‌ توركيا‌‌‌ ڕێگه‌ به‌ كورد نادا، هيچ قه‌واره‌يه‌كى له‌ ناوچه‌كه‌دا هه‌بێ؛ چ جاى ئه‌وه‌ى كه‌ ئه‌و قه‌واره‌يه‌ به‌ده‌ست په‌يه‌ده‌ى نزيك له‌ په‌كه‌كه‌وه‌ بێ. دووه‌م، به ‌قسه‌ى ئه‌ردۆغان، گوايا كورد له‌ عه‌فرين كه‌مينه‌يه ‌و ئه‌وان عه‌فرين‌ ڕزگار ده‌كه‌ن و ده‌يده‌نه‌وه‌ ده‌ست خاوه‌نه‌‌ ڕه‌سه‌نه‌كانى، كه‌ ئه‌وانيش عه‌ره‌بن. بۆ ئه‌مه‌یش ئه‌و ئاواره‌ سوورييانه‌ى له‌ توركيا‌ن، له‌ عه‌فرين نيشته‌جێ ده‌كه‌نه‌وه‌. وه‌ك ده‌ريش كه‌وتووه‌، توركيا‌ هه‌ر شوێنێك داگير بكا، داى ده‌كوتێ و لێى ناكشێته‌وه‌ و ديمۆگرافياى ناوچه‌كه‌، لێره‌ واته‌ عه‌فرين، ده‌گۆڕێ و خه‌ونى گه‌يشتنى كورد به‌گشتى نه‌ك هه‌ر كوردى‌ ڕۆژاڤا، به‌ ده‌رياى سپیى ناوه‌ڕاست، دوور ده‌خاته‌وه‌. سێيه‌م، ئه‌ردۆغان ده‌يه‌وێ به‌ گرتنى عه‌فرين، پێگه‌ى توركيا‌ له‌ پرۆسه‌ى ئاستانا و سوتچى به‌هێزتر بكا و، به‌كورتى به‌شێكى زۆرترى پێ ببڕێ. چواره‌م، به‌ گرتنى ناوچه‌ى عه‌فرين له‌ حاڵه‌تى پێكنه‌هاتن له‌گه‌ڵ‌ ڕووسيا و ئێران و ئه‌سه‌ددا، به‌ سوپاى سووريا‌ى ئازاد و به‌ره‌ى‌ ڕزگاريى سووريا‌ كه‌ به‌م دواييیانه‌ پێك هاتووه‌،‌ڕێگه‌ بۆ په‌لاماردانى باكوورى حه‌له‌ب بكاته‌وه‌ و ئێران و نيزامى ئه‌سه‌د بخاته‌ ژێر گوشاره‌وه ‌و ئومێدێك بۆ‌ ڕووخانى ئه‌سه‌د و پشتيوانيى زێترى قه‌ته‌ر و سعووديا‌ به‌ده‌ست بهێنێ و، سه‌ودایشى له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا‌دا پێ بكا. پێنجه‌م، گرتنى عه‌فرين بۆ‌ ڕاى گشتيى ناوخۆى توركيا‌ و هه‌ڵبژاردنى ساڵى ئایينده‌ به‌كار بهێنێ.

له‌ به‌رانبه‌ردا، بژارده‌ تاڵه‌كه‌ى ديكه‌ى په‌يه‌ده‌، نيزامه‌ ديكتاتۆره‌كه‌ى ئه‌سه‌د بووه‌‌، كه زۆر‌ په‌ڕپووت و لاوازه‌. ئاخر ئه‌گه‌ر‌ ڕووسيا‌ و ئێران نه‌بان، ئه‌و نيزامه‌ له‌مێژه‌ دارى به‌سه‌ر به‌رده‌وه‌ نه‌ده‌ما. په‌يه‌ده‌ له ‌نێوان دوو دژمنى داگيركه‌ردا، كه‌ يه‌كيان داگيركه‌رێكى به‌هێزى ده‌ره‌كى و ئه‌وى ديكه‌يان داگيركه‌رێكى په‌ڕپووتى ناوخۆيى (سوورى)يه‌، ده‌بوايه‌ يه‌كێكيان هه‌ڵبژێرێ؟ يان چیى كردبا له‌ناو جه‌رگه‌ى جه‌نگێكى مان و نه‌ماندا: شه‌ڕكردن تا سه‌ر، يان دوژمنه‌ په‌ڕپووته‌كه‌، واته‌ ئه‌سه‌د هه‌ڵبژێرێ كه‌ هێشتا به‌ره‌و‌ڕووه‌ له‌گه‌ڵ موعاره‌زه‌ ئيسلامه‌وييه‌ جيهادى و ته‌كفيرييه‌كاندا كه‌ كه‌ميان به‌ كورد نه‌كردووه‌ له‌ كۆبانێ و له‌ سه‌رى كانيێ و و، ئێسته‌یش هاوپه‌يمانى توركيا‌ى ئه‌ردۆغانن.... په‌يه‌ده‌ دژمنه‌ په‌ڕپووته‌كه‌ى هه‌ڵبژارد كه‌‌ پشته‌ئه‌ستووره‌ به‌‌ ڕووسيا‌ و ئێران!

به‌ به‌رچاوى دنياوه‌، له‌ (23)ى شوباته‌وه‌، هه‌ندێ يه‌كه‌ى ميليشيايیى عه‌ره‌بى شيعه‌ گه‌يشتوونه‌ته‌ عه‌فرين. ژماره‌يان چه‌نده‌ و چ جۆره‌ چه‌كێكيان پێيه‌، ده‌چنه‌ كوێى عه‌فرين، ئايا هاوسه‌نگيى هێز ده‌گۆڕن و له‌ ئه‌نجامدا شه‌ڕه‌‌كه‌ ورده‌ ورده‌ خاو ده‌بێته‌وه‌ و دواتر‌ ڕاده‌گيرێ، يان جه‌نگ له ‌نێوان توركيا‌ له ‌لايه‌ك و شه‌ڕڤانان و ئه‌و ميليشيا شيعانه‌ له ‌لاكه‌ى تره‌وه‌ خه‌ستتر و توندتر ده‌بێ و ده‌بێته‌ جه‌نگى نێوان دوو ده‌وڵه‌ت؟

من يه‌ك به‌باره‌ خۆم، هيچ وه‌ڵامێكم پێ نييه‌ و هه‌ر دوو ئه‌گه‌ره‌كه‌ى په‌ره‌گرافى سه‌رێ‌‌ ڕێيان تێ ده‌چێ! به‌ڵام تا ئێسته‌ هيچ شتێك ديار نييه‌ و ئه‌و ميليشيا شيعانه‌ به‌شدارييه‌كى ئه‌وتۆى شايانی باسيان له‌ شه‌ڕه‌كاندا نه‌كردووه‌؟ چونكه‌ ئه‌و لايه‌نانه‌،‌ ڕووسيا‌ و ئێران و توركيا‌، له‌سه‌ر خاكى سووريا‌ ئه‌جێنداى لێكجياوازيان هه‌يه‌؛ به‌كورتى لێك به‌غه‌ره‌زن و لێكتريش دڵنيا نين. له‌ سه‌رێكى ديكه‌یشه‌وه‌ ئايا ئه‌مريكا‌ چۆن لێره‌ به‌دواوه‌، مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ په‌يه‌ده‌ و يه‌په‌گه‌ و هه‌سه‌ده‌ ده‌كات كه‌ ئه‌و سه‌ودايه‌ى له‌گه‌ڵ ميليشيا شيعه‌كاندا كردووه‌؟ ديسان من وه‌ڵامێكم پێ نييه‌... يان ئه‌وه‌تا‌ ڕووسيا‌ و ئه‌مريكا‌ وه‌ك فيلمه‌كه‌ى عادل ئيمام له‌گه‌ڵ يه‌كديدا‌ ڕه‌فتار ده‌كه‌ن: "واحدة بواحدة"؟

وه‌ك له‌ سه‌ره‌وه‌ گوتم، هه‌ندێ يه‌كه‌ى ميليشيايیى شيعه كه‌ پێيان ده‌گوترێ "القوات الشعبية‌"، گه‌يشتوونه‌ته‌ عه‌فرين. ئه‌م ميليشيايانه‌ له‌ ئێران نزيكن. ئێران له‌و شه‌ڕه‌ى عه‌فرين، له‌ خه‌مى كورددا نييه و پشتى بۆ كورد نايه‌شێ‌، چونكه‌ هه‌م خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریى كورد و هه‌م دۆستايه‌تیى كورد و ئه‌مريكا‌ به‌ قازانجى ئێران له‌ سووريا‌ و له‌ ناوچه‌كه‌ نابينێ، به‌ڵام له‌ مه‌به‌سته‌كانى توركيا‌ و كاريگه‌ريى بۆ سه‌ر نفووزى ئێران له‌ سووريا‌ دڵنيا نييه‌. به‌ڵام سێ خاڵ ئێران و توركيا‌ كۆ ده‌كاته‌وه‌: هه‌ر دوو ده‌وڵه‌ت له‌ سياسه‌ته‌كانى ئه‌مريكا‌‌ ناڕازين؛ هه‌م له‌ هه‌وڵه‌كانى كورد بۆ خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى و، هه‌م له‌به‌ر‌ ڕووسيا‌ كه‌ هۆكارى به‌يه‌كه‌وه‌ كۆكردنه‌وه‌ى هه‌ردووكيانه‌ له‌ سووريا‌.

سيناريۆى ديكه‌:

ئه‌گه‌رێكى ديكه‌ هه‌يه‌ كه‌ ناكرێ ناديده‌ بگيرێ و مه‌زه‌نده‌ت بۆى نه‌چێ، ئه‌ويش ئه‌گه‌ر توركيا‌ ناچار بێ و عه‌فرينى بۆ نه‌گيرێ، له ‌نێوان بوونى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رييه‌كى كورد كه‌ په‌يه‌ده‌ سه‌ركێشیى بكا له‌ باكوورى سووريا‌، يان جێگيربوونه‌وه‌ى هێزه‌كانى ئه‌سه‌د وه‌ك پێش 2011 له‌ ناوچه‌كه‌دا، ئه‌وا پێم وايه‌ توركيا‌ ئه‌وه‌ى دووه‌م هه‌ڵده‌بژێرێ. ئه‌م سيناريۆيه‌ له‌گه‌ڵ ئارمانجه‌كانى ئێران و سووريا‌ى ئه‌سه‌د و‌ ڕووسيا‌یش تێك ده‌كاته‌وه‌.

سيناريۆى ديكه‌ ئه‌وه‌يه‌ كه‌‌ ڕووسيا‌ و ئه‌مريكا‌ نه‌يانه‌وێ شه‌ڕه‌كه‌ى عه‌فرين گڕى زێتر بگرێ و ببێته‌ جه‌نگێكى ناوچه‌يى كه‌ به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى هه‌ر دوو لاى تێدا بكه‌ونه‌ خه‌ته‌ره‌وه‌؛ كاكه‌براله‌ و سه‌ودايه‌ك له ‌نێوان خۆياندا بكه‌ن. واته‌‌ ڕووسيا‌، عه‌فرين‌ ڕاده‌ستى ئه‌مريكا‌ بكا، له ‌به‌رانبه‌ريشدا هه‌ندێ ناوچه‌ى گرنگ و ده‌وڵه‌مه‌ند به‌گازى سروشتى، به‌‌ ڕژێمى ئه‌سه‌دى دۆستى‌ ڕووسيا‌ له‌ به‌رى‌ ڕۆژهه‌ڵاتى‌ ڕووبارى فورات له‌ دێرزور بداته‌وه‌.  به‌مه‌یش،‌ ڕووسيا‌ خۆى له‌ سه‌خڵه‌تيى به‌رانبه‌ر توركيا‌ لا بدا و مه‌سه‌له‌كه‌ بۆ توركيا‌ و ئه‌مريكا‌ وه‌ك دوو ئه‌ندامى ناتۆ لێ بگه‌ڕێ. به ‌هه‌ر حاڵ ئه‌گه‌ره‌كانى په‌ره‌سه‌ندنى‌ ڕه‌وش له‌ سووريا‌ به‌گشتى و له‌ ناوچه‌كانى سه‌ر سنوورى توركيا‌ كراوه‌ن و، زێتر له‌ يه‌ك خوێندنه‌وه‌ و بۆچوون هه‌ڵده‌گرن.