 |
ئاڵه‌نگارییه‌كانی دوای پرۆسه‌ی سه‌ربازیی توركیا له عه‌فرین و هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی/ به‌شی دووه‌م و کۆتایی
هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی له به‌رامبه‌ر پرۆسه‌ی سه‌ربازیی توركیا بۆ سه‌ر عه‌فرین:
بێ گومان هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی زۆر گرنگ و پڕبایه‌خه بۆ ئه‌نجامدانی پرۆسه‌یه‌كی له‌م شێوه‌یه، بۆ ئه‌وه‌ی توێژه‌ر شیكردنه‌وه و خوێندنه‌وه‌ی بۆ بكات، به‌تایبه‌ت ئه‌و هێزانه‌ی كه ئاماده‌یییان هه‌یه له سووریا وه‌ك: ئه‌مریكا، ڕووسیا، ئێران و حكوومه‌تی سووریا. له‌م ڕوانگه‌یه‌وه له‌م به‌شه‌دا له دوو ته‌وه‌ر باس له هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تیی ئه‌مریكا و ڕووسیا ده‌كه‌ین و، له ته‌وه‌ری دووه‌م باس له هه‌ڵوێستی هێزه هه‌رێمییه‌كان ده‌كه‌ین، كه تیایدا باس له هه‌ڵوێستی ئێران و هه‌ڵوێستی ڕژێمی سووریا ده‌كه‌بن:
ته‌وه‌ری یه‌كه‌م: هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی:
یه‌كه‌م: هه‌ڵوێستی ئه‌مریكا:
فاكته‌رێكی سه‌ره‌كیی هێرشكردنی توركیا بۆ سه‌ر عه‌فرین، پشتبه‌ستنی ئه‌مریكا و یارمه‌تیدانی ئه‌مریكا بووه بۆ هێزه كوردییه‌كانی سووریا و، چه‌ندین جار توركیا نیگه‌رانیی خۆی له په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و كورد له ڕۆژاوا ده‌ربڕیوه؛ به ڕادده‌یه‌ك، توركیا ئه‌وه‌ی ڕاگه‌یاندووه كه ئه‌مریكا ده‌بێت له نێوان توركیا و ڕۆژاوا (كورد) یه‌كێكیان هه‌ڵبژێرێت. توركیا پێی وایه ئه‌مریكا به پاساوی له‌ناوبردنی تیرۆر، پشتگیریی تیرۆر ده‌كات، چونكه توركیا په‌كه‌كه و هێزه‌كانی پاراستنی گه‌ل به تیرۆریست ناو ده‌بات. هه‌ڵویستی ئه‌مریكا به نیسبه‌ت كورده‌وه له سووریا سه‌باره‌ت به ئۆپه‌راسیۆنی چڵه زه‌یتوون، زۆر جێگه‌ی نیگه‌رانی بوو، چونكه ئه‌مریكا ئاشكرا پشتی له هێزه كوردییه‌كان كرد. ئه‌مریكا نایه‌وێت هێزێكی هاوپه‌یمانی گرنگی خۆی وه‌ك توركیا له‌ده‌ست بدات، بۆیه وه‌زیری به‌رگریی ئه‌مریكا ده‌ڵێت: "توركیا ترس و نیگه‌رانیی له ئاسایش و سه‌قامگیریی خۆی هه‌یه؛ ئه‌مه‌یش مافێكی شه‌رعییه. ئێمه ئاگاداریی پێشوه‌خته‌مان هه‌بووه كه توركیا پرۆسه‌ی سه‌ربازی بۆ عه‌فرین ئه‌نجام ده‌دات." هه‌روه‌ها گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا له یه‌كه‌م ڕۆژی پرۆسه‌كه‌دا گوتی: "داوا له توركیا ده‌كه‌ین كه ئارام بێت و پرۆسه‌كه له چوارچێوه‌یه‌كی دیاریكراودا ئه‌نجام بدات؛ هاووڵاتی و خه‌ڵكی مه‌ده‌نی بپارێزێت." "تیله‌رسۆن"یش ده‌ڵێت: "ئه‌مریكا ڕێز له مافی توركیا بۆ پاراستنی كیانی خۆی، ده‌گرێت." هه‌ڵوێستی ئه‌مریكا به‌رامبه‌ر كورد زۆر ناجێگیر بوو؛ له سه‌ره‌تادا بۆ جه‌نگی داعش پشتگیریی كوردانی ڕۆژاوای كرد به‌ڵام له به‌رامبه‌ر هێزیكی وه‌ك توركیا، ئاشكرا پشتگیریی خۆی بۆ توركیا دووپات كرده‌وه؛ بۆ ئه‌مه‌یش ده‌كرێت چه‌ند هۆكار هه‌بێت:
- ئه‌مریكا نایه‌وێت هاوپه‌یمانێكی مێژووییی خۆی له ناوچه‌كه له‌ده‌ست بدا ت.
- ئه‌مریكا ترسی له‌وه هه‌یه كه توركیا و ڕووسیا هاوپه‌یمانێتییه‌كی ستراتیژیی نوێ ببه‌ستن؛ به‌مه‌یش جگه له ئێران، توركیایش ده‌بێته هاوپه‌یمانی ڕووسیا و، ئه‌مه دژ به به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكایه. ئه‌مه‌یش له دوای ئه‌وه دێـت، كه ئه‌مریكا ده‌زانێت توركیا ده‌ستبه‌رداری ئه‌و گوتاره ئایینی و مه‌زهه‌بییه سوننییه بووه كه پێشتر هه‌ڵی گرتبوو.
- توركیا هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی كردبوو كه ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا بۆ ئه‌نجامدانی پرۆسه سه‌ربازییه‌كه ڕه‌زامه‌ند نه‌بێت، ئه‌وا هه‌ر دوو بنكه‌ی سه‌ربازیی "ئه‌نجه‌رلیك" و "كۆجیجك" له توركیا داده‌خات.
دووه‌م: هه‌ڵوێستی ڕووسیا:
هه‌ڵوێستی ڕووسیا هه‌ڵوێستێكی چاوه‌ڕواننه‌كراو بوو، ئه‌ویش ئه‌وه بوو كه "لاڤرۆڤ" پێش پرۆسه‌كه ڕای گه‌یاندبوو، كه به هیچ شێوه‌یه‌ك هێزه‌كانی له عه‌فرین ناكشێنێته‌وه. به‌ڵام بینیمان به چه‌ند كاتژمێرێك پێش ئه‌نجامدانی پرۆسه‌كه، هێزه‌كانی له عه‌فرین كشانده‌وه. هه‌ماهه‌نگیی ڕووسیا و توركیا به شێوه‌یه‌كی ڕوون و ئاشكرا ده‌ركه‌وت، پاش ئه‌وه‌ی سه‌رۆكی ئه‌ركان و سه‌رۆكی هه‌واڵگریی توركیا سه‌ردانی مۆسكۆیان كرد؛ ئه‌وكات وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا باسی له‌وه كرد كه ده‌یانه‌ێت له‌گه‌ڵ ئێران و ڕووسیا گفتوگۆی ئه‌وه بكه‌ن كه‌وا توركیا بتوانێت هێرشی سه‌ربازی بكاته سه‌ر عه‌فرین. ڕووسیا به‌ئاشكرا گڵوپی سه‌وزی بۆ توركیا پێ كرد بۆ ئه‌وه‌ی هێرشه‌كه ئه‌نجام بدات، چونكه ڕووسیا بێجگه له ئێران پێویستی به لایه‌نێكی تر هه‌بوو پشتگیری له ئه‌جێندا سیاسی و سه‌ربازییه‌كانی ڕووسیا بكات. بۆ ئه‌مه‌یش هه‌وڵی دا، نیگه‌رانییه‌كانی توركیا له به‌رامبه‌ر ئه‌مریكا وه‌كوو هه‌ل بۆ خۆی بقۆزێته‌وه.
ته‌وه‌ری دووه‌م: هه‌ڵوێستی هێزه هه‌رێمییه‌كان:
له‌م ته‌وه‌ردا باس له هه‌ڵوێستی كۆماری ئیسلامیی ئێران و هه‌ڵوێستی حكوومه‌تی سووریا ده‌كه‌ین وه‌ك دوو لایه‌نی په‌یوه‌ندیدار به مه‌سه‌له و كێشه‌ی سووریا.
یه‌كه‌م: هه‌ڵویستی كۆماری ئیسلامیی ئێران:
ئێران و توركیا هه‌میشه جۆرێك له ململانێ و دووبه‌ره‌كی له نێوانیاندا هه‌بووه. هه‌ر یه‌كه‌یان ویستوویانه گوتار و ستراتیژیی خۆیان به‌سه‌ر ئه‌وی تردا زاڵ بكه‌ن؛ هه‌ر له شه‌ڕی چاڵدێرانه‌وه تا ده‌گاته ڕۆژگاری ئه‌مڕۆمان. به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگه‌ی تێبینییه ئه‌وه‌یه، ئه‌م دوو لایه‌نه هه‌میشه به‌رامبه‌ر پرسه گرنگه‌كانی تایبه‌ت به نه‌ته‌وه‌ی كورد له ناوچه‌كه كۆك و یه‌كده‌نگ بوون. بۆ نموونه ئه‌وه‌ی بینیمان هه‌ر دوو لایه‌ن به‌رامبه‌ر پرسی ڕیفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی له هه‌رێمی كوردستان زۆر كۆك بوون؛ هه‌ر دوو لا ئه‌و پرسه‌یان به هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر ئاسایش و ئه‌منییه‌تی خۆیان وه‌سف كرد.
هه‌ڵوێستی ئێران به‌رامبه‌ر پرۆسه‌ی سه‌ربازیی توركیا بۆ سه‌ر عه‌فرین، په‌یوه‌ندیی به كارته سیاسی و ئابوورییه‌كانی هه‌ر دوو لا و، په‌یوه‌ندیی هه‌ر یه‌كێكیان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ته زلهێزه‌كانی جیهانه‌وه هه‌یه. بۆیه به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ ئێران به توركیای ڕاگه‌یاندووه كه پشتگیری له "پرۆسه‌ی چڵه زه‌یتوون" ده‌كات، به مه‌رجیك كه توركیا گه‌ره‌نتیی یه‌كپارچه‌ییی خاكی سووریا به ئێران بدات.
دووه‌م: هه‌ڵوێستی ڕژێمی سووریا:
حكوومه‌تی سووری زۆر له‌وه لاوازتره كه بتوانێت هه‌ڵوێستێكی نێگه‌تیڤ به‌رامبه‌ر توركیا ده‌رببڕێت، چونكه هه‌موو هێزه كاریگه‌ره‌كانی ناوچه‌كه ڕه‌زامه‌ندییان بۆ توركیا پیشان داوه. هه‌روه‌ها وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی توركیا ڕای گه‌یاند، كه ئه‌وان ده‌یانه‌وێت له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی سووریا بۆ ئه‌نجامدانی پرۆسه‌كه هه‌ماهه‌نگییان هه‌بێت. به‌ڵام له به‌رامبه‌ردا حكوومه‌تی سووری ڕای گه‌یاند: ئه‌و پرۆسه‌یه پرۆسه‌یه‌كی شه‌ڕانگێزی توركیایه سه‌باره‌ت به یه‌كپارچه‌ییی خاكی سووریا و، داوای له كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی كرد كه دژ به‌م پرۆسه‌یه بوه‌ستنه‌وه. به‌ڵام وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا ده‌ڵێت: ئێمه به نووسراوی فه‌رمی سووریامان له ئۆپه‌راسیۆنی عه‌فرین ئاگادار كردۆته‌وه و، ده‌ڵێت ئه‌م ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌یش له ڕێگه‌ی ڕووسیاوه پێشكه‌ش به سووریا كراوه.
ده‌ره‌نجام:
1- هه‌موو هێزه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و هێزه هه‌رێمییه‌كان كه له گۆڕه‌پانی ململانێكان له سووریا بوونیان هه‌یه، به شێوازێك له شێوازه‌كان پشتگیریی ئۆپه‌راسیۆنه‌كه‌یان كردووه و، توركیا ڕه‌زامه‌ندیی هه‌موویانی وه‌رگرتووه.
2_ ئێران و توركیا له‌سه‌ر هه‌موو شت ناكۆك بن، له‌سه‌ر ئه‌وه كۆكن كه ده‌بێت كۆتایی به پێشڤه‌چوونی ئه‌زموونی كوردی بهێنن له هه‌ر شوێنێك بێت.
3- عه‌فرین له لایه‌ن توركیاوه كونترۆڵ ده‌كرێت؛ هێزه‌كان نابه‌رامبه‌رن و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تییش له ئاستیدا بێده‌نگه.
4- توركیا به مافێكی شه‌رعیی خۆی ده‌زانێت كه بچێته عه‌فرین و، پێی وایه ئه‌وه بۆ پاراستنی ئه‌منییه‌ت و ئاسایشی ئه‌وان گرنگه.
5- توركیا ده‌ستبه‌رداری ئه‌و گوتاره ئیسلامییه سوننییه بووه، كه پێشتر گرتبوویه به‌ر.
كۆتایی و سیناریۆكان:
بۆ كۆتاییهێنان به‌م پرۆسه‌یه، ده‌كرێت چه‌ند سیناریۆیه‌ك هه‌بێت له‌وانه:
1- پاش كۆنترۆڵكردنی عه‌فرین، توركیا ده‌یه‌وێت 25 تا 30 كیلۆمه‌تر له‌ناو خاكی سووریا بۆ خۆی به‌كار بێنێت و له سووریا دای ببڕێت. دیسانه‌وه ڕه‌نگه بۆ ئه‌م سیناریۆیه كێشه و ئاسته‌نگی گه‌وره ڕووبه‌ڕووی توركیا ببێته‌وه.
2- ئه‌م سیناریۆیه، تایبه‌ته به‌وه‌ی كه توركیا ده‌یه‌وێت ژێرخانی ئابووری و سیاسی و سه‌ربازیی هێزه‌كانی پاراستنی گه‌ل تێك بشكێنێت و، عه‌فرین ڕاده‌ستی هێزه‌كانی سه‌ر به سوپای به‌شار ئه‌سه‌د بكاته‌وه، له كاتێكدا كه جه‌نگ له سووریا كۆتایی پێ بێت و حكوومه‌تی نیشتمانیی سووری بتوانێت كۆنترۆڵی هه‌موو سووریا بكات، به‌بێ ئه‌وه‌ی شتێك به‌ناوی كانتۆن و فیدراڵی بۆ كوردانی ڕۆژاوا بمێنێت.
3- له پاش عه‌فرین، توركیا به‌ره‌و "مه‌نبه‌ج" هه‌نگاو ده‌نێت، به‌ڵام له ڕووی سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی و هه‌ڵوێستی ئه‌مریكاوه ڕووبه‌ڕووی ئاسته‌نگی گه‌وره ده‌بێته‌وه.
4- سیناریۆیه‌كی تر ئه‌وه‌یه، كه‌وا توركیا به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ ئێران و عێراق پاش كۆنترۆڵكردنی عه‌فرین هه‌نگاو به‌ره‌و كۆنترۆڵكردنی شنگاڵ بنێن و، له لایه‌كه‌وه هێزه‌كانی پارتی كرێكارانی كوردستان بكه‌نه ئامانج و، له لایه‌كی تریشه‌وه هه‌رێمی كوردستان سنووردار بكه‌ن.
Latest from عەدنان مەجید محەمەد
- ڕاى گشتى، يان ڕاى حزب؟
- ئاڵهنگارییهكانى بنیاتنانى دهوڵهت له عێراق
- دهربارهى ئاسايشى كۆمهڵايهتى
- ههڵبژاردنى پهرلهمانی كوردستان له نێوان ئهنجامدان و دواخستنيدا
- دادپهروهریی كۆمهڵایهتی و ئاستهنگهكانی له هه‌رێمی كوردستان
- دهربارهی بهشداریی سیاسی: تێڕامانێك له‌سه‌ر كهمبوونهوهی ڕێژهی بهشداریی هاووڵاتیان له ههڵبژاردنه گشتییهكان
- پەروەردە لە ڕوانگەی هزرەكانی فەیلەسووف جون لۆکهوه
- بانگهشهی ههڵبژاردن له نێوان هۆشیاركردنهوه و چهواشهكاریدا:
- ئاڵه‌نگارییه‌كانی دوای پرۆسه‌ی سه‌ربازیی توركیا له عه‌فرین و هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی/ به‌شی یه‌كه‌م:
- فرهحزبی: چارهسهر، یان بهشێك له قهیران له هه‌رێمی كوردستان