 |
ده‌سپێك
پووتین كه له بنه‌ماڵه‌يه‌كى هه‌ژار پێ گەیشتووه، كه‌سێك نه‌بووه به‌هه‌ڵكه‌وت ده‌سه‌ڵات وه‌رگرێت و، ببێت به سه‌رۆكى ڕووسيا، به‌ڵكوو لێهاتوويیى ئه‌و پياوه و تايبه‌مه‌ندييه كه‌سييه‌كانى، هێدى هێدى و هه‌نگاو به هه‌نگاو، پووتینى كرد به سه‌ركرده و، بوو به كه‌سى يه‌كه‌مى ڕووسيا. پووتین كه ده‌رچووى كۆلێژى مافه، هه‌ر له دواى ده‌رچوونى له كۆلێژ، په‌يوه‌ندى به "ده‌زگه‌ى هه‌واڵگرى"ی وڵاته‌كه‌یه‌وه ده‌كات و ده‌بێته كارمه‌ندێكى لێهاتوو. هه‌ر له‌سه‌ر بنه‌ماى لێهاتوويى، ناوبراو چه‌ندين پۆست وه‌رده‌گرێت، تا ده‌بێته سه‌رۆكوه‌زير و سه‌رۆكى ده‌وڵه‌ت. نووسه‌رى به‌ناوبانگى ڕووسيا "يورى مووخين" له‌باره‌ى تايبه‌مه‌ندیى كه‌سێتیى پووتین ده‌نووسێت و ده‌ڵێت: "پووتین كه‌سێكى پراگماتیكى و لێهاتووه؛ له كاتى دانوستاندندا زۆر وريا و كارامه‌يه و، له كاتى قه‌يراندا له بڕياروه‌رگرتن و هه‌ڵوێستوه‌رگرتندا زۆر تونده."
به‌شێك له ئه‌مريكييه‌كان كه له پۆستى باڵا بوون، سه‌رسامیى خۆيان به كه‌سايه‌تیى پووتین نه‌شاردۆته‌وه؛ پێيان وايه كه پووتین خاوه‌ن خاسيیه‌تى "دانبه‌خۆداگرتن"ه. له كاتى بوونى هه‌ر ته‌نگه‌ژه‌يه‌كدا هه‌ڵناچێت و، ده‌توانێت زۆر به له‌سه‌رخۆيى، بۆ مامه‌ڵه‌كردن له هه‌مبه‌ر ئه‌و ته‌نگه‌ژه‌يه به دواى بژارده‌كاندا بگه‌ڕێت. له‌وباره‌يه‌وه جێگرى پێشووى وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا، "سترۆپ تالبوت"، كه له ساڵانى نێوان 1993- 2000 ئه‌و پۆسته‌ى وه‌رگرتووه ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كات، "كه كاتێك له ساڵى 1999 په‌يوه‌ندیى نێوان ڕووسيا و يه‌كێتیى ئه‌وروپا تێك ده‌چێت، پووتین زۆر به دره‌وشاوه ده‌رده‌كه‌وێت و، لێهاتوویی و تواناكانى له بوارى جێبه‌جێكردن وه‌ده‌رده‌كه‌وێت، چونكه پووتین زۆر ژيرانه ئه‌و په‌يوه‌ندييانه ئاسايى ده‌كاته‌وه."
پووتین و وێستگه مێژوويیيه‌كان
كاتێك كه "بۆريس يڵسن"، سه‌رۆكى پێشووى ڕووسيا، بڕيارى دا كه پووتین بۆ سه‌رۆكايه‌تیى ڕووسيا بپاڵێوێت، ئه‌و بڕياره‌ى له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ى گرتبوو كه پووتین وه‌ك كه‌سێكى "نيشتمانخواز"، بايه‌خێكى زۆرى به پرسه نیشتمانييه‌كان ده‌دا؛ له قۆناغێكدا كه به نه‌بوونى "كاريزماى سياسى" ناسراو بوو. له‌و سۆنگه‌يه‌وه، پووتین ده‌يويست ببێت به‌و كاريزمايه‌ی كه كێشه‌كانى ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ى ڕووسيا چاره‌سه‌ر بكات، چونكه هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى "يه‌كێتیى سۆڤيه‌تى جاران" كێشه‌گه‌لێكى ئابوورى، سياسى، ته‌نانه‌ت ئه‌منى و سه‌ربازيیشى بۆ ڕووسيا دروست كرد. ئه‌و قۆناغه كه ناوزه‌د كرا به وه‌رچه‌رخانى گه‌وره، كه‌سێك سه‌ركردايه‌تیى ده‌كات كه ناوى "پووتین"ه.
پووتین له ناوه‌ڕاستى ساڵى 1999 وه‌ك سه‌رۆكی حكوومه‌ت جڵه‌وى ده‌سه‌ڵاتى گرته ده‌ست، ڕاسته‌وخۆ بڕيارى ڕاگه‌ياندنى جه‌نگى دا له دژى وه‌ك خۆى ناوی برد "تيرۆريسته‌كان" له چيچان؛ چونكه هه‌ر له‌و ساڵه‌دا دوو ته‌قينه‌وه مۆسكۆيان هه‌ژاند، كه سه‌دان كه‌سى كرده قوربانى. ئه‌و جه‌نگه ڕاسته‌وخۆوه له چيچان، پووتین خۆى بڕيارى دا به‌ڕێوه‌ى ببات. ئه‌و بڕياره‌ى پووتین، بووه مايه‌ى ئه‌وه‌ى كه ناوبراو جه‌ماوه‌رێكى زۆر په‌يدا بكات؛ به‌و پێيه‌ى كه پرسى ئاسايش و پرسى ئابوورى له‌و سه‌رده‌مه‌دا پرسگه‌لێكى گرنگ بوون؛ هه‌ر كه‌سێك بيتوانیبایه ديسپلينييان كات ده‌يتوانى گه‌لى ڕووسيا له خۆى ڕازی كات.
له دێسه‌مبه‌رى ساڵى 1999 سه‌رۆكى پێشووى ڕووسيا، "بۆريس يڵسن" ڕای گه‌ياند كه پووتین جێنشينى ئه‌وه و، به‌وه‌كاله‌ت ئه‌ركى سه‌رۆكايه‌تى ده‌گرێته ئه‌ستۆ. پووتین ئه‌و بڕياره‌ى بۆريس يڵسن ده‌قۆزێته‌وه؛ هه‌ر زوو نامه‌يه‌ك بۆ "ئه‌‌نجومه‌نى دۆما" ده‌نێرێت و، تيايدا ستراتيژييه‌تى خۆى له‌سه‌ر ئاستى سياسه‌تى ناوخۆ و سياسه‌تى ده‌ره‌وه، ده‌خاته ڕوو:
له‌سه‌ر ئاستى ناوخۆ: پووتین جه‌خت له‌سه‌ر سه‌رله‌نوێ ڕێكخستنه‌وه‌ى داموده‌زگه‌كانى ئيدارى و حوكمڕانييه‌تى كرده‌وه؛ به‌و پێيه‌ى كه له دواى ڕووخانى يه‌كێتیى سۆڤيه‌تى جاران كارايیيان له‌ده‌ست دابوو و، ڕووسيا تووشى جۆرێك له بێسه‌روبه‌ريى ئيدارى و گێره‌شێوێنى ببووه‌وه. هه‌روه‌ها پووتین پايه‌كانى ئابوورى ئه‌و وڵاته‌ى بوونياتنايه‌وه، هه‌ر له‌و نێوه‌نده‌یشدا پێداگرى له‌سه‌ر سوودوه‌رگرتن له سه‌رچاوه‌كانى وزه ده‌كات. هه‌روه‌ها ڕای ده‌گه‌ێنێت كه زۆر به‌توندى دژايه‌تيى "گه‌نده‌ڵى" ده‌كات و، ڕێوشوێنه‌كان بۆ گرتنه‌به‌رى ئه‌م مه‌به‌سته ده‌خاته ڕوو. له‌و نێوه‌یشدا پووتین توانیى زياتر له چوار مليار دۆلار پاره‌ى سپیكراوى ئه‌و وڵاته له بانكه‌كانى ئه‌مريكا بگه‌ڕێنێته‌وه.
له لايه‌كی دیكه‌یشه‌وه، پووتین بايه‌خێكى زۆرى به سه‌رپێخستنه‌وه‌ى سوپاى ڕووسيا دا؛ كه به هه‌موو پێوه‌رێك تووشى شكستى سه‌ربازى و فره ناوه‌ندى له بڕياردان و، ته‌نانه‌ت تووشى گه‌نده‌ڵى ببوو. پووتین له‌و گۆشه‌نيگايه‌وه، ويستى ئه‌و سوپايه ڕێك بخاته‌وه، كه بۆ به‌رگرى له ڕووسيا له هه‌مبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌كانى داهاتوو ئاماده بێت، به‌تايبه‌تى له به‌رامبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌كانى گرووپه توندئاژووه‌كانى "چيچان" و "قرقیزستان" و، هه‌ندێك گرووپى تر له ناوچه‌ى "قه‌وقاز".
له‌سه‌ر ئاستى ده‌ره‌وه: پووتین ئه‌و سياسه‌ته‌ى ڕه‌ت كرده‌وه كه له سه‌رده‌مى بۆريس يڵسن به‌رامبه‌ر به ڕۆژاوا پياده ده‌كرا، كه بريتى بوو له سياسه‌تى "ئه‌تڵه‌سى"، واته سياسه‌تى ڕووه‌و ڕۆژاوا.
پووتین هه‌ر له ده‌سپێكى ده‌سبه‌كاربوونى وه‌ك سه‌رۆكى وڵات، بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌ى كرد كه پێويسته سيسته‌مى نێوده‌وڵه‌تى، فره‌جه‌مسه‌رى بێت نه‌ك تاكجه‌مسه‌رى. هه‌روه‌ها پووتین جه‌ختى له‌سه‌ر ئه‌وه كرده‌وه كه ئیدى پيگه‌ى سياسیى ڕووسيا، پێويسته بگه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌مى جه‌نگى سارد و، ڕووسيا ببێته‌وه ئه‌و جه‌مسه‌ره‌ى كه به‌رامبه‌ر به هێزى ئه‌مريكا هاوسه‌نگیى هێز دروست بكات. له لايه‌كی تریشه‌وه پووتین پێداگريی كرد له‌سه‌ر ئاساييبوونه‌وه‌ى په‌يوه‌ندييه‌كانى وڵاته‌كه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاتانه‌ى كه له یه‌كێتیی سۆڤیه‌تی جاران جيابوونه‌وه؛ هه‌روه‌ها به‌هێزكردنى په‌يوه‌ندييه‌كانى ڕووسيا له‌گه‌ڵ وڵاتى چين و هیندستان، له په‌يوه‌ندييه‌كی ئاسايییه‌وه بۆ په‌يوه‌ندييه‌كى ستراتيژی و جيۆسياسى.
سه‌باره‌ت به‌و هه‌ڕه‌شانه‌ى كه ناتۆ له كایهى ئاسايشى ڕووسيا دروستی كردبوو، كه بريتى بوو له هه‌وڵى "بنكۆڵكردنى ڕووسيا"، ئه‌وا پووتین ديپلۆماسييه‌تى ڕووسيا ئاراسته‌ى ئاسيا و ڕۆژهه‌ڵات ده‌كات، به‌تايبه‌تى ڕووه‌و چين، هيند، كۆرياى باكوور و ئێران؛ تا له به‌رامبه‌ر ئه‌و سياسه‌ته‌ى "ناتۆ"، ده‌ريچه‌ى جيۆپۆلیتيكى بدۆزێته‌وه؛ به‌و پێيه‌ى كه ناتۆ له دواى ڕووخانى يه‌كێتیى سۆڤيه‌تى جاران، توانیى له قووڵايیى ئاسايشى ڕووسيا نزيك بێته‌وه و، "بنكه‌ى سه‌ربازى" له پۆلۆنيا و چه‌ند ناوچه‌يه‌كى ديكه دابمه‌زرێنێت. هه‌روه‌ها كاتێك هه‌ر يه‌ك له وڵاتانى هه‌نگاريا و چيك و پۆله‌ندا، ده‌بن به ئه‌ندام له ناتۆ، مه‌ترسييه ئه‌منييه‌كانى ڕووسيا زێتر ده‌بێت، چونكه به درێژاییى 650 بۆ 750 كيلۆمه‌تر، له‌نێو كایه (پانتا)ی جوگرافياى ئۆڕاسيا ڕووه‌و ڕۆژاوا هه‌ڵده‌كشێت.
سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ڕووسيا به هۆى تێڕوانينى سياسى، ئابوورى و ئه‌منیى پووتینه‌وه بووژايه‌وه و، به "سه‌رده‌مى زێڕين" ناوزه‌د كرا؛ به‌و پێيه‌ى كه پووتین توانیى ڕووسيا له لێوارى كه‌وتنى سياسى، ئابوورى و ئه‌منى ڕزگار بكات و، سياسه‌تێك له‌سه‌ر بنه‌ماى له‌به‌رچاوگرتنى پێويستييه نه‌ته‌وه‌يى و نيشتمانييه‌كان بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ پێشهاته نوێیه‌كان له‌سه‌ر ئاستى نێوده‌وڵه‌تى و هه‌رێمى گه‌ڵاله بكات.
پووتین و هه‌ڵبژاردن
پووتین بڕيارى داوه كه خۆى بۆ هه‌ڵبژاردن بپاڵێوێته‌وه. ئه‌گه‌رچى ئه‌و بڕياره‌ى پووتین چاوه‌ڕوانكراو بوو، كه‌چى سه‌ركه‌وتنيشى له هه‌ڵبژاردن چاوه‌ڕوانكراو بوو؛ به‌و پێيه‌ى كه هێشتا له وڵاتى ڕووسيا پرسى "ديموكراسييه‌ت" و "لێپرسينه‌وه" كامڵ نه‌بووه، هيیبچ پاڵێوراوێك له سۆنگه‌ى ئۆپۆزیسیۆنێكى ڕاسته‌قينه‌وه، ناتوانێت ڕكاربه‌ریى هێزى ده‌سه‌ڵات بكات. هه‌رچه‌نده هه‌ندێك هێز و لايه‌ن و كه‌سايه‌تى له ڕووسيا هه‌ن كه له دژى سياسه‌ته‌كانى پووتینن و، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ن كه ڕووسيا پێ بنێته قۆناغێك كه تيايدا پرۆسه‌ى ده‌ستاوده‌ستكردنى ده‌سه‌ڵات پياده بكرێت و، ليبراڵیزم جێگه‌ى كۆمۆنيزم بگرێته‌وه، وه‌لێ ئه‌و كه‌س و لايه‌نانه به بيانووى جۆراوجۆر ڕێگرييه‌كى زۆريان لێ ده‌كرێت، تا نه‌توانن كاريگه‌رى له‌سه‌ر ڕاى گشتیى ڕووسيا ياخود شه‌قامى سياسیى ئه‌و وڵاته دروست بكه‌ن. بۆ نموونه له مانگى ڕابردوو "كۆميته‌ى ناوه‌ندیى هه‌ڵبژاردنه‌كان" له ڕووسيا، ڕێگه‌ى نه‌دا سه‌ركرده‌ى به‌رهه‌ڵسكار "ئه‌لێكسى ناڤاڵنى" خۆى بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌مساڵى سه‌رۆكايه‌تى بپاڵێوێت؛ به بيانووى ئه‌وه‌ى كه ناوبراو "گه‌نده‌ڵى"ی له‌سه‌ر ساخ بۆته‌وه. هه‌ر له‌و سۆنگه‌يه‌وه، پووتین له لێدوانێكى بۆ ڕۆژنامه‌نووسان سه‌باره‌ت به ئه‌لێكسى ناڤاڵنى ئه‌وه‌ى دووپات كرده‌وه، كه ناوبراو له لايه‌ن "واشنتۆن"ه‌وه پشتيوانیى لێ ده‌كرێت؛ بۆيه واشنتۆن نيگه‌رانه له‌وه‌ى كه ناوبراو نه‌پاڵێوراوه.
له لایه‌كی دیكه‌یشه‌وه، پووتین هه‌موو كه‌ره‌سته‌يه‌كى پرۆپاگه‌نده‌يیى بۆ بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردن له به‌رده‌سته؛ هه‌ر له كه‌ره‌سته‌ى سياسى، تا كه‌ره‌سته‌ى سیمبولى و ڕۆشنبيرى. بۆيه له‌و سۆنگه‌يه‌وه، ده‌كرێت ئاماژه به‌وه بكه‌ين كه پووتین له ئێسته‌وه له چواره‌مين "خولى هه‌ڵبژاردن"ى بۆ سه‌رۆكايه‌تیى ڕووسيا سه‌ركه‌وتنى مسۆگه‌ر كردووه. وه‌لێ ئه‌وه‌ى له‌وه گرنكتر ئه‌وه‌يه، كه ئايه پووتین چۆن له په‌راوێزى "بگۆڕى هه‌ڵبژاردن"ه‌وه، سه‌نگه‌ره سياسییه‌كان له‌سه‌ر ئاستى ناوخۆ ده‌ره‌وه قايم ده‌كات؟
ئه‌جێنداى پووتین له پۆست-هه‌ڵبژاردندا
پووتین كاتێك ده‌چێته نێو پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌وه، هه‌رگيز بانگه‌شه بۆ خۆى ناكات و كه‌مپينى هه‌ڵبژاردن بۆ پرۆپاگه‌نده‌كردن بۆ كه‌سى خۆى ڕاناگه‌يه‌نێت، چونكه به لاى ئه‌وه‌وه ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن پێشوه‌خته بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى سه‌رخستنى پووتین بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵات يه‌كلا كراوه‌ته‌وه؛ له‌به‌ر ئه‌و هۆكارانه‌ى كه پێشتر ئاماژه‌مان پێ دابوو. وه‌لێ ئه‌وه‌ى كه جێى سه‌رنجه بۆ شرۆڤه‌كاران ئه‌وه‌يه، كه هه‌ميشه پووتین "هه‌ڵبژاردن" وه‌ك بگۆڕێك، ده‌كاته ده‌سپێكى گۆڕانكاريكردن له سياسه‌ته‌كان و ئه‌جێنداكانى.
پووتین له دواى هه‌ڵبژاردنى ئه‌مساڵ، جه‌خت له‌سه‌ر چه‌ند خاڵێك ده‌كاته‌وه له‌وانه:
- بووژانه‌وه‌ى ئابوورى: ئابووریى ڕووسيا به هۆى كۆمه‌ڵيك هۆكار له‌وانه: دابه‌زينى نرخى نه‌وت، سزا ئابوورييه‌كانى وڵاتانى ڕۆژاوا له‌سه‌ر ڕووسيا و، هه‌روه‌ها خۆدزينه‌وه‌ى كۆمپانيا و بازرگانه‌كان له دانى باج، تووشى جۆرێك له "هه‌ڵاوسان" بۆته‌وه. بۆ بووژانه‌وه‌ى ئابووریى وڵاته‌كه‌ى، پووتین جه‌خت له‌سه‌ر پێدانى ده‌رفه‌ت بۆ وه‌به‌رهێنانى بيانى و هاتنى پاره بۆ نێو وڵاته‌كه‌ى ده‌كاته‌وه، تا پاره له بازاڕ زۆر ببێت؛ بۆ ئه‌وه‌ى كاريگه‌ریی له‌سه‌ر دابه‌زينى نرخى كاڵاكان و جووڵه‌پێكردنى بازاڕ هه‌بێت. هه‌روه‌ها پووتین پێداگرى له‌سه‌ر سه‌ندنى "باج" ده‌كات و، ڕێگرى له چوونه‌ده‌ره‌وه‌ى پاره بۆ ده‌ره‌وه‌ى ڕووسيا ده‌كات.
- پاراستنى ئاسايشى ناوخۆى ڕووسيا: پووتین هه‌ميشه له سۆنگه‌ى "دوو سه‌رچاوه"وه پێى وا بووه كه ئاسايشى وڵاته‌كه‌ى ده‌خرێته مه‌ترسييه‌وه: يه‌كه‌م، سه‌رچاوه‌ى سياسى؛ واته كاتێك كه وڵاتانى ڕۆژاوا هه‌ڵوێستێكى سياسى له دژى ڕووسيا پياده ده‌كه‌ن، وه‌ك سه‌پاندنى سزاكان به‌سه‌ر ئه‌و وڵاته. دووه‌م، سه‌رچاوه‌ى ئه‌منى؛ وه‌ك ئه‌و مه‌ترسييانه‌ى كه گرووپه چه‌كداره چیچانييه‌كان له دژى ڕووسيا به‌رپاى ده‌كه‌ن. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌يش، پووتین زۆر مه‌به‌ستیه‌تى كه پايه‌كانى ئاسايشى ناوخۆى ڕووسيا له "دوو پێودانگه‌وه" قايم بكات: يه‌كه‌م، به‌هێزكردنى تواناكانى كارمه‌ندان و ده‌زگه‌كانى ئاسايشى وڵاته‌كه‌ى له ڕووى چۆنێتی و چه‌ندێتییه‌وه. دووه‌م، به‌رپابوون و دابينكردنى يه‌كگرتنى سياسیى ناوخۆيى.
- به‌هێزكردنى سوپاى ڕووسيا: پووتین له هه‌وڵى ئه‌وه‌يه كه توانا سه‌ربازييه‌كانى سوپاكه‌ى به‌هێز بكات؛ هه‌روه‌ها باشترين چۆرى چه‌ك بخاته به‌رده‌ستى سوپاكه‌ى كه له ده‌ست سوپاى ديكه نه‌بێت. پووتین له ماوه‌ى چه‌ند هه‌فته‌ى ڕابردوودا ڕای گه‌ياند، كه وڵاته‌كه‌ى له ڕووى ته‌كنه‌لۆژيى "چه‌كى ئه‌تۆمى"یه‌وه پێشڤه‌چوونى زۆرى به‌خۆيه‌وه بينيوه و، ئاماژه‌ى به جۆره مووشه‌كێك كرد كه ده‌توانێت "كڵاوه‌ى ئه‌تۆمى" هه‌ڵگرێت، به‌بێ ئه‌وه‌ى هيچ ئامێرێكی ئاشكراكردنى مووشه‌كه‌كان (ڕادار) ئاشكراى بكات. ئه‌م لێدوانه‌ى پووتین ناڕه‌زایييه‌كى زۆرى له لايه‌ن ئه‌مريكا و يه‌كێتیى ئه‌وروپاوه به دوای خۆيدا هێنا و، پێيان وا بوو كه پووتین ڕێككه‌وتننامه‌كانى په‌يوه‌ست به "سنوورداكردنى چه‌كى ئه‌تۆمى"ی پێشێل كردووه. له لايه‌كی ديكه‌وه‌یش، ڕووسيا توانيویه‌تى سيسته‌مى به‌رگریى ئاسمانیى ئێس 500 دروست بكات. هه‌روه‌ها له هه‌وڵى ئه‌وه‌یشه كه فڕۆكه‌ى سيخۆى T-50 ، كه ده‌بێته هاوشێوه‌ى فڕۆكه‌ى F22 و F35 ى ئه‌مريكى، دروست بكات.
سه‌نگه‌ره‌كانى پووتین
سه‌نگه‌رى پووتین به‌رامبه‌ر به سه‌نگه‌ره‌كانى ڕۆژاوا
"قه‌يرانى ئۆكرانيا" سه‌لماندى كه سياسه‌تى پووتین بۆ سه‌پاندنى هێژموونیى وڵاته‌كه‌ى به‌رامبه‌ر به گوشاره‌كانى ڕۆژاوا و هێژموونیى ڕۆژاوا سه‌ركه‌وتوو بووه؛ به‌و پێيه‌ى كه داگيركردنى "دوورگه‌ى كریمیا" و، كردنى به به‌شێك له خاكى ڕووسيا به‌بێ ئه‌وه‌ى وڵاتانى ڕۆژاوا بتوانن په‌رچه‌كردارێكى ئه‌وتۆ بنوێنن كه ببێته مايه‌ى سڵبوونه‌وه‌ى پووتین له سياسه‌ته‌كه‌ى، سه‌ركه‌وتنێكى سياسیى مه‌زن بوو بۆ "سياسه‌تى پووتین" به‌رامبه‌ر به ڕۆژاوا. بۆيه پووتین له‌و سۆنگه‌يه‌وه، هه‌ر له‌و سياسه‌ته‌ى به‌ردوه‌ام ده‌بێت؛ واته سياسه‌تى "سه‌نگه‌رگرتن له هێژموونیى ڕۆژاوا".
سه‌نگه‌رى پووتین به‌رامبه‌ر به سه‌نگه‌رى هه‌رێمى
پووتین پێی وايه كه هێشتنه‌وه‌ى ڕووسيا وه‌ك هێزێكى گه‌وره، پێويستى به‌وه‌يه كه ئاسايشى ژينگه‌ى هه‌رێمیى ده‌وروبه‌رى ڕووسيا پارێزراو بێت. واته مه‌به‌ست لێی پاراستنى ئاسايشى ئه‌و فه‌زايه‌يه كه ده‌وروبه‌رى ڕووسيا پێك دێنێ، كه بريتييه له "وڵاتانى يه‌كێتیى سۆڤيه‌تى جاران".
پووتین له‌و ڕووه‌وه، هه‌موو جۆره ده‌ستێوه‌ردانێكى ده‌ره‌كى له ئاسياى ناوه‌ڕاست، ناوچه‌ى قه‌وقاز و وڵاتانى باڵتیك ڕه‌ت ده‌كاته‌وه، چونكه ئه‌و پێى وايه كه ده‌ستبردن بۆ لێكترازاندنى ڕووسيا و ئه‌و ژينگه‌يه، كایهى ئاسايشى ڕووسيا ده‌خاته مه‌ترسييه‌وه و، ڕووسیا تووشى "بنكۆڵكردن" ده‌كاته‌وه. بۆ ئه‌وه‌ى ڕووسيا زێتر له‌و وڵاتانه نزيك ببێته‌وه، پووتین داواى ئه‌وه ده‌كات كه ئه‌و وڵاتانه بێنه نێو "يه‌كێتیى ئابووریى ئۆراسيا"وه، كه ڕووسيا، بێلاڕووس، قه‌زاقستان، قرقیزستان و ئه‌رمه‌نستان پێكيان هێناوه؛ چونكه ئه‌و پێى وايه ئه‌گه‌ر سياسه‌ت نه‌يتوانى وڵاتانى ناوچه‌ى ئۆڕاسيا يه‌كگرتوو بكات، ئه‌وا ڕه‌نگه له ڕێى ئابوورييه‌وه ئه‌و يه‌كگرتنه ساز بكرێت.
سه‌نگه‌رى پووتین به‌رامبه‌ر سه‌نگه‌ره نادياره‌كان
پووتین پێى وايه كه ڕووسيا له ساڵى 2018دا ده‌كه‌وێته به‌رده‌م ته‌نگه‌ژه‌يه‌كى چاوه‌ڕواننه‌كراو، ئه‌ويش ئه‌وه‌یه كه نه‌بوونى "سيسته‌مێك" بۆ ڕێكخستنى وه‌رچه‌رخانه نێوده‌وڵه‌تی و جيهانييه‌كان، بێ گومان به‌رژه‌وه‌ندييه جيۆسياسييه‌كانى ڕووسيا ده‌خاته مه‌ترسييه‌وه؛ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى كه هێز ته‌نیا له ده‌ستى چه‌ند ده‌وڵه‌تێكى مه‌زن قه‌تيس نه‌ماوه‌ته‌وه تاوه‌كوو بتوانن بڕيارى يه‌كلاكه‌ره‌وه له كاتى پێويست بده‌ن، به‌ڵكوو له پاڵ بوونى هێزى گه‌وره، هه‌ڵبه‌ته هێزى دیكه‌یش هه‌ن وه‌ك: هێزه هه‌رێمييه‌كان، هه‌روه‌ها كاريگه‌ریى ئه‌كته‌ره ناده‌وڵه‌تييه‌كان، ڕێكخراوه جيهانييه‌كان و...، كه ده‌توانن ڕووداو دروست بكه‌ن و، ئه‌و ڕووداوانه‌یش كاريگه‌رى بكه‌نه سه‌ر ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندييانه‌ى ڕووسيا كه ناومان بردن.
له‌و سۆنگه‌يه‌وه، پووتین جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كاته‌وه كه پێويسته ڕووسيا هه‌رده‌م بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى ته‌نگه‌ژه چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌كان ئاماده بێت؛ هه‌روه‌ك چۆن خستنه‌خواره‌وه‌ی "فڕۆكه‌ى ڕووسى" به ده‌ستى هێزه دژه‌ئاسمانييه‌كانى توركيا له ساڵى 2015 چاوه‌ڕواننه‌كراو بوو و، هه‌روه‌ها كوشتنى "باڵیۆزى" وڵاته‌كه‌ى له ئانكارا له ساڵى 2016 پێشبينینه‌كراو بوو، ئا‌وایش پێويسته چاوه‌ڕوانى ته‌نگه‌ژه‌ى چاوه‌ڕواننه‌كراو بين به‌ڵام بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى ئه‌و ته‌نگه‌ژانه ئاماده بين.
كۆتايى
پووتین بۆ قايمكردنى سه‌نگه‌ره‌كانى له به‌رامبه‌ر سه‌نگه‌ره‌كانى ديكه، هه‌وڵى ئه‌وه ده‌دات كه سه‌نگه‌رى ناوخۆى ڕووسيا له ڕووی سياسى، ئابوورى و ئه‌منییه‌وه به‌هێز بكات، چونكه ئه‌و پێى وايه ته‌نیا مه‌گه‌ر به لاوازكردنى "سه‌نگه‌رى ناوخۆ"ی ڕووسيا، وڵاتانى نه‌يارى ڕووسيا بتوانن سياسه‌تى خۆيان له دژى ئه‌و وڵاته به‌رپا كه‌ن و، ڕووسيا بخه‌نه ده‌ره‌وه‌ى "مێژوو"؛ له كاتێكدا ئه‌گه‌ر ڕۆڵى پووتین نه‌بووايه بۆ داڕشتنى سياسه‌ته‌كان له دواى ڕووخانى يه‌كێتیى سۆڤیهتى جاران، ئه‌وا خه‌ریك بوو به ڕووخانى "يه‌كێتیى سۆڤیهتى جاران" ڕووسيا بكه‌وێته ده‌ره‌وه‌ى مێژوو!
Latest from ڕێبوار بابکەیی
- ديپلۆماسييه‌تى ناوچهيیى میسر له چارهسهركردنى كێشهى سياسیى نێوان فهڵهستين و ئيسڕائيل
- ململانێكانى ئيسڕائيل و وڵاتانى عهرهبى له به‌رده‌م تاقيكردنهوهيهكى گهورهى ترامپدا
- كۆبوونهوهكهى سهنگاپۆر و چاودێرييهكهى تاران: ململانێی ئه‌تۆمى و جه‌نگى ديپلۆماسى
- له گهڕانهوهى سعووديا بۆ عێراق، هه‌رێمى كوردستان چۆن پێشوازیى لێ بكات؟
- كشانهوهكهى ترامپ و لێكهوته هێژموونييهكانى
- ئاسۆى پێكدادانهكانى ئيسڕائيل و ئێران له په‌راوێزى بڕيارهكهى ترامپ
- توركيا و ڕووسيا؛ له مێژووه بۆ ئایينده و، له سياسهتهوه بۆ ستراتيژييهت
- ههولێرو بهغدا؛ له نێوان سياسه‌تى عهبادى و ديپلۆماسييه‌تى نێچيرڤان بارزانى
- عهفرين له چڵى زهيتوونهوه بۆ چڵى سياسیى نێوان توركيا و ئه‌مريكا
- ستراتيژييه‌تى نوێی يه‌كێتیى ئه‌وروپا له هه‌مبه‌ر عێراق؛ ههولێر و بهغدا له تاى تهرازووى ئهوروپييهكاندا