 |
له گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا بۆ عێراق، هه‌رێمى كوردستان چۆن پێشوازیى لێ بكات؟
ڕێبوار بابكه‌يى، مامۆستاى په‌يوه‌ندييه نێوده‌وڵه‌تييه‌كان و دراساتى ستراتيژى له زانكۆى سه‌ڵاحه‌ددين
پێش ده‌سپێك
گرووپى قه‌يرانه‌كانى نێوده‌وڵه‌تى (International Crises Group) له ڕاپۆرتيكى به ناونيشانى "گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا بۆ به‌غدا"، كه له 22ی ئايارى ساڵى 2018 بڵاو كرايه‌وه، ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كات كه ئه‌و وڵاته له ڕێى سياسه‌تێكى نوێوه به ناوى سياسه‌تى "گه‌ڕانه‌وه بۆ عێراق"، به ئامرازى نوێوه ده‌یه‌وێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و وڵاته. ئه‌و ڕاپۆرته جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كاته‌وه كه سعووديا به‌نيازه به ئامرازه‌كانى سياسى، كۆمه‌ڵايه‌تى و ئابوورى، ئه‌و سياسه‌ته پياده كات.
له‌و وتاره شيكارييه‌دا، كه له شێوه‌ى Policy Brief ده‌يخه‌مه ڕوو، هه‌وڵ ده‌ده‌م وه‌ڵامى دوو پرسيارى سه‌ره‌كى بده‌مه‌وه وه‌ك: ئايه پێويسته هه‌رێمى كوردستان چۆن مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و سياسه‌ته نوێیهى سعووديا (سياسه‌تى گه‌ڕانه‌وه بۆ عێراق) بكات؟ هه‌روه‌ها حكوومه‌تى هه‌رێم چۆن سوود له‌و گه‌ڕانه‌وه‌يه وه‌رگرێت؟ له‌و ڕووه‌وه هه‌وڵ ده‌ده‌ين كۆمه‌ڵێك ئه‌رگيۆمێنت بخه‌ينه ڕوو.
ده‌سپێك
كۆبوونه‌وه‌ى سێقۆڵیى نێوان مه‌لك سه‌لمان، ترامپ و عه‌بادى، كه له حوزه‌يرانى ساڵى 2017 له ڕيازى پايته‌ختى سعووديا به‌سترا، ڕووداوێكى ديپلۆماسیى جۆرى و بێوێنه بوو؛ به‌و پێیه‌ى كه له‌و ڕووداوه ديپلۆماسييه‌دا بڕيارى سياسى سه‌باره‌ت به پرسگه‌لێكى گرنگ وه‌رده‌گيرێت وه‌ك: پرسى چۆنێتیی گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا بۆ عێراق و، پرسى چۆنێتیی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى نفووزى ئێران له عێراقدا. له‌و كۆبوونه‌وه‌يه‌دا، بڕيار درا كه به ئامرازى سياسى و ديپلۆماسى و فه‌رهه‌نگى و ئابوورى، هه‌وڵ بدرێت له لايه‌ك سعووديا بوونى خۆى له عێراقدا بسه‌لمێنێت؛ له لايه‌كی دیكه‌یشه‌وه شه‌ڕى نفووزى ئێرانى پێ بكرێت.
سعووديا له ڕێى ئه‌و سياسه‌ته نوێیهى به‌رامبه‌ر به عێراق، هه‌وڵ ده‌دات كه پێچه‌وانه‌ى ئه‌و وته باوه‌ى نێو "ئه‌ده‌بياتى سياسى"ی به‌ره‌ى دژه خۆى، ڕاست كاته‌وه؛ كه پێيان وايه "سعووديا ڕوو له هه‌ر شوێنێك بكات ئه‌و شوێنه له‌سه‌ر سنييه‌كى زێڕ ڕاده‌ستى ئێران ده‌كات؛ هه‌روه‌ك چۆن كاتێك كه سعووديا له ساڵى 2003 ڕووى له عێراق كرد ئه‌و وڵاته‌ى ڕاده‌ستى ئێران كرد، ئاوایش كاتێك ڕووه‌و يه‌مه‌ن هه‌نگاوى هه‌ڵگرت، ئه‌و وڵاته‌ى ڕاده‌ستى "حووسييه‌كان"ى سه‌ر به ئێران كرد!"
كاريگه‌ریى ئه‌و سياسه‌ته نوێیه‌ی ڕياز له‌سه‌ر پهيوهندييهكانى سعووديا و هه‌رێمى كوردستان
پهيوهندييهكانى حكوومه‌تى هه‌رێم له‌گه‌ڵ شانشينى سعووديا له ساڵانى ڕابردوودا، په‌يوه‌ندييه‌كى زۆر پته‌و له‌سه‌ر بنه‌ماى "لێكتێگه‌يشتنى سياسى" بووه. به دیوێكى ديكه، ڕه‌فتارى سعووديا له هه‌مبه‌ر هه‌رێمى كوردستان له شێوه‌دا، ڕه‌فتارێك بووه كه له چوارچێوه‌ى ده‌ستوورى عێراق پێناسه‌ى بۆ كراوه؛ واته هه‌رێمى كوردستانى وه‌ك به‌شێك له عێراق ناساندووه و مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ كردووه؛ به‌ڵام له ناوه‌ڕۆكدا، ئه‌و وڵاته هه‌رێمى كوردستانى وه‌ك "قه‌واره‌يه‌كى سه‌ربه‌خۆ" (State Actor) ناساندووه و هه‌ڵسوكه‌وتى له‌گه‌ڵ كردووه.
له‌و ڕووه‌وه، ده‌كرێت سه‌ردانه‌كانى "بارزانى" له ڕابردوودا وه‌ك "سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان" بۆ ئه‌و وڵاته و، ئاستى پێشوازى و جۆرى پێشوازى و شێوه‌ى پێشوازیى سعووديا له "بارزانى" به‌پێى "پرۆتۆكۆڵه ديپلۆماسييه‌كان" وه‌ك پێودانگێك بۆ ده‌ستنيشانكردنى قووڵايیى په‌يوه‌ندیى نێوان هه‌رێمى كوردستان و سعووديا بناسێنين. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته ده‌كرێت دوو ئه‌رگيۆمێنت بخه‌ينه ڕوو:
- له 25ی نۆڤه‌مبه‌رى ساڵى 2015 هه‌ر دوو ڕۆژنامه‌ى عه‌ره‌بیى "القدس" و "الشرق الاوسط" بڵاويان كرده‌وه كه‌وا "ڕێاز" پێشوازيیه‌كى شاهانه‌ى له "بارزانى" كرد.
- له 22-2-2016 كاتێك كه "كونسوڵخانه‌ى سعووديا" به‌فه‌رمى له هه‌ولێر ده‌كرێته‌وه، كونسوڵى ئه‌و وڵاته، "عبدالمنعم عبدالرحمن"، له لێدوانێكى بۆ ڕۆژنامه‌نووسان به‌ئاشكرا ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه كرد كه وڵاته‌كه‌ى هه‌رگيز ده‌ستبه‌ردارى "هه‌رێمى كوردستان" نابێت.
هه‌رێمى كوردستان له ساڵانى ڕابردوودا جێى بايه‌خى ستراتيژييه‌تى سعووديا بووه. ناوه‌ندى بڕيار له "ڕياز" پێى وا بووه، كه پێگه و مه‌كانه‌ى هه‌رێمى كوردستان چ بۆ‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى نفووزى ئێران، ياخود بۆ پاڵپشتیكردنى عه‌ره‌به سوننه‌كانى عێراق گه‌وره و كاريگه‌ر بووه.
له دواى داڕشتنى سياسه‌ته نوێیه‌كه‌ی به‌رامبه‌ر به عێراق، "ڕياز" له ئێسته‌دا ده‌يه‌وێ هه‌رێمى كوردستان هه‌م له شێوه‌دا و هه‌ميش له ناوه‌ڕۆكدا وه‌ك به‌شێك له عێراق بناسێنێت و، له‌و چوارچێوه‌يه‌دا له‌گه‌ڵ "هه‌ولێر" درێژه به پهيوهندييهكانى بدات؛ چونكه سياسه‌تى نوێی ئه‌و وڵاته، وا ده‌خوازێت كه له برى هه‌ولێر، به‌غدا بكات به ناوه‌ندى ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى "نفووزى ئێران". له برى "عه‌ره‌به سوننه‌كان" گره‌و له‌سه‌ر به‌شێك له "شيعه‌كان"ى عێراق ده‌كات تا له دژى ئێران جه‌نگى به‌وه‌كاله‌تيان پێ بكات. ئه‌مه سه‌ربارى ئه‌وه‌ى كه سعووديا به‌نيازه له ده‌روازه‌ى ئابوورى و لۆجستى و فه‌رهه‌نگى و نه‌ته‌وه‌يى و كۆمه‌ڵايه‌تييه‌وه بوونى خۆى وه‌ك "كاراكته‌رێكى سياسى"ی خاوه‌ن نفووز له عێراقى ئایينده‌دا بسه‌لمێنێت.
هه‌ڵوێستى ڕياز له هه‌مبه‌ر پرسى ڕيفراندۆمى هه‌رێمى كوردستان له دواى سياسه‌ته نوێیه‌كه‌ی
كاتێك كه دروستكه‌رانى بڕيار له هه‌رێمى كوردستان بڕيار له‌سه‌ر جاڕدانى پرسێكى چاره‌نووساز و يه‌كلاكه‌ره‌وه‌ی وه‌ك "ڕێفراندۆم" ده‌ده‌ن، هه‌ر زوو پاشاى سعووديا وه‌زيرى كاروبارى وڵاتانى كه‌نداوى عه‌ره‌بى، "ثامر سبهان" ڕاده‌سپێرێت تا خۆى بگه‌یه‌نێته لاى "بارزانى" بۆ ئه‌وه‌ى پێى ڕابگه‌ينێت كه له ئێسته‌دا ناكرێت گه‌لى كوردستان "ڕيفراندۆم" ئه‌نجام بدات!
ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ى سعووديا له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ى گرتبوو، كه پياده‌ى مافى ڕيفراندۆم له لايه‌ن كورده‌كانه‌وه له ئێسته‌دا وه‌ك زه‌مينله‌رزه‌يه‌كى سياسى وايه، كه ده‌بێته مايه‌ى له‌باربردنى پرۆژه‌ى "گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا بۆ عێراق"؛ چونكه ئه‌و پرسه، واته "ڕيفراندۆم"، ئۆقره‌يیى سياسى و ئه‌منى له عێراق له دواى "قۆناغى داعش"دا ده‌شله‌قێنێت؛ دواجار ئاسته‌نگ له به‌رده‌م ئه‌رزیيه‌تى سياسیى گه‌ڕانه‌وه‌كه‌ى سعووديا دروست ده‌كات، كه زێتر سعووديا پێويستى به ئه‌رز‌یيه‌تێكى سياسیى عێراقى جێگير و به‌رقه‌راره.
له لایه‌كی تریشه‌وه، سعووديا پێ وا بوو كه ئه‌نجامدانى "ڕيفراندۆم" ده‌رفه‌تى عه‌بادى بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانى عێراق بۆ ئه‌وه‌ى جارێكی دیكه‌ر ببێته‌وه به "سه‌رۆكوه‌زير" لاواز ده‌كات؛ به‌و پێیه‌ى كه عه‌بادى به ديدى دروستكه‌رانى بڕيار له سعووديا، ئه‌و كه‌سه‌يه كه ده‌كرێت ئۆمێدى جێبه‌جێكردنى پڕۆژه‌كه‌ى سعووديا (گه‌ڕانه‌وه بۆ عێراق) له‌سه‌رى ئاوا بكرێت. هه‌روه‌ها پێيان وا بووه كه ناوبراو له چوار ساڵى ڕابردووى ده‌سه‌ڵاتى، وه‌ك "سه‌رۆكوه‌زير" به‌پێچه‌وانه‌ى سه‌رده‌مى "نوورى مالكى" به لايه‌نى كه‌م هه‌وڵی داوه باڵانسى هێز له نێوان نفووزى ئێران و سياسه‌ته‌كانى هه‌ر يه‌ك له سعووديا و ئه‌مريكا له عێراقدا ڕابگرێت؛ بۆيه سعووديا و ئه‌مريكا پشتيوانييان كردووه.
هه‌رێمى كوردستان له هه‌مبه‌ر پرۆژه‌ى گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا بۆ عێراق چۆن مامه‌ڵه بكات؟
كاتێك كه سعووديا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ عێراق، ململانێكانى ئه‌و وڵاته له‌گه‌ڵ ئێران توندتر ده‌بێته‌وه و، عێراق ده‌بێته ناوچه‌ى سێيه‌مى ململانێكانى نێوان ئه‌و دوو وڵاته له دواى يه‌مه‌ن و لوبنان.
ئه‌و گه‌ڕانه‌وه‌يه بۆ سعووديا گه‌ڕانه‌وه‌يه‌كى ته‌شريفاتى نابێت، به‌ڵكوو له پێناو بنياتنانى نفووز ده‌بێت. يان به لايه‌نى كه‌م ئه‌و گه‌ڕانه‌وه‌يه بۆ ئه‌وه ده‌بێت كه سعووديا جێى پێى خۆى له ناوه‌ندى "دروستكردنى بڕيار" له به‌غدا بكاته‌وه و، ئه‌مه‌يش ده‌بێته مايه‌ى نيگه‌رانى بۆ ئێران، چونكه ئه‌وكات به‌غدا له ناوه‌ندى تاكنفووزه‌وه ده‌بێته ناوه‌ندى فره‌نفووز. بۆيه ئێران هه‌موو هه‌وڵێك ده‌دات تا ئاسته‌نگ له به‌رده‌م ئه‌و گه‌ڕانه‌وه‌يه‌ى سعووديا بۆ عێراق دروست بكات؛ كه دواجار ڕه‌نگدانه‌وه و ئاسه‌وارى نه‌رێنى له‌سه‌ر پرۆسه‌ى سياسى و ئۆقره‌يیى ئه‌منى له عێراق دروست ده‌كات. له‌و سۆنگه‌يه‌وه، سياسه‌تێكى ڕاست و دروست كه پێويسته حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له به‌رده‌م ئه‌و گه‌ڕانه‌وه‌يه‌ى سعووديا بگرێته به‌ر، بريتيیه له سياسه‌تى Interests Equilibrating، واته سياسه‌تى "هاوسه‌نگكردنى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كان". ئه‌و سياسه‌ته له لايه‌ن پسپۆرى به‌ناوبانگى په‌يوه‌ندييه نێوده‌وڵه‌تييه‌كان، Randall Schuler، كه سه‌ر به قوتابخانه‌ى New Classic Realismه داڕێژڕاوه.
مه‌به‌ست له "سياسه‌تى هاوسه‌نگكردنى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كان" ئه‌وه‌يه، كه حكوومه‌تى هه‌رێم پێويسته به‌رژه‌وه‌ندیى سعووديا و ئێران له هه‌رێمى كوردستان هاوسه‌نگ بكات. ئه‌وه‌يش كاتێك به‌رجه‌سته و هاوسه‌نگ ده‌بێت، كه حكوومه‌تى هه‌رێم خۆى له "سياسه‌تى میحوه‌ربه‌ندى"، ياخود "سياسه‌تى هاوپه‌يمانيكردن" به‌دوور بگرێت و، نه‌چێته نێو هيچ به‌ره‌يه‌ك له دژى به‌ره‌ی دیكه. له‌و گۆشه‌نيگايه‌وه، پێويسته حكوومه‌تى هه‌رێم گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا بۆ عێراق به‌ده‌رفه‌ت بزانێت تاكوو له "ده‌رگه‌ى عێراق"ه‌وه به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى سعووديا بێته نێو "هه‌رێمى كوردستان", چونكه جۆرێك له لاسه‌نگى هه‌يه له نێوان به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى سعووديا و ئێران له هه‌رێمى كوردستاندا، كه زێتر به لاى ئێراندا شكاوه‌ته‌وه.
ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندييانه ده‌كرێت به‌رژه‌وه‌ندیى ئابوورى بن وه‌ك: دروستكردنى ڕايه‌ڵه‌ى ڕاسته‌وخۆى بازرگانیى نێوان هه‌ولێر و ڕياز، هێنانى وه‌به‌رهێنه‌رى سعوودى بۆ هه‌رێمى كوردستان، هێنانى سه‌رمايه‌ى سعوودى بۆ هه‌رێمى كوردستان، سوودوه‌رگرتن له كاڵاى كشتوكاڵى يه‌كتر. ده‌یشكرێت به‌رژه‌وه‌ندیى ستراتيژى و جيۆئه‌منى بن وه‌ك: مۆركردنى ڕێكه‌وتنێك ياخود لێكتێگه‌يشتنێك له بوارى وزه‌دا له نێوان هه‌ولێر و ڕيازدا، ڕاكێشانى بۆڕیى نه‌وت ياخود گاز؛ چ هه‌رێمى كوردستان بۆ سعووديا ببێته وڵاتى ترانزێت، ياخود سعووديا بۆ هه‌رێم ببێته وڵاتى ترانزێت. يه‌كێك له سووده‌كانى سياسه‌تى "هاوسه‌نگكردنى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كان" بۆ حكوومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌يه، كه له برى هه‌رێمى كوردستان په‌يوه‌ست بكرێت به ئێران و سعووديا، ئه‌وا سعووديا و ئێران زێتر به هه‌رێمى كوردستانه‌وه په‌يوه‌ست ده‌كرێن. هه‌روه‌ها هه‌ولێر هه‌م ده‌بێته دۆستى ڕياز و، هه‌ميش دۆستى تاران.
له لايه‌كی دیكه‌یشه‌وه پياده‌كردنى ئه‌و چه‌شنه سياسه‌ته له لايه‌ن هه‌ولێر، وا ده‌كات كه ئه‌و دوو وڵاته له هه‌مبه‌ر ململانێكانى هه‌ولێر و به‌غدا به لايه‌نى كه‌م بێلايه‌ن بن؛ چونكه هه‌روه‌ك چۆن "به‌غدا" به لاى ئه‌و وڵاتانه‌وه گرنگه، ئاوایش به پياده‌كردنى سياسه‌تى هاوسه‌نگكردنى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى، "هه‌ولێر"يش بۆ ئه‌و دوو وڵاته گرنگ ده‌بێت.
سعووديا به مه‌به‌ستى هاوسه‌نگكردنى نفووز به‌رامبه‌ر به "نفووزى ئێران" ڕوو له عێراق ده‌كات، كه‌چى پێويسته بۆ هاوسه‌نگكردنى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كان له به‌رامبه‌ر به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى ئێران، حكوومه‌تى هه‌رێم داوا له سعووديا بكات له دواى گه‌ڕانه‌وه‌ى بۆ عێراق هاوكات ڕوو له هه‌رێمى كوردستانيش بكات. سعووديا كه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ عێراق، به پاره‌يه‌كى زۆر ده‌گه‌ڕێته‌وه؛ پێويسته حكوومه‌تى هه‌رێميش داوا له حكوومه‌تى عێراق بكات كه هه‌رێمى كوردستانيش له‌و پاره‌يه پشكى به‌ر كه‌وێت، ياخود 17%ی "وه‌به‌رهێنانى سعووديا" له عێراق بێته نێو خاكى كوردستان.
كۆتايى
گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا بۆ عێراق ده‌وه‌ستێته‌وه سه‌ر ئه‌وه‌ى كه ئايه كێ ده‌بێته سه‌رۆكوه‌زيرى داهاتووى عێراق؟. ده‌ره‌نجامه‌كانى "هه‌ڵبژاردنى 12 ئايار"ى په‌رله‌مانى عێراق له به‌رژه‌وه‌ندى ئه‌و ليسته شكايه‌وه، كه به درێژايیى چه‌ند ساڵى ڕابردوو داواى ده‌كرد "به‌غدا سه‌ربه‌خۆ بێت و ئێرانيش بچێته ده‌ره‌وه‌ى عێراق"؛ ئه‌ويش ليسته‌كه‌ى "موقته‌دا سه‌در"ه.
هه‌رچه‌ند ليسته‌كه‌ى "سه‌در" له‌گه‌ڵ "عه‌بادى" هاوديدن سه‌باره‌ت به سه‌روه‌ركردنى بڕيارى عێراقى، به‌ڵام پێناچێت قۆڵبه‌ستنه‌وه‌ى ئێران له عێراق هێنده ئاسان بێت, تا عێراق له ڕێى گه‌ڕانه‌وه‌ى سعووديا ناسنامه‌ى "نه‌ته‌وه"يى له برى "مه‌زهه‌ب"ى به‌ده‌ست بێنێته‌وه. له‌و سۆنگه‌يه‌وه، هه‌ر كاتێك سعووديا هه‌ستى كرد كه ناتوانێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ عێراق، ياخود گه‌ڕانه‌وه‌كه‌ى بێهووده‌يه و نابێته مايه‌ى دروستكردنى "نفووز" له عێراق، ئه‌وا بێ گومان ئه‌وكات ئه‌و وڵاته ڕوو له هه‌رێمى كوردستان ده‌كاته‌وه و، جارێكی تر ئه‌و وڵاته له ناوه‌ڕۆكدا هه‌رێمى كوردستان وه‌ك قه‌واره‌يه‌كى سه‌ربه‌خۆ ده‌ناسينێت، نه‌ك "قه‌واره‌يه‌كى ئيدارى" له چوارچێوه‌ى "ده‌وڵه‌تێكى فيدراڵدا".
Latest from ڕێبوار بابکەیی
- ديپلۆماسييهتى ناوچهيیى میسر له چارهسهركردنى كێشهى سياسیى نێوان فهڵهستين و ئيسڕائيل
- ململانێكانى ئيسڕائيل و وڵاتانى عه‌ره‌بى له به‌رده‌م تاقيكردنهوهيهكى گهورهى ترامپدا
- كۆبوونهوهكهى سهنگاپۆر و چاودێرييهكهى تاران: ململانێی ئهتۆمى و جه‌نگى ديپلۆماسى
- كشانهوهكهى ترامپ و لێكهوته هێژموونييهكانى
- ئاسۆى پێكدادانهكانى ئيسڕائيل و ئێران له پهراوێزى بڕيارهكهى ترامپ
- توركيا و ڕووسيا؛ له مێژووه بۆ ئایينده و، له سياسهتهوه بۆ ستراتيژييهت
- پووتين و ههڵبژاردن: سهنگهرگرتن له سهنگهرهكان
- ههولێرو به‌غدا؛ له نێوان سياسه‌تى عه‌بادى و ديپلۆماسييهتى نێچيرڤان بارزانى
- عهفرين له چڵى زهيتوونهوه بۆ چڵى سياسیى نێوان توركيا و ئه‌مريكا
- ستراتيژييه‌تى نوێی يهكێتیى ئهوروپا له هه‌مبه‌ر عێراق؛ هه‌ولێر و به‌غدا له تاى تهرازووى ئهوروپييهكاندا