 |
ديپلۆماسييه‌تى ناوچه‌يیى میسر له چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌ى سياسیى نێوان فه‌ڵه‌ستين و ئيسڕائيل
ديپلۆماسييه‌تى ناوچه‌يیى میسر له چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌ى سياسیى نێوان فه‌ڵه‌ستين و ئيسڕائيل
ڕێبوار بابكه‌يى، مامۆستاى په‌يوه‌ندييه نێوده‌وڵه‌تييه‌كان و دراساتى ستراتيژى له زانكۆى سه‌ڵاحه‌ددين
ده‌سپێك
میسر هه‌م وه‌ك ڕووبه‌ر، هه‌ميش وه‌ك هێزى مرۆيى و جيۆپۆلیتيكى، وڵاتێكى مه‌زنى ناوچه‌كه‌يه. له ماوه‌ى چه‌ند ساڵى ڕابردوودا، ئه‌و وڵاته گۆڕانكاریى بونيادى structure))ی به‌خۆيه‌وه بينيوه. ساڵى 2011، كه له ڕووى چه‌مكسازييه‌وه Terminology)) به ساڵى "به‌هارى عه‌ره‌بى" (Arab Spring) ناوزه‌د كرا، ئه‌و وڵاته‌یش بێبه‌ش نه‌بوو له لێكه‌وته‌كانى ئه‌و به‌هاره؛ بهو پێیه‌ى كه میسر ڕووبه‌ڕووى شه‌پۆڵى گۆڕانكارييه سياسييه‌كان بووه‌وه و، له ماوه‌يه‌كى پێوانەییدا چه‌ندين جار ئاڵوگۆڕى سياسى له "ده‌سه‌ڵات" له‌و وڵاته هاته كايه‌وه. ئه‌و ئاڵوگۆڕه له "ده‌سه‌ڵات" له میسر، جارى وا بووه له دژى پرسى ئاسایيبوونه‌ى په‌يوه‌ندييه‌كان له‌گه‌ڵ ئيسڕائيل شكاوه‌ته‌وه؛ جارى وایش بووه له به‌رژه‌وه‌ندیى ئه‌و پرسه شكاوه‌ته‌وه.
كاتێك "موحه‌مه‌د مورسى" كه سه‌ر به ئيخوانه‌كان بوو، دێته سه‌ر ده‌سه‌ڵات، بڕيار ده‌دات به كردنه‌وه‌ى "ده‌روازه‌ى ڕه‌فح" به ڕووى فه‌ڵه‌ستينييه‌كان له به‌شى غه‌زه‌ى فه‌ڵه‌ستين. ئه‌و بڕياره‌ى موحه‌مه‌د مورسى، تێل ئه‌بيبى نيگه‌ران كرد؛ چونكه بووه مايه‌ى شكاندنى ئابڵووقه و له‌باربردنى سياسه‌تى "گەمارۆدان" كه ئيسڕائيل له دژى به‌شى غەزه‌ى فه‌ڵه‌ستين گرتبووه به‌ر؛ بهو پێیه‌ى كه غه‌زه به ناوچه‌ى ده‌سه‌ڵاتى "بزووتنه‌وه‌ى حه‌ماس" ئه‌ژمار ده‌كرێت.
ئه‌و بڕياره‌ى موحه‌مه‌د مورسى، بريتیبوو له هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى بڕيارێكى پێشووى سه‌رۆكى پێشووى میسر، "حوسنى موباره‌ك"، كه ڕێك به‌پێچه‌وانه‌وه‌ى بڕياره‌كه‌ى مورسى، حوسنى موباره‌ك ئه‌و ده‌روازه‌يه‌ى به ڕووى غه‌زه‌دا داخستبوو. كاتێك كه "سيسى" ده‌سه‌ڵات له مورسى وه‌رده‌گرێت و خۆى ده‌بێته سه‌رۆكى ئه‌و وڵاته، ناوبراو جارێكی تر ئه‌و ده‌روازه‌يه داده‌خات و، په‌ره به په‌يوه‌ندييه‌كانى وڵاته‌كه‌ى له‌گه‌ڵ ئيسڕائيل ده‌دات؛ ته‌نانه‌ت "گازى سروشتى"ی وڵاته‌كه‌ى به نرخێكى گونجاو ده‌فرۆشێته ئيسڕائيل.
كورته‌يه‌ك له مێژووى په‌يوه‌ندييه‌كانى نێوان ئه‌و دوو وڵاته
په‌يوه‌ندييه‌كانى نێوان ئه‌و دوو وڵاته هه‌ر له ساڵى 1948 تاكوو حه‌فتاكانى سه‌ده‌ى بيسته‌م، زێتر په‌يوه‌ندييه‌كى ئاڵۆز و ململانێ و جه‌نگ بووه. له جه‌نگى ساڵى 1967 به‌رامبه‌ر به ئيسڕائيل، میسر "ناوچه‌ى سينا"ی له‌ده‌ست دا. له جه‌نگى ساڵى 1973یش ئه‌و وڵاته "سينا" به‌ده‌ست دێنێته‌وه. سه‌رۆكى ئه‌وساى میسر، "ئه‌نوه‌ر سادات"، له دواى جه‌نگى ساڵى 1973، هه‌نگاوێكى ژيرانه هه‌ڵده‌گرێت و سه‌ردانى ئيسڕائيل ده‌كات و، له‌نێو "كه‌نيسێتى ئيسڕائيل" وتارێكى مێژوویى پێشكه‌ش ده‌كات.
له وتاره‌كه‌يدا، ئه‌نوه‌ر سادات ڕۆناهى ده‌خاته سه‌ر پێويستیى ئاسایيكردنه‌وه‌ى په‌يوه‌ندييه‌كانى وڵاتانى عه‌ره‌بى له‌گه‌ڵ ئيسڕائیل و، دۆزينه‌وه‌ى چاره‌سه‌رييه‌كى ئاشتيیانه‌ى پرسى "فه‌ڵه‌ستين". ئه‌و بۆچوونه‌ى سادات له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ى گرتبوو، كه دژايه‌تيكردنى ئيسڕائيل ده‌ره‌نجامه‌كه‌ى بۆ وڵاتانى عه‌ره‌بى پێشوه‌خت دياره كه شكسته؛ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌مريكا هه‌رگيز ڕێگه نادات ئيسڕائيل بكه‌وێت؛ وڵاتانى عه‌ره‌بيش ناتوانن ئه‌مريكا بكه‌وێنن. له‌و سۆنگه‌يه‌وه، سادات بڕيارى ئاسايیكردنه‌وه‌ى په‌يوه‌ندييه‌كانى ده‌دات له‌گه‌ڵ ئيسڕائيل و، میسر ده‌بێته يه‌كه‌م وڵاتى عه‌ره‌بى، دان به ئيسڕائيلدا بنێت.
هه‌رچه‌ند باجى ئه‌و بڕياره‌ى سادات ته‌نیا سادات دايه‌وه، كاتێك "ئيخوانه‌كان" به هۆى بڕياره‌كه، سادات ده‌كوژن و به "خيانه‌تكار" ناوزه‌دى ده‌كه‌ن، وه‌لێ میسر به‌گشتى له ڕووى سياسى و ئابووریيه‌وه سوودى له‌و بڕياره بينى؛ چونكه كرانه‌وه‌ى میسر به ڕووى ئيسڕائيل، بووه مايه‌ى كرانه‌وه‌ى ئه‌مريكا به ڕووى میسر و، ساڵانه ئه‌مريكا زيتر له "مليارێك دۆلار" وه‌ك يارمه‌تیى دارايى پێشكه‌ش بهو وڵاته ده‌كات، كه بووه سه‌رچاوه‌ى داهات بۆ ئابووریى میسر.
له ماوه‌ى ساڵانى 1980 تا ساڵانى 2000 به‌سه‌ره‌وه، په‌يوه‌ندييه‌كانى نێوان ئه‌و دوو وڵاته كۆمه‌ڵێك ساردى و دابڕانى كاتیى به هۆى پرسگه‌لێكى سياسى به‌خۆيه‌وه بينيوه، وه‌لێ هه‌رگيز نه‌بۆته دابڕانێكى يه‌كجاره‌كى و هه‌ميشه‌يى. له ساڵى 1982 په‌يوه‌ندييه ديپلۆماسييه‌كانى نێوان ئه‌و دوو وڵاته به هۆى هێرشى ئيسڕائيل بۆ سه‌ر "لوبنان"، به شێوه‌يه‌كى كاتى تێك چوو.
له ساڵى 2000 ئه‌و په‌يوه‌ندييه به هۆى ڕووداوه‌كه‌ى "مزگه‌وتى ئه‌قسا" له فه‌ڵه‌ستين و، گوشارى جه‌ماوه‌ریى میسر بۆ سه‌ر حكوومه‌ت، به مه‌به‌ستى وه‌رگرتنى هه‌ڵوێست له دژى ئيسڕائيل، جارێكی تر ئه‌و په‌يوه‌ندييه ئاڵۆزەى به‌خۆيه‌وه بينى؛ وه‌لێ دواتر ئاسايى ده‌بێته‌وه. له ساڵى 2004، له سه‌رده‌مى سه‌رۆكى پێشووى میسر، حوسنى موباره‌ك، ڕێككه‌وتنێكى بازرگانى كه ناويان نا "ڕێككه‌وتنى كويز"، له نێوان هه‌ر يه‌ك له میسر و ئيسڕائيل و ئه‌مريكا مۆر كرا.
به‌پێى ڕێككه‌وتنه‌كه، ئه‌مريكا ڕێگه‌ى دا كاڵاى میسرى به‌بێ "پێناسى گومرگى" بێته نێو بازاڕى ئه‌مريكا؛ به مه‌رجێك 11%ى ئه‌و كاڵايانه پێكهاته‌كه‌ى له "كه‌ره‌سته‌ى ئيسڕائيلى" بێت. له ساڵى 2005، ڕێككه‌وتنى هه‌نارده‌ى "گازى سروشتى"ی میسرى بۆ ئيسڕائيل بۆ ماوه‌ى 12 ساڵ واژوو كرا.
به‌پێى ڕێككه‌وتنه‌كه، میسر ساڵانه مليارێك و حه‌وت سه‌د مه‌تر سێجا گاز هه‌نارده‌ى ئه‌و وڵاته ده‌كات و، گازى میسرى به سه‌رچاوه‌ى سه‌ره‌كى ئه‌ژمار ده‌كرێت بۆ پركردنه‌وه‌ى پێداويستييه وزه‌يیيه‌كانى ئيسڕائيل. له ساڵى 2011، واته ئه‌و كاته‌ى كه "گه‌لى میسر" له دژى "ده‌سه‌ڵاتى حوسنى موباره‌ك" ڕاپه‌ڕى و، موحه‌مه‌د مورسى دێته سه‌ر ده‌سه‌ڵات؛ باڵیۆزى ئيسڕائيل له قاهيره ده‌رده‌كرێت و، په‌يوه‌ندیى ديپلۆماسى و سياسى له نێوان ئه‌و دوو وڵاته ده‌پچڕێت؛ تا ساڵى 2015 واته "سه‌رده‌مى سيسى"، په‌يوه‌ندييه‌كان ئاسايى ده‌بێته‌وه و، باڵيۆزى هه‌ر دوو وڵات ده‌ستبه‌كار ده‌بنه‌وه.
ديپلۆماسييه‌تى سيسى و سياسه‌تى بنيامين نه‌تا‌نياهۆ
میسر وڵاتێكه، له ڕووى ئابووريیه‌وه هه‌ژار و نه‌داره. داهاتى میسر به‌گشتى له‌سه‌ر گه‌شتوگوزار و يارمه‌تييه‌كانى ئه‌مريكايه. له‌و سۆنگه‌يه‌وه، "ديپلۆماسييه‌تى سيسى" له‌سه‌ر هاوكێشه‌يه‌ك ئاوا كراوه، كه پێى وايه باشتركردنى په‌يوه‌ندييه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌و وڵاته له‌گه‌ڵ ژينگه‌ى ده‌ره‌وه، به‌تايبه‌تى له‌گه‌ڵ ئيسڕائيل و ئه‌مريكا، ده‌بێته مايه‌ى باشتركردن و ڕێكخستنى ژينگه‌ى ناوخۆ؛ واته باشتركردنى بژيوى هاووڵاتيانى ئه‌و وڵاته.
سيسى له‌گه‌ڵ ئه‌وه نیيه به‌رژه‌وه‌ندييه باڵاكانى وڵاته‌كه‌ى ببێته قوربانیى "ململانێكان"ى نێوان فه‌ڵه‌ستينييه‌كان و ئيسڕائيلييه‌كان؛ به‌ڵكوو له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌يه ئه‌و پرسه بۆ سوودى ئامانجه ستراتيژييه‌كانى وڵاته‌كه‌ى بشكێته‌وه. به ديوێكى ديكه، سيسى پێى وايه نابێت هه‌ر تێكچوونێكى دۆخى "فه‌ڵه‌ستين" له لايه‌ن ئيسڕائيله‌وه، ببێته مايه‌ى تێكچوونى په‌يوه‌ندييه‌كانى وڵاته‌كه‌ى له‌گه‌ڵ ئيسڕائيل؛ دواجار ببێته مايه‌ى لەبارچوونى "ڕێككه‌وتنه بازرگانيیه‌كان"ى له‌گه‌ڵ هه‌ر يه‌ك له ئيسڕائيل و ئه‌مريكا و، له‌ده‌ستدانى جياوكه داراييیه‌كان كه له لايه‌ن ئه‌مريكا و ئيسڕائيل وه‌ده‌ستى ده‌كه‌وێت.
له لايه‌كی دیكەیشەوە، سيسى له هه‌وڵى ئه‌وه‌يه كه "پێگه‌ى جيۆپۆلیتيكى"ی وڵاته‌كه‌ى، بهو پێيه‌ى كه هاوسنووره له‌گه‌ڵ هه‌ر دوو لايه‌نى ناكۆك (فه‌ڵه‌ستين، ئيسڕائيل)، بۆ سوودوه‌رگرتن له‌و ناكۆكييه بخاته گه‌ڕ. هه‌رچیى په‌يوه‌ستيش بێت به "سياسه‌تى نه‌تا‌نياهۆ"، سه‌رۆكوه‌زيرى ئيسڕائيل، ئه‌وا ناوبراو سياسه‌تى له به‌رامبه‌ر دۆزى مێژوويیى ئيسڕائيل له ڕۆژهه‌ڵاتى ناڤين له‌سه‌ر بنه‌ماى "به‌ڕه‌وايه‌تيكردن"ى دۆزه‌كه داڕشتووه.
مه‌به‌ست له سياسه‌تى "بەڕه‌وايه‌تيكردنى دۆزى ئيسڕائيل" ئه‌وه‌يه، كه نه‌تا‌نياهۆ هه‌موو هه‌وڵێك ده‌دات بۆ ئه‌وه‌ى ئيسڕائيل وه‌ك "ده‌وڵه‌تێكى سه‌ربه‌خۆ" له لايه‌ن وڵاتانى عه‌ره‌بى و وڵاتانى ئيسلامى به‌فه‌رمى بناسێنێت و، له‌و باره‌يه‌وه هه‌موو ئامرازيك بەڕه‌وا ده‌زانێت كه له پێناو به‌دیهێنانى ئه‌و سياسه‌ته، بگرێته به‌ر.
نه‌تا‌نياهۆ پرسى ته‌شه‌نه‌كردنى "ململانێ"ی نێوان سعووديا و به‌شێك له وڵاتانى عه‌ره‌بى له‌گه‌ڵ ئێران به ده‌رفه‌ت ده‌زانێت، كه له ئێسته‌دا هه‌نگاوى سياسى و كرده‌يى بگرێته به‌ر تا ئه‌و ڕه‌وايه‌تييه بۆ ئيسرائڵ له په‌راوێزى ئه‌و ململانێیه‌ى سعووديا و ئێران بێنێته دى. نه‌تا‌نياهۆ ده‌يه‌وێت ئه‌و په‌يامه سياسييه بۆ سه‌ركرده‌كانى وڵاتانى عه‌ره‌بى بنێرێت، به‌تايبه‌تى بۆ سه‌ركرده‌كانى سعووديا، ئيمارات، میسر، ئۆردن، كه ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى "نفووز"ى ئێران و بنكۆڵكردنى "هێژموون"ى ئه‌و وڵاته له "ڕۆژهه‌ڵاتى ناڤين" پێويستى به هاوپه‌يمانييه‌ك (Coalition) هه‌يه له نێوان ئيسڕائيل و ئه‌و وڵاتانه، به سه‌ركردايه‌تیى ئه‌مريكا.
له‌و ڕووه‌وه ماڵپه‌ڕى Middle East Aye ی بريتانى بڵاوى كرده‌وه، كه نه‌تا‌نياهۆ له كۆبوونه‌وه‌يه‌كى نهێنى له‌گه‌ڵ هه‌ر يه‌ك له محه‌مه‌د سه‌لمان، جێنشينى سعووديا و، سيسى و، شا عه‌بدوڵڵا، شاى ئۆردن، ئاماژه‌ى به مژارى ئه‌و هاوپه‌يمانييه كردووه؛ له به‌رامبه‌ردا لايه‌نەكان ئاماده‌ییى خۆيان نيشان داوه بۆ دۆزينه‌وه‌ى "پرسى فه‌ڵه‌ستين" و، كۆتایيهێنان به "ململانێكان"ى نێوان فه‌ڵه‌ستين و ئيسڕائيل.
له لايه‌كی تریشەوە، نه‌تا‌نياهۆ به پاڵپشتييه‌كى بێئه‌ندازه‌ى "ئيداره‌ى ترامپ" بۆ ئه‌و سياسه‌ته‌ى، ئۆمێديكى زۆرى لا گه‌ڵاڵه بووه كه ئه‌و سياسه‌ته‌ى ئامانجه‌كانى ده‌پێكێت، به‌تايبه‌تى كه ئێسته ترامپ سه‌رقاڵى گه‌ڵاله‌بوونى پڕۆژه‌يه‌كه به مه‌به‌ستى چاره‌سه‌كردنى "كيشه‌ى فه‌ڵه‌ستين". ئه‌و پڕۆژه‌يه‌یش وه‌ك له ڕاگه‌ياندنه‌كان بڵاو كراوه‌ته‌وه، ناوى نراوه ڕێككه‌وتنى سه‌ده (Deal of Century).
هه‌وڵه ديپلۆماسييه‌كانى میسر له چاره‌سه‌رى پرسى فه‌ڵه‌ستين و ئيسڕائيل
به‌پێى هه‌واڵه دزه‌پێكراوه‌كان، كۆبوونه‌وه‌يه‌كى نهێنى كراوه له نێوان سيسى و نه‌تا‌نياهۆ به مه‌بەستى گفتوگۆكردن له‌سه‌ر دۆزينه‌وه‌ى ڕێگه‌چاره‌يه‌ك بۆ چاره‌سه‌ركردنى "پرسى فه‌ڵه‌ستين" و، له‌و ڕووه‌وه چه‌خت له‌سه‌ر "پرۆژه‌يه‌كى میسرى" كراوه‌ته‌وه، كه سيسى له‌و كۆبوونه‌وه‌يه‌دا خستبوويه ڕوو. له‌و باره‌يه‌وه، ڕۆژنامه‌ى "هارتس"ى ئيسڕائيلى بڵاوى كرده‌وه، كه له ساڵى 2016 كۆبوونه‌وه‌يه‌كى نهێنى له "كه‌نداوى عه‌قه‌به"ى ئۆردنى له نێوان سيسى، نه‌تا‌نياهۆ، عه‌بدوڵڵاى دووه‌م شاى ئۆردن و، جۆن كێرى، وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى پێشووى ئه‌مريكا ئه‌نجام دراوه، تيايدا گفتوگۆ له‌سه‌ر "پرۆژه‌يه‌كى سيسى" به ناوى چاره‌سه‌ركردنى "دۆزى فه‌ڵه‌ستين" له‌سه‌ر بنه‌ماى "گۆڕينه‌وه‌ى زه‌وى" له نێوان میسر و ئيسڕائيل كراوه.
ده‌قى پرۆژه‌كه‌ى سيسى
- ده‌ستبه‌رداربوونى میسر به ڕووبه‌رى 720 كم دووجا زه‌ویى "ناوچه‌ى سينا" بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى "ده‌وڵه‌تى ئایينده‌ى فه‌ڵه‌ستين" و، به‌ستنه‌وه‌ى به به‌شى غه‌زه‌ى فه‌ڵه‌ستين له ڕێى ده‌روازه‌ى "ڕه‌فه‌ح"ه‌وه.
- له هه‌مبه‌ر ئه‌و ده‌ستبه‌رداربوونه‌ى میسر له به‌شێك له زه‌ویى "سينا"، ئيسڕائيل دەست دەكات به پێدانى زه‌وى له ناوچه‌ى "باشوورى نه‌قب" له ده‌شتايیيه‌كانى "ناوچه‌ى فيران" به ڕووبه‌رى 720 كم دووجا بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى میسر.
- میسر ده‌توانێت سوود له‌و زه‌ويیه‌ى ئيسڕائيل وه‌رگرێت، ئه‌ويش به دروستكردنى "تونێلێك" به دريژايیى 10 كم، كه ده‌بێته مايه‌ى به‌ستنه‌وه‌ى میسر به ئۆردن، له ژێر سه‌روه‌رى و ده‌سه‌ڵاتى میسر. له‌و تۆنێله‌دا، بۆ ئه‌وه‌ى سوودى ئابووریى هه‌بێت بۆ میسر، ئه‌وا ڕێگه‌يه‌كى ئاسنى شه‌مه‌نده‌فه‌ر و بۆڕیيه‌كى نه‌وتى تيادا دروست ده‌كرێت، بۆ ئه‌وه‌ى داهاته‌كانى بچێته خه‌زێنه‌ى حكوومه‌تى میسر.
- به‌پێى پڕۆژه‌كه، فه‌ڵه‌ستينييه‌كان به دريژايیى ناوچه‌ى غه‌زه تا ناوچه‌ى سيناى میسرى نيشته‌جێ ده‌كرێن و، ئه‌و ناوچه‌يه ئاوه‌دان ده‌كرێته‌وه؛ ئه‌مه جگه له‌وه‌ى كه وڵاتان يارمه‌تى دارايیى نێوده‌وڵه‌تى پێشكه‌ش به "ده‌وڵه‌تى نوێى فه‌ڵه‌ستين" ده‌كه‌ن.
- وڵاتى ئۆردن له‌و پڕۆژه‌يه سوودمه‌ند ده‌بێت، ئه‌ويش له ڕێى ده‌روازه‌ى "ئاوى غه‌زه" كه ده‌كه‌وێته سه‌ر "ده‌رياى سپیى ناوه‌ڕاست"، بۆ گه‌ياندنى كاڵاى ئه‌وڕوپى بۆ وڵاتانى كه‌نداوى عه‌ره‌بى و عێراق له ڕێى ئۆردنه‌وه. هه‌روه‌ها نزيكەی 70 هه‌زار فه‌ڵه‌ستينیى سه‌ر به غەزه، كه ئاواره‌ى ئۆردن ببوون ڕێگه‌يان پێ ده‌درێت بگه‌ڕێنه‌وه و، له "ده‌وڵه‌تى نوێى فه‌ڵه‌ستين" له "ناوچه‌ى سينا" نيشته‌جێ بكرێن. بهو هه‌نگاوەیش، بارى" ئابووریى ئۆردن" سووك ده‌بێته‌وه.
سياسه‌تى نه‌تا‌نياهۆ و ترامپ بۆ پشتگيریى ديپلۆماسييه‌تى سيسى
ئه‌و هه‌وڵه ديپلۆماسييانه‌ى سيسى له ڕێى ئه‌و پڕۆژه‌يه‌ى كه به شێوه‌يه‌كى نهێنى خستوويه‌ته ڕوو، له لايه‌ن ترامپ و نه‌تا‌نياهۆوه پشتگيریيه‌كى گه‌وره‌ى لێ كراوه؛ ته‌نانه‌ت ئه‌و "پرۆژه‌يه‌ى سيسى" به‌پێى زانيارييه ڕۆژنامه‌وانييه‌كان بريار وايه بكرێته "بيرۆكه‌يه‌كى ترامپ" و، ترامپ به پڕۆژه‌يه‌كى ئيداره‌كه‌ى به ناوى "ڕێككه‌وتنى سه‌ده"، هه‌روه‌ك له پێشووتريش ئاماژه‌م پێ كردبوو، ڕابگه‌يەنێت.
ئه‌مريكا بۆ ئه‌وه‌ى میسر هان بدرێت ئه‌و پرۆژه‌يه‌ى بخاته ڕوو و، هه‌وڵه ديپلۆماسييه‌كانى سيسى سه‌ر بگرێت، به‌ڵێنى بهو وڵاته داوه كه له هه‌مبه‌ر سه‌رخستنى ئه‌و پڕۆژه‌يه‌ى سيسى، میسر چه‌ند جياوكێكى سه‌ربازى و ئابووریى پێ بدرێت، له‌وانه:
- پێدانى مووشه‌كى كروزى دوورمه‌ودا به میسر.
- پێشخستنى فڕۆكه‌ى F16 كه له لايه‌ن ئه‌مريكاوه فرۆشرابوو به میسر، بۆ جۆرى ڤێرژنى Viber.
- پێدانى مووشه‌كى Aim-120 amraamی ئه‌مريكى به میسر، كه به بڕيارى جۆرج بۆش، سه‌رۆكى پێشووى ئه‌مريكا، قه‌ده‌غه بوو ئه‌و مووشه‌كه بفرۆشرێته میسر.
- ئيداره‌ى ترامپ به‌ڵێن به سيسى ده‌دات، به هيچ شێوه‌يه‌ك له‌و بڕه پاره‌يه‌ى كه به مليارێك و سێ سه‌د ميلۆن دۆلار له ساڵێكدا ده‌خه‌ملێنرێت و، وه‌ك يارمه‌تى پێشكه‌ش بهو وڵاته ده‌كرێت، پاشگه‌ز نه‌بێته‌وه.
- پێدانى ته‌كنەلۆژیى ئه‌مريكى له بواره‌كانى پیشه‌سازى و كشتوكاڵ و ته‌ندروستى به وڵاتى میسر.
كۆتايى
ئه‌و زانياریيانه‌ى كه ڕۆژنامه‌ى "هارتس"ى ئیسڕائيلى له‌باره‌ى كۆبوونه‌وەكه‌ى كه‌نداوى "عه‌قه‌به"ى ئۆردنى بڵاو كردبووه، له لايه‌ن میسر و ئۆردن ڕه‌ت كرايه‌وه؛ ته‌نیا ئيسڕائيل نه‌بێت كه نه‌ك ڕه‌تی نه‌كرده‌وه، به‌ڵكوو ئه‌ندامێكى حزبى "ليكود"ى ئيسڕائيلى به ناوى ئه‌يوب قرا، له كه‌نالێكى ئيسڕائيلى ڕای گه‌ياند كه له‌گه‌ڵ نه‌تا‌نياهۆ به‌يه‌كه‌وه گفتوگۆيان له‌باره‌ى ئه‌و پڕۆژه‌يه‌ى سيسى كردووه.
سيسى له هه‌نگاوه ديپلۆماسييه‌كانى بۆ چاره‌سه‌ركردنى دۆزى فه‌ڵه‌ستين، له رێى ئه‌و پڕۆژه‌يه‌ى كه پێشكه‌شى كردووه، ڕۆڵى میسر له ڕۆڵى ده‌ستپێشخه‌ر بۆ "ئاسايیكردنه‌وه"ى په‌يوه‌ندييه‌كانى عه‌ره‌بى له‌گه‌ڵ ئيسڕائيل كه له سه‌رده‌مى "ئه‌نوه‌ر سادات" هاته كايه‌وه، ده‌گوازێته‌وه بۆ ڕۆڵى ده‌ستپێشخه‌ر بۆ "چاره‌سه‌ركردن"ى پرسى فه‌ڵه‌ستين له نێوان وڵاتانى عه‌ره‌بى و ئيسڕائيل. له‌و ڕووەیشەوە، "ديپلۆماسييه‌تى سيسى" ده‌سكه‌وتى زێتر له‌و ده‌سكه‌وتانه‌ى "ديپلۆماسييه‌تى سادات" له په‌راوێزى بڕياره‌كه‌ى بۆ ئاسايیكردنه‌وه‌ى په‌يوه‌ندييه‌كان له‌گه‌ڵ ئيسڕائيل، بۆ میسر به‌ده‌ست دێنێت.
به‌پێى زانيارييه هه‌واڵييه‌كان، له ئێستاوه دزه‌گە هه‌واڵگرييه‌كانى میسر و ئه‌فسه‌ره‌كانى سه‌ر بهو ده‌زگەيه، سه‌رقاڵى ئه‌وه‌ن كه چۆن ڕاگه‌ياندكارانى میسر و ڕۆژنامه‌نووسانى سه‌ر بهو وڵاته، ڕابهێنن له‌سه‌ر چۆنێتیی پێدانى هه‌واڵ له‌سه‌ر ئه‌و "پڕؤژه‌يه‌ى سيسى" و، چۆن گفتوگۆى له‌سه‌ر بكه‌ن؟ چونكه ئه‌م پرۆژه‌يه پێگه‌ى سياسۆى سيسى و وڵاته‌كه‌ى ده‌خاته به‌رده‌م ئه‌زموونێكى چاره‌نووسساز و مێژوويیى عه‌ره‌بييه‌وه. به جێبه‌جێكردنى ئه‌و پرۆژه‌يه، يان ئه‌وه‌تا سيسى ده‌بێته سه‌ركرده‌ى "كاريزما"ى عه‌ره‌ب، ياخود ده‌بێته "خيانه‌تكار"ێكى عه‌ره‌بى. مێژوو وەڵامى ئه‌و پرسيارانه ده‌داته‌وه.
Latest from ڕێبوار بابکەیی
- ململانێكانى ئيسڕائيل و وڵاتانى عه‌ره‌بى له به‌رده‌م تاقيكردنهوهيهكى گه‌وره‌ى ترامپدا
- كۆبوونهوهكهى سهنگاپۆر و چاودێرييهكهى تاران: ململانێی ئهتۆمى و جه‌نگى ديپلۆماسى
- له گهڕانهوهى سعووديا بۆ عێراق، ههرێمى كوردستان چۆن پێشوازیى لێ بكات؟
- كشانهوهكهى ترامپ و لێكهوته هێژموونييهكانى
- ئاسۆى پێكدادانهكانى ئيسڕائيل و ئێران له په‌راوێزى بڕياره‌كه‌ى ترامپ
- توركيا و ڕووسيا؛ له مێژووه بۆ ئایينده و، له سياسهتهوه بۆ ستراتيژييهت
- پووتين و ههڵبژاردن: سهنگهرگرتن له سهنگهرهكان
- ههولێرو بهغدا؛ له نێوان سياسه‌تى عهبادى و ديپلۆماسييه‌تى نێچيرڤان بارزانى
- عهفرين له چڵى زهيتوونهوه بۆ چڵى سياسیى نێوان توركيا و ئه‌مريكا
- ستراتيژييهتى نوێی يهكێتیى ئهوروپا له هه‌مبه‌ر عێراق؛ ههولێر و بهغدا له تاى تهرازووى ئهوروپييهكاندا