كۆبوونه‌وه‌كه‌ى سه‌نگاپۆر ‌و چاودێرييه‌كه‌ى تاران: ململانێی ئه‌تۆمى و جه‌نگى ديپلۆماسى

ڕێبوار بابكه‌يى، مامۆستاى په‌يوه‌ندييه‌ نێوده‌وڵه‌تييه‌كان و دراساتى ستراتيژى له‌ زانكۆى سه‌ڵاحه‌ددين
ده‌سپێك
كۆبوونه‌وه‌كه‌ى نێوان "ترامپ" و "كيم جون ئون" له‌ 12ى ئه‌و مانگه‌ له‌ وڵاتى "سه‌نگاپۆر"، به‌ هه‌موو پێوه‌رێك و پێودانگێك كۆبوونه‌وه‌يه‌كى مێژوويیى وه‌رچه‌رخێنه‌ر بوو؛ به‌و پێيه‌ى كه‌ ئه‌و كۆبوونه‌وه‌يه‌ په‌يوه‌ندیى ئه‌و دوو وڵاته‌ى له‌ لێوارى "ته‌قينه‌وه‌ى ئه‌تۆمى"یه‌وه‌، ‌گواسته‌وه‌‌ بۆ لێكتێگه‌يشتنێكى سياسى و ئه‌منیى نێوانيان. هه‌روه‌ها كۆبوونه‌وه‌كه‌ "ياداشتنامه‌يه‌ك"ى سياسى و ئه‌منى (Political & Security Treaty) لێ كه‌وته‌وه‌، كه‌ به‌ درێژايیى 68 ساڵى ڕابردوو، ئه‌و دوو وڵاته به‌‌ هيچ شێوه‌يه‌ك ياداشتنامه‌يه‌كى له‌و جۆره‌يان واژوو نه‌كردبوو‌. 
له‌و سۆنگه‌يه‌وه‌، ده‌كرێت بڵێین‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌ ته‌نیا ڕووداوێكى "ديپلۆماسیى هه‌رێمى" نه‌بوو، به‌ڵكوو ڕووداوه‌كه‌ لێكه‌وته ‌و ڕه‌نگدانه‌وه‌ى نێوده‌وڵه‌تيیش به‌ دوای خۆيدا به‌جێ دێڵێ. به‌ ديوێكى ديكه‌، ده‌رهاوێشته‌ى كۆ‌بوونه‌وه‌كه‌ى "سه‌نگاپۆر‌"، دۆسييه‌ى ترى ئه‌تۆميیش له‌ ئایينده‌دا ده‌كاته‌ ئامانج، وه‌ك: "دۆسييه‌ى ئه‌تۆمیى ئێران". له‌و چوارچێوه‌يه‌دا ئه‌و وتاره‌، ڕۆناهى ده‌خاته‌ سه‌ر كاريگه‌ریى كۆبوونه‌وه‌كه‌ى سه‌نگاپۆر له‌سه‌ر به‌ر‌نامه‌ى ئه‌تۆمیى ئێران و، پرسيارگه‌لێك كه‌ خۆى له‌و وتاره‌ ده‌نوێنێت ئه‌مانه‌ن: ئايه تاران په‌نا بۆ "نموونه‌ى ژاپۆن" ده‌بات ياخود "نموونه‌ى كۆرياى باكوور" له‌ ئيداره‌دانى پرسى به‌رنامه‌ ئه‌تۆمييه‌كه‌ى؟  
ده‌قى لێكتێگه‌يشتنه‌كه‌ى سه‌نگاپۆر، وه‌ك نموونه‌يه‌كى سياسى و ديپلۆماسى بۆ داماڵينى چه‌كى ئه‌تۆمى 
لێكتێگه‌يشتنه‌كه‌ى "سه‌نگاپۆر" لێكتێگه‌يشتنێكى نێوان دوو هێزى به‌ درێژايیى مێژوو ڕكابه‌ر بووه‌. ئه‌و لێكتێگه‌يشتنه،‌ ده‌كرێت به‌ ڕێككه‌وتنێكى سه‌ره‌تايیى چه‌كى ئه‌تۆمى (Preface Nuclear Deal) ناوى ببه‌ين. 
ئه‌و لێكتێگه‌يشتنه، كۆمه‌ڵێك داخوازیى ئه‌مريكا و كۆرياى باكووری له‌خۆ گرتووه‌ وه‌ك: داماڵينى چه‌كى ئه‌تۆمیى كۆرياى باكوور؛ له‌ناوبردنى كڵاوه‌ى ئه‌تۆمى و مووشه‌كه‌ كيشوه‌ربڕه‌كانى كۆرياى باكوور؛ هه‌مواركردنه‌وه‌ى ڕێككه‌وتنى "ئاگربه‌ست" كه‌ له‌ ساڵى 1953 له‌ نێوان هه‌ر دوو كۆريا بۆ واژووكردن له‌سه‌ر ڕێككه‌وتنێكى تر به ‌ناوى "ڕێككه‌وتننامه‌ى ئاشتى"ی نێوانيان، واژوو كرا؛ گرێنتیى ئه‌مريكا بۆ كۆرياى باكوور، كه‌ ئه‌و وڵاته هێرش نه‌كاته‌ سه‌ر كۆرياى باكوور، چ به‌ چه‌كى ئاسايى ياخود به‌ چه‌كى ئه‌تۆمى؛ گرێنتیى ئه‌مريكا بۆ كۆرياى باكوور كه‌ ئه‌و وڵاته‌ به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك ده‌ست وه‌رنه‌داته‌ كاروبارى ناوخۆى كۆرياى باكوور و، به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك كار بۆ گۆڕينى "ڕژێمى سياسى"ی كۆرياى باكوور نه‌كات؛ گرێنتیی ئه‌مريكا و كۆرياى باشوور بۆ كۆرياى باكوور؛ كه‌ ئه‌و دوو وڵاته‌ چه‌كى ستراتيژى و چه‌كى ئه‌تۆمى له‌ "نيمچه‌دوورگه‌ى كۆريا" دانا‌مه‌زرێنن و؛ په‌يوه‌ندیى‌ ديپلۆماسیى نێوان ئه‌مريكا و كۆرياى باكوور ده‌ست پێ بكات.
 لێكتێگه‌يشتنه‌كه‌ى نێوان ترامپ و كيم،‌ ڕاسته‌وخۆ ڕه‌وايه‌تى Legitimacy)) ده‌داته‌ "ڕژێمى سياسى"ی كۆرياى باكوور و، ئه‌و وڵاته‌ له‌ دابڕانى نێوده‌وڵه‌تى (Isolation) ڕزگار ده‌كات. هه‌روه‌ها ده‌رفه‌تێكى زيڕين ده‌ڕه‌خسێنێت تا ئابووریى ئه‌و وڵاته‌ ببووژێته‌وه و‌، "گه‌لى كۆرياى باكوور" له‌ هه‌ژارى و نه‌دارى ڕزگارى بێت، چونكه‌ "كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى" له ‌به‌رامبه‌ر له‌ناوبردنى "چه‌كى ئه‌تۆمى"ی كۆرياى باكوور، سزا ئابوورييه‌كانى  له‌سه‌ر ئه‌و وڵاته‌ هه‌ڵده‌گرێت. 
كاريگه‌ریى كۆبونه‌وه‌كه‌ى سه‌نگاپۆر له‌سه‌ر به‌ر‌نامه‌ى ئه‌تۆمیى ئێران
 گوته‌بێژى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئێران، "به‌هرام قاسمى"، سه‌باره‌ت به‌ "كۆبوونه‌وه‌كه‌ى سه‌نگاپۆر" ڕای گه‌ياند‌: "تاران له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌يه‌ كه‌ ئاشتى و ئۆقره‌يیى ئه‌منى له‌ نيمچه‌دوورگه‌ى كۆريا به‌رقه‌رار بێت و، له‌و باره‌يه‌وه‌ پشتيوانى له‌ هه‌ر هه‌نگاوێك ده‌كه‌ين، وه‌لێ ئيمه‌ متمانه‌مان به‌ ئه‌مريكا نييه‌. بۆيه‌ پێويسته‌ پيۆنگ يانگ هۆشيار بێت و به‌ئاگاييیه‌وه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ به‌ڵێنه‌كانى ئه‌مريكا بكات."
ئه‌و دڵه‌ڕاوكێيه‌ى ئێران له‌باره‌ى كۆبوونه‌وه‌كه‌ى سه‌نگاپۆر،‌‌ له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ى گرتووه كه‌ ئه‌گه‌ر ده‌ره‌نجامه‌كانى كۆبوونه‌وه‌كه‌ بچيته‌ بوارى جێبه‌جێكردن و، ببێته‌ مايه‌ى داماڵينى "كۆرياى باكوور" له‌ "چه‌كى ئه‌تۆمى"، ئه‌وا كاريگه‌رييه‌كى ڕاسته‌وخۆ دروست ده‌كات له‌سه‌ر سه‌رله‌نوێ پێداچوونه‌وه‌ به‌ ده‌قى "ڕێككه‌وتنى ئه‌تۆمى"ی نێوان ئێران و وڵاتانى 5+1. هه‌روه‌ها تاران هان ده‌دات تا بۆ يه‌كلایيكردنه‌وه‌ى "به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمى"ی وڵاته‌كه‌ى، په‌نا بباته‌ به‌ر "ئه‌زموونى سه‌نگاپۆر".
له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌، سه‌ركه‌وتنى ئه‌زموونى سه‌نگاپۆر‌، وه‌ك ئه‌زموونێكى سياسى و ديپلۆماسى بۆ يه‌كلايیكردنه‌وه‌ى هه‌ر هه‌لومه‌رجێكى نه‌خوازراو، كه‌ به‌ هۆى به‌رنامه‌ى وڵاتانه‌وه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانى "چه‌كى ئه‌تۆمی"‌ هاتبێته‌ ‌پێشه‌وه‌، ئه‌وا ده‌بێته‌ پاڵنه‌رێك بۆ "شه‌قامى ئێران"ى تا گوشار بخاته‌ سه‌ر حكوومه‌ته‌كه‌ى، بۆ ئه‌وه‌ى بۆ چاره‌سه‌كردنى به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمييه‌كه‌ى، په‌نا بۆ "ئه‌زموونى سه‌نگاپۆر" به‌رێت؛ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌زموونى سه‌نگاپۆر له‌سه‌ر بنچينه‌ى "چه‌كى ئه‌تۆم" ‌به‌رامبه‌ر به‌ "ئابوورى" هاتۆته‌ كايه‌وه‌. واته‌ له ‌به‌رامبه‌ر داماڵينێكى چه‌كى ئه‌تۆمیى هه‌ر وڵاتێك، ‌ئابووریى ئه‌و وڵاته‌ ده‌بووژێته‌وه‌. ئێرانييه‌كانيش ئه‌و كاته‌ له ‌به‌رامبه‌ر له‌باربردنى "به‌ر‌نامه‌ى ئه‌تۆمى"ی خۆيان، بووژانه‌وه‌ى ئابووریى وڵاته‌كه‌يان هه‌ڵده‌بژێرن. 
تاران له‌ نێوان ململانێی ئه‌تۆمى و جه‌نگى ديپلۆماسیدا
پرسى به‌ده‌ستهێنانى "چه‌كى ئه‌تۆمى" له‌ لايه‌ن ئێرانه‌وه‌ تا پێش ڕێككه‌وتنى ئه‌تۆمیى ساڵى 2015ى نێوان ئێران و وڵاتانى 5+1، ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌و وڵاته‌ى سه‌باره‌ت به‌و پرسه‌ كرده‌ دوو به‌شه‌وه‌: به‌شێكيان وه‌ك ڕيفۆرمخوازه‌كان Reformists))، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ بوون كه‌ حكوومه‌تى ئێران هاوشێوه‌ى نموونه‌ى "ژاپۆن" هه‌نگاوى ديپلۆماسى هه‌ڵگرێت و، له‌ ڕێى ئامرازه‌ ديپلۆماسييه‌كانه‌وه هه‌نگاو به‌ هه‌نگاو‌ له‌ ماوه‌يه‌كى دووردا ببێته‌ خاوه‌نى چه‌ندين وێستگه‌ى به‌رهه‌مهێنانى ئه‌تۆم بۆ مه‌به‌سته‌كانى به‌كارهێنانى ئاسايى، كه‌ دواجار له‌ وه‌ده‌ستهێنانى چه‌كى ئه‌تۆمی نزيك ده‌بێته‌وه‌. له‌ به‌رامبه‌ردا، به‌شێكی ديكه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌و وڵاته وه‌ك توندئاژووه‌كان Radicals)‌)، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ بوون كه‌ وڵاته‌كه‌يان هاوشێوه‌ى نموونه‌ى "كۆرياى باكوور"، له‌ ماوه‌يه‌كى كه‌مدا و به‌بێ گوێدان به‌ هه‌ڕه‌شه‌كانى "كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى" له‌ سه‌پاندنى سزاى ئابوورى به‌سه‌ر وڵاته‌كه‌يان، هه‌وڵ بدات ببێته‌ خاوه‌ن چه‌كى ئه‌تۆمى و‌ "مووشه‌كى ئه‌تۆمهه‌ڵگر و كيشوه‌ربڕ".
به‌ واژووكردنى "ڕێككه‌وتنى ئه‌تۆمى"ی ساڵى 2015ى نێوان ئێران و وڵاتانى 5+1، ده‌ركه‌وت كه‌ تاران له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌يه‌ بۆ وه‌ده‌ستهێنانى "چه‌كى ئه‌تۆمى" په‌نا بۆ "نموونه‌ى ژاپۆن" به‌رێت، چونكه‌ خودى ڕێككه‌وتنه‌كه‌ ئاماژه‌ بوو بۆ ئه‌وه‌ى كه‌ تاران له‌ هه‌مبه‌ر له‌ناوبردنى بڕێكى زۆرى "پيتاندنى يۆرانيۆم" و "كووره‌ ئه‌تۆمييه‌كان" جياوكى ئابوورى و دارايیى پێ ده‌به‌خشرێت، كه‌ بريتى بوو له‌ هه‌ڵگرتنى سزاى ئابوورى و بازرگانى له‌سه‌ر ئه‌و وڵاته‌. ئه‌مه‌يش ماناى ئه‌وه‌ ده‌دات‌ كه‌ تاران بۆ بره‌ودان به‌ "به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمى"، ‌گه‌ڕايه‌وه‌ بۆ چوارگۆشه‌ى يه‌كه‌م؛ واته گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ قۆناغى سه‌ره‌تايیى كاركردن له‌سه‌ر پڕۆژه‌ى به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمى كه‌ له‌ هه‌شتاكانى سه‌ده‌ى بيسته‌م هاته‌ كايه‌وه‌. وه‌لێ كاتێك ترامپ بڕيارى كشانه‌وه‌ له‌ ڕێككه‌وتنه‌كه ده‌دات‌، ئه‌وا ڕاسته‌وخۆ بيرۆكه‌ى نموونه‌ى "كۆرياى باكوور" له‌ وه‌ده‌ستهێنانى چه‌كى ئه‌تۆمى له‌نێو "دروستكه‌رانى بڕيار" له‌ تاران سه‌ر هه‌ڵده‌دات. 
هه‌فته‌يه‌ك له‌ دواى بڕياره‌كه‌ى "ترامپ"، تاران ڕای گه‌ياند كه‌ ئه‌گه‌ر واشنتۆن له‌ بڕياره‌كه‌ى پاشگه‌ز نه‌بێته‌وه‌ و، ئه‌گه‌ر وڵاتانى ئه‌وروپا بچنه‌ ژێر بارى ئه‌و بڕياره‌، ئه‌وا ئێران ده‌ستبه‌جێ ده‌ست ده‌كات به‌ پڕۆسه‌ى "پيتاندنى يۆرانيۆم" و، ئاستى پيتاندنى يۆرانيۆم بۆ 40% به‌رز ده‌كاته‌وه‌، كه‌ دواجار ئێران له‌ لێوارى وه‌ده‌ستهێنانى "چه‌كى ئه‌تۆمى" و "كڵاوه‌ى ئه‌تۆمى" نزيك ده‌كاته‌وه‌.
له‌و سۆنگه‌يه‌وه‌، عه‌لى خامنه‌يى، ڕێبه‌رى "شۆڕشى ئيسلامیى ئێران"، بۆ نواندنى په‌رچه‌كردار به‌رامبه‌ر به‌ "بڕياره‌كه‌ى ترامپ"، فه‌رمانی كرد به‌ دروستكردنى چه‌ند يه‌كه‌يه‌كى جياواز بۆ به‌رهه‌مهێنانى يۆرانيۆم (Production of centrifuges of uranium).  ئه‌و "فه‌رمانه‌ى عه‌لى خامنه‌يى" ئاماژه‌يه‌ بۆ ئه‌وه‌ى كه‌ ئيتر تاران واز له‌ "نموونه‌ى ژاپۆن" دێنيت و په‌نا بۆ "نموونه‌ى كۆرياى باكوور" ده‌بات و، له‌ ماوه‌ى ئایينده‌دا ئه‌و وڵاته‌ ده‌بێته‌‌ خاوه‌ن "چه‌كى ئه‌تۆمى"، يان به ‌لايه‌نى كه‌م ده‌بێته‌‌ خاوه‌نى چه‌ند "كڵاوه‌يه‌كى ئه‌تۆمى".
ئه‌و "بڕياره‌ى ترامپ"، گورزێكى گه‌وره‌ بوو به‌ر ئه‌و ئاراسته‌ ديپلۆماسييه‌ كه‌وت كه‌ "ڕيفۆرمخوازه‌كان"ى ئێران‌ بۆ وه‌ده‌ستهێنانى "چه‌كى ئه‌تۆمى" ياخود نزيكبوونه‌وه‌ له‌ وه‌ده‌ستهێنانى ئه‌و چه‌كه‌ له‌ چوارچێوه‌ى لاسايیكردنه‌وه‌ى "نموونه‌ى ژاپۆن" گرتبوويانه به‌ر. له‌و ڕوانگه‌يه‌وه‌، "توندڕه‌وه‌كانى ئێران" گوشارێكى زۆريان كردۆته‌ سه‌ر "حكوومه‌ته‌كه‌ى ڕۆحانى" تا له‌ هه‌مبه‌ر "بڕياره‌كه‌ى ترامپ"، هاوكات "ڕۆحانی"يش بڕيار له‌سه‌ر پاشه‌كشه‌ى وڵاته‌كه‌ى بدات له‌ "ڕێككه‌وتننامه‌ى ڕێگريكردن له‌ بڵاوبوونه‌وه‌ى چه‌كى ئه‌تۆمى" (Nuclear Non Proliferation Treaty)  كه‌ له‌ ساڵى 1968 له‌ نێوان چه‌ندين وڵاتدا واژوو كراوه‌ و، ئێرانيش يه‌كێكه‌ له‌و وڵاتانه. 
هه‌روه‌ها "حكوومه‌ته‌كه‌ى ڕۆحانى" تووشى ڕه‌خنه‌يه‌كى زۆر بۆته‌وه‌، له‌وه‌ى كه‌ حكوومه‌تى ناوبراو خه‌تاباره‌ به‌ واژووكردنى "ڕێككه‌وتننامه‌ى ئه‌تۆمى"ی ساڵى 2015ى نێوان ئێران و وڵاتانى 5+1. هه‌ر له‌و سۆنگه‌يه‌یشه‌وه‌، پێيان وايه‌ كه‌ ئه‌و حكوومه‌ته‌ به‌رپرسه‌ له‌ هه‌ر لێكه‌وته‌يه‌كى ئابوورى، سياسى و ئه‌منى بۆ سه‌ر ئێران، كه‌ به‌ هۆى بڕيارى "پاشه‌كشه‌ى ترامپ" له‌و ڕێككه‌وتنه‌، ده‌كه‌وێته‌وه‌.
"توندڕه‌وه‌كانى ئێران" له‌و باوه‌ڕه‌ن، كه‌ ستراتيژييه‌تى "پيۆنگ يانگ" بۆ به‌‌ده‌ستهێنانى "چه‌كى‌ ئه‌تۆمى" سه‌ركه‌وتوو بووه‌؛ ئه‌مه‌يش بووه‌ مايه‌ى به‌هێزكردنى پێگه‌ى "دانوستاندنى" ئه‌و وڵاته‌ له‌ "سه‌نگاپۆر" له‌ هه‌مبه‌ر ئه‌مريكا؛ چونكه‌ ده‌ره‌نجامه‌كانى كۆبوونه‌وه‌كه‌ى "سه‌نگاپۆر"ى نێوان ترامپ و كيم جون ئون، له‌ به‌رژه‌وه‌ندیى كۆرياى باكوور شكايه‌وه‌. له‌و گۆشه‌نيگايه‌وه‌، "توندڕه‌وه‌كان" پێيان وايه‌ كه‌ ده‌كرێت تارانيش بۆ به‌ده‌ستهێنانى "چه‌كى ئه‌تۆمى"، هه‌مان ستراتيژييه‌ت بگرێته‌ به‌ر. به‌ واتايه‌كى ديكه‌، ئێران ببێته‌ خاوه‌ن چه‌كى ئه‌تۆمى، ئينجا بچێته‌ نێو هه‌ر گفتوگۆيه‌ك و ڕێككه‌وتنێك تا پێگه‌ى "دانوستاندن"ى وڵاته‌كه‌يان به‌هێز بێت. 
له‌ ساڵى 2017، كاتێك پيۆنگ يانگ چه‌كى ئه‌تۆمى له‌ جۆرى "هايدرۆجينى"ی تاقی كرده‌وه‌؛ ڕۆژنامه‌ى "كه‌يهانى ئێران"ى بڵاوى كرده‌وه،‌ كه‌ ئه‌گه‌ر‌ هه‌ر وڵاتێك به‌رگه‌ى گوشاره‌كان بگرێت، ده‌توانێت له‌ كۆتايیدا ببێته‌ خاوه‌ن "چه‌كى ئه‌تۆمى". بۆيه‌ ده‌كرێت تارانيش چاو له‌ "پيۆنگ يانگ" بكات و ڕووبه‌ڕووى "گوشاره‌كانى ئه‌مريكا" ببێته‌وه‌، تا دواجار ببێته‌ هێزێكى ئه‌تۆمى.
كۆتايى
بوونى ئێران به‌ هێزى ئه‌تۆمى، خه‌ونى له‌مێژينه‌ى ئه‌و وڵاته‌يه‌. هه‌رچه‌نده‌ "به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمیى ئێران"، له‌ "سه‌رده‌مى شا" له‌ په‌نجاكانى سه‌ده‌ى بيسته‌م ده‌ستى پێ كردووه‌، وه‌لێ له‌ دواى "شۆڕشى ئيسلامیى ئێران"، به‌تايبه‌تى له‌ ساڵى 1984، ئه‌و به‌رنامه‌يه‌ بۆته‌ خواستێكى سياسى و ستراتيژى و ئه‌منیى تاران. له‌ ڕووى سياسييه‌وه‌، تاران پێى وا بووه‌ كه‌ بوون به‌ هێزێكى ئه‌تۆمى وا ده‌كات، هيچ هێزێك جورئه‌ت نه‌كات كار بۆ گۆڕينى ڕژێمى سياسیى "ويلايه‌تى فه‌قيھ"ی وڵاته‌كه‌ى بكات، كه‌ دواجار ده‌بێته‌ مايه‌ى جێگيربوون و به‌رقه‌راربوونى ئه‌و ڕژێمه.
له‌ ڕووى ستراتيژييه‌وه‌، تاران پێى وا بووه‌ بوونى ئێران به‌ هێزێكى ئه‌تۆمى، زه‌رووره‌تێكى ستراتيژييه‌ بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ى باڵانسى هێز له‌سه‌ر ئاستى ڕۆژهه‌ڵاتى ناڤين، له‌ نێوان ئێران و ئيسڕائيل له‌ لايه‌ك و، له‌ نێوان ئێران و پاكستان له‌ لايه‌كی تره‌وه‌؛ چونكه‌‌ ئێران ئه‌و دوو وڵاته‌ به‌ "نه‌يارى خۆى" ده‌زانێت و، ناكۆكیى سياسى و تائيفى هه‌يه‌ له‌ نێوانيان؛ بۆيه‌ هه‌ر لاسه‌نگييه‌ك له‌ هێز بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى ئه‌و دوو وڵاته‌، تاران به‌ مه‌ترسى بۆ سه‌ر ئاسايشى خۆى ده‌زانێت. له‌ ڕووى ئه‌منييه‌وه‌، تاران له‌و بڕوايه‌دايه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر ئێران ببێته‌ خاوه‌ن چه‌كى ئه‌تۆمى، ئه‌وا ئاسايشى ئه‌و وڵاته‌ پارێزراو ده‌بێت، چونكه‌ ئه‌وكات ئێران ده‌بێته‌ هێزێكى (Nuclear Deterrent Power)  و،‌ ئه‌وكات هيچ هێزێك ناتوانێت هيرش بكاته‌ سه‌ر ئێران.
به ‌هه‌ر حاڵ، ئێران له‌ هه‌ر پێگه‌يه‌كى ئه‌تۆمى بێت و‌ بۆ هه‌ر مه‌به‌ستێك هه‌وڵى به‌ده‌سهێنانى ئه‌و چه‌كه‌ بدات، ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ په‌نا بۆ هه‌ر نموونه‌يه‌كيش (ژاپۆن، كۆرياى باكوور) به‌رێت، هه‌رگيز ئه‌مريكا ڕێگه‌ نادات ئه‌و وڵاته‌ ببێته‌ خاوه‌ن چه‌كى ئه‌تۆمى‌؛ چونكه‌ بوونى ئێران به‌ هێزێكى ئه‌تۆمى، ئه‌مريكا ناچار ده‌كات له‌ گفتوگۆ‌كاندا، هاوشێوه‌ى "گفتوگۆكه‌ى سه‌نگاپۆر"، دان به‌ "ڕژێمى سياسى"ی ئێراندا بنێت و، گرێنتیی ده‌ستێوه‌رنه‌دان بۆ له‌ناوبردنى ئه‌و ڕژێمه‌ پێشكه‌ش به‌ ئێران بكات؛ هه‌روه‌ك چۆن له‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌ى سه‌نگاپۆر، ترامپ گرێنتیی دايه‌ كيم جون ئون كه‌ وڵاته‌كه‌ى ده‌ست وه‌رناداته‌ كاروبارى ناوخۆى ئه‌و وڵاته‌. ئه‌مه‌يش بێ گومان هاوپه‌يمه‌نه‌كانى ئه‌مريكا، وه‌ك ئيسڕائيل و سعووديا، تووشى دڵه‌ڕاوكى ده‌كات، چونكه‌ ئه‌و دوو وڵاته‌ بڕوايان وايه‌ كه‌ ته‌نیا به‌ له‌ناوبردنى "ڕژێمى ويلايه‌تى فه‌قيھ"، ئه‌وان ده‌توانن ده‌ستى ئێران له‌ ڕۆژهه‌ڵاتى ناڤين ‌ببڕنه‌وه و‌‌، ئاگرى ئه‌و وڵاته له‌و ناوچه‌يه‌‌ بكوژێننه‌وه‌.