د. زوبێر ڕەسووڵ، دکتۆرا لە زانستە سیاسییەکان و پەیوەندییە هەرێمییەکان

دەسپێک

بۆ کورد چۆنێتیی مامەڵەکردن و دانوستاندن لەگەڵ بەغدا و ڕژێمە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق، چ لە پێش ڕاپەڕین یان لە دوای ڕاپەڕین، یەکێک بووە لە گەورەترین ئاڵنگارییەکان؛ بە جۆرێک تا ڕووخاندنی بەعس لە ٢٠٠٣، کورد و بەغدا نەیانتوانی فۆڕمێکی پێکەوەژیان لەگەڵ یەکتری بدۆزنەوە، ئەگینا نە عێراق و نە ڕژێمی سەددامیش بەو دەردەی ئێستا نەدەگەیشتن. ئەمە جگە لەوەی پەیوەندییەکانی بەغدا و کورد هەمیشە کێشەی خستۆتە ناوماڵی کوردیش، بە جۆرێک بەشێکی زۆری ململانێکانی نێوان پارتی و یەکێتی لە ١٩٨٤، ١٩٩١، ١٩٩٦، تا ١٦ی ئۆکتۆبەریش (٢٠١٧) كێشە سەرەکییەکە هەر لەسەر میکانیزمی مەمەڵەکردن لەگەڵ بەغدا بووە. لە دوای نەمانی ڕژێمی بەعس و پرۆسەی نووسینەوەی دەستووریش لە ٢٠٠٥ کێشەکانی بەغدا و هەرێم هەر بەردەوام بوون؛ بە جۆرێک لە خولی دووەمی دەسەڵاتی مالیکیدا، واتا دوای ٢٠١٠، کێشەی نێوان بەغدا و هەرێم لە چوارچێوە دەستوورییەکەیش دەردەچێت.

بۆیە ئەگەر دەرچوون لەناو قەفەسی عێراق ئەستەم بێت، مانەوەیش لەگەڵ بەغدا هەر ئەستەمە؛ بە جۆرێک كێشەی گەورەی هەرێمی کوردستان تا چەند ساڵیکی تریش نە لەگەڵ تورکیا دەبێت و نە لەگەڵ ئێرانیش، بەڵکوو لەگەڵ بەغدا و نوخبەی حوکمڕانی نوێ لە بەغدا دەبێت. بۆیە سەرکردایەتیی کورد بۆ مەمەڵەکردن لەگەڵ بەغدا، دەبێت بە دوای میکانزمێکی نوێدا بگەڕێت، بەتایبەت کە ئەمریکا بەنیازە لە کۆتاییی ئەمساڵدا ئەرکی هێزەکانی بگۆڕێت لە هێزی شەڕڤانه‌وه‌ بۆ هێزی ڕاوێژکار. ئەمەیش واتا کەمکردنەوەی کاریگەریی ئەمریکا لە گۆڕەپانی سیاسی و پەیوەندیی نێوان لایەنە سیاسییەکاندا. ئەمە بێ گومان کاریگەری و لێکەوتەیشی دەبێت لەسەر پەیوەندیی هەرێمی کوردستان و بەغدا کە دەتوانین لە چەند فاکتەرێک کۆی بکەینەوە.

ئایا گۆڕان یان کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا کاریگەریی دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا؟

سەرەتا دەبێت ئەوە بزانین کە هێزەکانی ئەمریکا عێراق جێ ناهێڵن، بەڵکوو ئەرکاکانیان دەگۆڕن؛ واتە لە ئەرکی سەربازییه‌وه‌ بۆ ئەرکی ڕاوێژکاری، هەڵبەتە ئەگەر تەنیا گۆڕینی جلە سەربازییەکانیان نەبێت! بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا ئەو ئەگەرەیش هەیە کە ئەمریکییەکان ناچار بکرێن لەژێر گوشاری میلیشیاکان و ئێراندا بەتەواوی عێراق جێ بهێڵن؛ بەتایبەت ئەگەر حکوومەتی داهاتووی عێراق لەژێر هەژموونی هێزە سیاسییه‌کانی نزیک لە ئێراندا بێت، یانیش ئەگەر گفتوگۆ ئەتۆمییەکانی ئێران و ئەمریکا شکستی هێنا، ئەو کاتە ئێران بە هەموو توانایه‌وه‌ هەوڵ دەدات کە گوشاری زۆر لە ئەمریکییەکان بکات کە عێراق جێ بهێڵن. لە هەردوو دۆخەکەیشدا زیانی زۆر بەر پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا دەکەوێت. هەرچۆنێک بێت مانەوەی ئەمریکییەکان ئەگەر تەنیا سیاسییش بێت، کاریگەریی لەسەر پەیوەندیی هەرێم و بەغدا دەبێت. ئەمریکییەکان هەمیشە لە کاتە سەختەکاندا لە ناوبژیکردنی نێوان هەولێر و بەغدا هاتوونەتە سەر خەت. بۆیە لە ئەگەری کشانەوەیان یان گۆڕانی ئەرکەکانیان کە کار بکاتە سەر لاوازیی پێگەی ئەمریکییەکان، ئەوا بێ گومان کاریگەریی لەسەر پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و بەغدایش دەبێت، چونکە لە بۆشاییی ئەمریکادا بەغدا هەوڵی سەپاندنی هەژموونی خۆی دەدات بەسەر گشت بەشەکانی عێراقدا؛ بەتایبەت ئەگەر لە دۆخێکی سیاسیی بەهێزدا بێت، یان لەژێر کاریگەریی سیاسەتێکی هەرێمی، بەتایبەت لە ناوچە جێناکۆکەکان بێت.

ئه‌گه‌ری زۆره‌ دوای كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا، نێوان هەولێر و به‌غدا به‌ره‌و ئاڵۆزتر بچێت. ئه‌و ڕێوشوێنانه‌ی بۆ سیاسه‌تی "ته‌عریب" و "ته‌شه‌یوع" له‌ ناوچه‌ كوردستانییه‌كانی ده‌رەوه‌ی هه‌رێمی کوردستان به‌ڕێوه ‌ده‌بردرێن، دوور نییە ببنە هۆکاری شه‌ڕی نێوان هۆزە کورد و عەرەبەکان. به‌ زاڵبوونی هه‌ژموونی حه‌شدی شه‌عبی به‌سه‌ر ده‌زگه‌ ئه‌منییه‌كان و ئیداره‌ی ئه‌و ناوچانه‌دا، مه‌ترسییه‌كانیان بۆ سه‌ر كورد، ئه‌گه‌رێكی چاوه‌ڕوانكراون. نوێترین داوای ئێرانیش له‌ هه‌رێمی كوردستان، به‌ ده‌ركردنی بنكه ‌و باره‌گای هێزه‌ كوردییه‌كانی ڕۆژهه‌ڵات له‌ هه‌رێمی کوردستان، دەکرێت میکانزمیکی تری گوشار بێت بەدەست میلیشیاکانی عێراقه‌وه‌ بۆ هەڕەشەکردن لە هەرێمی کوردستان.

فۆڕمی حکوومەتی نوێ: هەماهەنگی یان گرژی و ناسەقامگیری؟    

لە دوای ٢٠٠٣ پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا بەرزی و نزمیی زۆریان بەخۆوە بینیووە؛ لە هەماهەنگی (٢٠٠٣-٢٠١٢)، کە جۆرێک لە کۆدەنگیی هەبوو، بەتایبەتی لە نێوان کورد و شیعە لەسەر ئاستی حکوومەت و پەرلەماندا، هەروەها گرژی و ناسەقامگیری (٢٠١٢-٢٠١٨)، کاتێک پەیوەندیی نێوان هەرێمی کوردستان و به‌غدا گەیشتە ئەوپەڕی خراپی، تا دواجار هاتنی داعشی ١٦ی ئۆکتۆبەری لێ کەوتەوە؛ هەروەها قۆناغی سێیەمیش جۆرێک لە سەقامگیری (٢٠١٨-٢٠٢١) بوو، بەتایبەت بە هاتنی مستەفا کازمی. هەڵبەتە کێشەی پەیوەندیی عێراق و هەرێمی کوردستان ئەوەیە کە پەیوەندییەکانیان لەسەر بنەمای دستووری نین تاوەکوو لێیان دڵنیا بین، ئەگینا تا ئێستا قاڵبێکی سەقامگیریان وەردەگرت و زۆریش لە کێشەکانیان چارەسەر دەبوون. بەپێچەوانەوە پەیوەندییەکانیان لە بنەڕەتدا پەیوەستن بە چەند پرسێکەوە: یەکەم، دۆخی ناوخۆی عێراق، بەتایبەتی ململانێی نێوان سێ پێکهاتە سەرەکییەکەی عێراق. دووەم، هاوسەنگیی هەرێمی، بەتایبەتیش دەستوەردانە دەرەکییەکانی تورکیا و ئێران و ئەمریکا. فاکتەری سێیەم تا ڕاددەیەک فاکتەرێکی نوێیە، ئەویش ململانێی ناوماڵی شیعەیە، بەتایبەتیش لە نێوان باڵەکانی نزیک لە ئێران و باڵی سەدر و شەقامی شیعییش کە تا ڕاددەیەکی زۆر شەقامێکی تووڕەیە و متمانەی بەو نوخبە سیاسییەی دوای ٢٠٠٣ نەماوە. ئەمانە لە ڕاستیدا گشتیان کاریگەرییان هەیە لەسەر پەیوەندیی هەولێر و بەغدا لە ئاییندەدا. لە دوای هاتنی کازمی دەتوانین بڵێین کە شێوازێکی تری پەیوەندی لە نێوان هەرێم و عێراق هاتۆتە کایەوە، کە ئەویش بریتییە لە مامەڵەکردن و هەماهەنگیی نێوان هەردوو لا؛ چونکە هەم هەرێمی کوردستان هەمیش حکوومەتەکەی کازمی و بەشێکیش لە شیعەکان، گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی کە سەقامگیریی هەولێر و بەغدا تا ڕاددەیەکی زۆر بەیەکەوە بەستراوەتەوە.

ڕاستە هەرێمی کوردستان لە ٢٠٠٣ تا ٢٠١٤ سوودێكی زۆری لە لاوازیی بەغدا بینی، بەڵام نابێت ئەوەیشمان لەبیر بچێت کە ئەوەی داعشیشی هێنا، هەر لاوازیی بەغدا بوو، کە دواتر بووە مەترسیدارترین فاکتەر لەسەر مانەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستان. بۆیە مەرج نییە هەمیشە لاوازیی بەغدا لە بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستاندا بێت. لە دوای ٢٠١٨یش کە هێزەکانی حەشد لەناو پەرلەمان و حکوومەتی عێراقدا بەهێز بوون و حکوومەت لاواز بوو، ئەمە کێشەی زۆری بۆ هەرێم دروست کردووە؛ بە جۆرێک حکوومەتی هەرێم لە هەردوو پرسی بوودجە و ڕێکكەوتنی شنگال لەگەڵ حکوومەتی بەغدا گەیشتۆتە ڕێکكەوتن، کەچی لەبەر لاوازیی حکوومەت نه‌توانراوه‌ هیچ لەو دوو ڕێکكەوتنە تا ئێستا جێبەجێ بکرێن. بۆیە ئێستا خەریکە هەولێر و بەغدا و بەشێکیش لە نوخبەی سیاسیی عێراق دەگەنە باوەڕێک کە، دەبێت هاوکار و هەماهەنگ بن لەسەر فۆڕمێکی نوێ لە پەیوەندی کە لەسەر بنەمای پەیوەندیی نێوان وڵاتێکی فیدراڵ و هەرێمێکی فیدراڵ بێت. چونکە دەرکەوت کە بەغدایش ناتوانێت بەبێ هەماهەنگیی هەرێمی کوردستان سەقامگیریی تەواوی عێراق دابین بکات؛ بۆ نموونە ئەو ناوچانەی کە لە ١٦ی ئۆکتۆبەر حکوومەتی عێراق بە زه‌بری هێزەوە خستییەوە ژێر ڕکێفی تاکلایەنەی خۆیه‌وه‌، تا ئێستا لەرزۆکترین ناوچەی عێراقن لە ڕووی ئاساییشەوە. چەندین ڕاپۆرتی نێودەوڵەتی، پێشبینیی بەهێزبوونەوەی داعشیان کردووە لەو ناوچانەدا، بەتایبەت کە ماوەیەکە داعش بەچڕی لەو ناوچەنەدا هێرش دەکاتە سەر گوندنشینە کوردەکان و هێزەکانی پێشمەرگە.

دەتوانین بڵێین کە سەقامگیریی دەنگەکانی دوو حزبە سەرەکییەکەی هەرێمی کوردستان جۆرێک لە متمانەی سیاسیی لای هێزە شیعەکان دروست کردووە، کە پێگەی ئەم دوو لایەنە (هەروەها هەرێمی کوردستانیش) لە هاوکێشە سیاسییەکاندا بهێڵێتەوە و حیسابی بۆ بکرێت. ئەم قۆناغەی دوای هەڵبژاردنەکان، دەرفەتێکی باشە بۆ ڕێکكەوتنی بەغدا و هەولێر لەسەر کێشەکانی نێوانیان، بەتایبەت کە هێزە توندڕەوەکانی نزیک لە ئێران کورسییەکانیان لە ٥٧ کورسیی (٢.١٨)‌، بۆتە ١٧ کورسی لە پەرلەماندا. ئەمە دەرفەتێکیشە بۆ ئەمریکا کە پشتگیری لە چەند هێزێکی تری میانڕەوی وەک کورد و سوننەکان و حەکیم و سەربەخۆکان بکات کە وەک هێزێکی میانڕەو بتوانن لە نێوان قەوارەی سەدرییەکان و هێزەکانی نزیک لە ئێران هاوسەنگی بپارێزن. ئەم هاوسەنگییە، گرنگە، بۆ ئەوەی بەرکەوتن و گرژییەکان لە ناوماڵی شیعەیش خاوتر ببنەوە. چەند تەوەرێکی سەرەکی هەن کە پێویستە لەم خولەی پەرلەمانی عێراقدا، هەرێمی کوردستان بەچڕی لە بەغدا کاریان لەسەر بکات، وەک: پرسی که‌ركووك و ناوچە دابڕاوەکان، کە دۆخەکە ئاسایی بکرێتەوە بۆ پێش ١٦ی ئۆکتۆبەر و، دواتریش بگەنە میکانیزمێک بۆ بەرێوەبردنی ئەو ناوچانە؛ پرسی نەوت و گاز لە ڕێگه‌ی یاسایییەوە یەکلا بکرێتەوە بۆ ئەوەی چیتر بەغدا وەک کارتێکی سیاسی دژی هەرێم بەکاری نەهێنێت؛ هەروەها بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان جێگیر بکرێت و دوور بێت لە بارگرژیی پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا. ئەم ئامانجە لە ڕاستیدا، نابێت تەنیا داواکاریی یەکێتی و پارتی بێت، بەڵکوو دەبێت لۆبییەکی کوردی لەناو پەرلەمانی عێراق هەبێت کە ململانێ حزبییەکان تێ پەڕێنێت.

هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستانیش زەروورە ئەو هۆشیارییەیان هەبێت کە ئەو کەسانەی دەنگیان پێ داون و لەسەر بەشی کورد چوونەتە پەرلەمانی عێراق، تەنیا بە شەڕی یەکێتی و پارتی سەرقاڵیان نەکەن؛ چونکە وەهمێکی گەورەیە پێمان وا بێت بەغدا و دەسەڵاتدارانی شیعە چاکسازیمان بۆ بکەن لە هەرێمی کوردستان. گۆڕین و گوشارخستنە سەر هەرێمی کوردستان لە ڕێگه‌ی بەغداوە- وەک پێشتریش لە سەردەمی مالیکی و عەبادیدا بینیمان- تەنیا بە دژی بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی شکایەوە نەک پارتی و یەکێتی. بڕینی بوودجە و نەناردنی مووچە، دوو نموونەی زەقن کە ڕاستەوخۆ کاریگەرییان كرده‌ سەر ژیانی خەڵک.

بەشێکی گەورەی پەیوەندیی هەرێمی کوردستان لە چوار ساڵی داهاتوودا لەگەڵ عێراق، دەوەستێتە سەر فۆرمی ئەو حکوومەتەی کە پێك ده‌هێنرێت؛ ئایا حکوومەتێک دەبێت لەلایەن هێزە سیاسییەکانی نزیک لە ئێران، یاخود حکوومەتێکی زۆرینە دەبێت بە سەرکردایەتیی سەدرییەکان و کورد و سوننە؟ دەتوانین بڵێین کە لەم هەڵبژاردنەدا دەرفەتێک بۆ کورد دروست بووە کە بتوانێت لە دروستکردنی حکوومەتی نوێ عێراقدا سەنگی خۆی هەبێت، بەڵام ئەو ململانێیەی ناوماڵی شیعە و ترس لە پەرچەکرداری میلیشیاکانی نزیک لە ئێران وای کردووە کە، هەر یەکە لە کورد و سوننەکانیش نەتوانن سوود لە دەسکەوتەکانی هەڵبژاردن ببینن؛ ئەگینا هەردوو حزبە کوردییەکە (پارتی و یەکێتی) نزیکەی ٥٠ کورسییان هەیە و دەتوانن سەدرییەکان ببەنە سەر تەختی دەسەڵات. بەڵام وەک باس دەکرێت ئێران هۆشداریی داوەتە کورد و سوننە کە چاوەڕێ کەن و نەبنە تەڕەف لە ناکۆکییە ناوخۆیییەکانی ناوماڵی شیعە. ئەمەیش ئەوە دەگەیه‌نێت کە کورد ناتوانێت سوود لە پێگەی سیاسیی خۆی ببینێت لە عێراقدا، بەڵکوو دەبێت چاوەڕێی ڕێکكەوتنی شیعەکان بێت. ئاییندەی پەیوەندییەکانی بەغدا و هەرێم، تا ئاستێکی زۆر دەوەستێتە سەر ئەو لایەنەی کە حکوومەت پێک دێنێت؛ یاخود کەسایەتیی سیاسیی سەرۆکی حکوومەت کاریگەریی زۆری لەسەر پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا دەبێت. مالیکی و عەبادی دوو نموونەی نەرێنین؛ هەروەها عادل عەبدولمەهدی و کازمییش دوو نموونەی ئەرێیین کە تا ڕاددەیەکی زۆر سەقامگیرییان بۆ پێگەی هەرێمی کوردستان لە عێراقدا گەڕاندەوە. بۆیە کورد دەبێت زۆر گرنگی بەوە بدات کە کێ دەبێتە سەرۆکوەزیرانی عێراق، زیاتر لەوەی کێ دەبێتە سەرۆککۆماری عێراق.

کاریگەریی دەستوەردانە هەرێمییەکان

پرسێکی تر کە لە دوای گۆڕانی ئەرک یان کشانەوەی هێزە ئەمریکییەکان کاریگەریی دەبێت لەسەر پڕۆسەی سیاسیی عێراق و دواجاریش پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا، پرسی هەژموونی وڵاتانی هەرێمییە لە عێراق. هەر یەکە لە تورکیا و ئێران و وڵاتانی کەنداو دوای کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق دەستەوەستان ناوەستن؛ ئێرانییەکان کاریگەرییان زیاتر دەبێت و تورکیایش هەم کاریگەریی سیاسی و هەم کاریگەریی سەربازییشی پتر دەبێت. بەپێی ڕاپۆرتێک ئێستا تورکیا  نزیکەی  ٥ هه‌زار سەربازی لە هەرێمی کوردستاندا هەیە کە بەشێکیان لە بەعشیقە جێگیر کراون. بەشێکی زۆری ئەو هێزانە بە ناوی شەڕکردن لەگەڵ هێزەکانی پەکەکە لە هەرێمن، بەڵام تورکیا هەر کات ویستی، دەتوانێت بە مەبه‌ستی تر، ته‌نانه‌ت هێرشکردنە سەر پێشمەرگە و هێزە عیراقییەکانیش بەکاریان بهێنێت، چونکە مەرج نییە پەیوەندیی هەرێمی کوردسان و تورکیا و بەو فۆرمەی ئێستا تا سەر بەردەوام بێت. لە ساڵی ٢٠٢٠ سەرۆکایەتیی تورکیا نەخشەیەکی بڵاو کردەوە کە ئاماژە بە بنکە سەربازییەکانی تورکیا دەدات لە هەرێمی کوردستان. بەپێی ئەو نەخشەیە، تورکیا نزیکەی ٤٠ بنکەی سەربازیی هەیە لە شارەکانی دهۆک، زاخۆ، هەولێر و سۆران.

لاوازبوونی کاریگەریی ئەمریکییەکان لە هەرێمی کوردستان و عێراقدا وا دەکات، تورکیا بە کەیفی خۆی ئەم هێزە سەربازییانه‌ بجووڵێنێت. ئێرانییەکانیش بە هەمان شێوە تا ئێستا چەندین جار هۆشدارییان داوەتە هەرێمی کوردستان کە هێزە کوردییەکانی ڕۆژهەڵات لە هەرێمی کوردستان دەربکەن. هەڕەشەکانی بەرپرسانی ئێران دژی حزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، له‌ ڕۆژی 10-08-2021 دەستی پێ کرد؛ کاتێک کە عەلی شەمخانی، سکرتێری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانیی ئێران، لە کۆبوونەوە لەگەڵ فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق، داوای لە حکوومەتی عێراق کرد ئەو حزبانە له‌ هەرێمی کوردستان دەربکرێن بۆ ئەوەی ئێران دژیان "کردەی دەستپێشخەرانە" ئەنجام نەدات. تا ئەمریکا لێرە بێت گوشارەکانیان سنووردار دەبن، بەڵام بە نەمانی ئەمریکییەکان، کەس نییە ئێرانییەکان ڕابگرێت. هەڵبەتە فراوانبوونی هەژموونی هەر یەکە لە تورکیا و ئێران لە عێراق و هەرێمی کوردستان وا دەکات، ئەکتەری هەرێمیی دیكه‌یش پارێزگاری لە بەرژەوەندییەکانیان بکەن، بەتایبەت هەر یەکە لە وڵاتانی وەک سعوودیا و ئیمارات و ته‌نانه‌ت ئیسڕائیلییەکانیش دەستوەردانیان زیاتر دەکەن؛ چونکە پێشووتر بە بوونی ئەمریکییەکان لە عێراق، هەستیان بە جۆرێک لە سەقامگیری دەکرد، بەڵام دوای کشانەوەی ئەمریکا ئەوانیش دەستەوەستان ناوەستن.

ئەگەری زیندووبوونەوەی ململانێ ئیتنی و تائیفییەکان

پرسێکی تر کە دەکرێت ڕووبەڕووی پەیوەندییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان ببێتەوە، بریتییە لە ئەگەری دووبارە سەرهەڵدانەوەی ناکۆکییە ئیتنی و تائیفییەکان؛ بەتایبەت وەک دەزانین تا ئێستا گرووپەکانی حەشدی شەعبی بە پاساوی بەره‌نگاربوونەوەی داعش، لە بەشێکی زۆری ناوچە سوننەنشینەکان ماونەتەوە. ئەم گرووپانە جێگه‌ی ڕەزامەندیی دانیشتووانی خۆجێیی نین؛ هەروەک ئەو میلیشیا شیعانەی کە تا ئێستا لە ناوچە کێشەلەسەرەکاندا لە نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان جێگیر کراون. ئەمانە هەموو کات وەک بۆمبێکی مەترسیدارن بۆ دنەدانی هەستی مەزهەبی و نەتەوەیی، بەتایبەت کە هاوشان لەگەڵ ئەمە، دەستوەردانی وڵاتانی هەرێمییش زیاد بێت؛ ئەمەیش دیسان ئەگەرێکی بە‌هێزە. لە ٢ی دێسەمبەری ئەمساڵدا وەلی نەسر (Vali Nasr) لە پەیپەرێکدا لە فۆرین ئەفێرس، پێشبینیی سەرهەڵدانەوەی دووبارەی ململانێ تائیفییەکان دەکات لە ڕۆژهەڵاتی ناوه‌ڕاست لە دوای کشانەوەی ئەمریکا لەو ناو‌چه‌یه‌. ململانێ لەسەر هەژموونی جیۆپۆلۆتیکی لە نێوان ئێران، کە نوێنەرایەتیی هێزە شیعییەکان دەکات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و، وڵاتانی عەرەبی سوننەدا، کە بەم دوایییە تورکیایش لە ڕابەرایەتیکردنی جیهانی سوننیدا هاتۆتە پاڵیان، ڕەوتی ململانێ تائیفییەکانی قووڵتر کردۆتەوە. هەردوو جەمسەر هەوڵ دەدەن ئایین وەک چەکێکی ئایدیۆلۆژی لە ململانێ سیاسییەکاندا بەکار بهێنن. بۆیە پێشبینی دەکرێت کە ئەم دابەشبوونە تا ماوەیەکی زۆر ململانێ هەرێمییەکانی ناوچەکە ئاراستە بکات. سوننەکانی عێراق، سووریا و لوبنان، تا دێت لەژێر هەژموونی دەسەڵاتی شیعەکاندا هەست بە نامۆبوون دەکەن؛ ئەوەی ئەم پرسە ئالۆزتر دەکات، هاتنەسەردەسەڵاتی هێزێکی توندڕەوی سوننەیە لە ئەفغانستان (بزووتنەوەی تاڵیبان) کە لە ئاییندەدا دەبنە دژبەر لەگەڵ ئێران. لەم نێوەدا دۆخەکە بۆ هەرێمی کوردستانیش سەخت دەبێت و، ئەستەمە بتوانێت لەم به‌ینه‌دا بەبێلایەنی بمێنێتەوە. ئەمانە ئەگەرچی ئەگەری زۆر بەهێزیش نەبن، بەڵام ئەگەری ڕوودان و پەڵنەرەکانیان تا ئێستایش ئاماده‌یییان هەیە.

ئەنجام

ئاییندەی پەیوەندییەکانی هەرێم بەغدا لە چوار ساڵی داهاتوودا تا ئاستێکی زۆر دەکەوێتە سەر ئەو حکوومەتەی کە لە دوای سەری ساڵ پێک دەهێنرێت؛ ئایا حکوومەتێکی زۆرینەیە یان حکوومەتێکی تەوافوقییە؟ ئایا لایەنە سەرەکییەکانی بەشداربووی ئەم حکوومەتە کێن؟ لە سەرووی هەموویشیانه‌وه‌ کەسایەتیی سەرۆکی حکوومەتی داهاتوو کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر پەیوەندییەکانی هەرێمی بەغدا دەبێت. لایەنە سیاسییەکانی نزیک لە ئێران هه‌رچه‌نده‌ دەنگیان کەمی کردووە، بەڵام لە ڕووی هێز و کاریگەریی سیاسییەوە هێشتا بە‌هێزن و دەتوانن لەمپەر بۆ حکوومەتی داهاتوو و، هەروەها کێشە بۆ پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا دروست بکەن.

فاکتەرێکی تر بریتییە لە کاریگەریی دەستوەردانە هەرێمییەکان لە پرسە سیاسییەکانی عێراقدا، بەتایبەت تورکیا و ئێران. ئەمەیش کاریگەری و لێکەوتەی دەبێت لەسەر هەرێمی کوردستان، چونکە کاریگەریی دەبێت لەسەر هاوکێشە سیاسییە ناوخۆیییەکان و جەمسەربەندیی لایەنە سیاسییەکان. لەم نێوەندەیشدا هەرێمی کوردستان، ئەستەمە بتوانێت ئەم هاوسەنگییە ڕابگرێت. کشانەوە یان گۆڕانی ئەرکی هێزەکانی ئەمریکا ئەگەر ببێتە هۆی کەمبوونەوەی کاریگەریی سیاسییان لە گۆڕەپانی سیاسیی عێراقدا، ئەوە بێ گومان فاکتەرێکی نێگەتیڤ دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا، چونکە ئەمریکییەکان هەمیشە لە ساتە هەستیارەکاندا هاتوونەتە سەر خەت و، ڕێگر بوونە لە ته‌واو تێکچوونی پەیوەندییەکان و بارگرژیی نێوان هەرێم و بەغدا.