• بەفەرمى ئۆپەراسیۆنى گرتنەوەى مووسڵ، کە ناوى "قادمون یا نینوى"ی لێ نراوە، لە 17ى تشرینى یەکەمى ئەمساڵدا دەستى پێ کرا، لێ چەند ناوچە و دەڤەرى دیکەى وەک سنجار (شنگال)، مەخموور، گوێڕ، زمار و... کە سەر بەو پارێزگایە بوون، لە ماوەى نێوان 10ى ئابى 2014- 17ى ئوکتۆبەرى 2016دا، لە لایەن هێزى پێشمەرگەى کوردستانەوە  هاتبوونە ڕزگارکردن.
• وەک دەزانرێ سەربارى هاوپەیمانێتیى نێودەوڵەتیى دژ بە تیرۆر بە سەرکردەییى ئەمریکا، چەندین هێزى تێدا بەشدارە: سوپاى عێراق[1]، پۆلیسى ئیتیحادى، هێزەکانى پێشمەرگەى کوردستان، حەشدى شەعبى "شیعى"[2] کە هەندێکیان لینکێکى پتەویان لەگەڵ ئێراندا هەیە، جیهازى بەرەنگاربوونەوەى ئیرهاب، حەشدى وەتەنى و عەشایەرى "سوننى،- جا سەر بە نجێفى بن یان نا"[3]، هێزى کریستیانى[4]، تورکمانى [5]و شەبەک⁶ و، ئێزدییەکانیش هەم لەنێو پێشمەرگەدا هەن و هەم لەناو پەکەکەدا بە ناوى "یەپەشە"، بەڵام تا ئێستە ئەوەى دوایى، بەشدارى لە شەڕى گرتنەوەى مووسڵدا پێ نەکراوە. تورکیا بنکەیەکى لە نزیک باشیک هەیە کە هێزێکى تورکیى لێ جێگیر کراوە، بەڵام ژمارەى هێزەکە و جۆرى چەکەکانى بەوردى نازانرێ و، تا ئێستە بەفەرمى لە لایەن حکوومەتەکەى عەبادییەوە ڕێگەى بەشداریپێکردنى ئەو هێزە تورکییە نەدراوە و بووەتە بابەتێکى ناکۆکى لە نێوان ئەنقەرە و بەغدادا... ئەوە بێ لە بوونى ئێران، چ لە ڕێگەى هەندێ لایەنى ناو حەشدى شەعبى بێ، یان بوونى ڕاستەوخۆى ڕاوێژکار و گەورە بەرپرسى ئێرانى بێ، وەک "قاسم سلێمانى"، کە بەردەوام پێیەکى لە عێراق بووە.
• هەر یەک لەو هێزانەى ناوم بردوون، بە دەرەکى و ناوخۆیییانەوە، وێڕاى جیاوازى لە ژمارە و جۆرى چەک و توانا و شارەزاییى سەربازییانەوە، یەک ئامانجى ڕاگەیەنراوى هاوبەشیان هەیه‌: تێکشکاندنى داعش و دەرپەڕاندنى لە مووسڵ. بەڵام هەر یەک لەوانە، بەتایبەتى هێزە سەرەکییەکان (هێزەکانى حکوومەتى بەغدا، حەشدى شەعبى و ئێران، تورکیا و حەشدى وەتەنى، هاوپەیمانیى نێودەوڵەتى بە سەرکردەییى ئەمریکا، هێزەکانى پێشمەرگە) ئەجێنداى تایبەت و شاراوەى خۆیان هەیە کە ئەوەیش بۆ خۆى گرفتێکى بچووک نییە، بەتایبەتى لەبارەى چۆنیەتیى بەڕێوەبردنى مووسڵ، چ لە ڕووى ئیدارى و سیاسییەوە بێ، چ لە ڕووى ئەمنییەوە. ئەمە سەربارى ئاوەدانکردنەوەى شار و شارۆچکەکانى ئەو پارێزگایە کە پارە و پوڵێکى داراییى زۆری دەوێ. دەبێ ئەوەیش لەبیر نەکرێ کە مووسڵ بە نەوت و کانزاى دیکە دەوڵەمەنده‌ و ناوچەیەکى جوگرافیى گرنگ و مەڵبەندێکى ناسیۆناڵیزمى عەرەبى بووە کە لەسەر عەرەبى سوننە تاپۆ کراوە، بەتایبەتى لە 60-70 ساڵى ڕابردوودا؛ ئەوانەیش بۆ خۆیان فاکتەرى دیکەى ئاڵۆز و پاڵۆزییەکان  پێک دەهێنن.
• سەرۆک بارزانى لە دیمانەیەکدا لەگەڵ  CNN، بەڕاشکاوى دەڵێ: "ئێمە پێمان خۆش بوو، لە تەک پلانێکى سەربازى، پلانێکى سیاسییش هەبا بۆ بەڕێوەبردنى مووسڵ، کە چۆن هەڵبسووڕێندرێ، چونکە مووسڵ ئایینى جوداى تێدایە، نەتەوە و کۆمەڵەى ئیتنیى جیاى تێدایە". بەم مانایە، هێشتا تێگەییشتن و دیدێکى هاوبەش بۆ دواى گرتنەوەى شارەکە و سەرجەم پارێزگاکە لە نێوان پێکهاتەکانى مووسڵ خۆیان، لە نێوان لایەنە سیاسییەکانى مووسڵ، لە نێوان مووسڵاوییەکان و حکوومەتى ئیتیحادى، لە نێوان مووسڵاوییەکان و هەرێمى کوردستان، لە نێوان هەرێمى کوردستان و حکوومەتى ئیتیحادى، لە نێوان وڵاتانى دەوروبەر و بەغدا، هەروا ئەمریکا و ئەو لایەنانە بەگشتى، لەئارادا نییە. واتە، ئەگەر ئەو هێزانە لە خاڵێکیشدا یەک بگرنەوە، لە چەندین خاڵى دیکەدا بەریەک دەکەون. ئەمەیش وا دەکا، چ لە قۆناغى گرتنەوەى مووسڵ و، چ لە قۆناغى دواى گرتنەوەدا، ئەگەرى بەکارهێنانى هێز لە نێوانیاندا بێتە کایەوە.
• ئۆپەراسیۆنى گرتنەوەى مووسڵ، ئەگەر بەو (وتیرة)، بەو هه‌ماهه‌نگییه‌ی تا ئێستە لە نێوان پێشمەرگە و سوپاى عێراقدا هەیە بچێتە پێش، لە ماوەیەکى نزیکدا مووسڵ بەتەواوى تۆق دەکرێ و ئەڵقەکە تەنگتر دەبێتەوە و شەڕ دەکەوێتە ناو مووسڵەوە.
• ئەگەر بەپیرەوەنەچوونى گەڕەکە عەرەبنشینەکانى باشوورى کەرکووک بۆ بانگەوازەکەى داعش لە ڕووداوەکەى 21 و 22ى ئەم مانگەدا بە ئاماژەیەک وەربگرین، کە خەریکە خەڵکى عەرەبى سوننە وردە وردە لە دەوڵەتى ئیسلامى لە عێراق و شام دەتەکنەوە و، بەدوور نازانرێ لەم قۆناغەى گرتنەوەى مووسڵدا، خەڵکى سوننەى مووسڵ لە شەڕى نێوان داعش و ئەو هێزانەدا پاسیف بێ، چونکە هێشتا خەڵکى مووسڵ لە حکوومەتى ئیتیحادى و هێزە بەشداربووە جیاجیاکان پشتڕاست نین کە چ ئاییندەیەک چاوەڕێیان دەکا. بێ لەوە، هێشتا خۆیشیان هەم لەناو خۆیاندا ڕێک نین و، هەم هێزێکى بەتواناى سوننە کە دیدێکى لەبار و پەسندکراوى پێ بێ و نوێنەرایەتیى خەڵک بکا، بوونى نییە.

لە سەرینى ئەم ڕەوشە نادیارەدا، چەند ئەگەرێک دێنە پێشەوە:

1.  پارێزگاى مووسڵ، بەپێى (قانون المحافظات غير المنتظمة في إقليم لسنة 2008 و تعديلاته) بەڕێوە ببردرێ و ئەنجوومەنى پارێزگاى نەینەوا و پارێزگارى نوێ، بگەڕێنەوە سەر کار و فەرمانەکانى خۆیان و لە ڕووى ئەمنییشەوە، پۆلیسى شارەکە، پۆلیسى ئیتیحادى، یەکە ئیدارییەکان بپارێزن و یەکەکانى سوپاى عێراقیش لە نزیک سنوورەکاندا بنکە و هۆردو بکەنەوە. ئەو دیدە، لە دیدى حکوومەتەکەى عەبادى و ئێران نزیکە. ئایا سوننەکان، بەتایبەتى عەشایەر و نوجێفییەکان، پێى ڕازى دەبن؟ حکوومەتى هەرێمى کوردستان کە ئەو ناوچانەى لە ڕووى جوگرافى و مێژوویییەوە بە بەشێکى دانەبڕاوى کوردستانیان دەزانێ و ئێستە کەوتوونەتەوە بندەستى پێشمەرگەى کوردستان و لە ئازادکردنەوەیاندا قوربانییەکى زۆریان تێدا دراوە، چۆن مامەڵەى لەگەڵدا دەکا؟
2. مووسڵ بە سنوورى ئیداریى پێش 10ى 6ى 2014، بکرێتە هەرێمێک و، قەزاکانیش، یان چەند قەزایەکیان بکرێنە پارێزگا، یان هەر ڕێکخستنێکى دیکەى ئیدارى. ئەودەم مووسڵ، بەپێى دەستوورى عێراق، کۆمەڵێ دەسەڵاتى دیکەى دەبێ، بە هێزى تایبەتیى خۆپاراستنیشەوە. ئەم دیدە، زێتر نوجێفییەکان و هەندێ خەڵکى دیکە پشتیوانیى لێ دەکەن و وەک مەزەندە دەکرێ تورکیا و سعوودیا و وڵاتانێکى دیکەیش پێیان باش بێ، وەک سەرەتایەک بۆ دامەزرانى هەرێمێکى سوننە لەناو عێراقدا، کە سەلاحەددین و ئەنبار و... بگرێتەوە. بێ شک، حکوومەتى بەغدا و ئێران دژى ئەمە دەوەستنەوە، بەتایبەتى لە هەلومەرجى ئەمڕۆى ناوچەکەدا، کە هێشتا جه‌نگی سووریا ساغ نەبووەتەوە؛ چونکە لە هەندێ بواردا دەست و نفووزى ئێران کەم دەکاتەوە بەتایبەتى کردنەوەى کۆریدۆرێک بۆ ناو سووریا لە ڕێگەى تەلەعفەرەوە بۆ سەر سنوورى سووریا  بە بیانووى شیعەکانى تەلەعفەرەوە. پێم وایە هەرێمى کوردستان هیچ گرفتێکى لەگەڵ ئەوەدا نییە کە پێکهاتەى سوننە لە عێراقدا هەرێمێکى سەربەخۆى خۆیان هەبێ، بەڵام چەند ناوچە و دەڤەرێکى کوردستان، دەکەونە سنوورى ئیداریى پارێزگاى نەینەواوە و جێگەى ناکۆکى بوون لەگەڵ بەغدا و، دەبوایە لەمێژە بەپێى ماددەی 140 یەکلا کرابانەوە، لە کاتێکدا ئەو ناوچانە کەوتوونەتەوە دەست هێزەکانى پێشمەرگە و ڕزگار کراون، بەتایبەتى کە لە ماوەى دوو ساڵى ڕابردوودا، پێکهاتەکانى وەک (ئێزدى، شەبەک، کاکەیى و کریستیانەکان) لەلایەن داعشەوە بە چاوساغى یان بەدەستى هەندێ خەڵکى خۆجێ و عەرەبى سوننە، تاوانى نێودەوڵەتییان دەرهەق کراوە. لەوما،  پێم وانییە ئەو پێکهاتانە جارێکى دیکە ڕازى ببن وەک کەمینە لەساى هەرێمێکدا بژین کە هێزیکى ئەوتۆى دیموکراتیى تێدا نەبێ کە گەرەنتیى پێکەوەژیانى بە ئاشتییانە بدا.
3. مووسڵ دواى گرتنەوەى، بەم شێوەى لێ بێ: مەخموور، کە لە بنەڕەتدا سەر بە پارێزگاى هەولێر بووە، بەفه‌رمى بخرێتەوە سەر هەرێمى کوردستان. شنگال بە (زومار و ئاڤگنى)یشەوە، بکرێ بە پارێزگایەکى سەربەخۆ، کە ڕەوشێکى تایبەتى هەبێ و بە کوردستان ببەسترێتەوە. ئەو ناوچەى کە دەشتى مووسڵى پێ دەگوترێ و پێکهاتەکانى وەک (کوردى ئێزدى و کاکەیى و کوردى شەبەک و کوردى دیکە، کریستیان و عەرەبى لێ دەژى)، بکرێتە پارێزگایەک، یان ئیدارەیەکى سەربەخۆى دیسان تایبەت و، بە هەرێمى کوردستانەوە گرێ بدرێ. باقیى ناوچەکانى دیکەى پارێزگاى مووسڵ لە لایەن خەڵکى خۆجێوە ئیدارە بدرێ. هەڵبەت، ئەوە ڕەنگە بە ڕۆژێک و دووان نەهێتە دى، بەڵام ئەوە گەرەنتییەکە تا ئەو خەڵکانە (ئێزدى، شەبەک و کاکەیى و کریستیانەکان) بگەڕێنەوە سەر زێد و جێگە و ڕێگەى خۆیان و دەست بە ژیان بکەنەوە. ئەوەیش پێویستە بە لێکتێگەییشتن بێ لەناو پێکهاتەکان خۆیاندا و، هەقە حکوومەتى ئیتیحادیش بە زەینێکى کراوە لێى بڕوانێ.
4. هەم دەشتى نەینەوا و هەم سنجار (شنگال) بکەونە ژێر جۆرێ لە حیمایەى نێودەوڵەتییەوە (تۆ بڵێ ئەمریکى) و، هێزەکانى پێشمەرگە وەک گەرەنتییەک بۆ پاراستنى پێکهاتەکان لەوێ بمێننەوە، بە هاوکاریى پێکهاتەکان خۆیان. ئێمە زۆر جاران گوێمان لەو پێکهاتانە دەبێ کە بۆ گەڕانەوەیان، داواى گەرەنتیى نێودەوڵەتى دەکەن. باقیى ناوچەکانى دیکەى پارێزگاى مووسڵ ئیدارەى خۆیان بکەن.
5. یان تەواوى پارێزگاکە بێتە پاڵ هەرێمى کوردستانەوە و بارێکى تایبەتى لەناو هەرێمەکەدا هەبێ، وەک پارێزگایەکى زۆرینە عەرەب. ڕەنگە لێرە و لەوێ مەیلى وا هەبێ و، وا مەزەندەیش دەکەم تورکیایش پێى ناخۆش نەبێ، ئەگەر هیچ دەراوێکى دیکە بۆ سوننەکان نەمێنێتەوە. ئەگەر ئەوە بێتە دى، هیچ گرفتێک لەسەر سنوور لە نێوان هەرێمى کوردستان و پارێزگاى مووسڵدا نامێنێ، وەک لە ئەگەرەکانى دیکەدا چاوەڕوان دەکرێ بێتە کایەوە. بەڵام پێم وا نییە، بەشى زۆرى عەرەبى ئەو پارێزگایە و تورکمانە شیعەکانى تەلەعفەر و ڕاشیدیە، بەو ئەگەرە ڕازى ببن.
6. هیچ لەم ئەگەرانە نه‌یه‌نه‌ دى و، شەپۆڵێکى دیکەى توندوتیژى لە نێوان پێکهاتەکاندا بێتە کایەوە، کە ئەوسەرى دیار نەبێ و وڵاتانى هەرێمایەتیش ده‌ستی تێ وه‌ربده‌ن و ڕەوشێکى نزیک لەوەى حەلەب بێتە دى.

هەرێمى کوردستان، بەو ڕەوشە ناڵەبارە ئابوورى و سیاسییەى خۆى، چۆن مامەڵە لەگەڵ یەکە یەکەى ئەو ئەگەرانەدا دەکا؟ پێشبینیکردنیان زەحمەتە. هەرچەند سەرۆک بارزانى، بە پێڕەویکردن لە سیاسەتى پارسەنگڕاگرتن لە نێوان هێز و پێکهاتە جیاجیاکانى عێراقدا، بەتایبەتى لە نێوان شیعە و سوننە، لە نێوان تورکیا و ئێران و وڵاتانى دیکەدا، بە جێگرتن لە ڕیزى پێشەوەى هاوپەیمانیى نێودەوڵەتیدا دژ بە تیرۆر، تا ئێستە توانراوە کورد ڕەقەمێکى حیساببۆکراو بێ لە هاوکێشەکاندا، بەڵام ئایا لە دواى گرتنەوەیشدا هەروا دەمێنێتەوە و بە حیسابى قازانج و زیان چۆن دەکەوێتەوە؟