خستنەڕووی پرس

مووسڵ و کەرکووک، لە ڕووی جیۆستراتیژی و سامانە سروشتییەکانەوە دوو شاری گرنگ و پێكه‌وه‌گرێدراون، هەر ئەوەیش وای کردووە کێشە و چارەسەرەکان هەم پەیوەندیدار بن و، هەمیش هاوشێوە. ئەم دوو شارە بە درێژاییی سەد ساڵی ڕابردوو، بە هۆی ئەو پێگە گرنگەی کە لە ڕووی کەلتووری، ئابووری و سیاسییەوە هەیانبووە و هەیانه‌، بوونه‌تە جێگه‌ی ململانێی هێزە ناوخۆیی، هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکان. بەڵام لە کاتی ئێستادا ئاییندەی ئەو دوو شارە، جگە لە هێژموونیی هێزە نێودەوڵەتییەکان، کەوتووه‌تە ژێر کاریگەریی هەردوو حکوومەتی هەولێر و بەغداوە. تۆ بڵێی ئاییندەی سیاسی و کارگێڕیی ئەو دوو ناوچە ستراتیژییە دەوڵەمەندە، لە لایەن چ حکوومەت و هێزێکی سیاسییەوە ئاراستە بکرێت؟ حکوومەتی هەرێم، یان حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا؟

لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی (Interest)، بەهێزترین پایەی سیاسەتە لە پتەوکردنی پەیوەندیی نێوان ئەکتەرە دەوڵەتی و نادەوڵەتییەکاندا و، یەکلاییکردنەوەی ململانێ سیاسی و ئابورییەکان، چ لەسەر ئاستی ناوخۆی وڵات، یان شانۆی نێودەوڵەتی، بۆیه‌ شادەماری بەستنەوەی کەرکووک و مووسڵ بە هێزە ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکانەوە، بەرژەوەندییە. کەواتە هەر بەرژەوەندییه‌كیش دەتوانێت سەبارەت بە ئاییندەی مووسڵ و کەرکووک، خوێندنەوەیەکی دروستمان بداتێ.

بەڵام پرسیاری گرنگ ئەوەیە: ئایا مووسڵ و کەرکووک بەدرێژایی دامەزراندنی ئەم دەوڵەتە ناتەندروستە، لە كوێی بەرژەوەندییەکانی دەوڵەتی عێراقدا بوونە؟ ئایە ئێستا چۆن ئەو بەرژەوەندییانە کاریگەری دەکاتە سەر داهاتووی جێۆپۆلیتیکی ئەو دوو شارە؟ بەتایبەتی دوای کۆتاییهاتنی جه‌نگی داعش و گرتنەوەی پارێزگای نەینەوا بەگشتی و، شاری مووسڵ بەتایبەتی: ئایا مووسڵ و کەرکووک دەگەڕێنەوە بۆ سەر هەرێمی کوردستان؟ یان دووبارە وابەستەی عێراقی عەرەبی دەبنەوە؟ یاخود نەخێر، خاکی ئەو دوو شارە لە نێوان پێکهاتەکانی عێراقدا دابەش دەبێت، بەتایبەتی لە نێوان کورد و عەرەبی سوننە، لەبەر ڕۆشناییی هێژموونیی هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەکاندا؟

ناوەڕۆک و لایەنی مێژووییی ئەم پرسە

سەبارەت بە کەرکووک، کە لە سەدەی دە و یازدەدا کەوتە چوارچێوەی ئەمارەتی بابانەوە، بەڵام بەپێی ئینسکلۆپیدیای ئیسلامی لە سەردەمی فەرمانڕەواییی عوسمانییەکاندا لە ساڵی ١٨٧٩، کەوتە چوارچێوەی کارگێڕی و سیاسیی ویلایەتی مووسڵەوە. لەو کاتەدا ویلایەتی مووسڵ لە سێ لیوا (Twist)، کە بە مانای پارێزگای ئێستا دێت پێک هاتبوو، کە ئەوانیش لیواکانی (مووسڵ، کەرکووک و سلێمانی) بوون. بەڵام دوای کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی عوسمانییەکان و زاڵبوونی خەسڵەتی هێزی بەرژەوەندی بۆ دابەشکردنی خاكی ژێر دەسەڵاتی عوسمانییەکان، بەتایبەتی خاکی کوردستان، لەو کاتەوە تا ئێستا، ئەگەر کەرکووک بۆ کوردستانییان مەشخەڵی خۆڕاگری و نەتەوەپەروەری بووبێت، بەڵام بۆ کۆمەڵێک وڵات و لایەن بە درێژاییی سەدەی ڕابردوو تا ئێستایش، شوێنی یەکلايیکردنەوەی بەرژەوەندییەکانیانە.

ئەگەر ئاگری "بابە گوڕگوڕ" لە لای کوردستانییان مەشخەڵی یەکلاییکردنەوی سنووری کوردستان بووبێت، ئەوا لە لای وڵاتە زلهێزەکان، ڕووناکیی زێڕە ڕەشە بەنرخەکان بووە. بە واتایەکی تر، کوردستانییان هەمیشە پێیان وا بووە ململانێ لە پێناو کەرکووک تەنیا بە هۆی نەوتەکەیەوە نییە، بەڵکوو خاک، خەڵک و کەلتوور و تەنانەت ڕەمزی پاراستنی سنووری جیۆپۆلیتیکی کوردستانە. بەڵام، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی، تەنانەت عێراقی عەرەبییش، کەرکووک خاکێکە بە درێژاییی ١٠٠ ساڵی ڕابردوو، نوێنەرایەتیی بەرژەوەندییە ئابووری و دارایییەکانی دەوڵەتی عێراقی کردووە. هەر بۆیەیش نەیانهێشتووە بگەڕێتەوە ژێر دەسەڵاتی حوکمڕانیی کوردی و، تا ئێستایش ڕێگرن لە جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ی دەستووری عێراقی.

هەرچی پەیوەندیی بە شاری مووسڵەوە هه‌یه‌، ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئەو شارە لە ڕووی مێژووی سیاسییەوە مێژوویەکی دەوڵەمەندی هەیە، بەڵام  دیارترین پەیوەندی، کە ئەم شارە لە ڕووی جیۆپۆلیتیکییەوە بە کوردستان و عێراقەوە گرێ بدات، بە هەمان شێوە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئیمپڕاتۆرییەتی عوسمانی، کە لەو کاتەدا دەکەوتە چوارچێوەی ویلایەتی مووسڵەوە. سەرەتا ویلایەتی مووسڵ لە ساڵی ١٥٣٤، لە لایەن "سوڵتان سلێمانی قانوونی"یەوە کەوتە ژێر دەسەڵاتی عوسمانییەکانەوە و، تا سەدەی حەڤده‌یەم ئەو ویلایەتە چەندین جار کەوتۆتە ژێر دەسەڵاتی دەرەوەی عوسمانییەکان. بۆ نموونە، لەبەر گرنگیی شوێنی جێۆپۆلیتیکی و بازرگانیی ویلایەتی مووسڵ، چەندین جار لە لایەن سەفەوییەکانەوە هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی دراوە، بەڵام دواجار عوسمانییەکان لە ڕووی کارگێڕی و سیاسییەوە کۆنتڕۆڵیان کردۆتەوە. تا لە دواجاردا، لە ڕێگەی ئەو تێکشکاندنە سەربازییانەی کە بەسەر هێزی عوسمانییەکاندا هات، هەر لە ساڵی ١٩٠٨ تا ١٩٢٢، بەتایبەتی بە هۆی جەنگی جیهانیی یەکەمەوە، بووە هۆی دابەشکردنی بەشێکی زۆری ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانییەکان، لەسەر بنەمای ڕێککەوتننامەکانی وەک "سایکس ـــ پیکۆ" لە ساڵی ١٩١٦، کە پاشتر ڕێککەوتننامەی "سیڤەر"ی ساڵی ١٩٢٠ی بەسەردا هات، کە ئەم ڕێککەوتننامەیەیش بە ڕوونی لە ماددەکانی ( ٦٢، ٦٣، ٦٤) قەڵەمڕەوی سەربەخۆییی کوردستانی تێدا دیاری کرابوو، بەڵام دواتر ڕێککەوتننامەی "سان ڕیمۆن"ی ساڵی ١٩٢٠ی بەسەردا هات، کە لە نێوان (فەرەنسا، بریتانیا، ئیتالیا و ژاپۆن) واژوو کرابوو و، بووە هۆی دیاریکردنی سنووری ئیداریی زۆربەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و وزە.

ئەوەی شایەنی باسە، لەناو پەیماننامەی سان ڕیمۆندا زیاتر بەرژەوەندییە ئابوورییەکان ببوو بە بنەما، بەتایبەتی بابەتی نەوت و گازی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. دواتر لە لایەک بۆ ڕازیکردنی ئەتاتورک و دەوڵەتی تورکیای ئەو کاتە، لە لایەکی تریش لەبەر بەرژەوەندیی بریتانیا و فەرەنسا پرۆسەی دابەشکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە ڕێککەوتننامەی لۆزانی ساڵی ١٩٢٣ کۆتایی هات. هەرچەندە تورکیای ئەتاتورکی تا ساڵی ١٩٢٥، دانی بەو دابەشکردنەدا نەدەنا، بەڵام لە کۆتاییدا ویلایەتی مووسڵ بە بڕیاری کۆمەڵەی گەلان، لە ساڵی١٩٣٢دا بەتەواوەتی خرایە سەر عێراقی پاشایەتی، لە پاڵ ویلایەتی بەغدا و بەسرە.

وزە و جوگرافیای بەرژەوەندیی مووسڵ و کەرکووک

ئەگەر بۆ سەد ساڵێک بگەڕێینەوە دواوە، لە ڕووی جوگرافیای ئابوورییەوە هێزە کۆڵۆنیالیستەکانی ئەو کاتە، شادەماری بەرژەوەندیی ئەو مووسڵ و کەرکووکەیان بەیەکەوە بەستەوە؛ پاش دۆزینەوەی نەوت و گازێکی زۆر لە ژێر خاکەکەیاندا، بەدیاریکراوی لە سەدەی هەژدەدا. هەر ئەوەیش بەهێزترین هۆکار بوو تا هێزە بەرژەوەندیخوازەکانی ئەو کاتە، پارێزگای کەرکووک و مووسڵ لە چوارچێوەی ویلایەتی مووسڵدا، بە ویلایەتی بەغدا و بەسراوە بلکێنن بۆ دروستکردنی دەوڵەتێکی ناچۆنیەک و ناتەندروست کە عێراقی ئێستایە. بۆ پاڵپشتیی ئەم وشانە، ئەوەتا بیرمەند و سیاسەتمەداری گەورەی ئەمریکی "هێنری کێسنجەر"، لە یەکێک لە سمینارەکانی لە زانکۆی میشیگان لە ساڵی ٢٠١٣ سەبارەت بە جەنگی سووریا دەڵێت: "پێش هەموو شتێک، سووریا وڵاتێکی مێژوویی نییە... ئەم شێوەیەی ئێستا، لە ساڵی ١٩٢٠ بە سووریا بەخشرا، بۆ ئەوە بوو فەرەنسا بەئاسانی دەستی بەسەردا بگرێت... هەروەها وڵاتە دراوسێکەیشی کە عێراقە، ئەم نەخشە غەریبەی کە پێی بەخشراوە، بۆ ئەوە بوو بریتانیای ئەو کاتە بەئاسانی کۆنتڕۆڵی بکات." بۆیە، لە دەرەنجامدا دەبینین، دووبارە ئەم وڵاتانە بەرەو دابەشکردن دەچن.

کەواتە سەرەتای درووستکردنی دەوڵەتی عێراقی لە لایەن بریتانیا، فەرەنسا و زلهێزەکانی ئەو کاتەوە، بەتایبەت دوا بە دوای ڕێککەوتننامەکانی سایکس ــــ پیکۆ، سیڤەر، لۆزان و ڕێککەوتننامەی هێڵی سووری ساڵی ١٩٢٨، سەرەتا لە لایەک بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان بوو و، لە لایەکی تریشەوە بۆ سەرکەوتنی دروستبوونی دەوڵەتی عێراقی بوو. لەوێوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە، کە چۆن لە ڕووی ئابوورییەوە بە شێوەیەکی فراوان پشتیان بە نەوت و وزەی کەرکووک و مووسڵ بەستووە. شوێنە جوگرافییەکەی ویلایەتی مووسڵیش وەک ڕێڕەوێک بۆ گواستنەوەی وزە، باشترین ئەڵتەرناتیڤ بووە.

بۆ نموونە، کاتێک لە ساڵی ١٩٢٧، یەکەم بیرە نەوت لە ناوچەی بابە گوڕگوڕ لێ درا، شاری کەرکووک لەو کاتەوە تا کۆتاییهاتنی جەنگی جیهانیی دووەم، ڕۆژانە سەدان هەزار تۆن نەوتی بەرهەم هێناوە. بەگشتی، پارێزگای کەرکووک لە کاتی ئێستادا هەشت کێڵگەی نەوتی لەخۆ دەگرێت، کە نزیکەی ١٣ ملیارد بەرمیلی یەدەگی تێدایە؛ کە ئەمەیش دەکاتە ١٥%ی یەدەگی نەوتی هەموو عێراق. گرنگترین کێڵگەکانیش بریتین لە:

        ١- کێڵگەی کەرکووک

        ٢- کێڵگەی بابە گوڕگوڕ

        ٣- کێڵگەی جمبور

        ٤- کێڵگەی بای حەسەن

        ٥- کێڵگەی ئاڤانا

        ٦- کێڵگەی نانەوا

        ٧- کێڵگەی بور       

        ٨- کێڵگەی خەباز

نزیکەی ٣٣٠ بیری نەوت، دەکەوێته‌ چوارچێوەی ئەو هەشت کێڵگەیەوە، کە ٤٧ بیری بەهەمهێنەر و، ٥٥ بیری بێبه‌رهه‌م و داخراو و، ٨٨ هەشت بیری بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراقی تا ئێستا لە چوارچێوەی فەرمیی بەدواگەڕان و دۆزینەوە جیۆلۆجییەکاندایە، یەک بیریشی لە چوارچێوەی پرۆسەی "injection"دایە.

 لە بەرامبەردا، لە شاری مووسڵ لە ساڵی ١٩٣٢، بۆ یەکەم جار نەوت لە عەین زالە دۆزرایەوە و دەرهێنرا. ئەمە لەسەر بنەمایەک بوو کە لە ساڵی ١٨٤٦، ئەندازیار و جیۆلۆجییەکی ئەڵمانی بە ناوی "دود باخ"، نەوتی لە ناوچەی گیارە و چەند ناوچەیەکی تری عێراق دۆزیبووه‌وه‌. لەو کاتەوە، ئەو شارە نەک تەنیا جێگه‌ی دەرهێنانی وزەکانی نەوت، گاز و گۆگرد بووە، بەڵکوو دواتر، بووە ڕێڕەوی هێڵی بۆڕیی گواستنەوەی وزە بۆ دەرەوەی وڵات. ئەو کێڵگە نەوتییانەی کە دەکەونە سنووری پارێزگای نەینەوا بەگشتی و، ژێردەسەڵاتی کارگێڕیی شاری مووسڵ، زۆرن، بەڵام کێڵگە بەرهەمهێنەرەکان چوار کێڵگەی گەورەن کە بریتین لە (عەین زالە، گیارە، بەتمە و سەفیە).

 چارەنووسی کەرکووک و مووسڵ

سەبارەت بە گەڕانەوەی پارێزگای کەرکووک بۆ سەر هەرێمی کوردستان و کۆنتڕۆڵکردنی بەشێک لە شاری مووسڵ (بەتایبەتی ناوچە کوردییەکان) لە لایەن کوردستانییانەوە، ئەگەرچی ئێستا لە ڕووی واقیعی و هێزەوە، بەشێکی زۆری خاکی ئەو پارێزگا و شارە لەژێر کۆنتڕۆڵی هەرێمی کوردستان و هێزی پێشمەرگەدایە، بەڵام تەنیا ئەوەندە بەس نییە. کەواتە وەک دەرەنجامێک با بگەڕێینەوە سەر پرسیارە سەرەکییەکەمان، چی بکرێت باشە بۆ ئەوەی:

 یەکەم: پارێزگای کەرکووک لە ڕووی دارایی و ئیدارییشەوە، بەتەواوەتی بگەڕێتەوە سەر هەرێمی کوردستان؟ دووەم: بەشێک لە خاکی مووسڵ، هەم بگەڕێتەوە، هەمیش لە لایەن حکوومەتی هەرێمی کوردستان یان کوردەکانەوە بەڕێوە ببردرێت؟

ئایا تەنیا بە پشتبەستن بە ماددەی ١٤٠ی دەستووری عێراقی، ئەو دوو پرۆسەیە بە ئەنجام دەگەیەنرێت!؟ چونکە لەناو عێراقدا، بەشێکی زۆری هێزە عەرەبییەکان بە سوننە و شیعەوە، سەلماندیان كه‌ نەک هەر بڕوایان بە دەستور نییە، بەڵکوو بە پلان، ڕێگرن لە جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠. کەواتە، لە ڕووی پرۆسە دەستوورییە یاسایییەکەوە، لە ڕووی ستراتیژییەوە، نابێ هەرێمی کوردستان پشت به‌ دەستوور ببەستێت؛ بەڵام لە ڕووی شکلییەوە، دەتوانێت دەست بە ماددەی ١٤٠وە بگرێت. بەڵام ئەم ڕێگه‌یە، کێشەی کەرکووک و مووسڵ بە شێوەیەکی ستراتیژی چارەسەر ناکات.

لە لایەکی تر، ڕاستە كه‌ دەتوانرێت لە ڕێگەی پرۆسەی ڕاپرسی و ڕیفراندۆمەوە، ئەو ڕێژە دەنگە مسۆگەر بکرێت کە لە لایەکه‌وه‌ پارێزگای کەرکووک بگەڕێنێتەوە و، لە هەمان کاتیشدا بەشێک لە شاری مووسڵ لە لایەن کوردەکانەوە بەڕێوە ببردرێت. بەڵام کێشەی پێکهاتەکانی عەرەبی سوننە، تورکمان و پێکهاتەکانی تری ناو ئەو دوو شارە ئەوەیە، کە شەخسییەتی سیاسی و تەنانەت ئابووریشیان لەدەست خۆیاندا نییە، بەڵکوو عەرەبی کەرکووک و مووسڵ بەگشتی، لەژێر هێژموونیی عەرەبی سوننە و شیعەدان، هەروەها تورکمانەکانیش بە هەمان شێوە، بەتایبەتی هێژموونیی دەوڵەتانی هەرێمایەتی.

بە واتایەکی تر، ئەگەر حکوومەتی هەرێمی کوردستان، پلە و پایە کارگێڕی و دڵنیاییی ئاسایشیش بداتە عەرەب و تورکمانەکان، وا پێشبیبنی ناکرێت ئەو پێکهاتانە ڕازی بن بەئاسانی کەرکووک بگەڕێتەوە سەر هەرێمی کوردستان و بەشێک لە مووسڵ بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ لە لایەن کوردەکانەوە کۆنتڕۆڵ بکرێت. بۆیە پێویستە لە ڕێگەی جێکردنەوەی بەرژەوەندییەکانی ئەو پێکهاتانە و ئەو هێزانەی کە پاڵپشتییان لێ دەکەن، چارەسەری ئەو بابەتە بکرێت.

دەرەنجام

لە کۆتاییدا، ئه‌وه‌ ڕاستە كه‌ دوورکەوتنەوە و جیاکردنەوەی کەرکووک و مووسڵ لە بەغدا لە ڕووی ئابووری و سیاسییەوە لە قازانجی هەرێمی کوردستانە. هەروەها هەر تێگەییشتنێکیش لە نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و پێکهاتەکانی ناو پارێزگاکانی کەرکووک و مووسڵدا  لەسەر پرسی چۆنیه‌تیی بەڕێوەبردنی ئەو دوو شارە لە پاش کۆتاییهاتنی جه‌نگی داعش، بکرێت، کارێکی زۆر باشە. هەروەها ئەوەی خوێندنەوەی بۆ دەکرێت، ئەمریکییەکان و بەشێک لە هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەکان، نەرمییەکی باشیان هەیە بۆ ئەو نزیکبوونەوەیەی هەولێر و پێکهاتەکانی ناو مووسڵ و کەرکووک؛ بێ گومان پاش ئەوەی لە بەرژەوەندییەکانیان لەو شارەدا، دڵنیا بوونەوە. بەڵام بۆ ئەوەی بە ڕێگەیەکی ستراتیژی، چارەسەری پرسی ئەو پارێزگایانە بکرێت و لە جه‌نگی تائیفی و نەتەوەیی دوور ببێتەوە، پێویستە  لەسەر بنەمای پلان و بیرۆکەی سیاسەتی واقعیبوون "“Real Politics لەسەر سێ ئاستدا کار بکرێت:

یەکەم: لەسەر ئاستی پێکهاتەکان و ئەو وڵاتانەی پشگیرییان دەکەن

بۆ گەڕانەوەی پارێزگای کەرکووک و بەڕێوەبردنی بەشێک لە شاری موسڵ لە لایەن کوردەکانەوە لە ئاییندەیەکی نزیکدا، ئەوا باشترین چارەسەر جێکردنەوەی بەرژەوەندیی پێکهاتەکانی کەرکووک و مووسڵە بەو وڵاتانەی پشتگیریشیان دەکەن لە داهاتی نەوت و وزەی ئەو دوو شارە، بێ گومان بە میكانیزم (ئالییەت) و ستراتیژییەتی ئابووریی جیاواز و پاراستی بەرژەوەندیی نەتەوەیی. چونکە پاش ئەوەی وڵاتی تورکیا و بەشێک لە وڵاتانی ڕۆژاوا، دڵنیا بوونەوە لەوەی کە هەرێمی کوردستان لە سوود و قازانج، هیچی لە حکوومەتی عێراقی کەمتر نییە. هەروەها ماف و یەکڕیزیی پێکهاتەکانی ناو ئەو شارانە لە لایەن کوردستانییانەوە زۆر زیاترە، لەوەی کە پێشتر هەبووە. بۆیە ئەو وڵاتانە نەرمونییانییەکی باشیان دەبێت بەرامبەر ستراتیژیی هەرێمی کوردستان سه‌باره‌ت بە پرسی کەرکووک و مووسڵ. کەواتە، دەبێت بەرامبەر لایەنی عەرەبی  و پێکهاتەکانی تریش لە ڕووی بەرژەوەندییەکانەوە دڵنیایییان بدرێتێ، بۆ ئەوەی بتوانرێ بە شێوەیەکی ستراتیژی و دوور لە جەنگ، گه‌ره‌نتیی گەڕانەوەی ئەو ناوچانە بکرێت. بێ گومان ئەمە بەو مانایە نایەت کە لە ڕووی ئیداری، کەلتووری و سیاسییەوە پشتگوێ بخرێن، بەڵکوو لەو ڕووەیشەوە، دەبێت تێگەییشتن و دڵنیایییان پێ بدرێت.

دووەم: لەسەر ئاستی هێز و لایەنە سیاسییە کوردییەکان

کاتی هاتووە لایەنە سیاسییە کوردییەکان باش لەو ڕاستییە تێ بگه‌ن کە هیچ لایەنێکیان بەتەنیا ناتوانێت پارێزگای کەرکووک و شاری موسڵ بەڕێوە بەرێت، ئەگەر زۆرینەی دەنگدەرانیشیان لەگەڵدا بێت، چونکە کێشەی ئەو پارێزگا و شارە، ئەگەر جارێک ئیداری و کەلتووری بێت، ئەوا دوو ئەوەندە سیاسی و ئابوورییە. ئەمەیش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو واقعە سیاسی و جێۆپۆلیتیکییەی ئەو شارانەی تێ کەوتووە.  

سێیەم: لەسەر ئاستی بەرژەوەندیی کار و کۆمپانیا

دامەزراندنی کۆمپانیای تایبەت بە سەرچاوە سروشتییەکان بۆ هەریەکە لە مووسڵ و  کەرکوك، یەکێکە لەو کارانەی کە دەتوانرێ لە ڕێگەیەوە بەرژەوەندیی وزە لەناو ئەو شارانەدا ڕێک بخات. بۆ نموونە، لە ناوەڕاستی ساڵی ٢٠١٦دا لە لایەن ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووکەوە پێشنیازی دامەزراندنی کۆمپانیای نەوتی کەرکووک کرا، کە ئەگەر ئەو هەنگاوە بە شێوەیەکی زیرەکانە مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت و کۆمپانیای نەوتی تایبەت بە کەرکووک و مووسڵ دابمەزرێت، ئەوە سەرەتا ئەو بەرژەوەندییانە ڕێک دەخات کە لە خاڵی یەکەم و دووەمدا باسمان لێوە کرد. پاشان هەنگاو بە هەنگاو بە تێپەڕبوونی کات، وا دەکات هەرێمی کوردستان  و کوردستانییان  لە پاڵ پێکهاتەکانی تردا (عەرەب، تورکمان، مەسیحی، ئێزدی، کلدان، شەبەک ...هتد) لە ڕووی دارایی و ئیدارییەوە، یان کەرکووک و مووسڵ بەتەواوەتی بەڕێوە بەرن، یان بگەڕێننەوە سەر هەرێمی کوردستان.