خستنەڕووی پرس

 گەڕانەوەی دەسەڵاتە سیاسی و ئابووری و کارگێڕییه‌کانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ژێر دەسەڵاتی حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا، واتا دووبارەبنیادنانەوەی حکوومەتێکی ناوه‌ندی (مه‌ركه‌زی)ی بەهێز لە عێراقی دوای سەددام حسێن. تۆ بڵێی ئەم داواکارییەی کە ئێستا بەشێک لە لایەنە سیاسییەکانی ناو هەرێم و عێراق داوای دەکەن و، بەشێک لە دەوڵەتە هەرێمایەتییەکان کاری لەسەر دەکەن، لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بۆ هەرێمی کوردستان چارەسەری گونجاو بێت؟

لە کاتی ئێستادا ئەو پرسیارەی سەرەوە یەکێکە لەو پرسیارە هەستیارانەی کە چەند ساڵێک پێش ئێستا پەسەندنەکراو بوو هەر کوردستانییەک باس و گفتوگۆی لەبارەوە بکات. بەڵام قەیرانە دارایی و ئابووری و سیاسییەکانی ناو هەرێمی کوردستان وایان کرد، خوێندنەوەیەکی ڕیالیستی و ستراتیژیی هەمەلایەن بۆ ئەو بڕیارە پێویست بێت بۆ کوردستانییان. بەڵام ئەوەی جێگه‌ی هەڵوەستەکردنە، ئەوەیە کە بابەتی داهاتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان و چۆنیه‌تیی بەڕێوەبردنی کەرتی وزەی کوردستان، بووه‌تە سەنتەری بڕیاردان و گفتوگۆکردن لەسەر گەڕانەوە، یان نەگەڕانەوەی هەرێمی کوردستان، یان یەکێک لە پارێزگاکانی ناو هەرێم لە ڕووی دارایییەوە، بۆ ژێر دەسەڵاتی ڕاستەوخۆی حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا.

 کەواتە با بپرسین، ئایا حکوومەتی هەرێمی کوردستان، یان پارێزگاکان، دەتوانن و لە بەرژەوەندییانە لە ڕووی ئابووری و سیاسییەوە، وا بەئاسانی سازش لەسەر سەرجەم مافە ئابووری و سیاسییەکانیان بکەن بۆ بەغدا، لە بەرامبەر بە مووچە، یان هەر مافێکی تری دارایی؟ لەم نووسینەدا تەنیا ململانێکانی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر کەرتی نەوت و گاز بە نموونە وەردەگرین، تا بە وەڵامی دوو پرسیاری گرنگ بگەین:

یەکەم: ئایا لە ڕووی سیاسی و دەستوورییەوە دوای دامەزراندنی حکوومەتی نوێی عێراقی لە ساڵی ٢٠٠٦وە تا ئێستا، ململانێکان لەسەر کۆنتڕۆڵکردن و بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان لە نێوان حکوومەتی هەرێم و بەغدا، چون بەڕێوە چووە؟

دووەم: ئایا حکوومەتی هەرێم، یان پارێزگاکانی ناو هەرێم، دەتوانن و لە بەرژەوەندییاندایە لە ڕووی ستراتیژییەوە، نەوت و گازەکەیان دووبارە بخەنەوە ژێر باڵادەستیی کارگێڕی و سیاسیی حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا؟

 ناوەڕۆک

سەرەتا بەپێی گرێبەستە یاسایی، سیاسی، و ئابوورییەکەی ساڵی ٢٠٠٥ی نێوان پێکهاتە جیاوازەکانی عێراق بەگشتی و، گەلی کوردستان بەتایبەتی، کە ئەویش دەستووری نوێی عێراقە، هەرێمی کوردستان بەپێی ماددەی ١١٧ وەک یەکەیەکی فیدراڵی سیاسی و ئیداریی یەکگرتوو، دانی پێ دانراوە. حکوومەتی ناوەندیش لە بەغدا لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە و بە شێوەیەکی یەکگرتوو، لە ڕێگەی حکوومەت و دامەزراوە شەرعییەکانییەوە، مامەڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا دەکات. سەبارەت بە وزەی هەرێمی کوردستانیش، بەپێی ماددە دەستوورییەکان، دەبێت بە هەماهەنگیی نێوان هەر دوو حکوومەتی هەولێر و بەغدا بەڕێوە ببردرێت. بەڵام مێژووی ململانێکانی نێوان هەولێر و بەغدا، وێنەیەکی تەواو جیاوازمان دەداتێ. بۆ زیاتر تێگەییشتن لە وێنەی ململانێکانی نێوان حکوومەتی هەولێر و بەغدا، دەبێت لەوە تێ بگەین کە تا ئەم ساتەیش پرسی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان، لە نێوان دوو ئاراستەدا بە شێوەیەکی هەڵواسراو ماوەتەوە:

یەکەم: ئاراستەی به‌ناوه‌ندیكردن (بەمەرکەزیکردن)ی بەهێزی ئابووری:  کە بریتییە لە هەوڵدان بۆ کۆنتڕۆڵکردن و بەڕێوەبردنی سەرجەم داهات و نەوتی عێراق بە نەوتی کوردستانیشەوە، لە لایەن حکوومەتی ناوەندیی بەغداوە. ئەم ستراتیژییەتە، بە شێوەیەکی پلانداڕێژراو لە لایەن ئەقڵییەتێکی سیاسییەوە بەڕێوە دەچێت، کە مێژووی سیاسەتکردنیان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی شەستەکانی سەدەی ڕابردوو، بەتایبەتی دوای خۆماڵیکردنی نەوتی عێراقی لە ساڵی ١٩٧٢دا. تا ئێستایش ئەم سیاسەتە لە لایەن بەشێکی زۆری لایەنه‌ سیاسییە عەرەبە عێراقییە باڵادەستەکان بەردەوامیی هەیە و، کار بۆ دووبارەکۆنتڕۆڵکردنەوەی سەرجەم نەوت و گازی عێراق دەکەن. هەروەها ماوەی چەند مانگێکیشە بەشێک لە لایەنە کوردییەکان بە هەمان شێوە، لە کاتی توندبوونەوەی ململانێ سیاسییەکانی نێوانیان، دەیانەوێت هەمان ئاراستە و ستراتیژی دژ بەیەکتر بەکاربهێنن.

 دووەم: ئاراستەی شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتە ئابوورییەکان: کە بریتییە لە بەشداربوون و دابەشکردنی سەرجەم دەسەڵاتە ئابوورییەکان، بە دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی نەوت و گازیشەوە، کە دەبوایە لە لایەن سەرجەم هەرێم و پارێزگاکان بەڕێوە ببردرایە. بەڵام بە درێژاییی ١٠ ساڵی ڕابردوو، تا ئێستایش تەنیا لە لایەن هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی ئاشکرا، کار لەسەر مافی دابەشکردنی دەسەڵاتەکان دەکرێت، بەتایبەتی مافی بەڕێوەبردنی نەوت و گاز، کە ئەمەیش مافێکی دەستوورییە، بەپێی ماددەکانی ١١٠، ١١١، ١١٢ی دەستووری نوێی عێراق.

 هەر لەسەر بنەمای ئەو دوو ستراتیژییەته‌، نەوتی کوردستان لە نێوان هێزی ئابووری و سیاسیی هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان و بەغدای پایتەختی عێراقی فیدڕاڵ، دووچاری چەندین ململانێ بووە، تا لە دواجاردا بە شێوەیەکی ستراتیژی بۆ یەکەم جار لە ساڵی ٢٠١٣دا، لە ڕێی بەندەری جیهانی تورکییەوە، جێگه‌ی خۆی لەناو بازاڕی نێودەوڵەتیی وزەدا کردەوە. ئەمەیش پاش ئەوەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاری هەرناردەکردنی نەوتی دا، دوای ئەوەی لە حکوومەتی ناوەندیی بەغدا و، بڕینی بەشە بودجەکەی لە ساڵی ٢٠١٤دا، بێئومێد بوو.

نەوت و گاز و مێژووی ململانێکانی نێوان هەولێر و بەغدا

ئێستا ئەگەر بەدیاریکراوی باسی ململانێکانی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی ناوەندیی عێراق بکەین لەسەر کەرتی نەوت و گاز، دەتوانین بڵێین دەگەڕێتەوە بۆ پێش ساڵی ٢٠٠٧، بەدیاریکراوی دوای دامەزراندنی حکوومەتی نوێ لە بەغدا لە ساڵی ٢٠٠٦دا. لەو کاتەدا، هەرێمی کوردستان هەوڵی دا سوود لەو مافانە وەربگرێت کە لە ڕێگەی دەستووری نوێی عێراقەوە بە هەرێمەکان بەخشراوە، بەتایبەتی ئەو دەسەڵاتانەی كە تایبەتمەندە بە هەرێمەکان و دەسەڵاتە هاوبەشەکانی نێوان هەرێم و حکوومەتی ناوەندی، هەروەک لە ماددەکانی ١١٣، ١١٤، ١١٥ی دەستووری نوێی عێراقدا هاتووە.

لێرەدا ململانێ و گفتوگۆکان لەسەر چۆنیه‌تیی پێشخستنی کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان لە نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراقی فیدڕاڵ بە شێوەیەکی فەرمی دەستی پێ کرد، بەتایبەتی لەسەر چۆنیه‌تیی کاراکردنی ماددەکانی ١١١، ١١٢ی دەستووری عێراق، ساڵی ٢٠٠٥. لەو کاتەدا سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەڕێز "مەسعود بارزانی"، چ وەک بڕیاربەدەستێکی سیاسیی دانیشتنەکانی ئەو کاتەی دووبارەبنیاتنانەوەی عێراق و، چ وه‌ك شاهێدحاڵێکی چۆنیه‌تیی سەرهەڵدانی ململانێکان لەسەر کۆنتڕۆڵ و بەڕێوەبردنی سامانە سروشتییەکانی نەوت و گاز لە عێراقدا، دەڵێت "پاش ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٦ تا ٢٠٠٧ حکوومەتی فیدراڵی لە بەغدا، هیچ هەنگاوێکی پراکتیکیی بۆ چالاککردنی ماددە دەستوورییەکانی ١١١، ١١٢ نەنا؛ ئەوە بوو لە مانگی شوباتی ٢٠٠٧دا، بە ئامادەبوونی "زەڵمای خه‌لیلزاد"، باڵیۆزی ئەوکاتەی ئەمریکا لە بەغدا، کۆبوونەوەیەک بۆ ڕێکكەوتن لەسەر وردەکارییەکانی یاسای نەوت و گازی عێراقی لە نێوان لایەنه باڵادەستە سیاسییەکانی عێراقدا ساز درا. بەپێی ئەو ڕێکكەوتننامەیە، کە هاوپێچێکیشی لەگەڵدا بوو، لەو هاوپێچه‌دا نووسراوە کە "ئەگەر پەرلەمانی فیدڕاڵی لە بەغدا تا مانگی پێنجی ساڵی ٢٠٠٧، یاسای نەوت و گاز لەسەر بنەمای دەستووری نوێی عێراق دەرنەکات، کەواتە لەسەر بنەمای ئەو ڕێکكەوتننامەیەی کە لە بەرژەوەندیی سەرجەم پێکهاتەکان لە نێوان لایەنەکاندا واژوو کراوە؛ ئەوا هەرێم و پارێزگاکان و حکوومەتی ناوەندیی عێراق، مافی خۆیانە هەر یەک بەجیا، لە پێناوی پێشخستنی کەرتی نەوت و گازی ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی خۆیان، گرێبەستی تایبەت بە نەوت و گاز لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتی و ناوخۆیییەکان واژوو بکەن، هەتا ئەو کاتەی یاسای نەوت وگازی عێراق لە لایەن پەرلەمانی فیدراڵی لە بەغدا، دەردەکرێت."

بەڵام ئەوەی شایەنی ئاماژەپێدانە، ئەوەیە کە پەرلەمانی عێراق بە هۆی ململانێ سیاسی و ئابوورییەکانی نێوان پێکهاتەکانی عێراق، نەیتوانی یاسای نەوت و گاز دەربکات. بەڵام وریاییی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەوەدا بوو، کە بەتەواوەتی متمانەی خۆی بە حکوومەتە نوێیەکەی عێراق نەبەخشی و، ڕاستەوخۆ دوای ڕووخانی ڕژێمی سەددامی دیکتاتۆر لە ساڵی ٢٠٠٣دا، هەوڵی ڕاکێشانی کۆمپانیا نێودەوڵەتییە جیهانییه‌کانی دا. هه‌روه‌ها دوای ساڵی ٢٠٠٦وە، لە ڕێگەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە، هەنگاوە پراکتیکییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەستی پێ کرد و، لەسەر بنەمای ماددەکانی ١١١، ١١٢ی دەستووری نوێی عێراق و ئەو هاوپێچه‌ی کە لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان و حکوومەتی عێراق واژوو کرابوو، پاڵپشت به‌ یاسای نەوت و گازی ساڵی ٢٠٠٧ی پەرلەمانی کوردستان، دەستی کرد بە واژووکردنی گرێبەستی جۆری بەرهەمی هاوبەش بە شێوەیەکی بەرفراوان. دەتوانین بڵێین، ئەمە خاڵ و ساتی دەستپێکردنی ململانێکانی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی ناوەندیی عێراق لە بەغدا بوو، لەسەر چۆنیه‌تیی بەڕێوەبردن و کۆنتڕۆڵی کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان. کە ئەم ململانێیە تا ئێستایش بەردەوامیی هەیە.

گرێبەستی بەرهەمی هاوبەش و قووڵبوونەوەی ململانێ ئابوورییەکان

لە ڕووی ئەنجامدانی گرێبەستە هاوبەشەکانەوە (Production Sharing Contracts) لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی وزە، لە سەرەتادا وەزارەتی سامانە سروشتییەکان گرێبەستی لەگەڵ کۆمپانیاکانی وەک "Addax"  کە دواتر لە لایەن "Sinopec Group"ی چینی کڕایەوە و، کۆمپانیای "DNO"ی نەرویجی و، "Genel Energy"ی تورکیدا  واژوو کرد. پاش دەرکردنی یاسای نەوت و گاز لە ساڵی ٢٠٠٧دا لە لایەن پەرلەمانی کوردستانەوە و، هەر لەسەر بنەمای هەمان یاسایش هەروەک باسمان کرد، ئەنجوومەنێکی نەوت و گاز بۆ سەرپەرشتیکردنی سەرجەم مەلەفی نەوت و گاز دامەزرێنرا. لەو کاتەوە حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی بەرفراوان، دەستی کرد بە واژووکردنی گرێبەستە هاوبەشەکان لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی وزەدا.

 هەنگاوەکانی حکوومەتی هەرێم لە هێنانی کۆمپانیاکان و پێشخستنی ژێرخانی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان، بەردەوام بوو تا ساڵەکانی ٢٠١٢، و ٢٠١٣. لە دەرەنجامدا حکوومەتی عێراقی فیدراڵ لە بەرامبەر ئەو پێشکەوتنە یەک لە دوای یەكه‌کانی کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان، بەشێک لە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی خستە لیستی ڕەشەوە لە نموونەی کۆمپانیاکانی Exxon Mobilی ئەمریکی و Genel Energy ی تورکی. پاساوی حکوومەتی عێراقی فیدڕاڵ ئەوە بوو، کە ئەو کۆمپانیایانە، مامەڵە و گرێبەستیان لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان واژوو کردووە بەبێ پرس و ڕەزامەندی بەغدا. لەوەش زیاتر لە ساڵی ٢٠١٤دا، بودجەی خەڵکی هەرێمی کوردستانی بڕی، لە چەند دادگه‌یەکی نێودەوڵەتی لە نموونەی دادگه‌ی بازرگانی لە فەرەنسا و دادگه‌ی ناوەندیی تەکساس داوای یاساییی لە دژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بەرزکردەوە، بە بیانووی ئەوەی نەوتی عێراقی، بە قاچاغ و بەبێ پرس دەفرۆشێت. سەرەڕای ئەو کەموکوڕییانەی لەم مەلەفەدا هەیە، دەتوانین بڵێین تا ڕادەیەکی زۆرباش، حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ململانێکانی بەرامبەر بە بەغدا و، ڕەتکردنەوەی ئەو تۆمەتانەی ئاراستەی دەکران، سەرکەوتوو بوو. لە دەرەنجامیشدا، ئەوەی كه‌ بەبێ کێشە، نەوتەکەی لە ڕێگەی بەندەری جیهانەوە لەناو بازاڕەکانی نێودەوڵەتیی وزەدا دەفرۆشێت.

ئاییندەی ململانێکان

تا ئێستا ئەوەی پێشبینی دەکرێت ئەوەیە، کە ململانێکانی نێوان هەرێم و بەغدا  بەردەوامیی دەبێت، تا دەگاتە ئەو دووڕییانەی کە، یان جۆری سیستەمی حوکمڕانی لە بەغدا دەگۆڕێت، یان ئەوەتا عێراق پارچەپارچە دەبێت و دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان دادەمەزرێت. بە واتایەکی تر، چارەسەری ستراتیژی سەبارەت بە ململانێکانی نێوان عێراقی عەرەبی و هەرێمی کوردستان سەبارەت بە مەلەفی نەوت نایەتە ئاراوە، تا ئەو کاتەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، یان دەبێت بە دەوڵەتێکی سەربەخۆ، یان هەرێمێکی کۆنفیدراڵی.

ئەوەی جێگه‌ی ئاماژەپێدانە، سەرەڕای ئەوەی ئەو هەنگاوانەی کە هەرێمی کوردستان ناویه‌تی، تایبەت بە مەلەفی نەوت و گاز، دەتوانین بڵێین بۆتە ئەمری واقع و، حکوومەتی ناوەندیی عێراق وا بەئاسانی ناتوانێت ڕێگە لە بەرەوپێشچوونی بگرێت. بەڵام، ده‌بێ ئەوەیشمان لەبیر بێت سەرکەوتنی مەلەفی نەوتی کوردستان، چەند بەستراوەته‌وه‌ بە توانای حکوومەتی هەرێم و لێهاتوویی لە کەرتی نەوت و گازدا، دوو ئەوەندەیش بە بەرژەوەندیی کۆمپانیا گەورەکانی نەوت و گاز لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەستراوەته‌وه‌. هەروەها لەوەیش گرنگتر، یەکگرتووییی هێز و لایەنە سیاسییەکانی ناو هەرێمی کوردستان و، بوونی شەفافییەته‌ لەناو ئەو کەرتەدا، لە ڕووی بەڕێوەبردن و داهاتەوە.

سەبارەت بە وەڵامدانەوەی پرسیاری دووەم، کە ئایا حکوومەتی هەرێمی کوردستان، یان پارێزگاکانی ناو هەرێم، دەتوانن و لە بەرژەوەندییاندایە لە ڕووی ستراتیژییەوە، نەوت و گازەکەیان دووبارە بخەنەوە ژێر باڵادەستیی کارگێڕی و سیاسیی حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا؟ لە وەڵامدا دەڵێین: زۆر ئەستەمە جارێکی تر هەرێمی کوردستان و پارێزگاکان، بەرژەوەندیی ستراتیژیی ئابووری و داراییی خۆیان لەناو حکوومەتی فیدراڵی بەغدا بەدەست بهێننەوە، لەبەر سێ هۆکاری گرێدراو بە لایەنی ئابووری و سیاسی و دەستووری. ئەو سێ هۆکارەیش بریتین لە:

 یەکەم: ئەو قەیرانە دارایی و ئاسایشی و سیاسییانەی کە حکوومەتی بەغدا تێی کەوتووە، بە درێژاییی ١٠ ساڵی ڕابردوو، وای کردووە نەتوانێت بە شێوەیەکی بەردەوام پابەندی پێدانی بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان بێت. لە لایەک بە هۆی ئەو پاشخانە مێژوویییە پڕ لە ململانێ تائیفییانەی لە نێوان پێکهاتەکانی سوننە و شیعەدا درووست بوون، لە لایەکی تریش ئەو مامەڵە ئابووری و دارایی و سیاسییە هەڵانەی کە حکوومەتەکەی نووری مالکی، سەرۆکوەزیرانی پێشوو، بۆ حکوومەتی ئێستای بەغدای بەجێ هێشت؛ کە وای کرد حکوومەتی ناوەندیی بەغدا، نەک تەنیا قەرزار بێت، بەڵکوو دەست بۆ یەدەگی نەختینەی دراویش لە بانکی ناوه‌ندیی عێراق، ببات.  

دووەم: حکوومەتی هەرێمی کوردستانیش، ناتوانێت پابەندی ڕێكکەوتنامەیەکی ستراتیژیی وا بێت، کە بەتەواوەتی کۆنتڕۆڵی سیاسەتی نەوتی هەرێمی کوردستان بداتە دەست حکوومەتی ناوەندیی بەغدا؛ لەبەر ئەوەی سەرەتا لە ئیدارەدان و بەڕێوەبردنی نەوتی کوردستان، تەنیا خۆی  شەریک (هاوبه‌ش) نییە، بەڵکوو کۆمەڵێک کۆمپانیای نێودەوڵەتیی وزەی لەگەڵیدا شەریکن، لە ڕێگەی ئەو گرێبەستە هاوبەشانەی کە لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان ئەنجامی داوە. دەتوانین بڵێین ئەو قەرزەی کەوتۆتە ئەستۆی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بە شێوەیەکی ئیلزامی، دەبێت لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوە بدرێتەوە بەو کۆمپانیایانە. هەروەها ئەگەر حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ و بە هاوبەشیی کۆمپانیاکان، وزەی خۆی نەفرۆشێت، ئەو گرێبەستانە مانا ئابوورییەکەیان لەدەست دەدەن. لە لایەکی تریش، بەو بڕە پارەیەی لە لایەن بەغداوە بۆ هەرێمی کوردستان دێت، ناتوانێت لە یەک کاتدا پێداویستییەکانی ئەم هەرێمە پڕ بکاتەوە، بەتایبەت لە ڕووی مووچە و دانەوەی قەرزەکانەوە.

سێیەم: دوا هۆکاریش، دەگەڕێتەوە بۆ ماددەکانی ئەو دەستوورەی کە عێراقی نوێی دووبارە لەسەر دامەزراوەتەوە؛ کە هەرێمی کوردستانی، وەک یەک یەکەی فیدراڵی سیاسیی یەکگرتوو ناساندووە، هەروەک لە ماددەی ١١٧ی دەستووری عێراقدا هاتووە و، بەپێی ماددەی ١٢١ بڕگەی ٥، تەنیا حکوومەتی هەرێمی، بە لایەنی بەڕێوەبردنی هەرێمی کوردستانەوە تایبەتمەند کردووە. سەبارەت به‌ بەڕێوەبردنی نەوت و گاز، مافێکی دەستووریی هەرێمی کوردستان و حکوومەتەکەیەتی بەپێی ماددەکانی ١١١، ١١٢، کێڵگەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی، بەپێی ١١٢بەڕێوە ببات. ناشکرێ حکوومەتی هەرێم لەو مافە دەستوورییانە سازش بکات و، هەر لایەنێکی سیاسیی کوردی، یان هەر پارێزگایەکی هەرێمی کوردستانیش داوای مامەڵەی ڕاستەوخۆ، لە ڕووی دارایی و کارگێڕییەوە، لەگەڵ حکوومەتی ناوەندیی بەغدا بکات، پرۆسەی جێبەجێکردنی ئەو داواکارییە لە ڕووی دەستووری و واقعی سیاسییەوە زۆر ئاڵۆز و ئەستەمە. چونکە، بۆ جیابوونەوەی هەرپارێزگایەک دەبێت یاسای تایبەتی بۆ ڕاپرسی ئەو پارێزگایە لەلایەن پەرلەمانی کوردستانەوە دەربچێت، پاشان سەرجەم دانیشتووانی ئەو هەرێمە، یان پارێزگاکە، دەنگ بە ئەو جیابوونەوەیە، یان گەڕانەوەی ئەو پارێزگایە بۆ ژێر دەسەڵاتی حکوومەتی بەغدا بده‌ن. سەبارەت بە گرێبەستی کۆمپانیاکانی وزەش، جارێکی تر پارێزگاکان ناتوانن بەبێ حکوومەتی هەرێم ناوەڕۆکەکەی جێبەجێی بکەن. لە بەرامبەریشدا حکوومەتی ناوەندیی بەغداش، بە ئاسانی وابەستەی مەرجە دارایییەکانی گرێبەستی جۆریی بەرهەمی هاوبەش نابێت لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان، چونکە وەزارەتی نەوتی عێڕاقی زیاتر گرێبەستی جۆری خزمەتگوزاری لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت و گاز ئەنجام دەدات.

کۆبەند

بابەتی گەڕانەوەی دەسەڵاتە سیاسی و ئابوورییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی ناو هەرێم بۆ بەغدا، بڕیارێکی قورس و چارەنووسسازە. لەوەیش ئاڵۆزتر، دووبارەڕاکێشانی هێژموونیی سیاسی و کارگێڕیی حکوومەتی ناوەندیی بەغدا بۆ سەر کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان لە لایەن چەند لایەنێکی سیاسیی ناو هەرێم و عێراقییه‌وه‌، کارێکی زۆر مەترسیدارە بۆ سەر ئاییندەی هەرێمی کوردستان. بۆیە، دەبێت حکوومەتی هەرێمی کوردستان و لایەنە سیاسییە کوردستانییەکان، ستراتیژییه‌کی ئابووری و سیاسیی جیاوازتر بگرنە بەر، بۆ دەربازکردنی هەرێمی کوردستان لەو قەیرانە سیاسی و ئابوورییەی تێی کەوتووە. بۆ ئەوەی لە لایەک هەرێمی کوردستان بەیەکگرتوویی بهێڵنەوە و، لە لایەکی تریش سەربەخۆفرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان، بکرێتە دەرفەتەتێک، هه‌م بۆ کۆتاییهاتنی ململانێکانی نێوان هەولێر و بەغدا و، هه‌م دروستبوونی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، دوای داعش. لە بری ئەوەی لایەن و پارێزگا کوردییەکان ئەڵتەرناتیڤی گەڕانەوە بۆ بەغدا بگرنە بەر، باشتره‌ هەوڵ بدەن کێشەکان بەیەکگرتوویی چارەسەر بکەن؛ چونکە عێراق بە شێوەیەک دابەش و پارچەپارچە بووە، کە جگە لە مووچە، هیچ بەرژەوەندییەکی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی، بەیەکیەوە نابەستێتەوە.