پاش بڵاوکردنەوەى ئەنجامى کۆتاییى ڕیفراندۆمەکەى 16ى نیسان لە تورکیا، قسە لەوە دەکرێ کە تورکیا دەچێتە قۆناغێکى نوێوە؛ چ لەناوخۆ و چ لە دەرەوەى، سیاسەتى ئەو وڵاتە گۆڕانى بەسەردا دێ و لەم بارەوە چەندین سیناریۆ دەخرێنە ڕوو. لەم وتارەدا، تا ئەو جێیەى دەکرێ قسەیەک لەبارەى سیاسەتى تورکیا لە بەرانبەر کوردستانى باشووردا دەکەین کە داخوا بە چ ئاڕاستەیەکدا دەچێتە پێش.

لەوەته‌ى حکوومەتى حزبى داد و گەشەپێدان (AKP) لە نۆڤێمبەرى 2002وە هاتووەتە سەر کار، ئەم حزبە بەتەنیا حکوومەت بەڕێوە دەبا و پێوەندییەکانى لەگەڵ هەرێمى کوردستاندا خوار و ژووریان تێ کەوتووە، لێ دەکرێ بڵێین لە 2008- 2009 به‌م لاوه‌، پێوەندییەکان بەرفرەتر بوون و بوارەکانى ئابوورى (بازرگانى و وەبەرهێنان) و تەناهى (ئەمنى) و سیاسییان گرتووەتەوە.

بە مەزەندەى خۆم، چەند فاکتەرێک لە پشت بردنەوەى  لەسەریەکى ئەم حزبە بووە لە چواردەورەى هەڵبژاردنى (2002، 2007، 2011، 2015)دا؛ هەر لەبەر ئەوە نەبووە کە توێژێکى بەرفرەوانى خەڵکى تورکیا کۆنسەرڤاتیڤ و دیندارن و، وەک کاردانەوەیەک لە بەرانبەر مۆدێرنیتەدا دەنگیان بە ئاکەپەى پاشخان ئیسلامیی سوننەگەرا داوە. هەر ئەوەیش نییە کە جۆرێ لە سەقامگیریى حوکمڕانیى لە بوارى جێبەجێکردندا هێناوەتە ئاراوە. ئاخر یەک حزب، نەک ئیئتلافێک، کابینە بەڕێوە ببا، جۆرێ لە سەقامگیرى لە بڕیاردان و جێبەجێکردندا دێنێتە ئاراوە و، خەڵکیش خۆى چاودێری دەکا کە داخوا ئەو حزبە وڵاتی خراپ هەڵسوڕاندووە، یان نا؟ هەر ئەوەیش نییە کە سەرکردەیەکى کاریزمایى و بەدەنگودەهۆ و پراگماتیستى وەک ئه‌ردۆغانى هەیە. ئەوەتا بە قسەى سەرۆکى کۆمپانیاى ئاندى ئاڕ، 35%ى ئەوانەى دەنگیان بە "بەڵێ" لە ڕیفراندۆمەکە داوە، لەبەر خاترى ئه‌ردۆغان بووە. بەڵام بە مەزەندەى خۆم بەرەوسەربردنى ستانداردى ژیان و بژێو و نەشونماپێکردنى ئابووریى تورکیا، بە ڕاددەیەک کە بچێتە ناو گرووپى 20، کە گرووپێکى پێشکەوتووى ئابووریى 20 وڵاتى جیهانییە، هۆکارێکى بنەڕەتى بووە لە بردنەوەى هەڵبژاردنەکاندا. ئەم خاڵە، پێوەندیى بە هەرێمى کوردستانەوە هەیە و، دواتر دەگەڕێمەوە سەرى.

ڕاستە ئێستە ئابووریى تورکیا، بە بەراورد بە 2012 لە دواى ساڵى 2015وە، جۆرێ لە گەڕانەوە بۆ دواوەى پێوە دیارە. ئەوەتا ڕێژەى نەشونماى ساڵانە بۆ کەمتر لە 2,9% دابەزیوە، ڕێژەى هەڵاوسان لە مانگى ئادارى ئەمساڵدا بۆ 11,29% بەرز بووەتەوە، ڕێژەى بێکارى لە سێ مانگى یەکەمى ئەمساڵدا بۆ 12,7% زیادبووە، ئاستى ژیانیش بۆ نیوەى ساڵى 2006 دابەزیوە، بەهاى لیرەى تورکى لەچاو دۆلار بە ڕێژەیەکى بەرچاو هاتووەتە خوارێ، وەبەرهێنانى بیانى لە تورکیا بۆ 50% دابەزیوە، جۆرێ لە بێبازاڕى لە ئارادایە و کەرتى گەشتوگوزاریش زەبرێکى گەورەى بەرکەوتووە. لەگەڵ ئەوەیشدا پێگەى جیۆ-ستراتیژى، پێگەى جیۆ-ئابوورى، پێگەى جیۆ-سیاسیى تورکیا  فاکتەرى گرنگن لە خۆڕاگرتنى تورکیا؛ ئەوە سەربارى ڕێبازى پراگماتیکانەى ئه‌ردۆغان کە لێرە بەدواوە دەستى لە سیاسەتە دەرەکییەکانیدا کراوەتر دەبێ.

بە بڕواى خۆم، ئەو ڕێچکە پراگماتیکەى تورکیا لەسەر دوو پرەنسیپى گشتى ڕاوەستاوە و تا ئێستە لە سیاسەتى دەرەکیى تورکیادا کاریان پێ کراوە: یەکەمیان تا ڕاددەیەک جیاکردنەوەى بوارى سیاسەت بووە لە بوارى ئابوورى؛ دووەمیان ڕاگرتنى جۆرێ لە هاوسەنگییە لە نێوان پێوەندیى دووقۆڵى و تەوەرکاریى هەرێمایەتى. سەرنج بدەن لە دواى 2003وە هەست بە جۆرێ لە پێداچوونەوە بە ستراکتورى پێوەندییەکان و سەربەخۆیینواندن لە سیاسەتى دەرەکیى تورکی کە ئەندامى ناتۆیە، دەکرێ و، هەندێ جار سیاسەتى تورکیا، هاوئاهەنگى سیاسەتى گشتیى ناتۆ و واشنتۆن نییە؛ وەک لە ئادارى 2003دا په‌رلەمانى تورکیا ڕێگەى بە پەڕینەوەى هێزەکانى ئەمریکا نەدا کە لە خاکى تورکیاوە پەلامارى عێراق بدەن. بۆ پشتڕاستکردنەوە، با نموونە بۆ ئەو دوو پرەنسیپەى سەره‌وه‌، بە پێوەندیى نێوان ئێران و تورکیا بهێنینەوە.

وەک دەزانرێ ئێران و تورکیا، وەک دوو وڵاتى هەرێمایەتیى هاوسنوور و دەستڕۆیشتوو، هەم لە بارى مێژوویییەوە بۆ ماوەیەکى دوورودرێژ  نەیار و ناحەزى یەکدى بوونە، هەمیش ئێستە لەسەر ناوچەى نفووز، بەتایبەتى لە عێراق و سووریا پێکناکۆک و، لەسەر وڵاتانى قەوقاز و ئاسیاى ناوەڕاست: ئازەربایجان، تورکمه‌نستان، قرقیزستان، ئۆزبەکستان، تاجیکستان، قه‌زاقستان، ئەرمەنستان، کە زۆربەیان لە ڕووى زمان و که‌لتوور و ئیتنیکەوە لە تورکیاوە و، لە ڕووى جوگرافییشەوە لە ئێرانه‌وه‌ نزیكن، ڕکابەرى یەکدین.

ئێران وڵاتێکە، سیستەمە سیاسییەکەى "تیۆکراتی"یه‌ و، مەزهەبى شیعە، مەزهەبى فەرمیییە و، لە دواى 1979وە خۆى بە پارێزەر و سەنتەرى جیهانى شیعەمەزهەب دەزانێ. لە بەرانبەردا تورکیا، وڵاتیکى زۆرینە موسڵمانە و، سیستەمە سیاسییەکەى کە لێرە بەدواوە دەبێتە سەرۆکایەتى و حزبێک حوکمڕانى دەکا کە باکگراوندێکى ئیسلامیى سوننەگەراى حەنەفى و کۆنەپارێزى هەیە؛ واتە دوو سیستەمى جیاواز. لە زۆر ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوه‌ڕاستدا ئەو دوو وڵاتە بەرژەوەندییەکانیان بەریەک دەکەون؛ بەتایبەتى لە سووریا و عێراقدا.

ڕەنگە تورکیا، پاش شکستهێنانى "بەهارى عەرەبى" و ئیسلامى سیاسيى ئیخوان لە میسر، خولیاى ڕابەرایەتیکردنى جیهانى سوننەى لە بەرانبەر جیهانى شیعەدا بە ڕابەرایه‌تیی ئێران، لا کاڵ بووبێتەوە و تاى ناسیۆنالیستییەکەى قوڕستر كردبێتەوە و، ڕەنگە لەوەیش گەیشتبێ کە خولیاى تورکیا بۆ ڕابەرایەتیکردنى جیهانى سوننە، هەم پەسندکراوى ئەمریکا و ئەوروپا نابێ و، هەم نادیدەگرتنى ڕۆڵى هەر یەک لە میسر و سعوودیایە لەناوچەکەدا.

تەنانەت لە بارى سیاسى و تەناهییشەوە، هەم تورکیا و هەم ئێران لەبەر پێکهاتەى ئیتنى و مەزهەبیى خۆیان، هەم لێک بەپارێز و هەم جاروبار ڕێکیش دەكەونەوە. لە ئێراندا ڕێژەیەکى بەرچاوى "ئازەر" و "تورکمەن" هەن، لەناو تورکیایشدا ئازەر و "عەلەوى- قزلباش"، کە لە بارى زمان و بنەچەکەوە بەشێکیان لە تورک نزیک و، لە بارى مەزهەبییشەوە لە فارسان و، هەندێکیشیان لەبارى ئیتنییەوە کوردن. کەواتە دەکرێ لە هەمبەر یەکدیدا بەکار بهێندرێن. هەمان شت بۆ کورد ڕاستە، کە هەم هەڕەشەن بۆ سەر تەناهیى هەر دوو وڵات و، لێرەوە دەکرێ ئەو دوو وڵاتە دژى کورد هاوئاهەنگ بن و، هەم دەکرێ لە دژى یەکدى، کورد بەکار بهێنن.

لە عێراقدا، تورکیا لەبەرانبەر نفووزى ئێران لە عێراقدا، پشتى سوننەکان دەگرێ، ڕێکیان دەخاتەوە، داڵدەیان دەدا و هاوکارییان دەکا. لەم کەینوبەینەدا، تورکیا هەوڵى ئەوەیش دەدات کوردى بەناو عێراق بەو پێیەى زۆرینەیان سوننەمەزهەبن، بخاتە ناو ئەم هاوکێشەى ململانێی مەزهەبى و هەرێمایەتییەوە. ئەمە لە سووریایشدا ئاشکرا و ڕوونە، کە تورکیا سپۆنسەرى زۆرینەى گرووپە سوننەگەرا و ناسیۆنالیستە توندڕەوه‌کانى سووریایە؛ لە ئادارى 2011ەوە دژى نیزامى عەلەویى بەشار ئەسەده‌، کە هاوپەیمانێکى نزیکى ئێرانە لە سەردەمى جه‌نگى عێراق- ئێران 1980- 1988ەوە.

لێ وەک پێشتر ئاماژەم پێ دا، ناکرێ فاکتەرى ئابوورى، بەتایبەتى بوارى وزە (نەوت و گاز) و ڕەنگدانەوەى بەسەر پێوەندییەکانى تورکیا- ئێراندا نادیدە بگیرێ. بە قسەى ڕۆژنامەى "خەبەر تورک" لە پاش ڕووسیا، ئێران بە پلەى دووەم دێ کە گازى سروشتى بۆ تورکیا دەنێرێ  (لە نێوان 16%- 19%ى سەرجەم گازى هاوردەکراو لە ئێرانەوەى بۆ دێ) و، دیسان ئێران لە پاش عێراق بە پلەى دووەم دێ کە نەوت بە تورکیا دەفرۆشێ و بە نرخێکى هەرزانتر لە نرخى باوى بازاڕى جیهانى (لە نێوان 22%- 28%ى نەوتى هاوردەکراو بۆ تورکیا لە ئێرانەوە دێ). هەڵبەت پێگەى تورکیا وەک پردێکى نێوان وڵاتانى بەرهەمهێنی نەوت و گاز و وڵاتانى بەکاربەرى ئەوروپا، وای کردووە کە تورکیا چاوى لەوە بێ، نەوت و گازى ئێرانیش لە ڕێگەى تورکیاوە هەناردە بکرێ و، بەمەیش قازانجێکى زۆرى پێ ببڕێ. لە 2013ەوە تا بەرکاربوونى ڕێککەوتننامەى 5+1 لە سەرەتاى کانوونى دووەمى 2016دا، کە لە لایەن ئەمریکا و یەکێتیى ئەوروپاوە سزا خرابووە سەر ئێران، ئێران سوودێکى زۆرى لە تورکیا بینى، هەم لە پێفرۆشتنى گاز و نەوت (39%ى کۆى نەوتى هاوردەکراوى تورکیا لە ساڵى 2012دا هى ئێران بووە، ڕاستە ئەو ڕێژەیە لە ماوەى نێوان 2013- 2016دا کەمتر بووەوە) و، هەم لە دەسکەوتنى هەندێ کاڵاى پێویست کە لەناو خۆى ئێراندا دروست ناکرێن.

سەربارى ئەوەیش، ڕێککەوتننامەیەکى بازرگانى لە 2014ەوە لە نێوان هەر دوو لادا مۆر کراوە کە بە دەیان کەلوپەل و کاڵا  لە هەر دوو لاوە، تاریفەى گومرکیى کەمتریان لەسەر دانراوە؛ لە تەکیدا بە سەدان کۆمپانیاى تورکى لە ئێراندا کار و وەبەرهێنان دەکەن و، بەپێچەوانەیش بزنسمانى ئێرانى لە تورکیادا کار دەکەن. بەگشتى  ئێران لە لیستى ئەو وڵاتانەى کە کەلوپەل و کاڵاى تورکییان بۆ دەنێردرێ، لە ڕیزبەندیى "دەیەم"دایە و قەبارەى ئاڵوگۆڕى بازرگانى لە نێوان هەر دوو لادا، لە ساڵى  2012دا گەیشتە 22 ملیار دۆلار و، پاشان لە ئەنجامى سزاکانى سەر ئێران لە ساڵى 2013دا، بووە 13,5 ملیار دۆلار و، دەکرێ بڵێین لەو ئاستە، یان کەمێ کەمتر ماوەتەوە. پێم وایه‌، داچۆڕینى ئابووریى تورکى لەبەر کۆمەڵێک هۆکار و ئەو گرفتانەى بەرۆکى تورکیایان گرتووە، پێ ناچێ وا زوو بە زوو هەستێتەوە؛ وا دەکەن تورکیا سەربارى جیاوازیى مەزهەبى و ئایدیۆلۆژى و پێکناکۆکیى سیاسى، درێژە بەو سیاسەتە ئابوورییەى خۆى لەگەڵ ئێران و هەرێمى كوردستان و  ڕووسیا و... بدا، مەگەر جه‌نگ و کێشەى هەرێمایەتیى گەورە، لە پاش کۆتاییى داعش، لەناوچەکەدا ڕوو بدەن کە ئێران تەرەفێکى کێشەکان بێ و بوارێک بۆ مانۆڕى تورکیا نەمێنێتەوە. دەنا بە مەزەندەى خۆم ململانێی تورکیا، حاڵى حازر لەگەڵ ئێراندا هەر لەو چوارچێوە پراگماتیكییەدا، نەک دوژمنایەتیى تونددا، دەمێنێتەوە.

بنەماى دووەم؛ وەک دەزاندرێ ئێران لە بەرانبەر تەوەرەى سعوودیایە. عەرەبستانى سعوودیش خۆى بە داکۆکیکارى دنیاى ئیسلامى سوننە دادەنێ. تورکیا پێوەندییەکى گەرموگوڕى لەگەڵ سعوودیا و قەتەر و وڵاتانى دیکەى کەنداودا هەیەو ئەو دوو وڵاتە کۆمەکى زۆرى داراییان بە تورکیە کردووە؛ وەک دەبیندرێ تورکیە پێوەندیى خۆى تا ڕاددەیەک لەگەڵ ئیسڕائیلیشدا ئاسایى کردووەتەوە، پاش ڕووداوەکەى 2010 کە ئیسڕائیل تەقەى لە کەشتییەکى تورکیا کرد و 10 هاووڵاتیى تورکیى کوشت. لەگەڵ ئەوەیشدا، پێوەندیى دووقۆڵیى تورکیا- ئێران، هێندە کاریگەریى دۆستایەتیى تورکیا و وڵاتانى کەنداو و ئیسڕائیلى لەسەر نییە و، تا ڕاددەیەک لە ئاستى خۆیدا ماوەتەوە. لەم دوو قزگەیەوە، دێمە سەر پێوەندییەکانى نێوان تورکیا و هەرێمى کوردستان.

لە ڕووى سیاسییەوە:

• تورکیا دەوڵەتێکى هەرێمایەتیى گرنگە و، خۆى بە سانتراڵە دەوڵەتى (الدولةالمركز- The Central State) ناوچەکە دەزانێ، لە کاتێکدا هەرێمى کوردستان بەو پێگە جوگرافى و ستاتۆیە یاسایییە-سیاسییەى هەیەتى، قەوارەیەکى نیمچە-دەوڵەتە، یان ئەکتەرێکى نادەوڵەتییە، یان باشترە بێژین دەوڵەتێکە لەناو دەوڵەتدا. بۆیە بمانەوێ و نەمانەوێ پێوەندیى ئەم دووانە لە ڕووى ستاتۆوە هاوشان نییە، بەڵام لە پێوەندیى دیپلۆماتیدا، چ لە سەردانى بەرپرسانى تورک بۆ کوردستان و چ لە سەردانى بەرپرسانى کورد بۆ تورکیا، هەست بەو کەڵێنە گەورەیەى ستاتۆى لێکجیا ناکرێ، لە کاتێکدا هێشتا بەفەرمى نوێنەرایەتیى حکوومەتى هەرێمى کوردستان لە ئانكارا نەکراوەتەوە، لێ بە قسەى چاودێرێکى ئاگادار، تورکیا ڕەزامەندیى لەسەر کردنەوەى نوێنەرایەتیى هەرێمى کوردستان لە ئانكارا داوە، کەچى لە 2010وە کونسڵگەریى گشتیى تورکیا لە هەولێر، کراوەتەوە.
• تورکیا لە ئاخاوتنە فەرمییەکاندا جەخت لەسەر یەکپارچەییى خاکى عێراق دەکاتەوە، لە کاتێکدا لە هەرێمى کوردستاندا باس لە ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیى دەکرێ.
• هەرێمى کوردستان، کەرکووک بە بەشێک لە کوردستانى باشوور دەزانێ و تورکیاش بە شارێکى زۆرینە تورکمەننشینى دادەنێ و بەفەرمى دژى ئەوەیە بخرێتەوە سەر هەرێمى کوردستان؛ ئایا ئەوە وا دەمێنێتەوە؟
• تورکیا، بێ شک بۆ ئەوەى نفووزێکى وەک ئێرانى لە عێراقدا هەبێ، کار لەسەر عه‌رەبى سوننە، تورکمه‌ن (لەسەر تورکمەنى سوننە و لە ڕێگەى بەرەى تورکمه‌نییەوە) و کورد (بەو پێیەى هەم هاوسنوورى تورکیان و هەم زۆرینەیان سوننەن و هەم کۆمەڵێ گرفت و کێشەیان لەگەڵ حکوومەتى بەغدا هەیە کە لە دواى 2005ەوە هاوپەیمانێتییەکى شیعەى بەسەردا زاڵە و ئاسۆیەک بۆ چارەسەرکردن دیار نییە) کردووە و دەکا. ئەمە، دەکرێ بخرێتە قاڵبى ململانێ لەگەڵ شیعەى عێراق و لەپشت ئەوانیشەوە ئێران.

ئەمە لە کاتێکدا، هەرێمى کوردستان و حزبە سەرەکییەکانى، دیارە بە ڕاددەى جیاجیا، پێوەندییان لەگەڵ ئێرانیشدا هەیە و تەنانەت نوێنەرایەتیى حکوومەتى هەرێم لە تاران هەیە و، ئێرانیش دوو كونسڵگەریى هه‌یه‌: یەک لە هەولێر و یەکێکى دیکەیش لە سلێمانى.

• تورکیاى ئەردۆغان، بمانەوێ و نەمانەوێ، هەوڵ دەدا سەرمایەگوزاری لەسەر جیاوازیى ئایدیۆلۆژى و تێڕوانینى سیاسیى پارتى دیموکراتى کوردستان و پارتى کرێکارانى کوردستان بکات چ لە ناوخۆى تورکیا، چ لە باکوورى کوردستان، چ لە کوردستانى باشوور، چ لە کوردستانى ڕۆژاڤا، چ لە تێکەولێکە لەگەڵ ئەمریکا و وڵاتانى دیکەدا. ئەمە لە کاتێکدا ئێرانیش سەرمایەگوزارى لەسەر پەکەکە و، پێوەندیى هەندێ حزب و لایەنى دیکەى کوردستانى باشوور بە پەکەکەوە دەکا و، هەوڵ دەدا بە قازانجى خۆى ململانێی نفووز هەڵسوڕێنێ و ساغ کاتەوە. دیسان دەکرێ لە چوارچێوەى ململانێی هەرێمایەتى و ململانێی ناوخۆى کوردستان، ئەو هەوڵانە بخوێندرێنەوە.
• تورکیا، پێگەى سیاسیى هەرێمى کوردستان لەبەرچاو دەگرێ کە لە دواى 1991ەوە لە دنیاى ئەوروپى و ئەمریکیدا پشتەوانیى لێ کراوە و دەکرێ. ئەو پشتەوانییە، لە جه‌نگى تیرۆردا، کە هەرێمى کوردستان ڕۆڵێکى گرنگى لە تێکشکاندنى داعشدا بینیوە، بەرچاوتر بووە. بەو مانایە لە بارى سیاسییەوە بە قازانجى تورکیا نییە كه‌ پاش جه‌نگى داعش، کە گۆڕانکارى دێنێتە کایەوە، نێوانى خۆى لەگەڵ هەرێمى کوردستاندا، وەک جێپێ تێک بدا، با هەرێمى کوردستان و ئاراستەى سەربەخۆییى سەرکردەکانى بۆ تورکیا،option ێکى باشیش نەبێ.

لە ڕووى تەناهییەوە:

• کوردستانى باشوور وەک دامودەزگەى فەرمى، هیچ مه‌ترسییه‌کى بۆ سەر ئاسایشى ناوخۆى تورکیا نەبووە و نییە؛ بەو پێیەى کە حوکمڕانییەکى خۆبەڕێوەبەرە لە چوارچێوەى دەستوورى عێراقدا و، ناوچەیەکى تامپۆن بووە لە نێوان تورکیا و عێراقدا. تەنانەت کە سەرکردایەتیى سیاسیى هەرێمى کوردستان باس لە سەربەخۆییش دەکا، مەبەست لێى ئەو بەشەی بە عێراقەوە لکێندراوە، نەک دەوڵەتێکى سەربەخۆ بۆ تەواوى کوردستان.
• هەرێمى کوردستان لە دڵەڕاوکێی ئەمنیى تورکیا دەگا و، نایەوێ ببێتە بەشێک لە سەرچاوەى ئەو نیگەرانییە. بەڵام بمانەوێ و نەمانەوێ، کە نفووزى پەکەکە پەرە بگرێ و تەنیا لە ناوچە دوورەدەستەکانى وەک قەندیل و سەرسنوورەکان نەمێنێتەوە و پەل بۆ ناوچە و دەڤەرى دیکەى کوردستانى باشوور بهاوێ، لە کاتێکدا جه‌نگێکى بێئامان لە نێوان تورکیا و پەکەکەدا هەیە، ئەوا پڕیشک و گرفت و گێچەڵى ئەو جه‌نگه‌، سەرى ئێرەیش دەگرێتەوە؛ چ بە پەلکێشکردنى تورکیا بێ بۆ ناو هەرێمى کوردستان و مانەوەیان، چ بە بۆردوومانکردنى ناوچەکانى کوردستانى باشوور لە لایەن تورکیاوە، چ لە ئەگەرى سەرهەڵدانى جه‌نگێکى خۆبەخۆى کورد بێ لە ناوچەکەدا. لە ڕووى سیاسى و ئاسایشیشەوە، نە "پارتى" و نە هیچ هێزێکى دیکەیش، ئەوە قبووڵ ناکەن لە ناوچە نفووزەکانى خۆیاندا هێزێکى سیاسى و چەکدارى دەرەوەى هەرێمى کوردستان، جێیان پێ لەق بکا. بۆیە بەدوور نازانرێ بەریەککەوتن ڕوو بدا، وەک لە سنجار ڕووی دا. لێرەدا ئەگەر پەکەکە لە سنوورەکانەوە شۆڕ بێتەوە بۆ قووڵاییى هەرێمى کوردستان، ئەوا لە ڕووى بابەتییەوە، نەک کردەنى، هاوپەیمانیى کاتى لە نێوان تورکیا و هەرێمى کوردستاندا، یان بەشێکى هەرێمى کوردستاندا دێتە ئاراوە. بۆیە کارى عەقڵانى ئەوەیە، پەکەکە بە دیالۆگ و بەئاشتییانە لە قووڵاییى ناوچەکان بکشێتەوە و بچێتەوە سەر سنوورەکان و، خۆى بە ناوخۆى تورکیاوە خەریک بکا.

لە ڕووى ئابوورییەوە:

• لە 1991ەوە تا ئێستە، تورکیا سوودمەندى یەکەم بووە؛ ئەوجا هەرێمى کوردستان، لە کردنەوەى دەرگەى ئاڵووێرى بازرگانى بە ڕووى هەرێمدا و بەکورتى بازاڕى کوردستان، بە پلەى یەکەم بازاڕێکى تورکییە، ئەوجار چینى و ئێرانى و هتد.

بۆ ڕاست و دروستیى ئەم هەقیقەتە، لە 2007دا، تورکیا بایى 1,4 ملیار دۆلار کاڵا و شتومەکى بۆ بازاڕى هەرێم ناردووە و، ئەودەم بازاڕى هەرێم بە نسبەت تورکیاوە لە ڕیزبەندى نۆیەمدا بووە. لە 2011دا، بایى کاڵا و کەلوپەلى تورکى، بووەتە 5,1 ملیار دۆلار و، بازاڕى کوردستان ڕیزبەندى شەشەمى گرتووە. ئەو قەبارەیە لە 2013دا بووەتە 8 ملیار دۆلار و، کوردستان بۆ تورکیا لە ڕیزبەندى سێیەمدا بووە. لە کاتێکدا، نەوت و گازى لێ دەرکەى، بایى هەناردەى عێراق، بە کوردستانیشەوە، بۆ تورکیا لە ماوەى نێوان 2007- 2014دا، لە نێوان 87 ملیۆن دۆلار تا 153 ملیۆن دۆلاردا بووە.

• کۆمپانیاکانى تورکیا لە هەموو بوارەکاندا کار و بزنسیان کردووە و، لە 2013دا ژمارەى کۆمپانیاکانی تورک نزیکەى 1500 کۆمپانیا بووە و لە نیوەى سەرجەم کۆمپانیاکانى وڵاتان زێتر بووە و بوارێکى ئازاد بۆ وەبەرهێنانى بیانى لە کوردستاندا هەبووە. هەرچەند ئێستە بە هۆى قەیرانى ئابوورى و دارایییەوە، ڕەنگە هەندێ لەو کۆمپانیایانە دەرگەیان پێوە دابێ، یان وەک جاران چالاک نەبن، بەڵام زۆربەى پرۆژە گرنگ و ستراتیژییەکان لە لایەن کۆمپانیاکانى تورک و نزیک لە حزبى حوکمڕان، جێبەجێ کراون.
• بۆڕیى نەوتى کوردستان- بەندەرى جەیهان بە هێڵێکى گرنگى گواستنەوەى وزە لە ناوچەکە دادەنرێ، بەتایبەتى کە هێڵى کۆنى کەرکووک- جەیهان لەبەر جه‌نگى داعش، لەکار کەوتووە، لێرەدا تورکیا پارەیەکى وەک هەقى ترانزێتى رۆیشتنى بۆڕیی نەوت بە خاکەکەیدا و داکردنى نەوت لە کۆگەکانى بەندەرى جەیهان و پاشان فرۆشتنەوەیان لە ڕێگەى کۆمپانیاکانى کەرتى تایبەت لە تورکیا و دانانى پارەى نەوتى فرۆشراو لە بانکێکى تورکى، پێ دەبڕێ، ئەوە سەربارى بوونى کۆمپانیاکانى بوارى وزە لە کوردستاندا وەک گەنەل ئینێرگى و... ئیدى ئا ئاوا قازانجێکى زۆر بە تورکیا دەبڕێ و، لە بارى هەر هەڕەشەیەکیش بۆ سەر سەرچاوەکانى وزە، تورکیا دەتوانێ بە نەوت و گازى کوردستان و ڕەنگە گازى ئیسڕائیلیش قەرەبووى بکاتەوە. ئەم پێوەندییە بۆ هەرێمى کوردستانیش زۆر گرنگە، چونکە لە مانگى حوزەیرانى 2015ەوە سەربەخۆ، نەوتى خۆى لە ڕێگەى تورکیاوە دەفرۆشێ،کە هۆکارێکى بنەڕەتى و سەرەکیى خۆراگرتنە لە بەرانبەر گێچەڵەکانى حکوومەتى بەغدادا.

وەک لە سەره‌وه‌ ئاماژەم پێ دا، پێ ناچێ ئابووریى تورکیا وا زوو بەخۆ بکەوێتەوە؛ بۆیە تورکیا لە ڕێگەى سۆفتپاوەرەوە (ئابوورى و بزنس، که‌لتوور و زمان و خوێندنى تایبەت...)، درێژە بە پێوەندییەکانى لەگەڵ هەرێمى کوردستان دەدا. بۆیە ئەو پێوەندییانە، پێوەندیى کاتى و وەرزى نین. خۆ ئەگەر لەناو تورکیایشدا پرۆسەى دیالۆگ و ئاشتەوایى لە نێوان کورد و حکوومەتى تورکیادا دەست پێ بکاتەوە، ئەوا فاکتەرێکى دیکەى گەرموگوڕبوونى پێوەندییەکان دەبێ.