لە دەسپێكدا، مەبەستمان لە ڕۆشنبیریی سیاسی، ئەو بیر و بۆچوون‌ و زانیاری ‌و ئاڕاستە باوانەیە كە بەرامبەر كاروباری سیاسی ‌و حوكمڕانی، دەوڵەت ‌و دەسەڵات، شەرعییەت ‌و بەشداریكردن لە لای تاكەس لە كۆمەڵگەدا هەیە. ڕۆشنبیریی سیاسییش بەشێكە لە ڕۆشنبیریی گشتیی كۆمەڵگە ‌و یەكێكە لە ئامرازە سەرەكییەكانی كار ‌و چالاكیی سیاسی ‌و، پێوەرێكە بۆ پێگەیاندنی سیاسی‌ و، كاریگەری لەسەر پلەی بەشداریی سیاسیی هاووڵاتیان لە دەوڵەت‌، كۆمەڵ، حزب، ڕیكخراو ‌و یەكە جۆربەجۆرەكاندا دەبێ‌ ‌و، كاریگەریی ئەوانیشی لەسەر دەبێت، بەڵام ناتوانێت لە دەرەوەی چوارچێوەی گشتیی كۆمەڵگە بێت. ‌واتە ڕۆشنبیریی سیاسی، لە دەوری ئەو بەها ‌و بڕوایانە دەسووڕێتەوە كە لە كۆمەڵگەدا باڵادەستن ‌و كاریگەرییان لەسەر ئەندامەكانی هەیە، جا چ حوكمڕان بن یان حوكمڕانیكراو.

ئاست‌ و چۆنیەتیی ڕۆشنبیریی سیاسی لای تاكەكەس، پەیوەندیی بە شێوازی پەرەوەردەكردنی سیاسییەوە لە هەر كۆمەڵگەیەكدا هەیە. پەروەردەی سیاسییش بریتییە لەو پرۆسەیەی كە لە ڕێگەیەوە تاكەكەس زانیاری، بەها، ئایدیا ‌و فاكتە سیاسییەكان وەردەگرێت. لەم چوارچێوەیەیشدا هەڵوێست ‌و ئایدیۆلۆژی ‌و شێوازی بەشداریكردنی لە پرۆسەی سیاسی ‌و مامەڵە ‌و ڕەفتاری ڕۆژانەی خۆی لەگەڵ ڕووداوە سیاسییەكاندا دیاری دەكات‌ و، ڕادەی بەشداری ‌و كاریگەربوونی لە پرۆسەی سیاسیدا دەستنیشان دەكات.

بڵاوبوونەوەی هۆشیاری ‌و ڕۆشنبیریی سیاسی لەسەر ئاستی تاكەكەس لە كۆمەڵگەدا، ڕێگە خۆش دەكات بۆ ئەوەی زانیاریی ڕاستەقینە سەبارەت بە ڕۆڵی تاكەكەس لە سیسته‌می دیموكراسیدا هەنگاو بە هەنگا‌و لەناو دامودەزگه‌ فه‌رمییەكانی دەوڵەت ‌و خانە كۆمەڵایەتییەكاندا جێگەی خۆی بكاتەوە؛ هەر لە سیستەمی خوێندن ‌و سیستەمی سیاسییەوە تا دەگاتە خێزان ‌و ڕێكخستنە كۆمەڵایەتییەكان. زانیاری، بەها و نۆرمە سیاسییەكانیش دەبنە بەشێك لە کەلتووری كۆمەڵگە. بەم پێیەیش كەلتووری فرەیی‌ و قبووڵكردنی ڕەنگ ‌و دەنگی جیاواز ‌و تێگەییشتن لەوەی هیچ كەس‌ و لایەنێك خاوەنی ڕاستیی ڕەها نییە ‌و، واقیعی كۆمەڵایەتی ‌و سیاسی، زۆر لەوە ئاڵۆزترە كە تەنیا لە چوارچێوەی یەك لێكدانەوەدا سنووردار بكرێ، بەڵكوو دەشێت لێكدانەوە ‌و شیكردنەوەی جیاواز بۆ هەر دیاردە‌ و ڕووداو ‌و پێشهاتێك هەبێت.

بەم شێوەیە بەشداریكردنی ئەندامانی كۆمەڵگە لە بڕیار ‌و بەڕێوەبردنی وڵاتدا ‌و، دەستاودەستكردنی دەسەڵات بە شێوەیەكی ئاشتییانە ‌و لە ڕێگەی سندووقەكانی دەنگدانەوە ‌و جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان ‌و مافی چاودێریكردنیان لە لایەن هاووڵاتیان، حوكمی زۆرینە ‌و پاراستنی مافی كەمینە، دەبێتە بەشێكی ئۆرگانیی كەلتووری كۆمەڵگە ‌و، تاكەكانیش ئامادە نابن لە هیچ بار‌ودۆخێكدا دەستیان لێ هەڵبگرن.

بەم شێوەیە، ئەگەرچی هەمیشە زۆرینەی هاووڵاتیانی كۆمەڵگەیەك، ئەوانەن كە لە دەرەوەی كایەی سیاسین، واتە بە پیشە سیاسەتمەدار، یان چالاكوانی ناو كایەی سیاسی نین، بەڵام بە هۆی هۆشیاریی سیاسییانەوە، هەر كاتێك بەشدارییان لە پرۆسەی سیاسیدا كرد، بۆ نموونە لە كاتی هەڵبژاردن ‌و دەنگدان ‌و ڕیفراندۆمەكاندا، بەو پێیە ڕەفتار دەكەن كە دەبێ لە سیستەمێكی سیاسیی دیموكراسیدا ڕەفتار بكەن ‌و كاریگەرییان هەبێ‌.

لە بەرامبەردا، تا چەند دەسەڵاتی سیاسی، یان حكوومەت، هه‌نگاو بۆ دابینكردنی پێداویستی‌ و ئەو ئامانجە سیاسییانەی كە خولیای جەماوەرە، بهاوێژێ. ئەو جەماوەرەی كە خاوەن ڕۆشنبیرییەكی سیاسییە، دەتوانێ‌ بۆ دەستەبەركردنی پێداویستییەكانیان لە میانەی بەشدارییەكی كارا ‌و چالاكیی جۆراو جۆر، دەسەڵات هان بدات، بەپێچەوانەی ئەو جەماوەرەی كە خاوەن بەشدارییەكی كلاسیكی بەرتەسكە.

لاوازیی ئەم بەشداریكردنەیش، دەگەڕێتەوە بۆ نزمیی ئاستی هۆشیاری ‌و ڕۆشنبیریی سیاسی لای ئەو جەماوەرە، بەرامبەر بە بونیادە سیاسییەكانی كۆمەڵگە. لە هەمان كاتدا یەكێك لە ئەركەكانی ڕۆشنبیریی سیاسی، بریتییە لە دیراسەتكردن ‌و لێكۆڵینەوەی پرۆسەی بەشداریی سیاسی‌ و چۆنیەتیی بەردەوامی ‌و نوێكردنەوەی، چونكە ڕۆشنبیریی سیاسی ڕەگەزی هەرە سەرەكی‌ و بنچینەی گەشەپێدانی پرۆسەی بەشداریی سیاسی ‌و پەرەپێدانی سیاسییە، كە دەبێ‌ ئەو ڕاستییە بزانین كە پرۆسەی نوێبوونەوەی ڕۆشنبیریی سیاسی، هاوكارمان دەبێت لە دروستكردنی جۆرێك لە پاڵنەرایەتی، كار، گەشە‌ و نماكردنی چالاكیی دیموكراسیی كارا لە ژیانی سیاسیدا. ئەمەیش نایەتە دی، ئەگەر لە ڕێگه‌ی ڕۆشنبیری ‌و هۆشیاریی سیاسیی كۆمەڵەوە نەبێت؛ واتە ڕۆشنبیریی سیاسی، بە چالاكبوونی دیموكراسییه‌وه‌ دەبەستێتەوە.

هەرچی سەبارەت بە سیسته‌می دیموكراسییشە، سەرچاوەكانی پەروەردەكردنی سیاسی، جۆراوجۆر ‌و فرەڕەنگن. هەر لە خودی كایەی سیاسییەوە بیگرە، كە دەنگ ‌و ڕەنگی جیاواز ‌و حزبی سیاسی ‌و ڕێكخراوی سەر بە ئایدیۆلۆژیی جۆراوجۆری تێدایە، تا دەگاتە كەناڵە جیاوازەكانی ڕاگەیاندن ‌و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگه‌ی مەدەنی، كە هەر یەكەیان بەپێی بیر ‌و بۆچوونی تایبەتی خۆیان چالاكی دەكەن ‌و هۆشیاری سەبارەت بە كایەی سیاسی ‌و ماف ‌و ئازادییەكانی تاكەكەس بڵاو دەكەنەوە. زانكۆكان، كە بە شێوەیەكی زانستی ‌و دوور لە ئایدیۆلۆژی، لە كۆمەڵگە ‌و ئەرك‌ و ماف‌ و ئازادییەكانی تاكەكەس ‌و پەیوەندیی فەرمانڕەوا ‌و هاووڵاتی ‌و سیستەمە جیاوازەكانی حوكمڕانی و ... دەكۆڵنەوە ‌و هۆشیاریی سیاسی بڵاو دەكەنەوە، تا دەگاتە ناوەندە ڕۆشنبیری ‌و ئەدەبییەكان‌ و ناوەندەكانی چاپ ‌و بڵاوكردنەوە ‌و سەنتەرەكانی گفتوگۆ‌ و سمینار ‌و دیالۆگ.

هەموو ئەو دامودەزگه‌ ‌و ناوەندە جۆربەجۆرانە لە ڕێگه‌ی بڵاوكردنەوەی هۆشیاریی سیاسییەوە یارمەتیی تاكەكەس دەدەن تێڕوانینێكی گشتگیرتر ‌و بابەتیتری لەسەر كۆمەڵگە ‌و كایەی سیاسیی ناو كۆمەڵگە هەبێت ‌و، لە هەموو هەڵوێست ‌و چالاكییەكانیدا، هۆشیارانەتر ‌و ئەكتیڤتر بەشداریی هەبێت؛ چونكە، بەشداریی ڕاستەقینە بەرهەمی هۆشیاریی ڕاستەقینەیە بەرامبەر بە گرنگیی ڕۆڵ ‌و چالاكیی تاكەكەس لە كایەی سیاسیدا.

لێرەوە گرنگیی ڕۆشنبیریی سیاسی‌ و ئەو ناوەندانە دەردەكەوێت، كە كار لەسەر بڵاوكردنەوەی هۆشیاری ‌و ڕۆشنبیریی سیاسی دەكەن، كە تا چ ڕادەیەك كاریگەرییان لە بەدیهێنانی دیموكراسیدا هەیە، چونكە لە بنەڕەتدا دیموكراسی بریتییە لەو سیستەمەی دەرفەتی بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسیدا بۆ تاكەكەس دەخوڵقێنێ.

بۆیە، تەنانەت ئەگەر ڕێسا‌ و یاسا دیموكراسییەكانیش لە وڵاتێكدا بەرقەرار ‌و لە ئارادا بن، بەبێ تاكەكەسی هۆشیار ‌و ڕۆشنبیر بە پرسە جۆربەجۆرەكان، ئەم پرۆسەیە نوقسان ‌و پڕ لە كەموكوڕی دەبێت. لەبەر ئەوەی دیموكراسیی ڕاستەقینە، تەنیا كاتێك دەتوانێت بوونی هەبێت كە تاكەكەسی خاوەن ئیرادەی ئازاد، بوونی هەبێت‌ و لە ڕێگه‌ی ئەو باكگراوەندە ڕۆشنبیرییەی كە هەیەتی، كاریگەریی خۆی دابنێت. ئەمەیش تەنیا لە ڕێگەی بڵاوبوونەوەی هۆشیاری، ڕۆشنبیریی سیاسی‌ و ئازادكردنی تاكەكەس لە كۆت‌ و بەندی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییە خێڵەكییەكانەوە بنیاد دەنرێت.

لێرەوە بەو دەرەنجامە دەگەین كە، ڕۆشنبیریی سیاسی، بە ئاستێكی بەرز لە هەر كۆمەڵگەیەكدا ‌و لە لای هەر تاكێك، لە فەراهەمكردنی بنەماكانی دیموكراسی لە كۆمەڵگەدا، كاریگەریی باش ‌و بەرچاوی دەبێت.