سەروەر حەمە ئەحمەد، مامۆستا لە كۆلێژی زانستە سیاسییەكان/ زانكۆی سەڵاحەددین – هەولێر

دەروازە

دیسانەوە یەكێك لە پارچەكانی كوردستانی گەورە، كە ڕۆژاوای كوردستانە، دەكەوێتە بەر هێرشی ناڕەوای دەوڵەتی توركیا. هەر لەمێژە عەرەب و تورك و فارس دژایەتیی ئەم گەلە ستەملێكراوە دەكەن ‌و، بێبەزەیییانە بە فڕۆكە و چەكی پێشكەوتوو قەتڵوعامیان دەكەن. بەداخەوە وڵاتە زلهێزەكانیش لە هەر كات و شوێنێ بۆیان هەڵكەوتبێ، كورد و دۆزە ڕەواكەیان كردۆتە قوربانیی بەرژەوەندییەكانی خۆیان.

بینیمان كە دواجار ئەو شەڕەی كە پێنج ساڵە توركیا ئامادەكاری بۆ دەكات دەستی پێ كرد. لە ڕێكەوتی 9ی تشرینی دووەمی 2019، سەرۆككۆماری توركیا دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی ڕۆژهەڵاتی فوراتی ڕاگەیاند. ڕەجەب تەییب ئەردۆغان، سەرۆككۆماری توركیا، لە توویتێكدا ڕای گەیاند: "سوپای توركیا پێكەوە لەگەڵ سوپای میللیی سووریا ئۆپەراسیۆنی "كانی ئاشتی/ نبع السلام/ Operation Peace Spring"یان لە باكووری سووریا دەست پێ كرد." ئه‌م ئۆپه‌راسیۆنه‌ بە بەشداریی زیاتر لە هەشتا هەزار سەربازی سوپای توركیا و، بیست هەزار چەكداری ئۆپۆزیسیۆنی سووریا و، بە بەكارهێنانی زیاتر لە سەدان تانك ‌و زرێپۆش ‌و دەیان فڕۆكەی پێشكەوتووی سەربازی بە درێژاییی سەرجەم سنووری نێوان باكوور و ڕۆژاوا لە یازدە بەرەدا ئه‌نجام ده‌درێ. تاكوو ئێستا هیچ وڵاتێكی جیهان پشتگیریی هێرشەكەی توركیای نەكردووە؛ بەڵام كەم وڵاتی دونیای خاوەن هێز و نفووز هەن كە ئیدانەی ئەم هێرشەیان نەكردبێت. ئێمە لە دووتوێی ئەم وتارەماندا، دەمانەوێت تیشكێك بخەینە سەر هۆكارەكانی كەنارخستنی كوردانی ڕۆژاوا لە لایەن ئیدارەی ترامپ ‌و ئەمریكا؛ هاوكات دەمانەوێت هەڵوه‌ستە لەسەر ئامانج ‌و مەبەست ‌و بەرژەوەندییەكانی توركیا لەم لەشكركێشییە بۆ ڕۆژاوای كوردستان بكەین.

 پشتتێكردن ‌و كەنارخستنی كوردانی ڕۆژاوای كوردستان لە لایەن ئەمریكاوە

لە سەرەتای سەرهەڵدانی پەیوەندییەكانی كورد و ئەمریكا تاوەكوو ئێستا، دەبینین ئەم پەیوەندییانە هاوشێوە و یەك ئاست‌ و ئاراستە نەبوون. بۆیە بە درێژاییی نیوەی دووەمی سەدەی ڕابردوو ‌و، نیوەی یەكەمی ئەم سەدەیەیش ئەو پەیوەندییانە بنەمای هەماهەنگی ‌و خوێندنەوەی بەرژەوەندیی دوولایەنەی تیادا ڕەچاو نەكراوە؛ بۆیە دەكرێت بڵێین سیاسەتی ئەمریكا لە بەرانبەر كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان لە دەلاقەی بەرژەوەندییەكانی خۆیەوە بووە.

ئەگەر بەواقعی سەیری وتە و پۆستەكانی دۆناڵد ترامپ بكەین لە وەسفی كوردەكاندا، دەبینین ترامپ زیاد لە دەیان جار باسی كوردی كردووە. بۆ نموونە گوتی: "لایەنگرێكی گەورەی هێزە كوردییەكانە و، كورد هاوپەیمانی ڕاستەقینەی ئێمەن"، "پێویستە كورد چەكدار بكەین؛ ئەوان سەلماندیان كە باشترین جەنگاوەرن." هەروەها گوتووشیەتی: "پێویستە كورد بەكار بهێنین؛ ئەوان دڵێكی گەورەیان هەیە و جەنگاوەری لێهاتوون." یان دەڵێت: "كورد لە پێناو خاكی خۆیان شەڕ دەكەن"، "ئێمە لەو شەڕە بێمانا و بێكۆتایییە دێینە دەرەوە ‌و، كوردیش بەبێ بەرامبەر شەڕی نەكردووە؛ دنیایەك پارە و چەكمان پێ داون."

بە دید و تێڕوانینی من، بەكارهێنانی دەستەواژەی "باشترین جەنگاوەرن و، پێویستە كورد بەكار بهێنین" لە لایەن ترامپەوە، بۆ ئێمەی كورد جێگەی ئومێد ‌و دڵخۆشی نین، چونكە لە ڕاستیدا ئێمە نابێت وەك جەنگاوەرێكی باش بناسرێین ‌و بەكاریش بهێنرێین، ئەگەرچی شانازی بە هێز ‌و بازووی شەڕڤان ‌و هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە دەكەین، بەڵكوو دەبێت وەك خاوەن دۆزێكی ڕەوا‌ و گەورەترین نەتەوەی بێدەوڵەتی زوڵملێكراو بناسرێین. بۆیە پێم وایە دۆناڵد ترامپ زانیاریی دروست ‌و پاشخانێكی ڕۆشنبیریی قووڵی نییە لە ناسینی مێژووی قوربانیدانی كورد و مافە ڕەواكانی لە ناوچەكەدا.

سیاسەت‌ و ستراتیژییەتی ئیدارەی ترامپ ‌و كۆمارییەكان، لەم قۆناغەی ئێستادا بە جۆرێكە كە پشتی لە كوردانی ڕۆژاوا كردووە، كە پێمان وایە ئەمەیش بۆ دوو جۆر هۆكار دەگەڕێتەوە؛ بە جۆرێك كە هۆكارگەلێك هەیە پەیوەندیی بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەگشتی و ئیدارەی كۆمارییەكان و دۆناڵد ترامپ بەتایبەتی هەیە. لە بەرامبەریشدا هۆكارگەلێكی دیكە هەن كە پەیوەندیی بە كوردەكان خۆیانەوە هەیە. لێرەدا ئاماژەیان پێ دەدەین.

یەكەم/ ئەو هۆكارانەی كە پەیوەندیی بە ئەمریكا و ئیدارەی كۆمارییەكان و ترامپەوە هەیە:

1. بەو پێیەی كە دۆناڵد ترامپ لە دونیای بازرگانی و ئابوورییەوە هاتۆتە ناو دونیای سیاسەت، بۆیە دەبینینن كە لە گۆشەنیگای ئابووری و قازانج و دراوەوە لە پرسە سیاسییە جیهانییه‌كان دەڕوانێت. هەر ئەمەیشە وای لێ دەكات كە بڵێت: "ئێمە پۆلیسی پاراستنی هیچ لایەنێك نین؛ هەر دەوڵەت ‌و قەوارەیەكی سیاسی بیەوێت بیپارێزین، دەبێت باجمان پێ بدات." ئەم بنەمایه‌ بۆ سیاسەتكردن، وا دەكات كە بڵێین ترامپ بەرژەوەندیی ئابووری و بازرگانیی لەگەڵ توركیا زیاترە بە بەراورد بە كوردانی ڕۆژاوای كوردستان. هەر ئەمەیشە وا دەكات كە كوردەكان بكات بە قوربانیی بەرژەوەندییە ئابووری و بازرگانییەكانی كە لەگەڵ توركیا هەیەتی و؛ لە لایەكی دیكەیشەوە ڕۆژاوای كوردستان لە ئێستادا ناتوانێت ئەو باج و سەرانەیە بدات بە ئیدارەی ترامپ تاكوو بیانپارێزێت.
2. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەو میتۆدەی كە لە بواری سیاسەتی دەرەوە و بەڕێوەبردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان بەكاری دەهێنێت بریتییە لە "میتۆدی ڕیالیزم"، كە بێ گومان لای ڕیالیستەكان ‌و تیۆریی ڕیالیزم دەوڵەت ئەكتەری سەرەكی و یەكلاییكەرەوەیە لەسەر شانۆی سیاسیی نێودەوڵەتی. بۆیە دەبینین كە ئەمریكا زیاتر لەگەڵ دەوڵەت ‌و ناوەندی دەوڵەتەكان كار دەكات ‌و هەر لەگەڵ ئەوانیش ڕێككەوتننامەی سیاسیی نووسراوی هەیە، نەك ئەكتەرە نادەوڵەتییەكان.
3. دۆناڵد ترامپ دەیەوێت لە ڕێگه‌ی ئەم سیاسەت ‌و هەڵوێستانەیەوە پەیام و نامە بۆ ناوخۆی ئەمریكا و لایەنگر و دەنگدەرەكانی بنێرێت، چونكە بیرمان نەچێت پاش سێ مانگی دیكە ترامپ بەفەرمی دەچێتە ناو بانگەشەی هەڵبژاردنەوە، بۆیە پێویستی بەم جۆرە هەڵوێستانەیە لە پرسی كشانەوەی هێزی وڵاتەكەی لە سووریا تاكوو بتوانێت سۆزی دەنگدەری ئەمریكی بە لای خۆیدا ڕابكێشێت؛ هەروەك چۆن باراك ئۆباما لە ساڵی 2008 بە بەڵێنی كشانەوەی هێزی ئەمریكی لە عێراق، توانیی دەنگی دەنگدەرانی وڵاتەكەی لە بەرژەوەندیی خۆی یەكلایی بكاتەوە.

 دووەم/ ئەو هۆكارانەی كە پەیوەندیی بە كوردەكان خۆیانەوە هەیە:

1. كوردەكان لە هەموو شوێنێكی ئەم دونیایەدا باجی بێدەوڵەتی دەدەن، چونكە كە دەوڵەتت نەبوو، واتە تۆ لە دەرەوەی مێژوو و سیستەمیت ‌و، لە دەرەوەی پەیوەندی و هاوكێشە نێودەوڵەتییەكانیت و، لە دەرەوەی بڕیار و دیاریكردنی چارەنووسی خۆت و میللەتەكەتیت. چونكە دەوڵەت بریتییە لە قەوارەیەك، كە سروشتێكی سیاسی ‌و یاساییی هەیە ‌و، بەگوێرەی یاسای نێودەوڵەتییش خاوەنی چەند ماف و ئەركێكە. لە ڕوانگەی بیرمەندی ئینگلیزی "تۆماس هۆبز" (Thomas Hobbes)، مرۆڤەكان لە دۆخی بێدەوڵەتیدا چارەنووسیان دیار نییە؛ واتە تەنیا لەناو دەوڵەتدا مرۆڤەكان چارەنووسیان دیارە، چونكە بە ڕای هۆبز پێش دروستبوونی دەوڵەت، كۆمەڵگە لە دۆخی سروشتیدایە. لای فەیلەسووفی ئەڵمانی "فریدریك هیگل" (Friedrich Hegel)، تاك لە دەرەوەی كۆمەڵگە ‌و دەوڵەت هیچ نرخێكی نییە؛ كەواتە بوونی تاك، پەیوەستە بە بوونی دەوڵەتەكەیەوە. لای هیگڵ كەسەكان ناتوانن گوزارشت لە خۆیان بكەن تەنیا لە دەوڵەتدا نەبێت ‌و، تاكەكان هەموو بەها ڕۆحی و ڕاستییەكان لە دەوڵەتەوە وەردەگرن. كەواتە بێدەوڵەت بوویت، لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا یاریكەر نابیت؛ یاریكەریش نەبیت، یاریپێكراو دەبیت. بۆیە دەبینین كە چارەنووسی گەلی كورد و ھاوپەیمانەكانی لە ڕۆژاوا كەوتۆتە دەست یاریكەرە نێودەوڵەتییەكان كە بەرژەوەندییه‌ تایبەتییەكانیان ئاراستەی دەكات.
2. سەرباری ئەوەی كە كورد خاوەنی دەوڵەت نییە ‌و باجی بێدەوڵەتی دەدات، لەگەڵ ئەوەیشدا هەڵكەوتەی جوگرافیی كوردستان بە جۆرێكە كە بە دەوڵەتە دوژمنكار ‌و ستەمكارەكان دەورە دراوە، كە هەمیشە بە چاوی دووژمنكارانەوە لێی دەڕوانن ‌و، بوونی كورد لە مێنتەڵێتیی خۆیاندا ڕەت دەكەنەوە.
3. ناتەبایی ‌و ناكۆكیی ناوخۆیی و نەبوونی یەكگوتاری ‌و یەكڕوئیایی، یەكێكی دیكەیە لە هۆكارەكان. مەخابن ناتەبایی ‌و ناكۆكیی نێوان هێزە كوردییەكان وای كردووە كە تەواوی كۆمەڵگەی كوردییش بەسەر خۆیاندا دابەش بكەن ‌و، هەر ئەم ناتەبایییەیش وای كردووە ئێمە نەتوانین بەرامبەر دوژمنان تۆكمە بین.

 ئامانجە ئاشكرا و نائاشكراكانی توركیا لە ئۆپەراسیۆنی پەلاماردانی ڕۆژاوای كوردستان

ئەگەرچی لە ڕێكەوتی 9ی تشرینی دووەمی 2019، لە بەیاننامەیەكدا سەرۆكایەتیی ئەركانی سوپای توركیا ئەوەی ڕاگەیاندبوو، كە ئامانج لە لەشركێشیی سوپای توركیا بە ئاراستەی ڕۆژاوای كوردستان دروستكردنی ناوچەی ئارامە بە قووڵاییی سی كیلۆمەتر و درێژیی سەدان كیلۆمەتەر، بەڵام بەگشتی دوو جۆر ئامانج لە پشت ئەم ئۆپەراسیۆنەوە هەیە:

یەكەم/ ئامانجی ئاشكرای توركیا لە ئۆپەراسیۆنی پەلاماردانی ڕۆژاوای كوردستان:

لە ڕواڵەتدا ئامانجی توركیا لەم ئۆپەراسیۆنە ئەوەیە كە بە نیازی نیشتەجێكردنی نزیكەی سێ ملیۆن ئاوارەی سوورییە لە ڕۆژاوای كوردستان، هەروەك ڕەجەب تەییب ئەردۆغان ڕای گەیاند كە بەنیازن سێ ملیۆن ئاوارەی سووریا لە دە ناوچەی باكووری سووریا نیشتەجێ بكەن كە دەكەونە قووڵاییی 30كم لە خاكی سووریا. بەوەیش تەواوی شار و شارۆچكەكانی ڕۆژاوای كوردستان دەگرێتەوە، بەتایبەت شارەكانی قامیشلۆ، سەرێكانی، گرێ‌ سپی، ڕمیلان، منبج و چەند شارێكی دیكە.

پێمان وایە ئەگەر تەنیا ئەم پیلانە سەر بگرێت، ئەوا جگە لەوەی دەبێتە كێشەیەكی دوورودرێژ و خوێناوی لە نێوانی پێكهاتەكانی سووریا لە نێوان خاوەن زەوی و هاوردەكراوەكان، لە هەمان كاتیشدا دەبێتە یەكێك لە گەورەترین گۆڕانكارییە دیموگرافییە گەورەكان لە مێژووی مرۆڤایەتیدا. بۆیە ئەگەر تەنیا ئەم ئامانجە ئاشكرایەیش بەدی بێت، ئەوا كارەساتێكی مرۆییی گەورە لە ناوچەكە دروست دەبێت.

دووەم/ ئامانجە نائاشكراكانی توركیا لە ئۆپەراسیۆنی پەلاماردانی ڕۆژاوای كوردستان:

لە ڕاستیدا چەندین ئامانج ‌و بەرژەوەندیی نائاشكرا لە پشت ئۆپەراسیۆنی پەلاماردانی ڕۆژاوای كوردستانەوە هەیە، وەكوو:

1. توركیا بە هێرشكردنە سەر باكووری سووریا، دەیەوێت ڕۆژاوای كوردستان ئابڵووقە بدات ‌و، دەروازەیەكیان بۆ نەهێڵێتەوە بۆ پەیوەندیكردن بە جیهانی دەرەوە. لە هەمان كاتدا توركیا نایەوێت كوردەكان سوود لە دەریای سپیی ناوەڕاست ببینن. بچڕاندنی پەیوەندیی نێوان كوردەكانی ڕۆژاوا ‌و باكووریش، یەكێكی ترە لە ئامانجەكانی ئەم ئۆپەراسیۆنەی توركیا.
2. لە ڕێگەی ئەم لەشكركێشییەوە، توركیا دەیەوێت ئەو ناوچانەی كە كۆنتڕۆڵی كردوون لەگەڵ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی سوپای سووریای ئازاد، كە نزیكن لێیەوە، بە یەكتری بگەیەنێت، تاكوو وەك قەڵغانێك بۆ پاراستنی خۆی بەكاری بهێنێت.
3. توركیا دەیەوێت ڕێگە لە هەموو جۆرە بەیەكگەیشتنێكی جوگرافی بگرێت لە هەموو ناوچە كوردییەكان؛ بەمەیش ڕێگە لە خەونی بەیەكگەیشتنی جوگرافیی ناوچە كوردییەكان بە یەكدی دەگرێت. لە ئەگەری داگیركردنی "گرێ سپی"یش لە لایەن توركیاوە، كۆبانێ و منبج لە هاوكاریی هێزەكانی یەپەگە دادەبڕێت. ئەمریكایش لە سەرێكانی و گرێ سپی كشایەوە، كە ئەمەیش بۆ توركیا بەسە تاكوو ئامانجەكانی بپێكێت؛ چونكە توركیا باش دەزانێت كە تەنیا بە داگیركردنی گرێ سپی دەتوانێ بەشێكی زۆری ڕۆژاوا لێك داببڕێت و بیخاتە ژێر دەسەڵاتی خۆی.
4. توركیا لە ڕێگەی ئەم پرۆسەیەوە ناوچەیەكی فراوانتر لە ڕۆژاوای فوڕات دەكاتە ناوچەی ئارام. ئەمەیش لە دوو لاوە بۆ توركیا سوودبەخشە: یەكێكیان ئەوەیە، توركیا دەتوانێت لەم ڕێگەیەوە مەترسیی جووڵەی سەربازی ‌و ئەمنی بەتەواوی كۆنترۆڵ بكات ‌و، ڕێگر بێت لە دروستكردنی قەندیلێكی تر لە سنوورەكانی. لە لایەكی ترەوە دەتوانێت بەشێكی زۆر لە ئاوارەكانی توركیا بگەڕێنێتەوە؛ بەمەیش ئامانجێكی ئابووری ‌و ئەمنی ‌و سیاسی بەدەست دەهێنیت.
5. لە ئێستادا توركیا تا ڕاددەیەك لە ناوخۆدا، گرفتارە بەدەست دەیان قەیران ‌و كێشەی سیاسی ‌و ئابووری ‌و ئیدارییەوە. بۆیە لەم ڕێگەیەوە، دەیەوێت كێشە ناوخۆیییەكانی بباتە دەرەوە ‌و، چاوەكان لەسەر ناوخۆ لا ببات؛ واتە چارەسەری قەیرانێك بە قەیرانێكی تر دەكات. بەتایبەت لە دوا هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی ئەو وڵاتە، كە تیایدا حزبی داد و گەشەپێدان چەندین شاری گەورەی لەدەست دا، بەتایبەتی هەر دوو سەرۆكشارەوانیی ئیستانبوڵ و ئانكارا، ئەردۆغان هەستی كرد كە ئیدی پێگە جەماوەرەكەی لاواز دەبێت و چیدی خەڵك ئەو وەك فریادڕەسی توركیا نابینن. بۆیە پێویستی بە ئۆپەراسیۆنێكی لەم جۆرەیە تاكوو متمانەی جەماوەری بۆ خۆی و حزبەكەی بگەڕێنێتەوە.
6. توركیا دەیەوێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ببێتە ئەكتەرێكی بەهێز ‌و كارا ‌و، ئارەزووی ئەوە دەكات لەمەو دوا بە هێزی سەربازی، دەستكاریی دۆخی سیاسیی سووریا بكات. بۆ ئەمەیش ساڵی 2017 لە جەرابلووس ‌و عەزاز دەستی پێ كرد ‌و، ساڵی 2018 عەفرینی داگیر كرد ‌و، ئەمساڵیش دەیەوێ لە تەواوی ڕۆژاوای كوردستان ئەو پرۆسەی دەستێوەردانە، بە هێزی سەربازی تەواوی بكات.
7. توركیا بە هەر نرخێك بێت، نایەوێ‌ ئیدارەیەكی تری كوردی لە تەنیشتییەوە بناغە داكوتێ‌. هۆكارەكەیشی ئەوە نییە كە ئەوانەی لە ڕۆژاوا حوكم دەكەن وابەستەی پەكەكەن؛ تەنانەت ئەگەر هێزەكانی ڕۆژاوا ناكۆك ‌و دژبە پەكەكەیش بن، توركیا هەمان هەڵوێستی دەبوو. چونكە نیگەرانی ‌و ترسی توركیا، لە دروستبوونی ئیدارەی كوردییە لەو بەشەی كوردستانی گەورە، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی دەزانێ‌ ئەو سەرەتایەی ئەزموونی خۆبەڕێوەبەری لە ڕۆژاوا، ڕاستەوخۆ كاریگەریی دەخاتە سەر كوردانی باكوور.

كۆتایی

كورد بە یەكێك لە دێرینترین نەتەوەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دادەنرێت. بەشدارییەكی بەرچاو و كارایشی لە بوارە جۆربەجۆرەكانی سیاسی ‌و كۆمەڵایەتی ‌و ڕۆشنبیری ‌و كەلتووری‌ و ئابووریی ناوچەكەدا هەبووە. پاشان، لە نەخشاندنی مێژووی خۆی ‌و وڵاتانی چواردەوریدا ڕۆڵی سەرەكیی خۆی گێڕاوە. ئەمڕۆیش دۆزە ڕەواكەی، بە یەكێك لە گرنگترین دۆزە گەرم و زیندووەكانی ناوچەكە و جیهان دادەنرێت و؛ ڕەنگە هەنگاوی دروست لە ئێستادا بۆ ڕۆژاوای كوردستان، لە پاڵ بەرگریكردن، گرتنەبەری ڕێگەی دیپلۆماسی و گفتوگۆ بێت لەگەڵ سەرەداوە ناكۆك و دژەكانی ناو سووریا. تەنانەت گفتوگۆ بۆ ناوچەی ئارام لەگەڵ توركیا و ئەمریكییەكان و كۆمەڵگه‌ی ئەوروپی ڕەنگە بۆ كورد هاوسەنگی بێت و بە كەنارێكی ئارامیشی بگەیەنێت، چونكە ڕۆژاوای كوردستان پێویستی بە كرانەوەی زیاترە بە ڕووی نەیارەكانی خۆیدا بۆ ئەوەی دەستكەوتەكانی زیاتر و بەردەوام بن.