سەروەر حەمە، مامۆستا لە كۆلێژی زانستە سیاسییەكان/ زانكۆی سەڵاحەددین – هەولێر

بەو پێیەی ڕووسیا و وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا سنوورێكی دوور‌ودرێژیان پێكەوە هەیە و دراوسێ و هاوسنووری یەكترن و بە هۆی پێویستی و بەرژەوەندییەكانیانەوە بازرگانی و ئاڵوگۆڕ لە نێوانیاندا هەیە. ئەوەی زیاتر جێی بایەخ و گرنگییشە لەم پەیوەندییەی نێوانیاندا كەرتی وزەیە، بەتایبەتی نەوت و گازی سروشتی و هێڵەكانی بۆڕیی گواستنەوەی ئەم وزەیە. ئێمە لە دووتوێی ئەم باسەدا و لە چوارچێوەی دوو تەوەردا تیشك دەخەینە سەر ململانێی وزە لە نێوان ڕووسیا و یەكێتیی ئەوروپا ‌و ستراتیژییەتی وزەی یەكێتیی ئەوروپا، تاكوو سنوورێك بۆ هێژموونی وزەی ڕووسیا دابنێت.

ململانێی وزە لە نێوان ڕووسیا و یەكێتیی ئەوروپادا

ئاشكرایە كە ململانێی بەهێز لە نێوان وڵاتاندا لەسەر دەسەبەركردن و فرۆشتن و كڕینی وزە هەیە، ئەمەیش بە هۆی ئەو بایەخە گەورەیه‌ی كە هەیەتی؛ ئەمە جگە لەوەی هەندێك جار بە هۆی ڕووداو و قەیرانەوە ئاڵوگۆڕ و بازرگانیی وزەیش گۆڕانكاریی بەسەردا دێت. بۆیە دەبینین دوای جەنگی سارد لە سیاسەتی دەرەوەی ڕووسیادا لە بری ئایدیۆلۆژی، سیاسەتی وزە برەوی پەیدا كرد، بەتایبەت لە پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپادا؛ بەو پێیەی بازاڕێكی بەردەست و نزیكە. لێرەدا پێویستە ئاماژە بەوە بدەین كە شێوەكانی هێزی وزەی ڕووسیا لە سێ بواردا دەردەكەوێت، وەكوو:

1. خاوەندارێتیی سەرچاوەكانی وزە: ڕووسیا گەورەترین وڵاتی جیهانە لە بەرهەمهێنان و هەناردەكردنی گازی سروشتیدا؛ جگە لەوەی بە دووەم گەورەترین هەناردەكاری نەوت دادەنرێت.
2. خاوەندارێتیی هێڵەكانی بۆڕیی گواستنەوە: ڕووسیا خاوەندارێتیی تەواوی هێڵەكانی بۆڕیی ناوخۆ و زۆربەی هێڵەكانی دیكەی بەستەری ڕووسیا بە دەریای قەزوین و هەرێمی بەڵتیك و ئەوروپایش دەكات.
3. ڕێككەوتننامە ماوەدرێژەكان: یەكێكی دیكە لە شێوازەكانی هێزی وزەی ڕووسیا، خۆی لە گرێبەستە ماوەدرێژەكانی گازی سروشتی، وەك گرێبەستی گازی نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیا دەبینێتەوە.

بە پشتبەستن بەم شێوانەی هێز كە باسمان كرد، وای كردووە ڕووسیا بەكارهێنانی وزە وەك چەكێكی سیاسی بەكار بهێنێت. بۆیە دەكرێت بڵێین ململانێی وزە لە نێوان ڕووسیا و ئەوروپادا، خۆی لە دوو خاڵی سەرەكیدا دەبینێتەوە، كە بریتین لە:

یەكەم/ بەسیاسیكردنی كەرتی وزە:

بەرپرسانی باڵای ڕووسیا گرنگییەكی تایبەت بە كەرتی وزە دەدەن، چونكە پێیان وایە دەكرێت وزە وەك ئامراز و گوشارێكی سیاسیی گرنگ لە بەرانبەر وڵاتانی ڕۆژاوا لە بەدیهێنانی ویست و ئامانجە دەرەكییەكانیان بەكار بهێنرێت. بۆ نموونە گازی سروشتی یەكێكە لەو كەرەستانەی كە مۆسكۆ بۆ پارێزگاری لە هێز و كاریگەریی خۆی لەسەر ئەوروپا بەكاری دەهێنێت. لە ڕێی گازی سروشتییەوە گوشار بۆ سەر ئەندامانی یەكێتیی ئەوروپا، بەتایبەتی ئەندامە نوێیەكانی ئەو یەكێتییە دروست دەكات، بۆ ئەوەی لە بازنەی كاریگەریی ڕووسیادا بمێننەوە. بە واتایەكی تر، دەكرێت بڵێین ئەوروپییەكان وای دەبینن كە ڕووسیا ڕەگەزی وزە وەك كارتێكی سیاسی بۆ ملكەچكردن و ناچاركردنی دراوسێكانی بە ئامانجی جێبەجێكردنی سیاسەت و مەرام و خواستەكانی، بەكار دێنێت.

دووەم/ ململانێ لەسەر هێڵەكانی بۆڕیی گواستنەوەی وزە:

زۆرترین گرفت و قەیران لە ناوچە سنوورییەكانی ڕووسیا و یەكێتیی ئەوروپا، لە وڵاتانی گوزەری هێڵەكانی بۆڕیدا چڕ بۆتەوە. هەر بۆیە ئەو وڵاتانەی هێڵەكانی بۆڕییان پێدا تێپەر دەبێت، سەرباری ئەوەی پێداویستییەكانی وزەی خۆیان لەو بۆڕییانەوە دابین دەكەن، لە هەمان كاتدا وەك چەكێكی سیاسییش دەتوانن بەكاری بێنن. ڕاگرتنی هەناردەكردنی گازی سروشتی بۆ ئۆكرانیا لە ساڵی 2006، دەكرێت بە یەكێك لە نمایشە سەرەتایییەكانی هێزی ڕووسیا بەرانبەر بە ڕۆژاوا دابنرێت.

ستراتیژییەتی وزەی یەكێتیی ئەوروپا

ستراتیژییەتی وزەی یەكێتیی ئەوروپا، وەك بەشێك لە سیاسەتی دەرەوەی ئەو یەكێتییە مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت و، پاراستنی ئاسایشی وزەی ئەوروپا لە پێشینەی سەرەكیی سیاسەتی ئاسایشی یەكێتیی ئەوروپادایە، چونكە یەكێتیی ئەوروپا وەك یەكێك لە گەورەترین بازاڕە ئابوورییەكانی جیهان پێویستی بە دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوەیەكی بەردەوامی بێكێشەی وزە هەیە.

وەك دەبینینن زۆرینەی وڵاتانی ئەوروپا پشت بە هاوردەكردنی وزە لە دەرەوەی سنوورەكانی خۆیان دەبەستن. تێكڕای خەمڵاندنەكانی یەكێتیی ئەوروپا ئەوەیە نزیكەی لە 53% ئەو وزەیه‌ی كە بەكاری دەهێنن، لە وڵاتانی دەرەوەی یەكێتیی ئەوروپاوە دێت. لەناو هەموو جۆرەكانی وزەیشدا بە ڕێژەی 90%ی نەوت و 66%ی گازی سروشتی لە دەرەوە دێنن. لەو ڕێژەیەیش لە 30,5% گازی سروشتی و 20,3% نەوتی بەكارهاتوو لە ڕووسیاوە هاوردە دەكەن؛ كە ئەمەیش ڕێژەیەكی بەرزە و ترسی لای ئەوروپییەكان دروست كردووە، كە لە حاڵەتی تێكچوونی پەیوەندییەكانی نێوان ڕووسیا و یەكێتیی ئەوروپا مەترسیی ڕاستەقینە بۆ سەر ئاسایشی وزەی ئەم یەكێتییە دروست دەبێت. بۆیە دەبینینن لە پێناو بەهێزكردنی ئاسایشی وزەی ئەوروپا، یەكێتییەكە پێنچ ستراتیژییەتی سەرەكیی گرتۆتە بەر، كە ئەوانیش بریتین لە:

یەكەم/ ستراتیژییەتی جۆراوجۆركردنی سەرچاوەكانی دابینكردنی وزە:

بۆ دڵنیابوونی ئەوروپییەكان لە دابینكردنی وزە بە شێوەیەكی هەمیشەیی، وا پێویست دەكات كە تەنیا پشت بە یەك وڵات وەك سەرچاوەی وزە نەبەستن. وەك ئەوەی لە ئێستادا بەدیار دەكەوێت كە بەپێی وتەی بیرمەندی ئەمریكیی بواری نەوت "مایكڵ كلیر" (Michael Klare)، سەرچاوەی سەرەكیی وزەی ئەوروپییەكان وڵاتی ڕووسیایە. بۆیە یەكێك لە بنەما سەرەكییەكانی ستراتیژییەتی وزەی یەكێتیی ئەوروپا ئەوەیە كە بیر لە جۆراوجۆركردنی سەرچاوەكانی دابینكردنی وزە بكەنەوە، چونكە یەكێتیی ئەوروپا یەكێكە لە گەورەترین هاوردەكار و بەكاربەری وزە لە جیهاندا. لەم ڕوانگەیەوە دەیەوێت وزە لە بەرژەوەندیی خۆی وەك چەكێكی كارا و كاریگەر بەكار بهێنێت. بۆ ئەم مەبەستەیش زۆرترین چاوی لەوەیە كە پێداویستیی وزەی خۆی لە پاڵ ڕووسیا، لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقا پڕ بكاتەوە.

دووەم/ ستراتیژییەتی دروستكردنی یەكێتییەكی وزەی یەكگرتوو:

دیسانەوە بە ئامانجی پاراستنی ئاسایشی وزەی یەكێتیی ئەوروپا، ئەم یەكێتییە كار لەسەر ستراتیژییەتێكی وزەی یەكگرتوو دەكات، تاكوو وڵاتانی ئەندام پێكەوە خەمی دابینكردنی وزە بۆ بازاڕەكانی ئەندامی یەكێتییەكە بخۆن و بڕیاری دابینكردنی وزە و فەراهەمكردنی ژێرخانی گواستنەوەی وزە بكرێتە سیاسەتێكی ناوەندی و لە برۆكسلەوە بڕیاری لێ بدرێت. بۆیە ئەگەر كڕیارە ئەوروپییەكان لە چوارچێوەی یەكێتیی ئەوروپادا وەك گرووپێكی سیاسی كار بكەن، ئەوا دەتوانن لە بەرانبەر خواست و هێژموونی ڕووسیادا ڕێژه‌یه‌كی زۆری ئاسایش دەسەبەر بكەن.

سێیەم/ ستراتیژییەتی پابەندبوون بە پرنسیپەكانی بازاڕی ئازادی هاوبەش:

سیاسەتی پاراستنی ئاسایشی وزەی یەكێتیی ئەوروپا، بەبەردەوامی پێداگری لەسەر پره‌نسیپەكانی بازاڕی ئازادی هاوبەش لە ناوخۆ و تێكەڵبوونیان لەگەڵ یەكتردا دەكاتەوە. لە ڕوانگەی لایەنگرانی بازاڕی ئازادەوەیش وزە _نەوت و گازی سروشتی_ كاڵایەكی بازرگانییە و نابێت وڵاتانی بەرهەمهێنەری وزە بەگشتی و ڕووسیا بەتایبەتی هەوڵی بەسیاسیكردنی بدەن. ئەمەیش وەك میكانزمێكی ئاسایشی بۆ دابینكردنی ئاسایشی وزەی ئەوروپا وێنا دەكرێت، كە ئامانج لێی ڕێگەگرتنە لە بەكارهێنانی نەوت وەك چەكێكی سیاسی لە لایەن وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت كە هەوڵی كۆنترۆڵكردنی بازاڕەكانی نەوتی جیهانی دەدەن.

چوارەم/ ستراتیژییەتی فرەجۆركردنی وزە:

بۆ ڕێگەگرتن لە دروستبوونی قەیرانی دابینكردنی تەنیا یەك جۆری وزە، ئەوروپا سیاسەت و ستراتیژییەتی وزەی یەكێتییه‌كەی وا داڕشتووە كە نابێت تەنیا پشت بە گازی سروشتی و نەوتی خاو ببەسترێت كە بەزۆری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕووسیا و باكووری ئەفریقادا بەرهەم دەهێندرێت و ڕەوانەی بازاڕەكانی جیهان دەكرێت، بەڵكوو دەبێت پەنا بۆ ڕێگه‌ و سەرچاوەی دیكەیش ببردرێت. بۆ ئەم مەبەستە یەكێتیی ئەوروپا لە ڕێگه‌ی "پلانی توانستی وزە" و "پلانی وزەی نیشتمانی"یەوە، دەیەوێت تا ساڵی 2030 بە ڕێژەی 24,2% نەوت و گازی سروشتیی هاوردە كەم بكاتەوە و لە بەرانبەردا پشت بە وزەی نیشتمانی و جۆرەكانی دیكەی وزە ببەستێت، لە نموونەی وزەی خۆر و كارۆئاوی.

پێنجەم: ستراتیژییەتی زیادكردنی بۆڕییەكانی گواستنەوەی وزە:

هەر لە چوارچێوەی بنەما سەرەكییەكانی ستراتیژییەتی وزەی یەكێتیی ئەوروپا، جەختكردنەوەیە لە زیادكردن و هەمەچەشنكردنی بۆڕییەكانی گواستنەوەی وزە لە وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت و گازەوە بۆ بازاڕەكانی یەكێتیی ئەوروپا.

دواجار ئەوروپییەكان لەو بڕوایەدان ئابوورییەكی بەهێز، پەیوەستە بە دابینكردنی ئاسایشی نیشتمانی. بۆیە یەكێك لە هەنگاوە گرنگەكانی ئەوروپا بۆ ئەو مەبەستە، دەستخستنی ئاسایشی وزەیە؛ دەیانەوێت ئاسایشی وزەی خۆیان لەگەڵ گەشەی ئابووریی جیهان و هاوپەیمانەكانیان بەهێز بكەن، بۆ ئەوەی ڕێگه‌ بۆ دابینكردنی وزە و هەمەڕەنگكردنی سەرچاوەكانی خۆش بكەن.

دەرەنجام

بەسیاسیكردنی نەوت و گازی سروشتی و هێڵەكانی گواستنەوەی ئەم وزەیە، لە دیارترین فاكتەرەكانی ململانێی نێوان یەكێتیی ئەوروپا و ڕووسیان. ئەوروپییەكان وای دەبینن كە ڕووسیا ڕەگەزی وزە وەك كارتێكی سیاسی بۆ ملكەچكردن و ناچاركردنی دراوسێكانی بە ئامانجی جێبەجێكردنی سیاسەت و مەرام و خواستەكانی، بەكار دێنێت.

بەم جۆرە دەبینین ململانێیەكی كیشوەریی ئاڵۆز لە نێوان مۆسكۆ و برۆكسل لە بواری نەوت و گازی سروشتی و هێڵەكانی بۆڕیی گواستنەوە هەیە، كە ڕۆڵ و كاریگەری و قورسایییەكی گەورە و بەرچاویان لەسەر ئاسایشی وزەی یەكێتیی ئەوروپا هەیە؛ بە جۆرێك سەرباری ئاڵوگۆڕ و بازرگانییە هەمەلایەنە ئابوورییەكانی نێوانیان، بەڵام مەسەلەی وزە بە گرنگترین بەستەری ململانێی نێوان ڕووسیا و وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا دادەنرێت.