سەروەر حەمە ئەحمەد، مامۆستا لە كۆلێژی زانستە سیاسییەكان/ زانكۆی سەڵاحەددین

پێشەكی

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە یەكێك لە ناوچە گرنگ و ستراتیژییەكان لە جیهاندا دادەنرێت، كە كۆمەڵێ دەوڵەتی جیاواز لەخۆ دەگرێت. چەمكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەندەی واتا و مەدلوولێكی ستراتیژی و سیاسیی هەیە، ئەوەندە مەدلوولێكی جوگرافیی نییە. تیۆرییە تەقلیدییەكانی جیۆپۆڵیتیك، گرنگیی تەواویان بە ناوچەكە داوە، بە جۆرێك كە بە "دڵی زەوی" (Heart Land)  ناوی دەبەن. هەر ئەمەیشە وای كردووە ببێتە جێگه‌ی گرنگیی وڵاتە زلهێز و گەورەكانی وەك ئەمریكا و بریتانیا و چین و ڕووسیا؛ بە جۆرێك كە لە داڕشتنی ستراتیژ و سیاسەتەكانیاندا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهەند وەرگرن و لە پێناو باڵادەستبوون بەسەریدا كێبڕكێ بكەن. لە نێوه‌ندی ئەم وتارە شیكارییەدا تیشك دەخەمە سەر ستراتیژییەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و سووریا بەتایبەتی. بە دوای وەڵامی ئەو پرسیارەیشوەین كە ئاخۆ گرنگترین ئامانجە سەرەكییەكانی ستراتیژییەتی ئەمریكا لە سووریا ‌و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كامانەن؟ هه‌روه‌ها ستراتیژییەتی ئەمریكا بەرانبەر سووریا چی و چۆن بووە؟

ئامانجە سەرەكییەكانی ستراتیژییەتی ئەمریكا لە سووریا ‌و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە هۆی هەڵكەوتە جوگرافیاكەی، پێگەیەكی تایبەتی لەسەر ئاستی جیهان هەیە. هەر لەبەر ئەمەیشە لە كۆنەوە بۆتە جێگه‌ی گرنگی و بایەخی وڵاتانی زلهێز بەگشتی و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەتایبەتی. گرنگترین ئامانجە سەرەكییەكانی ستراتیژییەتی ئەمریكا لە سووریا ‌و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، خۆی لەم بوارانەدا دەبینێتەوە، وەكوو:

یەكەم/ ئامانجە سیاسی و ستراتیژییەكان: لە ڕوانگەی تیۆریی هێزی جوگرافیی "هالفۆرد ماكیندەر" (Halford Mackinder)، دەستبەسەرداگرتنی دڵی زەوی-كە مەبەست لێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە- واتە دەستگرتن بەسەر هەموو جیهاندا. ئەم تێڕوانینە ستراتیژییە، بۆتە هۆكاری ئەوەی كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببێتە گۆڕەپانی ململانێی نێوان وڵاتان بەگشتی و دەوڵەتە زلهێزەكان بەتایبەتی. تەنانەت ئەم تێڕوانینە وای لە سیاسەتی ئەمریكا كردووە، هەوڵی تەواوی خۆی لە پێناو بەدەستهێنان و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بخاتە گەڕ.

 ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە درێژاییی ئیدارە یەك لە دوای یەكەكانی ئەمریكا، بەشێكی گرنگ بووە لە سیاسەتی دەرەوەی و، گرنگترین بنەما سەرەكییەكانی ستراتیژییەتی ئەمریكا لەم ناوچەیە بریتین لە:

1. پاراستنی هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكە و دروستكردنی هاوپەیمانێتی لەگەڵیاندا.
2. پاراستنی ئیسڕائیل و یارمەتیدانی.
3. ڕێگەگرتن لە بوونی هەر پڕۆژەیەك لە ناوچەكە، كە لە دژی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بێت.
4. پاراستن و گواستنەوەی نەوت لە ڕێگه‌ی دەریایییەوە؛ بە جۆرێك سەرچاوەكەیشی لەژێر كۆنتڕۆڵی خۆیدا بێت.

هەر لەم ڕوانگەیەوە، ئەمریكا جەخت لەسەر ستراتیژییەتی هاوكاریكردنی ماددی و لۆجستیی هاوپەیمانە ستراتیژییەكانی دەكاتەوە، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی كە ئامانج و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەپارێزن. لە بەرانبەریشدا ئەمریكا پاریزگاری لە ئاسایشی نەتەوەیی و ئابووریی ئەو دەوڵەتانە دەكات.

دووەم/ ئامانجە ئابوورییەكان: ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕووی بازرگانییەوە كۆمەڵێك دەروازە و ڕێڕەوی دەریاییی هەیە كە لە ڕووی گواستنەوەی بازرگانیی نێودەوڵەتییەوە بایەخێكی گرنگیان هەیە، وەك: نۆكەندی سوێس، دەروازەی مەندووب، تەنگەی هورمز، جه‌به‌ل تاریق، بوسفۆر و دردەنیل. ئەم دەروازە و ڕێڕەوانە بۆ دەوڵەتانی زلهێز گرنگن، بۆ ئەوەی لەم ڕێگه‌یانەوە بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیان بەدەست بهێنن؛ بۆیە لە لایەن دەوڵەتە زلهێزەكانەوە هەوڵی زۆر دراوە بۆ ئەوەی دەست بەسەر ئەم دوورگە و ڕێڕەوانەدا بگرن كە خاوەن بەهای ئابووریی جیهانین. لەم ڕوانگەیەوە ئابووری، فاكتەرێكی گرنگە بۆ ئەمریكا بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی جیهان ڕۆڵی زیاتر ببێنێت.

بە شێوەیەكی گشتی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە ڕووی ئابوورییەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، خۆی لەم خاڵانەدا دەبینێتەوە:

1. كۆنتڕۆڵكردنی نرخی نەوت لە جیهاندا، بە شێوەیەك ببێتە هۆی بووژاندنەوەی ئابووریی ئەمریكا و پڕكردنەوەی پێداویستییە ناوخۆیییەكانی، بەتایبەت لە بواری پیشەسازییەوە.
2. كۆنتڕۆڵكردنی دەوڵەتە بەرهەمهێنەرەكانی نەوت.
3. بووژاندنەوەی ئابووریی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا.
4. بەدەستهێنانی قازانجێكی درێژخایەن بۆ كۆمپانیا نەوتییە ئەمریكییەكان، چونكە لەم ڕێگه‌یەوە دەتوانێت بەسەر گشت ئه‌و هێزە جیهانییانه‌دا كە دەیانەوێت كیبڕكێ‌ لەگەڵ ئەمریكادا بكەن، زاڵ بێت.

سێیەم/ پاراستنی ئاسایشی ئیسڕائیل: پرسی ئاسایش یەكێكە لەو پرسە دەستنیشانكراوانەی كە ئەمریكا گرنگییەكی زۆری پێ دەدات، بەتایبەت پاراستنی ئاسایشی ئیسڕائیل لە ناوچەكە؛ بە شێوەیەك ئەمریكا بەردەوام هەوڵی پاراستنی ئاسایشی ئیسڕائیل دەدات و، هەر جووڵەیەك بكات، دەبێت بەرژەوەندیی ئیسڕائیلی تێدا ڕەچاو بكرێت لە ناوچەكە، چونكە ئاسایشی ئیسڕائیل ڕەگەزێكی نەگۆڕە لە ئەجێندای سیاسیی ئەمریكادا ‌و، لە ڕووی سەربازی و سیاسی و ئابوورییەوە یارمەتیی ئیسڕائیلی داوە. بە هۆی بەهێزیی لۆبیی ئیسڕائیلیشەوە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، توانای ئەوەیان هەیە كە كاریگەری بخەنە سەر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكا؛ ئەمەیش وا دەكات كە پاڵێوراوان بۆ پۆستە باڵاكانی وڵات، لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا پابەندی بەڵێنی پشتگیریكردن لە ئیسڕائیل ببن. بەم شێوەیە سیاسەتەكانیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەرژەوەندیی ئیسڕائیل دەبێت.

چوارەم/ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و بڵاوكردنەوەی دیموكراسی: دوای هێرشەكانی 11ی سێپتەمبەری 2001 بۆ سەر ئەمریكا، سەركوتكردنی تیرۆر و لەناوبردنی گرووپە تیرۆرستییەكان، بووە ئامانجی زیاتری ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چونكە ڕێكخراوە تیرۆرستییەكان زیاتر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پشتگیری دەكرێن و دروست دەبن. هاوكات لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، بەرنامەیەكی تایبەت بۆ گەشەپێدانی دیموكراسی لە وڵاتانی عەرەبی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا داڕێژراوە. ئەم دیموكراسیبوونەیش بەستراوەتەوە بە نەهێشتنی تیرۆر، چونكە پێیان وایە ئەگەر تیرۆر لەناو نەبردرێت، ئەوە ئایدیۆلۆژیی توندوتیژی بەرهەم دەهێنرێت. لەم بارەیەوە "جۆرج دەبلیوو بۆش" (George W. Bush) لە شوباتی 2003دا لە وتارێكیدا لە كۆنگرێس وتی: "وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرژەوەندییەكی ڕوون و ئاشكرایان هەیە لە بڵاوبوونەوەی بەهای دیموكراسی، چونكە دیموكراسی و سەقامگیری لە وڵاتە ئازادەكاندا، ناهێڵێت ئایدیۆلۆژیی توندوتیژی سەر هەڵبدات، بەڵكوو هانی پێكەوەژیانی ئاشتییانە و دابینكردنی ژیانێكی باشتر دەدات." هەر بۆ ئەم مەبەستە "باراك ئۆباما" (Barack Obama) لە وتارێكدا لە 28ی ئازاری 2014 پلانی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر ئاشكرا كرد و وتی: "وڵاتەكەمان پێنج ملیار دۆلاری پێشكەش بە سندووقی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر كردووە و، پێداچوونەوە بە ڕۆڵی ئەمریكا لە پەیوەندییه‌كانی لەگەڵ وڵاتانی جیهان دەكرێت، بەتایبەت ئەو وڵاتانەی كە بەدەست تیرۆرەوە دەناڵێنن، وەك وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؛ بۆ ئەم مەبەستەیش پێویستە میكانیزمی دیپلۆماسی و سیاسیی بەهێزتر بەرانبەر ئەو وڵاتانەی كە پاڵپشتی لە تیرۆر دەكەن بگیرێتە بەر." هەروەها ئیدارەی ئەمریكی لە ئەیلوولی 2014دا ستراتیژییەتێكی گشتگیری دژ بە تیرۆرستان لە عێراق و سووریا ڕاگەیاند. ئەم ستراتیژییەتەیش بریتی بوو لە پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەك دژ بە ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام ناسراو بە "داعش"؛ ئەمەیش لە كاتێكدا بوو كە داعش كۆنتڕۆڵی ناوچەیەكی بەرفراوانی عێراق و سووریای كردبوو.

بەم جۆرە دەبینین یەكێك لە ئامانجە ستراتیژییەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بریتییە لە ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، لە ڕێگه‌ی گرتنەبەری میكانیزمی جۆراوجۆر. بە شێوەیەكی گشتی، ستراتیژیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە هەوڵ دەدات ئاسایشی نیشتمانی و هێژموونی سیاسی و ئابووری و سەربازی و كه‌لتووریی خۆی پتەو بكات و پارێزگاری لە پێگە و باڵادەستییە جیهانییەكەی بكات و بەرژەوەندییە زیندووەكانی لە هەموو جیهاندا بپارێزێت و ڕێگە بە هیچ دەوڵەتێكی تر نەدات كێبڕكێ بكات و جێگەی ئەمریكا بگرێتەوە یاخود ببێتە ڕێگر لە بەردەم بەدیهێنانی ئامانجە نیشتمانییەكانی و، ئەمریكا بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە هەموو میكانیزمە سیاسی و سەربازی و ئابووری و كه‌لتوورییەكانی گرتۆتە بەر. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش وەك ناوچەیەكی پڕبایەخ، بەشێكی سەرەكی و گەورەی لە هزری ستراتیژیی ئەمریكا داگیر كردووە و بەردەوام وەك ناوچەی بەرژەوەندیی زیندوو، بە ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریكاوە بەستراوەتەوە.

ستراتیژییەتی ئەمریكا بەرانبەر سووریا

لە دوای سەرهەڵدنی گرژی و ئاڵۆزییەكانی سووریا لە ساڵی 2011وە، ئەو وڵاتە بوو بە شوێنی دەستێوەردان و ململانێی هێزە سیاسییەكانی وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی. لەم نێوه‌یشدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە پرسە سیاسییەكانی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەستی باڵای هەبووە. بۆیە دەكرێت بڵێین لەم چوارچێوەیەدا ستراتیژییەتی ئەمریكا لە بەرانبەر سووریادا قۆناغ ‌و ڕەهەندی جیاجیای بەخۆیەوە بینیوە، كە خۆی لەم ڕەهەندانەی خوارەوەدا دەبینێتەوە:

یەكەم/ ستراتیژییەتی دوورەپەرێزی: هەر لە سەرەتاوە هەڵوێستی ئیدارەی ئەمریكی لە بەرانبەر بارودۆخی سووریا قۆناغی جیاوازی بەخۆوە بینیوە و، جیاواز بوو لە هه‌ڵوێسته‌كانی بەرانبەر بە وڵاتی تونس و میسر و لیبیا ‌و یەمەن ‌و وڵاتانی تر كە لە كۆتایییەكانی ساڵی 2010 شۆڕشی بەهاری عەرەبی تێیاندا ڕووی داوە. هەڵگیرسانی شۆڕشی سووریا، بۆ ئەمریكا لەناكاو بوو؛ لەو كاتەدا ئەمریكا سەرقاڵی كشاندنەوەی هێزەكانی بوو لە عێراق. هەر بۆیە ئەوەندە گرنگیی بە بارودۆخی سووریا نەدەدا. لە سەرەتادا ئەمریكا بە هەناسەیەكی درێژ و قووڵەوە دەیڕوانییە بارودۆخی سووریا، بەڵام دوای هەڵگیرسانی شۆڕشی سووریا گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەوكاتی ئەمریكا "مارك تونر" (Mark Toner) ڕای گەیاند: "داوا لە حكوومەتی سووریا دەكەین كە دان بە مافی ڕەوای هاووڵاتیاندا بنێت"؛ ئەمەیش لە بەرانبەر ئەوە بوو كە زۆر ڕەخنە لە ئیدارەی ئەوكاتی ئەمریكا دەگیرا كە هیچ هەڵوێستی سەبارەت بە باردۆخی هاووڵاتیانی تونس و میسر ‌و لیبیا ‌و سووریا و یەمەن نەبوو.

ئەگەرچی لە سەرەتادا ئەمریكا دەیویست ستراتیژییەتی خۆی سەبارەت بە جێهیشتنی دەسەڵات لە لایەن بەشار ئەسەده‌وە جێبەجێ بكات، بەڵام نەیدەویست لە جێبەجێكردنی ئەم قۆناغەدا پەلە بكات، چونكە ترسی لەوە هەبوو كە بۆشاییی دەسەڵات لە سووریا بێتە ئاراوە و، ئەو وڵاتە بەرەو ئاژاوەیی و داڕمان بچێت؛ هەروەك چۆن لە تونس و میسر و لیبیا ڕووی دا. ئەمەیش وا دەكات هەر یەكە لە وڵاتانی ڕووسیا و ئێران زیاتر لەم وڵاتەدا ڕۆڵ ببینن. هەر بۆیە ئەمریكا هەوڵی جێبەجێكردنی جۆرێك لە ستراتیژییەتی دوورەپەرێزی دەدا لە چوارچێوەی بەرژەوەندییە باڵاكانی خۆی. بە جۆرێك، هەوڵی دەدا بە شێوەیەكی دیپلۆماسییانە قەیرانەكان لە چوارچێوەی ڕێككەوتننامەی لایەنەكان بۆ پاراستنی هاوسه‌نگیی هێز لە ناوچەكە چارەسەر بكرێن. ئەم دوورەپەرێزییە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە ئەمریكا لە جەنگی دژ بە عێراق و ئەفغانستان و دەستێوەردان تیایاندا بە ڕێژەیەكی بەرچاو سەركەوتوو نەبووە و نەیتوانی تەواوی ئامانجەكانی بهێنیتە دی و، بەپێچەوانەوە تووشی زیانێكی زۆر بوو؛ چونكە نزیكەی پێنج هەزار سەربازی ئەمریكی كوژران و نزیكەی 32 هەزار سەربازی بریندار بوون. هەروەها بۆ هەر دەستوەردانێك نزیكەی پێویستی زیاتر بە 640 ملیۆن دۆلار دەبێت. ئەم هۆكارانەیش بوونە هۆی ئەوەی كە ئیدارەی ئەوكاتی ئەمریكا خۆی لە دەستێوەردانی سەربازی لە سووریا بەدوور بگرێت.

بۆیە دەكرێت بڵێین، لە قۆناغی یەكەمدا ئەمریكا نەیدەویست هیچ دەستوەردانێك لە بارودۆخی سووریا بكات. هەوڵیشی دەدا بارودۆخەكە بە شێوەیەكی دیپلۆماسییانە و ئاشتییانە چارەسەر بكات، بەڵام دواتر بەرەو قۆناغێكی تر هەنگاوی نا كە بریتی بوو لە گۆڕینی ڕژێمی سووریا.

دووەم/ ستراتیژییەتی گۆڕینی ڕژێمی سووریا: هەڵوێستی ئیدارەی ئەمریكی لەم قۆناغەدا گۆڕانكاریی بەسەردا هات و لە داواكارییەوە گۆڕا بۆ ئاگاداركردنەوەی ڕژێمی بەشار ئەسەد سەبارەت بەو توندوتیژی و خۆینڕشتنانەی كە ئەسەد بەرانبەر بە گەلەكەی ئەنجامی دەدا. هەروەك "جۆن كیری"(John Kerry) ، وەزیری پێشووتری دەرەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە ساڵی 2015 ڕای گەیاند، ئەمریكا ئامادەیە دانوستاندن لەسەر داهاتووی ئەسەد لە چوارچێوەی قۆناغی گواستنەوەدا بكات؛ بە شێوەیەك، مەرج نییە ڕاستەوخۆ دەسەڵات جێ بهێڵێت. بەم پێیەیش جێهێشتنی ئەسەد، دەبێت لە چوارچێوەی ڕیككه‌وتننامەی جنێڤ بێت. ئەم گۆڕانە لە هەڵوێستی ئەمریكا دوای ئەوە هات، كە بەو دەرەنجامە گەیشتن كە بەشار ئەسەد ناتوانێت چاكسازی بكات و سووریا بگەیەنێتە كەناری ئارامی. لەم ڕوانگەیەوە گوتەبێژی ئەوكاتی كۆشكی سپی "جۆش ئێرنێست" (Josh Earnest) لە 1ی تشرینی یەكەمی 2015، وتی: "دەستێوەردانی ڕووسیا لە ململانێكانی ناوخۆی سووریا، نابیتە هۆی ئەوەی كە ئەمریكا پێداچوونەوە بە ستراتیژییەتە فراوانەكەی خۆی لە سووریادا بكات، چونكە ستراتیژییەتی ئەمریكا لە سووریا دوو ئامانجی سەرەكیی هەیە: یەكەمیان بریتییە لە گەیشتن بە ڕێگەچارەیەكی دیپلۆماسییانە بۆ كۆتاییهاتن بەو ململانێیانەی كە لە ناوخۆی سووریادا هەیە، ئەویش بە لادانی بەشار ئەسەد لە دەسەڵات. دووەمیشیان بریتییە لە كۆتاییهێنان بە ڕێكخراوی تیرۆرستیی داعش."

ئیدارەی ئەو دەمەی ئەمریكا گەیشتە ئەو بڕوایەی كە ئەسەد ویستی چاكسازیی نییە، بۆیە پێویستە واز لە دەسەڵات بهێنیت. دەبێت گەل بڕیاری خۆیان بدەن. لە چاوپێكەتنێكی تەله‌ڤزیۆنیی "بی بی سی" (BBC)دا ئۆباما ڕای گەیاند: "ئەسەد هیچ ڕەوایەتییەكی نەماوە و پێویستە دەسەڵات جێ بهێڵێت، چونكە بەشار ئەسەد دەرگه‌ی بەسەر هەموو شتێكدا داخستووە و هیچ ڕێگه‌چارەیەكی نەهیشتۆتەوە؛ بە شێوەیەك كە گەلی خۆی دەچەوسێنێتەوە. بۆیە ئیستا كاتی ئەوەیە كە ئەسەد دەسەڵات جێ بهێڵێت." بۆیە سیاسەتی ئەمریكا بەرانبەر بە قەیرانی سووریا گۆڕانكاریی بەسەردا هات، دوای ئەوەی كە هەر یەكە لە كۆنگرەی جنێڤ-دوو لە ساڵی 2014 و دیداری مۆسكۆی 2015، سەركەوتوو نەبوو. هەر بۆیەیش ئەمریكا هەڵوێستی گۆڕا ‌و، ئۆباما لە 6ی نیسانی 2015دا ڕای گەیاند، ئارەزووی زۆر هەیە بۆ ئەوەی ئەمریكا شتێك بۆ سوورییەكان بكات.

دیسانەوە ئەم قۆناغە لە ڕوانگەی ئەمریكاوە كۆتاییی پێ دێت و هەنگاو بەرەو قۆناغێكی تر دەنێت، كە بریتییە لە قۆناغی بەكارهێنانی هێز لە سووریا؛ چونكە ئیدارەی ئەمریكی پێی وا بوو لە ڕێگه‌ی هێزەوە سووریا لەو قەیرانە دەربازی دەبێت. بۆیە هەنگاوی دواتر لە سیاسەتی ئەمریكا، بریتی بوو لە هەنگاوی بەكارهێنانی هێز دژ بە ڕژێمی بەشار ئەسەد.

سێیەم/ ستراتیژییەتی دەستێوەردان ‌و بەكارهێنان ‌و ڕەوانەكردنی هێز: لەم قۆناغەدا چەند هۆكارێك، بووە هۆی ئەوەی ئەمریكا دەستێوەردان بكات و هێزی سەربازی بەكار بهێنێت، وەكوو:

1. ڕێگەگرتن لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی: لە 2013 ئەمریكا ڕژێمی سووریای ئاگادار كرده‌وە كە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی هێڵی سوورە و بە هیچ شێوەیەك نابێت بەكار بهێنرێت. لەم ڕوانگەیەوە جۆن كیری و سێرگی لاڤرۆڤ لە جنێڤ، لە ڕێكەوتی 12ی ئەیلوولی 2013 دەستپێشخەرییەكیان كرد ‌و لە لایەن بەشار ئەسەدیشەوە پشتگیریی لێ كرا، كە چەند خاڵێكی لەخۆ گرتبوو، لەوانە:

• سووریا ببێتە ئەندام لە پەیماننامەی دژی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی.
• ڕێگە بە پشكێنەرانی چەكی كۆكوژ بدات كە سووریا بپشكنن.
• دیاریكردنی چۆنێتیی لەناوبردنی چەكە كیمیایییەكان.

 بەڵام دوای ئەوەی لە ڕێكەوتی 21ی ئابی 2013، ڕژێمی بەشار ئەسەد لە ناوچەی "غۆتە" چەكی كیمیاییی بەكار هێنا، ئەمە بووە بیانووێك بۆ سەرۆكی ئەمریكا لە ئاستی نێودەوڵەتی پاڵپشتی كۆ بكاتەوە، بۆ ئەوەی هێز دژی ڕژێمی بەشار ئەسەد بەكار بهێنێت. هەروەها لەسەر ئاستی ناوخۆیش هەوڵی دا كە كۆنگرێس بۆ بەكارهێنانی هێز دژی ئەسەد ڕازی بكات و، دوای ئەوەی حزبوڵڵای لوبنانی دەستێوەردانی سەربازیی كرد و پاڵپشتیی ڕژێمی سووریای كرد ‌و، ڕژێمی سووریایش چەند جارێكی دیكە چەكی كیمیاییی بەكار هێنا، ئەمەیش بووە پاڵنەرێك بۆ ئیدارەی ئەمریكی كە  لە 13ی حوزەیرانی 2013 بڕیاری دا كە ئۆپۆزیسیۆنی سووریا پڕچەك بكات؛ ئەمەیش بۆ ئەوەی بەشار ئەسەد ناچار بكات دەست بە دانوستاندن لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆن بكات. هەروەها لە ڕێكەوتی 21ی ئابی 2013، بڕیاریان دا كە هێزی سەربازی بەكار بهێنن. گوتەبێژی ئەوكاتی كۆشكی سپی "جێی گارنێر" (Jay Garner) لە 29ی ئابی 2013 ڕای گەیاند، كە هەر جووڵەیەكی ئەمریكی لە سووریا، بە ئامانجی بەرگریكردنە لە بەكارنەهێنانی چەكی كیمیایی لە لایەن ڕژێمی سووریاوە. بەم جۆرە سیاسەتی ئەمریكا بەرانبەر قەیرانی سووریا گۆڕانكاریی بەسەردا هات، دوای ئەوەی كە هەر یەك لە كۆنگرەی جنێڤ لە ساڵی 2014 ‌و، دیداری مۆسكۆی 2015، سەركەوتوو نەبوو.

2. یارمەتیدانی هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر: دوای هەڵگیرساندنی شوڕشی سووریا لە ساڵی 2011، گەلی سووریا لە لایەن ڕژێمی سووریا تووشی كوشتن و دەربەدەربوون هاتن، بەبێ‌ ئەوەی دوای شەش مانگ هیچ بەرەنگاربوونەوەیەك دژی ئەم ڕژێمە هەبێت. ئەوە بوو سوورییەكان بۆ خۆیان هێزێكی سەربازی لە سوپای سووریای جیابۆوە بە ناوی "سوپای ئازاد" (الجیش الحر) پێك هێنا. دواتر هێزی ئۆپۆزیسیۆنی تر دروست بوو كە جیاوازیی لە ئایدیا و تێڕوانینی ئەم ئۆپۆزیسیۆنانەدا هەبوو. گشت ئەم هێزە ئۆپۆزیسیۆنانە تەنیا یەك خاڵی هاوبەشیان هەبوو كە بریتی بوو لە ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد. هاوكات سەرۆكی ئەو دەمەی ئەمریكا لە ڕێكەوتی 25 نیسانی 2016، ڕای گەیاند: "ڕێگەیان داوە بە ناردنی 250 سەربازی ئەمریكی بۆ سووریا؛ ئەمەیش بۆ ڕاهینانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا و هەموو ئەو هێزانەی كە دژی ڕێكخراوی داعش دەجەنگن."
3. دەستێوەردانی ڕووسیا و ئێران: یەكێكی تر لەو خاڵانەی كە ئەمریكای هان دا هێزی سەربازی بەكار بهێنیت، بریتییە لە گەڕاندنەوەی هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكە و ڕێگەگرتن لە چالاكییەكانی ئێران و حزبوڵڵای لوبنانیی سەر بە ئێران لە سووریادا، چونكە ئێران دەستوەردانی زۆری لە وڵاتانی عەرەبی كردووە، بەتایبەت سووریا. بە شێوەیەك ڕاوێژكاری سەربازی و هێزی پاسەوانی شۆڕشی ڕەوانەی سووریا كردووە بۆ پاڵپشتیكردنی ڕژێمی بەشار ئەسەد، چونكە لە ڕوانگەی ئێرانەوە ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد، ڕێگە لە ناردنی یارمەتی بۆ حزبوڵڵا دەگرێت. ئەمەیش پێچەوانەی ستراتیژییەتی ئەمریكایە، چونكە دەیەوێت ڕژێمی بەشار ئەسەد لە دەسەڵات لا بدات.

هەروەها یەكێكی تر لەو هۆكارانە بریتییە لە كەمكردنەوەی هێژموونی ڕووسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و لە سووریا بەتایبەتی، چونكە سووریا بە هاوپەیمانی ڕووسیا دادەنرێت و پەیوەندییەكی ئابووریی بەهێزیان لەگەڵ یەكتر هەیە؛ بە شێوەیەك هاوردەكردنی كاڵای ڕووسییەكان بۆ سووریا لە ساڵی 2010، گەیشتە یەك ملیار دۆلار. هەروەها وەبەرهێنانی ڕووسیا لە سووریا لە ساڵی 2009، گه‌یشتبووە 19,4 ملیار دۆلار. ڕووسیا ئامادەییی نیشان دابوو بەوەی كە پابەند دەبێت بەو ڕێككەوتننانەی كە لە بواری چەكدا بە بەهای 4 ملیار دۆلار لەگەڵ سووریا كردوویەتی. بۆیە ئەمریكا لەو كاتەدا زیاتر حیسابی بۆ سووریا كرد كە بە هۆی ئەو پەیوەندییە بەهێزەی لە نێوان بەشار ئەسەد و پووتین هەیە، بووە هۆی ئەوەی كە ڕووسیا لە ساڵی 2005، بڕیاری دا كە قەرز بە سووریا بدات، كە پێشووتریش چەكی پێ دابوو. هەروەها ژمارەیەك مووشه‌كی ڕووسی جێگیر كران؛ ئەمەیش وای كرد ئەمریكا هەڵوێستە لەسەر سووریا بكات و دەست لە سووریا وەربدات.

ئەمریكا لە لایەن ڕووسیاوە ڕووبەڕووی بەرەنگاربوونەوەیەك بوو كە هێزەكانی بۆ پاراستنی ڕژێمی سووریا و مانەوەی بەشار ئەسەد لە دەسەڵات بەكار دەهێنا، چونكە پەیوەندییەكی بەهێز لە نێوان هەر دوو لادا لە زۆربەی بوارەكاندا دروست ببوو. بۆیە ڕووسیا ئامادە نەبوو كە ڕژێمی بەشار ئەسەد دەسەڵات جێ بهێڵێت. هەر بۆیە ڕووبەڕووی سیاسەتەكانی ئەمریكا دەبووەوە لە سووریا. لە بەرانبەریشدا ئەمریكا هەوڵی دەدا هاوسەنگیی هێزی خۆی بپارێزێت و بەرەنگاری سیاسەتەكانی ڕووسیا ببێتەوە لە سووریا.

چوارەم/ كشانەوەی هێزی ئەمریكی لەسەر خاكی سووریا: لە ڕێكەوتی 19ی كانوونی یەكەمی 2018، "سارا ساندەرز" (Sarah Sanders)، گوتەبێژی كۆشكی سپی، لە ڕاگەیه‌ندراوێكدا ئاشكرای كرد، ئەمریكا قۆناغێكی نوێ دەست پێ دەكات و دەستی كردەووە بە كشاندنەوەی هێزەكانی لە سووریادا. دواتریش "دۆناڵد ترامپ" (Donald Trump)، بە تویتێك لە هەمان ڕێكەوت _19ی كانوونی یەكەمی 2018_ بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لە سووریا دا، بە پاساوی ئەوەی كە گوتی: "ئێمە داعشمان لە سووریا تێك شكاندووە، كە تاكە هۆكاری مانەوەی هێزەكانمان بوو لەو وڵاتە لە ماوەی سەرۆكایەتیی مندا." ئەم بڕیارە چاوەڕواننەكراوەی ترامپ، زۆربەی بەرپرسانی ئەمریكا، دۆست و نەیارەكانی، تووشی جۆرێك لە سەرسووڕمان كرد. بەتایبەتی ئەم گۆڕانە بەپەلەیەی سیاسەتی ئەمریكا، بەپێچەوانەی زۆربەی لێدوان و بۆچوونەكانی بەرپرسانی ئیدارەی ترامپە كە جەختیان لەسەر ئەوە دەكرده‌وه‌، هێشتا كاتی كشانەوە لە سووریا نەهاتووە. بەڵام ئەمەیش قۆناغێكی دیكەی سیاسەت ‌و ستراتیژییەتی ئەمریكایە لە بەرانبەر دۆسێی سووریا.

كۆبەند

دەكرێت بڵێین ئەمریكا ستراتیژییەتێكی ناڕوونی لە بەرانبەر بارودۆخی سووریا هەبووە ‌و، ستراتیژییەتی جیاجیای پەیڕەو كردووە، كە خۆی دەبینێتەوە لە ستراتیژییەتی دوورەپەرێزییەوە، بۆ ستراتیژییەتی گۆڕینی ڕژێمی سووریا و، پاشان بۆ ستراتیژییەتی دەستێوەردان و بەكارهێنانی هێزی سەربازی لەو وڵاتەدا، دواتر بۆ  بڕیاری كشانەوەی هێزی ئەمریكی لەسەر خاكی سووریا؛ كە هەموو ئەمانە قۆناغی پەیڕەوكراوی ستراتیژییەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە لە سووریا.