سەروەر حەمە، مامۆستا لە كۆلێژی زانستە سیاسییەكان/ زانكۆی سەڵاحەددین – هەولێر

دەروازە

لە دوای سەپاندنی سزا ‌و گەمارۆكان بەسەر ئێران لە لایەن ئەمریكاوە، دەبینین ڕۆژ لە دوای ڕۆژ دۆخی ناوچەكە بەگشتی ‌و، ناوچە ئاوییەكانی كەنداو بەتایبەتی ئاڵۆز و ناسەقامگیرتر دەبێت. تاكوو ئێستا چەند هێرشێك بۆ سەر كەشتییە نەوتییەكان لەم ناوچە ئاوییانەدا ڕوویان داوە و، ڕۆژاوایش ئێران لە هێرشەكان بە بەرپرس دەزانێت. واتە ناوچەكە خۆی ئاڵۆزە و، ئەم ڕووداوانەیش دۆخەكەیان هێندەی دیكە ئاڵۆزتر كردووە.

لەم نێوەندەدا سعوودیا وەك وڵاتێكی ناوچەكە، بەدەر نییە لە كاریگەریی ئەم ململانێیانەی نێوان ئەمریكا ‌و ئێران لەسەری، چ ڕاستەوخۆ بێت یان ناڕاستەوخۆ؛ وەكوو هەڕەشە ‌و هێرشی حووسییەكانی یەمەن لە ڕێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە بۆ سەر فڕۆكەخانەی جازان و ئەبهای سعوودیا.

دەسەڵاتدارانی سعوودیا دەیانەوێت لەگەڵ ئەمریكا ‌و ئیسڕائیل خۆیان بۆ هەر هێرشێكی ئێرانی ئامادە بكەن ‌و، هەر بۆ ئەم مەبەستەیش لە ماوەی ڕابردوودا سعوودیا دوو بڕیاری گرنگی لە مێژووی حوكمڕانیی خۆیدا دەركرد: دووبارە گەڕانەوەی سوپای ئەمریكا بۆ سعوودیا ‌و، كردنەوەی ئاسمانی سعوودیا بەڕووی فڕۆكە ئیسڕائیلییەكاندا. ئێمە دەمانەوێت لە چوارچێوەی ئەم وتارەدا باس لە پەیوەندی ‌و هەماهەنگیی نێوان سعوودیا لەگەڵ ئەمریكا ‌و ئیسڕائیل بكەین لە ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشە و مەترسییەكانی ئێران لەسەر وڵاتانی ناوچەكە بەگشتی ‌و سعوودیا بەتایبەتی.

سعوودیا ‌و، گەڕانەوەی سوپای ئەمریكا بۆ سەر خاكەكەی

دوای شازدە ساڵ، جارێكی دیكە بەفەرمی سوپای ئەمریكا دەگەڕێتەوە خاكی سعوودیا و، لەگەڵ سوپای ئەو وڵاتە بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە هەماهەنگی دەكات. "جوزف فوتیل" (Joseph Votel) فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا دەڵێت: "ئەمریكا بڕیاری ناردن ‌و گەڕانەوەی هێزی ئەمریكیی داوە بۆ نێو خاكی سعوودیا، سەبارەت بە پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا. لە ئێستایشدا ژمارەیەك سەربازی ئەمریكی، سەرقاڵی جێگیركردن و دامەزراندنی سیسته‌می پاتریۆتن لە بنكەی سەربازیی ئەمیر سوڵتان."

بەدروستییش لە ڕێكەوتی 20ی تەمووزی ئەمساڵ پێنتاگۆن (وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا) بڕیاری دا بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە و بە هۆی ئەو مەترسییە نوێیانەی ئێران دروستی كردوون، هێزی سەربازی و چەك ڕەوانەی سعوودیا بكات.

بڕیارەكەی پێنتاگۆن دوای ئەوە هات، كە بەپێی ئاژانسی هەواڵی SPAی سعوودی، "مەلیك سەلمان كوڕی عەبدولعەزیز" (Salman bin Abdulaziz Al Saud)ی پادشای سعوودیا ڕەزامەندیی دەربڕیوە لەسەر میوانداریكردن ‌و بڵاوەپێكردنی هێزێكی نوێی ئەمریكی لەسەر خاكی سعوودیا و كەناراوەكانی وڵاتەكەی بە مەبەستی زیادكردنی توانای ئاسایشی بەرگری و پێكەوەكاركردنی نێوان هەر دوو لا، بۆ سەقامگیریی زیاتری ناوچەكە.

لە لایەكی دیكەیشه‌وە بەپێی ئاژانسی "ڕۆیتەرز" (Reuters)، سعوودیا گرێبەستێكی پێنچ ملیار دۆلاریی لەگەڵ كۆمپانیای "لۆكهید مارتن" (Lockheed Martin)ی ئەمریكی بۆ كڕینی چەكی پێشكەوتوو و كەرەستەی سەربازی نوێ كردەوە و، بڕی (1.48) ملیار دۆلاری دیكەی ڕادەستی كۆمپانیاكە كردووە بۆ كڕینی سیسته‌می بەرگریی مووشەكیی ناسراو بە THAAD. هەر لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 2018یشدا، بەرپرسانی سعوودیا و ئەمریكا چەند نامەیەكی لێکتێگەیشتنیان لە نێوان هەر دوو لا بۆ كڕینی 44 سیسته‌می بەرگریی مووشەكی بە كەلوپەل و پێداویستییەكانیانەوە گۆڕییەوە.

 هه‌روه‌ها لە 15ی ئازاری 2019  "مایك پۆمپیۆ" (Michael Pompeo)، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا ئەوەی ڕاگەیاندبوو كە پێویستە بۆ ڕێگرتن لە باڵادەستیی ئێران لە ناوچەكەدا پشتیوانیی سعوودیا و هاوپەیمانیی عەرەبی بكرێت ‌و، پێویستە ڕێگری بكرێت لەوەی ئێران كۆنتڕۆڵی ڕاڕەوە ئاوییەكان بگرێتە دەست، بەتایبەت گەرووی هورمز. دیسانەوە لە 8ی ئابی 2019 "پۆمپیۆ" و "محه‌مه‌د بن سەلمان" لەسەر پرسی توندوتۆڵكردنی ئاسایشی سنوورە ئاوییەكانی گەرووی هورمز لە مەترسیی ئێران بیر و ڕایان ئاڵوگۆڕ كرد و جەختیان لەسەر كاری هاوبەشی هەر دوو لا كردۆتەوە.

هەموو ئەم جموجۆڵانەی سعوودیا لەم ماوەی ڕابردوودا ‌و، لە پاش سەرهەڵدانەوەی گرژی و ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە سعوودیا هەست بە نائارامیی زیاتر دەكات و بەو هۆیەیشەوە هەوڵەكانی بۆ كڕینی كەرەستەی سەربازی لە ئەمریكا زیاتر كردووە. پێشووتریش لە كۆبوونەوەی نێوان "دۆناڵد ترامپ" (Donald Trump)ی سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و "محەمەدی كوڕی شا سەلمان" (Mohammad bin Salman)، شازادەی جێنشینی سعوودیا، هاوهەڵوێست بوون لەبارەی مەترسیی فراوانخوازیی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەڕەشەكانی ئەو وڵاتە لەسەر ئاسایشی ناوچەكە، چونكە بەرپرسانی باڵای سعوودیا، بەردەوام باس لەوە دەكەن كە ئێران هەوڵ دەدات مەزهەبی شیعە بەنێو وڵاتانی عەرەبیدا بڵاو بكاتەوە و، لە ڕێگه‌ی حزب و میلیشیا شیعەكانەوە، دەستی بەسەر وڵاتانی عێراق، یەمەن، سووریا و لوبناندا گرتووە ‌و، مەترسیی بۆ سەر ئاسایشی وڵاتانی ناوچەكە دروست كردووە.

سعوودیا ‌و ئیسڕائیل؛ هاوپەیمانێتییەك بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەیەكی هاوبەش

دەسەڵاتدارانی سعوودیا بۆ یەكەمین جار و، لە دوای حەفتا و یەك ساڵ لە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسڕائیل، بەفەرمی ئاسمانی خۆی بەڕووی فڕۆكە ئیسڕائیلییەكاندا كردەوە. لەگەڵ ئەوەیشدا بەپێی ڕاپۆرتی ڕۆژنامەی (Jerusalem Post)ی ئیسڕائیل نەخشەی هێڵی شەمەندەفەری تەلئەبیب – حیجاز، تەواو بووە و لە چوارچێوەی "پرۆژەی ئابووریی نیۆم" (NEOM Project)ی سعوودیادا دەخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە.

جێگه‌ی وەبیرهێنانەوەیە كە پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری قودس – حیجاز دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی عوسمانییەكان و، لە ساڵی 1900 لە سەردەمی سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی دووەمدا دەستی پێ كرد و لە ساڵی 1908 تەواو بوو. ئەم هێڵی شەمەندەفەرە درێژییەكەی 1350 كیلۆمەتر بوو، كە بە گەورەترین پرۆژەی ئابووریی عوسمانییەكان دادەنرێت كە وڵاتانی لوبنان و ئوردن و سووریا و سعوودیا و توركیا و ئیسڕائیل و فەڵەستینی پێكەوە دەبەستەوە، بەڵام ئەم هێڵە لە كاتی جه‌نگی عەرەب ئیسڕائیلدا لە ساڵی 1948 تێك درا.

بنیاتنانەوەی هێڵی شەمەندەفەری حیجاز خەونێكی ئیسڕائیلییە و، بۆ یەكەمین جار ساڵی 1991 "شیمۆن پێرێز" (Shimon Peres)ی سەرۆكوەزیرانی ئەوكاتی ئیسڕائیل لە كۆنگرەی ئاشتیی مەدریددا، وەك هەوڵێك بۆ بەستنەوەی ئیسڕائیل بە وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامییەوە، خستییە ڕوو.

لە دوای دەستپێكردنی پرۆژەی ڕێككەوتنی سەدەوە _"سەودای سەدە" (Deal of the Century)_ ئەم پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەرە گرنكییەكی زۆری پێ دەدرێت، چونكە تاكە ڕێگه‌یە بتوانێت ئیسڕائیل بە وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامییەوە ببەستێتەوە و هۆكارێكیشە بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییە سیاسی و ئابووری و بازرگانییەكانیان.

 لە لایەكی دیكەوە زۆربەی ئاماژە ‌و توێژەران وای دەبینن كە سعوودیا و ئیسڕائیل، پێكەوە هاوپەیمانییەكی نەنووسراویان لە دژی ئێران لە ناوچەكە هەیە. هەروەك ژەنەڕاڵ "بینی گانتز" (Benny Gantz)، سوپاسالاری ئیسڕائیل لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ ڕۆژنامەی "ئیلاف"ی سعوودیا باسی لەوە كردووە كە ئیسڕائیل ئامادەیە، بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران لە ڕووی زانیاری و هەواڵگرییەوە هاوكاریی تەواوی سعوودیا بكات. لە بەرامبەردا سعوودیا چیدیكە ئیسڕائیل بە دوژمنی خۆی نازانێ.

هەروەها بەپێی ئاژانسی هەواڵی نێودەوڵەتیی "بلومبێرگ" (Bloomberg)، ئیسڕائیل و سعوودیا وەك دوو وڵاتی پێكدژ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دوژمنی هاوبەشیان واتە ئێران، لە یەكتر نزیك بوونەتەوە؛ هەروەها لە ساڵی 2014وە تا ئێستا، لانی كەم پێنچ دیداری نهێنی لە نێوان ئەو دوو وڵاتە لە ماوەی 17 مانگی ڕابردوودا لە وڵاتانی هیند و ئیتاڵیا و كۆماری چیك ساز كراوە .

بۆیە پێمان وایە كە تەواوی ئەم بەره‌وپێشچوونانەی نێوان سعوودیا ‌و ئیسڕائیل بۆ ئەوە دەگەڕێتەوه‌، كە ئەم دوو وڵاتە سەرنجیان لەسەر چەند هەڕەشە ‌و كێشەیەكی هاوبەشە، كە وەڵامی هاوبەش دەخوازن؛ كە بێ گومان مەبەستیشیان لەو كێشە ‌و هەڕەشە ‌و مەترسییانە "كۆماری ئیسلامیی ئێران"ە، چونكە پێیان وایە ئێران هەوڵ دەدات بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زاڵ بێت.

كۆبەند

گرژییەكانی كەنداو لە نێوان ئێران و ڕۆژاوا بەردەوامن ‌و، بەرەو ئاڵۆزیی زیاتر دەچێت؛ بە جۆرێك كە وای كردووە دوو ناكۆكترین دەوڵەت لە ڕووی ئایینی ‌و ئایدیۆلۆژییه‌وە بەرەوڕووی یەك ڕابكێشرێن كە ئەوانیش سعوودیا ‌و ئیسڕائیلن، كە ئەمەیش دەرهاوێشتەی پەلكێشان و فراوانخوازییه‌كانی وڵاتێكی وەك کۆماری ئیسلامیی ئێرانە كە بوو بە مەترسیی ئاسایشیی نەتەوەییی زۆرێك لە دەوڵەتانی كەنداو و ئیسڕائیل لە ڕێگه‌ی میلیشیا بریكارەكانییەوە كە لە زۆرێك لە وڵاتانی ناوچەكەدا بڵاوەی پێ كردوون. لەم نێوەندەیشدا سعوودیا لە پێناو ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییەكانی ئێران، پەنا بۆ كڕینی سیستەمی مووشەكیی بەرگری و ڕاوێژە هەواڵگیر و ئاسایشییه‌كان لە هەر یەكە لە ئەمریكا ‌و ئیسڕائیل ببات.