پێشەكی

دوای ئەوەی هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئابوورییەوە دوچاری بارێكی نەخوازراو بوو، حكوومەتی هەرێم ناچار بوو بۆ تێپەراندنی ئەو دۆخە ناڵەبارە، پەنا بۆ هەندێ ڕێگەچارەی بەپەلە ببات. یەكێ لە ڕێگەچارەكانیش پەیڕەوكردنی سیستەمی پاشەكەوتی مووچەی بەشێكی زۆری فەرمانبەرانی حكوومەتی هەرێم بوو، كە دواتر ئەم هەنگاوە جۆرێك لە نارەزاییی لای فەرمانبەران دروست كرد. ئەم سیستەمە، كاریگەریی لەسەر كۆی ئەو سەكتەرانەی پەیوەستن بە بواری ئابوورییەوە، هەبوو. بۆ دەربازبوون لەمەیش چەندین ناوەند و دامەزراوەی فەرمی و نافەرمی بە مەبەستی باشتركردنی دۆخەكە، پێشنیارەكانی خۆیان خستۆتە ڕوو. یەكێ لەوانە ئەنجومەنی هەر چوار پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان (هەولێر، سلێمانی، دهۆك و هەڵەبجە) پێشنیارێكیان هێناوەتە پێشەوە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەكردن بە سیستەمی پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەران. ئەم پێشنیارە دەچێتە بواری داڕشتنی سیاسەتی گشتییەوە. كەواتە لێرەوە چەند پرسیارێك دیتە بەردەممان: ئایا داڕشتنی سیاسەتی گشتی، پێویستیی بە چەند قۆناغ و چەند دەزگه‌یە؟ ئایا حكوومەتە خۆجێیییەكان دەتوانن لە داڕشتنی سیاسەتی گشتیدا بەشدار بن؟ ئەو حكوومەتە خۆجێیییانە جۆرە سیاسەتێك دروست دەكەن؟ ئایا حكوومەتە خۆجێیییەكان لە چ ئاستێكدا كار دەكەن؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە، پێویستە بزانین سیاسەتی گشتی چییە و چۆن دادەڕێژرێت. ئاستە خۆجێیییەكان چۆن لەم داڕشتنەدا بەشدار دەبن. لە هەرێمی كوردستان پەیوەندیی هەر دوو ئاستەكەی حكوومەت لە چوارچێوەی سیاسەتی گشتیدا چۆنە.

سیاسەتی گشتی Public Policy

سیاسەتی گشتی وەك هەموو لقەكانی دیكەی زانستی سیاسەت، چەندین پێناسەی هەیە و لە چەند گۆشەنیگایەكەوە لێك دەدرێتەوە. زانای سیاسی "دیڤید ئیستۆن" بەم شێوەیە پێناسەی سیاسەتی گشتی دەكات: "بریتییە لە دابینكردن و دابەشكردنی بەها و سوودەكان لە نێوان تاكەكان و چینەكانی كۆمەڵگەدا." ئەم پێناسەیە  جەخت دەكاتە سەر ڕۆڵی سیستەمی سیاسی لە دابەشكردنی كاڵا و خزمەتگوزاری و بەها و دەرفەتەكانی بەردەستی. بە شێوەیەك كە وا لە سیاسەت دەكات ببێتە ئامرازی دابەشكردنی داهاتەكان لە نێوان كۆمەڵە جیاوازەكانی كۆمەڵگە؛ ئەمەیش لە ڕێگەی ئەو سیاسەتە گشتییەی كە گرتویەتییە بەر. بەڵام "تۆماس دای" بەم شێوەیە پێناسەی گشتی دەكات: "ئەو كار و كردارەیە كە حكوومەت هەڵی دەبژێرێت بۆ ئەوەی ئەنجامی بدات یان نا." ئەم پێناسەیە ڕەهەندێكی فەرمی بە سیاسەتی گشتی دەبه‌خشێت، بەوەی بە كاروباری حكوومییەوە دەیبەستێتەوە. هەروەها "كارل دویدج" سیاسەتی گشتی ئاوا پێناسە دەكات: "ئەو چوارچێوەیەی كە پێشنیار دەكرێت بۆ دەزگه‌ی حكوومی لە چوارچێوەی ژینگەیەكی دیاریكراو بۆ گەیشتن بە ئامانجێكی دیاریكراو." ئەم پێناسەیە جەخت لەسەر خاڵێكی گرنگ دەكاتەوە، ئەویش ڕۆڵی حكوومەتە لە ڕێكخستنی ژیانی تاكەكان و پارێزگاریكردن لە كۆمەڵگە، بەپێی فەلسەفەی حوكمڕانی.

كەواتە سیاسەتی گشتی بریتییە لەو بازنانەی كە حكوومەت بە ژینگەی دەوروبەری دەبەستێتەوە. بە شێوەیەك كە ئەو پەیوەندییەی لە نێوان ئاستە باڵاكانی كۆمەڵگە و ئاستە نزمەكانی كۆمەڵگەدا هه‌یه‌، لە ڕێگەی سیاسەتی گشتییەوە دروست ده‌بێت. ئەو پرۆژانەی كە حكوومەت لە بەرنامەیدایە بۆ ئەوەی لە داهاتوو ئەنجامی بدات، پێی دەگوترێت سیاسەتی گشتی. هەروەك چۆن دەگوترێت بریتییە لە هونەری ئه‌نجامدانی كارێك بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی لە نێوان بەرژەوەندییەكان و چارەسەركردنی ناكۆكییەكان و ڕێككەوتن لەسەر ئەوەی هەموو ئاستەكانی كۆمەڵگە پێی ڕازی بن. چونكە هەر خۆی كۆڵەكەی سەرەكیی سیاسەتی گشتی بریتییە لە كارلێكی نێوان هەموو دەسەڵاتەكان لە پێناو ڕووبەڕووبونەوەی پرسەكان و چارەسەركردنی كێشەكان. دەكرێ سیاسەتی گشتی له‌ دووتوێی چەند خاڵێكەوە شی بكەینەوە:

1/ سیاسەتی گشتی بەو چالاكییە حكوومییە دادەنرێت كە دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن بەیەكەوە دیزاینیان بۆی كردووە و، ئامادە كراوە بۆ جێبەجێكردن بە ئامانجی دابینكردنی پێداویستییە گشتییەكانی كۆمەڵگە.

2/ ئەو چالاكییە كارگێڕییانە دەگرێتەوە كە ئامادە كراوە و پلانی بۆ دانراوە بەپێی ئەو بڕیارە سیاسییانەی كە سیفەتی پابەندبوونیان تێدایە؛ ئەمەیش پێی دەگوترێت سیاسەتی گشتیی حكوومی.

3/ سیاسەتی گشتی، ئەو ئامانجانەن كە دەسەڵاتی سیاسی بڕیاری لەسەر داوە بۆ ئەوەی جێبەجێیان بكات لە گشت ئەو بوارانەی بە دەزگه‌كانی دەوڵەته‌وه پەیوەستن‌؛ جا فۆرمی حكوومەتەكە هەر جۆرێك بێت.

سیاسەتی گشتی لەسەر ئاستی لۆكاڵی

وا دەردەكەوێت سیاسەتی گشتی تەنیا لە یەك ئاستدا بەدی بكرێت، ئەویش ئاستی دەسەڵاتی ناوەندییە؛ بەم جۆرە دەگوترێت "سیاسەتی گشتیی دەوڵەت لەسەر ئاستی نیشتمانی". هەمیشە ئەو جۆرە سیاسەتە لە دەوڵەتە سادەكاندا هەیە. بەڵام دەشێ سیاسەتی گشتی لە دوو ئاستیشدا هەبێت. سیاسەتەكانی تایبەت بە بوارەكانی بەرگری و دەرەوە و پلانی ستراتیژیی دەوڵەت، لە پسپۆریی دەسەڵاتی ناوەندی دەبێت، بە هەر سێ بەشەكەیەوە (یاسادانان، جێبەجێكردن، دادوەری). ئەو سیاسەتانەی تایبەتمەندن بە كاروباری ناوخۆییی شارەكان و هەرێمەكان، وەك تەندروستی و خوێندن و دانیشتووان و ئاسایشی ناوخۆ و خزمەتگوزارییە كۆمەڵایەتییەكان، لە پسپۆریی دەسەڵاتە خۆجێیییەكان دەبێت. بەم جۆرە سیاسەتەیش دەگوترێت "سیاسەتی گشتیی خۆجێیی". كەواتە سیاسەتی گشتیی خۆجێیی دەرەنجامی ئەو كارلێكە دینامیكییەیە، كە لە نێوان دەزگه‌ پەیوەندارەكان بە كاروباری حوكمڕانی ڕوو دەدات. ئەو كارلێكە چەندین ڕەگەزی تێدایە، وەك: دامەزراوە دەستوورییەكان، حزبه‌ سیاسییەكان، گرووپەكانی گوشار و بەرژەوەندی، میدیا و ڕای گشتی. بە شێوەیەكی گشتی، ئەم لایەنانە لە داڕشتنی سیاسەتی گشتیی خۆجێییدا بەشدار دەبن:

یەكەم: لایەنە فەرمییەكان لە حكوومەتە خۆجێیییەكان: دەزگه‌ی فەرمی بەرپرسە لە دروستكردنی سیاسەتی گشتی لەو وڵاتانەی كار بە شێوازی لامەركەزی دەكەن. لایەنە فەرمییەكان لەسەر ئاستی خۆجێیی بریتین لە:

1/ دەسەڵاتی تەشریعیی خۆجێیی، لە لامەركەزییەتی سیاسی بریتییە لە پەرلەمانی هەرێمە فیدراڵییەكان، هەروەها لە لامەركەزییەتی ئیداریش بریتییە لە ئەنجومەنە خۆجێیییەكان، وەكوو: ئەنجومەنی پارێزگا و ئەنجومەنی قەزا و ناحیەكان. لێرەدا كاری ئەم ئەنجومەنانە كورت دەبێتەوە بۆ گرنگیدان بەو كاروبارانەی دەكەونە سنووری جوگرافیی ئەنجومەنە خۆجێیییەكەوه‌. سەرەڕای دەسەڵاتە هاوبەشەكان، هەندێ پسپۆری هەن بە تەنیا لە تایبەتمەندیی دەسەڵاتە خۆجێیییەكانن. بۆیە لەم بوارەوە دەبێت لەناو ئەنجومەنە خۆجێیییەكانەوە پلان بۆ ئەوە دابنرێت كە چۆن پێداویستییە خۆجێیییەكان پڕ بكرێنەوە. ئەو سیاسەتەی ئەو ئەنجومەنانە دای دەڕێژن، خۆی لە كۆمەڵێك بڕیار و فەرمان لەسەر بنەمای ڕاوێژكاری دەبینێتەوە. دوای ئەوەی ئەنجومەن ڕەزامەندیی لەسەر دا، دەبێ دەزگه‌ بیرۆكراتەكانی ناو پارێزگا، بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتەكانی دەوڵەت و لقە كارگێڕییەكانیان لەو پارێزگایە جێبەجێی بكەن. ئەنجومەنەكانیش بۆ ئامادەكردنی ئەو پرۆژەبڕیارانە چەند قۆناغێك تێ  دەپەڕێنن: 1- گەڕان بە دوای كێشەكان 2- دەستنیشانكردنی چارەسەرییەكان 3- نووسینەوەی ڕەشنووسی پرۆژەبڕیارەكان 4- دەنگدان لەسەر ڕەشنووسەكان 5-ناردنی پرۆژەبڕیارەكە بۆ لایەنی جێبەجێكار لەسەر ئاستی خۆجێیی. بەڵام ئەو پرۆژەبڕیارانەیش مەرجدارن. بە شێوەیەك، نابێ سنووری پارێزگاكە تێ پەڕێنێت، هەروەها نابێ بە هیچ شێوەیەك پێچەوانەی ئەو یاسا و بڕیارانە بێت كە لە دەسەڵاتی ناوەندییەوە دەرچوونه‌.

2/ دەسەڵاتی جێبەجێكاری خۆجێیی، لە كۆی دەزگه‌ كارگێڕی و جێبەجێكارییەكانی سنووری یەكە خۆجێیییەكە پێك دێت. كەسێك سەرۆكایەتیی ئەم دەزگه‌یە دەكات و، بەپێی سروشتی سیستەمە ناوەكەی دەگۆڕێت. ئەگەر یەكەیەكی سیاسی بێت، ئەوا پێی دەگۆترێت سەرۆكی هەرێم (ویلایەت). ئەگەر یەكەكە كارگێری بێت، پێی دەگوترێت پارێزگار (قایمقام و بەڕێوەبەری ناحیە، هەمان سیفەتیان هەیە). لێرەدا پارێزگار بەرزترین فەرمانبەری ئەو حكوومەتە خۆجێیییەیه‌ كە بەرپرسە لە جێبەجێكردنی ئەو سیاسەتە گشتییە، لەو سنوورە جوگرافییەی بۆی داڕێژراوە.

دووەم: لایەنە نافەرمییەكان: ئەو لایەنانە نافەرمییانەی لە داڕشتنی سیاسەتی گشتیی خۆجێییدا بەشدارن، پێك دێن لە دامەزراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی. كۆمەڵگەی مەدەنی لێرەدا خۆی سروشتی ده‌سه‌ڵاتێكی لامەركەزیی هەیە، لە وڵاتە دیموكراتە پێشكەوتووەكاندا یەكێك لە كۆڵەكە سەرەكییەكانی ڕێكخستنی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی، ڕێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نین. ڕۆڵی لایەنە نافەرمییەكان لە دروستكردنی سیاسەتی گشتی لەسەر ئاستی خۆجێیی، خۆی لە چەند خاڵێكدا دەبینێتەوە:

1/ لێپرسینەوە: ڕۆڵی ئەو ڕێكخراوانە لە تاووتوێكردنی پرۆژەبڕیارەكان و لێكدانەوەی دەرەنجامەكانه‌وه‌ دەردەكەوێت. لێپرسینەوە، یەكێ لە نوێترین پێوەرەكانی تەندروستبوونی سیاسەتی گشتییە.

2/ شەفافییەت: بە واتای بەردەستكردنی زانیارییەكانه‌ بە شێوەیەكی ڕوون، بۆ دیراسەتكردنی جێكەوتەكانی ئەم سیاسەتە گشتییە.

3/ بەشداربوون لە بڕیار: یەكێ لەو ڕێگه‌یانەی هاووڵاتی بە هۆیەوە بەشداری لە داڕشتنی بڕیار و سیاسەتی گشتیدا دەكات، بریتییە لە بەشداربوون لە ڕێگەی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی؛ بۆیە بەشداریپێكردنی ئەم ڕێكخراوانە لە داڕشتنی سیاسەتەكان، یەكێ لە ئامانجە هەرە لەپێشینەكانی سیستەمی دیموكراسییە.

قۆناغەكانی دروستكردنی سیاسەتی گشتی

داڕشتنی سیاسەتی گشتیی خۆجێیی پرۆسەیەكی تەواوكارییە، بۆیە پێویستیی بە چوارچێوەیەكی ڕێكخراو هەیە؛ بۆ ئەمەیش بە چەند قۆناغێكدا تێ دەپەڕێت:

قۆناغی یەكەم: دەستنیشانكردنی كێشە گشتییەكە: مەبەست لەمە ئەوەیە دان بە بوونی كێشەیەك، یان قەیرانێك بنرێت كە ڕووبەڕووی كۆمەڵگە بۆتەوە و، پێویستە چارەسەر بكرێت بەر لەوەی كۆمەڵگە بەرەو هەڵدێری زیاتر ببات. ئەم كێشەیەیش پێویستیی بە دەستتێوەردانی حكوومی هەبێت.

قۆناغی دووەم: گرنگیدانی حكوومەت بە كێشەكە: لێرەدا حكوومەت كێشەكە دەخاتە ناو خشتەی كارەكانییه‌وه‌، ئەوەی پێی دەگوترێت "ئەجێندای سیاسیی حكوومەت"؛ ئەمەیان لیستێكە هەموو ئەو بابەت و كێشانە لەخۆ دەگرێت كە دەخرێنە بەردەم كارمەندانی حكوومەت بۆ ئەوەی كاریان لەسەر بكەن و بە ئەنجامیان بگەیه‌نن. كەواتە ئەو قۆناغە چەند ڕێوشوێنێك لەخۆ دەگرێت كە سیفەتێكی فەرمی بە كێشەكە دەبەخشێت؛ بەمەیش حكوومەت پابەند دەكات بەوەی كار بۆ چارەسەركردنی بكات.

قۆناغی سێیەم: پێشنیاركردنی چەندین بژاردەی سیاسەتی گشتی بۆ ڕووبەڕووبونەوەی كێشەكە: ئەمە بە گرنگترین قۆناغ دادەنرێت، چونكە لە ڕێگەی ئەم پێشنیارانەوە كاربەدەستان ناچار دەكرێن بە ئاراستەی چارەسەری كێشە و قەیرانەكان بجووڵێنەوە.

قۆناغی چوارەم: بڕیاردان لەسەر سیاسەتە گشتییەكە: بە شێوەیەكی یاسایی دەردەچێت و سیفەتێكی شەرعیی هەیە، بە هۆی ئەو قۆناغانەی پێیدا تێ پەڕێوە؛ بۆیە هێزی پابەندكردنی تێدایە.

قۆناغی پێنجەم: تەمویلكردنی سیاسەتی گشتی: ئەمە شێوازێكە حكوومەتەكان دەیگرنە بەر لە ڕووی دابینكردنی پێدوایستیی تەواو بۆ جێبەجێكردنی بڕیار و ڕاسپاردەكانی تایبەت بە چارەسەری كێشە و قەیرانەكان. ئەم دابینكردنە، دەشێ لە ڕووی كارگێڕی، یان لە ڕووی دارایییەوە بێت، یاخود گرتنەبەری ڕێوشوێنێكی تایبەتی بێت.

حكوومەتە خۆجێیییەكانی هەرێم و سیاسەتی گشتی

ئەزموونی پەیڕەوكردنی حوكمی خۆجێیی لە هەرێمی كوردستان مێژوویەكی درێژی نییە؛ بۆیە پاڵپشت نییە بە پێشینەیەكی پتەو لە ڕووی كاری دامەزراوەیییەوه‌. هەنگاونان بۆ پەیڕەوكردنی ئەو شێوازە لە هەرێمی كوردستان، سەرەتاكانی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2005. پاشان لە ڕێگەی دەركردنی چەندین یاسا و ڕێنماییی تایبەت بەو بوارە، درك بە بوونی حكوومەتە خۆجێیییەكان كرا. بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا هێشتا هەندێ پرسی تایبەت بەو حوكمڕانییه‌ خۆجێیییه‌ی لە هەرێمی كوردستان بۆ پارێزگاكان هه‌یه‌، شوێنی پرسیاری جددییە. بە شێوەیەك تا ئێستا ڕوون نییە لامەركەزییەتی ئیداری لە چ ئاستێكدایە و قەبارەی ئەو دەسەڵاتانەی بۆ حكوومەتە خۆجێیییەكان شۆڕ  كراونەتەوە خوارێ، چەندە. تەنانەت تا ئێستا جگە لە ستراكچەرێكی سەرەتایی، كە پارێزگاكان بۆ كاروباری ناوخۆی پارێزگا دایان ڕشتووە، نازانرێت جەستەی ئەم حكوومەتە خۆجێیییانه‌ لە چ بۆشایییەكدا دركی پێ دەكرێت. قەبارە و ستراكچەری حكوومەتی هەرێم بە شێوەیەكە كە سنووری یەكلاكەرەوە لە نێوان ئەو دوو ئاستەی حكوومەت، جگە لەوەی نابینرێت، بەڵكوو زۆر جار فۆرمە خۆجێیییەكەی سڕیوەتەوە. كەواتە لە ناڕوونیی ستراكچەری ئەو یەكە كارگێڕییە خۆجێیییانەوە بەرەو جۆرێكی دیكە لە ناڕوونی دەچین؛ ئەویش ناروونییه‌ لە كار و ئامانجی ئەو حكوومەتە خۆجێیییانە.

یەكێك لەو پێوەرانەی كە سنووری ئاستەكانی حكوومەت (حكوومەتی ناوەندی و حكوومەتی خۆجێیی) لەیەك جیا دەكاتەوە، بریتییە لە چۆنیەتیی دەستنیشانكردنی هاوپێچەكان. دەبێت هاوپێچی نیشتمانی لە هاوپێچە خۆجێیییەكان جیا بكرێتەوە، بۆ ئەوەی سنووری كاركردنی هەردووكیان دیار بێت. بە شێوەیەكی گشتی سێ ڕێگه‌ بۆ ئەم جیاكارییە هەن. ڕێگەی یەكەم ئەوەیە سنووری هەر یەكەیان بەجیا باس كرابێت. ڕێگەی دووەم تەنیا ئەو هاوپێچانە دیار دەكرێن كە تایبەتن بە كاری حكوومەتە خۆجێیییەكان؛ ئەوەی دەمێنێتەوە دەبێتە پرسێك، تایبەت دەكرێت بە حكوومەتی ناوەندی. لە ڕێگەی سێیەمیشدا سنووری كاركردنی حكوومەتی ناوەندی دیار دەكرێت و، ئەوەی دەمێنێتەوە دەبەخشرێتە حكوومەتە خۆجێیییەكان. ئەوەی لە ئەزموونی كاركردنی هەرێمی كوردستان بەدی دەكرێت، شێوەیەكە كە نزیكە لە ڕێگەی سێیەم. لە ڕێگەی دیاریكردنی ستراكچەری حكوومەتی هەرێمی كوردستان و دەستنیشانكردنی چوارچێوەیەك بۆ كاری وەزارەتەكانی ئەو حكوومەتە، هاوپێچە نیشتمانییەكان دەشێ دەستنیشان بكرێن.

ئەوەی ماوەتەوە بۆ حكوومەتە خۆجێیییەكان سنوورێكی تەسكە، بۆیە لە داڕشتنی سیاسەتی گشتیی خۆجێییشدا ڕەنگدانەوەی ئەوە بەدی دەكرێت. هەموو ئەو كارانەی حكوومەتە خۆجێیییەكان دەستی بۆ دەبەن، بە شێوەیەك لە شێوەكان دەكەونه‌ دەرەوەی سنووری كاركردنی خۆیانەوە؛ بۆیە لە دەرەنجامی ئەو دەرچوونە، جۆرێك لە تێهەڵچوون لە نێوان یاساكانی پەیوەست بە كاری حكوومەتی هەرێم لەگەڵ یاساكانی تایبەت بە كاری حكوومەتە خۆجێیییەكان، دروست دەبێت. لە ماوەی ڕابردوو چەندین حاڵەتمان بینیوە كە بڕیارەكانی حكوومەتە خۆجێیییەكان لە لایەن حكوومەتی هەرێمەوە ڕەت كراونەتەوە، بە بیانووی ئەوەی لە سنووری كاركردنی ئەواندا نین؛ ئەگەرچی ئەو بڕیارانە ڕەنگدانەوەی ویست و خواستی ژینگە خۆجێیییەكەیش بووبێت.

پێشنیاری ئەنجومەنە خۆجێیییەكان: پاڵنەڕ و ڕێگرییەكان

ئەنجومەنی خۆجێییی هەر چوار پارێزگاكەی هەرێم، پێشنیارێكیان كرد بۆ ئەوەی پاشەكەوتی مووچە وەك چەكێكی بانكی لە دەستی مووچەخۆران بێت و بتوانن لە كه‌رتی گشتی بەكاری بهێنن، بەتایبەت لەو بوارانەی پەیوەستە بە باج و پێبژاردنی گشتییەوە. كەواتە لێرەوە ئەنجومەنەكان چەند قۆناغێكی دروستكردنی سیاسەتی گشتییان تێ پەڕاندووە و، تا قۆناغی پێشنیار، ڕۆیشتوون. بەڵام لێرەدا پێویستە هەڵوەستەیەك بكەین بۆ ئەوەی بزانین ئەو پێشنیارەی ئەنجومەنەكان، بۆ كامە ئاستی حكوومەتە. ئایا دەشێ ئەنجومەنە خۆجێییەكان كە دەزگه‌ی تەشریعین بۆ حكوومەتە خۆجێیییەكان، بۆ حكوومەتی ناوەندی پێشنیاری سیاسەتی گشتی بكەن؟ بەر لەوە، دەبێ بزانین پاڵنەرەكانی گرتنەبەری ئەو ڕێوشوێنە لە لایەن ئەنجومەنەكانەوە چین. دوو هۆكاری سەرەكی لە پشت ئەم داوایەی ئەنجومەنەكانه‌وه‌ هەن. یەكەمیان پەیوەستە بەو بۆشایییەی، نەبوونی پەرلەمان دروستی كردووە. لە بنەڕەتەوە، ئەوە كار و ئەركی پەرلەمانە لە كاتی كێشە و قەیرانەكاندا پێشنیارەكان بۆ چۆنیەتیی چارەسەركردنی كێشەكان بخاتە ڕوو. بۆیە دەبینین ئاستی دووەمی نوێنەرانی خەڵك، ئەم ئەركە دەگرنە دەست. دووەمیان پەیوەستە بەو پاڵەپەستۆ زۆرەی كه‌ جەماوەر لەسەر حزب و لایەنە سیاسییەكان دروستی كردووە. وەك دەرچەیەكی بچووك، پێویستە كار لەسەر ئەوە بكرێت كە دەنگ و داخوازیی خەڵك، بكرێتە بنەمایەك بۆ داڕشتنی سیاسەتی گشتی.

لە بەرامبەردا لە ڕووی سیاسی و یاسایییەوە چەند ڕێگرییەك هەن، كە دێنە بەردەم تەواوكردنی ئەو قۆناغانەی داڕشتنی سیاسەتی گشتی. بەر لە هەموو شتێك، ئەو پێشنیارانە لە دوو گۆشەوە دەكەونە بواری دارایییەوە: یەكەمیان پەیوەندیی بە مووچەی فەرمانبەرانه‌وه‌ هەیە بەگشتی، دووەمیشیان پەیوەندیی بە سیستەمی باج و كۆكردنەوەی داهاته‌وه‌ هەیە. هەر دوو بوارەكەیش بە پلەی یەكەم، دەكەونە سنووری ئەو هاوپێچانەی كە لە پسپۆریی حكوومەتی هەرێمە. ئەم حكوومەتەیش لە ڕێگەی متمانەوەرگرتنەوە لە پەرلەمان پێك هاتووە، بۆیە دەبێ لە لایەن پەرلەمانەوە پێشنیاری ئەجێندا و بەرنامەی نوێی بۆ بكرێت. ڕاستە حكوومەتە خۆجێیییەكان لە ڕووی سەپاندنی باج بەسەر ناوچە خۆجێیییەكان لە هەندێ بواری تەسكدا هەندێ دەسەڵاتی تەسكیان پێ دراوە، بەڵام له‌ دواجاردا تەواوكردنی مامەڵە دارایییەكانی پارێزگاكان هەر بە وەزارەتی داراییدا تێ دەپەڕێت. لە لایەكی دیكەوە هیچ ڕێكارێكی یاسایی، پاڵپشتی لەوە ناكات ئەنجومەنە خۆجێیییەكان ئەجێندای نیشتمانی دابڕێژن؛ بۆیە لەم حاڵەتەدا حكوومەت ناكەوێتە دۆخی پابەندبوون بە بڕیار و ڕاسپاردەكانی ئەنجومەنە خۆجێیییەكان. تەنیا لە یەك دۆخدا ئەم پێشنیارە دەخرێتە ئەجێندای حكوومەتی هەرێمەوە، ئەویش لە ڕێگەی حزبە سیاسییە بەشدارەكانی حكوومەتەوە ئەو پێشنیارە بگەیه‌نرێتە ئەنجومەنی وەزیران و، لە ڕێگەی ئەم ئەنجومەنەوە قۆناغەكانی دیكەی تەواو بكرێت.