ناسیۆنالیزم لە چوارچێوە گشتییەكەیدا پرسێكی سروشتی ‌و ئاسایییە، چونكە مرۆڤ هەر لە دێرزەمانەوە، ویستی وا بووە لەگەڵ ئەو كەسانەدا تێكەڵاوی ‌و پەیوەندیی هاوبەشی هەبێت، كە لە زمانیان تێ دەگات ‌و، هەست دەكات كە كەلتوور ‌و مێژوو ‌و ئامانجی هاوبەشی لەگەڵیاندا هەیە؛ لە پاڵ ئەمەیشدا لە كەسانی دیكە، كە سەر بەكەلتوورێكی جیاواز بوون، خۆی بەدوور گرتووە.

ناسیۆنالیزم بزووتنەوەیەكی بەهێز ‌و بەرچاوە و ڕۆڵێكی كاریگەری لە ئاراستەكردنی ڕووداوەكاندا هەیە، بە جۆرێك كەم ڕووداو ‌و پێشهاتی سیاسی هەیە، كە جێپەنجەی ناسیۆنالیزمی پێوە دیار نەبێت؛ هەر لە شۆڕشی 1789ی فەڕەنساوە، کە بێ گومان زۆر پێش ئەم مێژووەیش ناسیۆنالیزم ڕۆڵێكی سەرەكیی لە گۆڕانكارییە سیاسی، كۆمەڵایەتی و كەلتوورییەكانی دونیادا هەبووە.

ناسیۆنالیزم وەك پرس و دیاردەیەكی سیاسی ‌و مێژوویی، دەكرێت دوو مانا و ناوەڕۆكی جیاوازی هەبێت: لە لایەكەوە دەشێت ناسیۆنالیزم مانای شۆڤێنیزم و ستەم ‌و ڕەگەزپەرستی بێت، كاتێك نەتەوەیەكی سەردەست، یان داگیركەر بۆ درێژەدان بە داگیركردن، یان چەوساندنەوەی كەمایەتیی نەتەوەی دیكە، یان بۆ پەلاماردانی نەتەوەی دراوسێ‌، ئایدیۆلۆژیی ناسیۆنالیزم بەكار دێنێت. لە لایەكی ترەوە، دەشێت ناسیۆنالیزم هاوتای ئازادی ‌و یەكسانی ‌و هەقخوازی بێت؛ ئەمەیش لەو كاتانەدا دەبێت كە نەتەوەیەكی ژێردەست لە دژی ستەم ‌و داگیركردن ‌و لە پێناو ئازادیدا خەبات دەكات.

لە دید و ڕوانگە زانستی و سیاسییەكەیەوە، ناسیۆنالیزم واتای خواستی لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندیی نەتەوەیییە، بەتایبەت لەو كاتانەدا كە ململانێ‌ لەگەڵ بەرژەوەندیی نەتەوەكانی تر لە ئارادا بێت. واتە دەتوانین بڵێین ناسیۆنالیزم بریتییە لە هۆشیاریی ئەندامانی نەتەوە، بەوەی كە خاوەنی تایبەتمەندییەكی بابەتی ‌و خودیی نەتەوەیین؛ كە ئەمەیش هەستی بەرزڕاگرتنی كەلتوور ‌و زمان ‌و مێژووی نەتەوە دروست دەكات. بۆیە كاتێك كە باس لە ناسیۆنالیزم دەكەین، دەبێت باس لەو پەیوەندییە بكەین كە لە نێوان ناسیۆنالیزم ‌و نەتەوەدا هەیە. بە جۆرێك كە "ئارنست گیلنەر"، بیرمەندی ئینگلیزی، لە باسی پەیوەندیی نێوان نەتەوە ‌و ناسیۆنالیزمدا دەڵێت: "ناسیۆنالیزم، هەم نەتەوە ‌و هەم دەوڵەت - نەتەوەیش دروست دەكات، واتە بێداركردنەوەی نەتەوە نییە بۆ هەستكردن بە بوونی خۆی، بەڵكوو ناسیۆنالیزم نەتەوە دادەهێنێت لەو شوێنەدا كە نەتەوەی تێدا نییە." كەواتە، چ نەتەوە ‌و چ دەوڵەت - نەتەوە ‌و، چ كۆمەڵگە سیاسییەكانیش، دروستبوونیان شتێكی سروشتی ‌و ئەزەلی ‌و خوداكرد نییه‌، بەڵكوو دروستكراو ‌و دەرهاوێشتەی هەلومەرجێكی مێژوویی، كەلتووری، كۆمەڵایەتی ‌و، بگرە ئایینی ‌و دواجار سیاسین.

لێرەدا، ئەگەر لەژێر ڕۆشناییی ئەو باسەی سەرەوەدا كە بۆ چەمكی ناسیۆنالیزم ئاماژەمان پێ دا، بمانەوێ‌ سەرنجێ‌ لە ناسیۆنالیزمی كوردی بدەین ‌و بیخوێنینەوە، بەو ڕاستییە دەگەین كە ناسیۆنالیزمی كوردی، بە لێكدانەوەی لایەنی سیاسی، كۆمەڵایەتی، فیكری ‌و كەلتوورییەكانی بۆ نەتەوەیەكی بێدەوڵەتی ژێردەستە ‌و نیشتمانداگیركراوی وەك نەتەوەی كورد، نرخ ‌و بایەخی مێژووییی گەورەی هەیە.

ناسیۆنالیزمی كوردی، نوێنەرایەتیی كەلتوورێكی تایبەت دەكات، كە كۆمەڵێك ئامانجی هاوبەشی هەیە. لە هەمان كاتدا لە هەر بەشێكی كوردستاندا، باشوور، باكوور، ڕۆژهەڵات ‌و ڕۆژاوای كوردستان، بە جۆرێ ڕەوش ‌و تایبەتمەندیی خۆی وەرگرتووە كە ناتواندرێت بە بەشێك، یان تەواوكەری بزاڤی بەشێكی دیكەی دابنرێت. بۆ نموونە ناسیۆنالیزمی كوردی لە سەرەتای سەدەی بیستەم ‌و لە چوارچێوەی دەوڵەتی عوسمانیدا، وەك كاردانەوە بەرامبەر دەسەڵاتی ناسیۆنالیستیی تورك دەركەوت.

ناسیۆنالیزمی كوردی بەپێچەوانەی ناسیۆنالیزمی تورك، فارس ‌و عەرەب، دەرفەتی ئەوەی بۆ نەڕەخساوە پرۆژەی ناسیۆنالیزمی خۆی لە بیر ‌و ئایدیاوە، بگۆڕێت بۆ واقع ‌و لایەنی كردەیی و، هەر لە سەرەتاوە وڵاتە سەركەوتووەكانی جه‌نگی جیهانیی یه‌كه‌م     كوردستانیان دابەش كرد. بەمەیش ناسیۆنالیزمی كوردی، بەر پەلامارێكی گەورەی دەوڵەتی ناسیۆنالی نەتەوە سەردەستەكانی كوردستان كەوت و، ئیدی وەك ناسیۆنالیزمێكی پەلاماردراو ‌و ژێردەستەكراو، لە حاڵەتی داكۆكیلەخۆكردندا مایەوە؛ بۆیە دەبینین تا ئێستایش جه‌نگی ناسیۆنالیزمی كورد پێش هەر شتێك، جه‌نگی خۆپاراستنە.

پاشان ئەگەر بمانەوێت باسێك لە مێژووی سەرهەڵدانی ناسیۆنالیزم لەناو نەتەوەی كورددا بكەین، دەبینین جیاوازیی بیر و ڕا لەسەر دیاریكردنی مێژووی سەرهەڵدانی ئەم بیرۆكەیە هەیە. هەندێك پێیان وایە سەرەتاكانی بیری نەتەوەییی كوردی بۆ سەدەكانی شازدە ‌و هەڤدەی زایینی دەگەڕێتەوە؛ بۆ نموونە ئاماژە بە هەوڵەكانی نووسینەوەی مێژووی كوردی دەكەن ‌و، ڕاستەوخۆیش باس لە كتێبی "شەرەفنامەی شەرەفخانی بەدلیسی (1543-1604)ی زایینی" دەكەن. بەڵام لە لایەكی دیكەوە نیمچە-كۆدەنگییەك لەنێو نێوەندە ڕۆشنبیرییەكاندا پەیدا بووە، كە شۆڕشەكەی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری لە ساڵی 1881 بە سەرەتای چەكەرەكردن ‌و سەرهەڵدانی ناسیۆنالیزمی كوردی دادەنرێت؛ چونكە ئەدەبیاتی شۆڕشەكە بە شێوەیەكی سەرەتایی، چەمكە ناسیۆنالیستییەكانی نەتەوە ‌و جیاوازبوون بەكار دەهێنێ‌، لەگەڵ ئەوەیشدا ڕێبەرایەتیی شۆڕش بۆ پاساودان ‌و شەرعییەتدان بەو تێكۆشانەی دەستیان دابوویێ ‌و ئەو ئامانجانەی هەڵیان گرتبوو، بەتایبەتیش خودی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری، كە ڕۆڵی سەركردەیەكی ڕەمزیی دەبینی، بیرۆكەی جیاوازبوونیان هێنابووە كایەوە، هەروەها باسی سەربەخۆییی كوردستانیش یاخود كۆكردنەوەی كوردەكان لەژێر دەسەڵاتێكی كوردیدا لە بەرنامەی شۆڕشدا بوو.

بەم شێوەیە ناسیۆنالیزمی كوردی، قۆناغ بە قۆناغ لە چەند ڕەهەندێكی جیاواز و بە بنەمای جۆراوجۆرەوە، بە ناو چین و توێژەكانی كۆمەڵگەی كوردیدا ڕۆ دەچێت ‌و خۆی دەچەسپێنێت. لە سەرەتای سەدەی بیستەمیشدا ناسیۆنالیزمی كوردی، زیاتر خۆی ڕێك دەخات ‌و، لەو پێناوەیشدا چەندان حزبی سیاسی ‌و ڕێكخراوی پیشەییی تایبەت بە قوتابیان، مامۆستایان، ئافرەتان ‌و پیشە جۆربەجۆرەكانی تر پێك دەهێنرێن ‌و، لە زۆربەی شارەكانی كوردستاندا بڵاو دەبنەوە ‌و تاكی كوردی لە خۆیان كۆ دەكەنەوە.

ناسیۆنالیزمی كوردی، وەك ناسیۆنالیزمی هەموو نەتەوەكانی تری جیهان، خاوەنی كۆمەڵێك خواست ‌و ئامانجی نەتەوەییی تایبەت بە خۆی بووە و، لەگەڵیشیدا كۆمەڵێك هۆكار هەبووە كە ڕێگه‌خۆشكەر بوون بۆ گەشەسەندنی، لە دیارترینیان بریتییە لە ڕەوشی كەلتووریی كورد؛ بەو پێیەی ناسیۆنالیزمی كورد بەرهەم ‌و میراتگر ‌و نوێنەری ئەم كەلتوورەیە، هه‌روه‌ها سیاسەتی ستەمكارانە ‌و ستەمی ئەو دەوڵەتانەی كە كوردیان بەسەردا دابەش كراوە. هەروها ڕۆژنامەگەریی كوردی، كە بێ گومان ڕۆژنامەگەری، ڕۆڵێكی دیاری لە بڵاوكردنەوە ‌و برەودان بە هەستی نەتەوەیی ‌و بەرزكردنەوەی ئاستی ڕۆشنبیریی تاك ‌و گۆڕانكاری لە كۆمەڵگەدا هەیە؛ ڕوژنامەگەریی كوردی، سەرەتا لەبەر ئەم مەبەستانە ‌و بۆ تەواوكردنی خەباتی نەتەوەیی، سەری هەڵداوە.

وەك ئەنجامگیرییەك بۆ ناسیۆنالیزمی كوردی، لەژێر ڕۆشناییی ئەو باسەی سەرەوەدا ‌و، ئەو بارودۆخەی كە ناسیۆنالیزمی كوردی تیایدا سەری هەڵداوە، دەكرێت بڵێین گرفتی ئەو ناسیۆنالیزمەی كە لای تاكی كوردی هەیە ئەوەیە كه‌، بەشێكی باشی لەسەر سۆز ‌و عاتیفە ئیش دەكات و تاكوو ئێستایش دیدێكی مەعریفیی قووڵمان نییە بۆ ناسیۆنالیزم. واتە ناسیۆنالیزم، نه‌بووه‌تە كایە و بابەتێكی فكری ‌و تیۆریی وا، كە بتوانێت پێوەر بداتە دەست هاووڵاتی ‌و كۆمەڵگە بۆ دادوەریكردن دەربارەی سیاسەت، دروشم، گوتار ‌و نەخشەكان.

ناسیۆنالیزمی كوردی لە ڕووی مێژوویییەوە تەمەنی لە ناسیۆنالیزمەكانی تری ناوچەكە كەمتر نییە، بەڵام لەبەر سروشتی كۆمەڵگەی كوردی ‌و دابەشبوونی كوردستان ‌و چەوساندنەوەی نەتەوەیی ‌و بەئاكامنەگەیشتنی بزووتنەوە نەتەوەیییەكە ‌و دروستنەكردنی دەوڵەت ‌و، لەبەر چەندین هۆكاری تر، ناسیۆنالیزمی كوردی نەیتوانیوە لە هەندێ‌ ڕووەوە ناوەڕۆكی سروشتیی خۆی پەیدا بكات ‌و ئەركەكانی بەجوانی ڕاپەڕێنێ‌. بۆیە ناسیۆنالیزمی كوردی، لەژێر جەبری واقعەكەدا خۆی لە ناسیۆنالیزمێكی ڕزگاریخوازانەدا دەبینێتەوە؛ چونكە داواكاریی نەتەوەیی لە دوورمەودا لە لایەك ‌و، ئامانجی ئەم ناسیۆنالیزمە لە لایەكی ترەوە، بریتییە لە ڕزگاری ‌و گەیشتن بە سەربەخۆیی.