دەروازە:

بەشداریی سیاسی، ‌وەك یەكێك لە چەمكە بەرچاو ‌و كاریگەرەكان لەناو زانستی سیاسەتدا، زۆر قسە ‌و باسی لەسەر دەكرێت و، بە ڕەگەزێكی كارای پرۆسەی دیموكراتی هەژمار دەكرێت. بەشداریی سیاسی، كۆمەڵێك چالاكیی خۆویستانەیە كە بە هۆیەوە ئەندامانی كۆمەڵگەیەك لە دانانی فەرمانڕەواكان، كایە جۆربەجۆرەكانی سیاسەت ‌و فەزای گشتیدا بەشداری دەكەن. بەشداریی سیاسی لای تاكەكانی كۆمەڵگەیش، بەشدارییەكی ئازادانەیە. ئێمە لە دووتوێی ئەم وتارە شیكارییەدا، دەمانەوێت تیشكێك بخەینە سەر بەشداریی سیاسی لە دیدگه‌یەكی هزری ‌و، پاشان قسەیەكیش لەبارەی بەشداریی سیاسی لای تاكی كوردی بكەین.

ناساندنی چەمكی بەشداریی سیاسی:

بەشداریی سیاسی، بریتییه‌ لەو چالاكییە كاریگەرانەی كە تاكەكان ئه‌نجامی ده‌ده‌ن ‌و، دەبنە سەرچاوەی كارلێكردن بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ بۆ ئەو بڕیار ‌و سیاسەتانەی كە لە كۆمەڵگەدا دادەڕێژرێن. واتە بە شێوەیەكی گشتی، بەشداریی سیاسی مانای ئەو پرۆسەیەیە كە تاك لە ڕێگەیەوە لە ژیانی سیاسیی كۆمەڵگەكەیدا ڕۆڵی دەبێت ‌و، چانسێكی بۆ هەڵدەكەوێ‌ تاكوو بەشداری لە گفتوگۆی ئامانجە گشتییەكانی كۆمەڵگەكەی بكات ‌و باشترین ڕێگه‌یش بۆ جێبەجێكردنیان دیاری بكات. لێرەدا بۆمان دەردەكەوێت كە بەشداریی سیاسی، گرنگییەكەی لە ڕاددەی ئەو گاریگەرییەدا خۆی دەبینێتەوە كە بۆ سەر ژیانی سیاسیی وڵات هەیەتی.

بیرمەندی گەورەی ئەمریكی "ساموێل فیلیپس هانتنگتۆن" (Samuel Phillips Huntington)، بەم شێوەیە پێناسەی بەشداریی سیاسی دەكات ‌و، دەڵێت: "بەشداریی سیاسی، ئەو چالاكییەیە كەوا كۆمەڵێك هاووڵاتیی دیاریكراو، بە مەبەستی كاریگەریدانان لەسەر پرۆسەی دروستكردنی بڕیاری حكوومیدا ئه‌نجامی ده‌ده‌ن." واتە بەشداریی سیاسی، بریتییە لەو چالاكییەی كە هاووڵاتیانی ئاسایی بە مەبەستی كاركردنە سەر پرۆسەی دروستكردنی بڕیارە حكوومییەكان ‌و جێبەجێكردنیان، ئەنجامی دەدەن. جا ئەو چالاكییە، تاكەكەسی بێت یان به‌كۆمه‌ڵ، ڕێكخراوەیی بێت یان هەڕەمەكی، بەردەوام بێت یان پچڕپچڕ، ئاشتییانە بێت یان توندوتیژئامێز، شەرعی بێت یان ناشەرعی، كارا بێت یان ناكارا.

دەبینین بەشداریی سیاسی، ڕەگەزێكی گرنگی پرۆسەی دیموكراتییە ‌و، لەگەڵ ئەوەیشدا پەیوەندیی بەشداریی سیاسی بە دیموكراتییەوە، پەیوەندییەكی بەڵگەنەویستە، چونكە دیموكراتی بە جۆرێك لە جۆرەكان مانای ئەو دەرفەت ‌و هەلانە دەگەیەنێ‌ كە بە ئەندامانی كۆمەڵ دەدرێت تاوەكوو بەئازادی بەشداری لەو بڕیارانەدا بكەن كە پەیوەستن بە بوارەكانی ژیانیانه‌وه‌ و، ئامانجی هەرە گەورەی كۆمەڵگەی دیموكراتی ئەوەیە بەشداریی هاووڵاتیان لە پرۆسەی سیاسیی وڵاتدا فراوان بكات. كەواتە پەیوەندییەكی دوولایەنە لە نێوان دیموكراتی ‌و بەشداریی سیاسیی هاووڵاتیاندا هەیە؛ بە جۆرێك سیستەمی دیموكراتی، ڕێگه‌ خۆش دەكات كە تاكەكان بەشداریی كارایان لە كۆی گشتیی پرسە جۆربەجۆرەكاندا هەبێت. لە لایەكی تریشەوە، بەشداریی زیاتری هاووڵاتیان ‌و بەدەمەوەهاتنی هاووڵاتیان بۆ پرسە هەنووكەیییەكان، سیماكانی دیموكراتی قووڵتر دەكات.

ئاستەكانی بەشداریی سیاسی:

بەشداریی سیاسی، كه‌م تا زۆر لە هەموو كۆمەڵگەكاندا بەرچاو دەكەوێت، بەڵام شكڵ ‌و شێوەی ئەم بەشداریكردنە لە هەموو كۆمەڵگەكاندا وەكیەك و یەكسان نییە و، هەموو تاكەكان وەك پێویست خەریكی چالاكیی سیاسی نین ‌و، بەشداریی هاووڵاتیان لە كاروباری سیاسیدا ناهاوسەنگە ‌و، كاریگەریی تاكەكان ‌و گرووپەكانیش لە پرۆسەی بڕیاردانی سیاسیدا جیاوازە. بۆیە دەبینین ئاستەكانی بەشداریی سیاسی لە چەند شێوەیەكی سەرەكیدا خۆی دەبینێتەوە كە لە دەوڵەتێكەوە بۆ دەوڵەتێكی تر ‌و، لە كاتێكەوە بۆ كاتێكی تر جیاوازە؛ كە بە شێوەیەكی گشتی بارودۆخ ‌و ڕاددەی بەشداریی سیاسی ‌و خولیای هاووڵاتی بۆ بەشداری لە كاری گشتیدا، كاری تێ دەكات. لێرەدا باس لە گرنگترین ئاستەكانی بەشداریی سیاسی دەكەین كە ئەمانەن:

ئاستی یەكەم: ئاستی بەرزی بەشداریكردن: ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە پرۆسەی وەرگرتنی بڕیاری سیاسییان بەدەستە و، كار لە ژیانی كۆمەڵگە ‌و پەیوەندییەكانی دەرەوەیان دەكەن. ئەم ئاستە ئەوانە دەگرێتەوە كە هەندێ‌ لەم مەرجانەی تیادایە وەك: ئەندامێتی لە حزبێكی سیاسی، خۆبەخشی بۆ ڕێكخراوێك یان پاڵێوراوێك، بەشداری لە كۆبوونەوە سیاسییەكان بەبەردەوامی، بەشداری لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن و هتد.

ئاستی دووەم: ئەوانەی گرنگی ‌و بایەخ بە چالاكییە سیاسییەكان دەدەن: ئەوانە دەگرێتەوە كە بە شێوەیەكی گشتی بایەخ بە هەموو ئەو ڕووداوانە دەدەن كە لە گۆڕەپانی سیاسیدا ڕوو دەده‌ن و، بەدواداچوونیان بۆ دەكەن، وەك: بەشداری لە دەنگدان لە كاتی پرۆسەی هەڵبژاردن.

ئاستی سێیەم: خۆپارێزەكان لە كاری سیاسیدا: هەموو ئەوانەوە دەگرێتەوە كە لە كاری سیاسیدا خۆیان دەپارێزن، گرنگی بە كاری سیاسی نادەن، هیچ مەیلێكیان بۆ پرۆسە سیاسییەكان نییە و هیچ كات و داهاتێكیش بۆ ئەم مەبەستە تەرخان ناكەن؛ ئەگەرچی لەوانەیە هەندێكیان بە شێوەیەك لە شێوەكان ناچار بن لە كاتی قەیران، یان هەستكردن بەوەی بەرژەوەندییەكانیان هەڕەشە ‌و مەترسییان لەسەرە، بەشداری لە پرۆسە سیاسییەكان بكەن لە كاتێكەوە بۆ كاتێكی تر.

ئاستی چوارەم: توندڕەوە سیاسییەكان: ئەوانەی لە دەرەوەی چوارچێوەی كاری ڕەوادا كار دەكەن، پەنا دەبەنە بەر شێوازی توندوتیژی و، هەموو ئەمانە هەستێكی دوژمنكارانەیان بەرامبەر كۆمەڵگە بە شێوەیەكی گشتی ‌و بەرامبەر بە سیستەمی سیاسی بە شێوەیەكی تایبەتی هەیە. ئەمانەیش زیاتر لە دوو بەش پێك دێن: بەشێكیان هیچ گوێ‌ بە پرۆسەی سیاسی نادەن ‌و دەچنە خانەی گرووپی پەراوێزبووەكان؛ بەشەكەی تریش لەسەر بنەمای توندوتیژی بەشداری دەكەن و، هەموو جۆرە ڕێگه‌یەكی توندوتیژی لە دژی سیستەمی سیاسی دەگرنە بەر، وەك: خۆپیشاندانی توندوتیژئامێز.

ڕێگه‌ ‌و كەناڵەكانی بەشداریی سیاسی:

هەرچی پەیوەستە بە ڕێگه‌ ‌و كەناڵەكانی بەشداریی سیاسییه‌وه‌، دەتوانین بەم شێوەیەی خوارەوە دابەش ‌و پۆلێنی بكەین:

ڕێگه‌ى یەكەم: بەشداری لە ڕێگه‌ی دامودەزگه‌ ‌و دامەزراوە فه‌رمییەكان: مەبەست لەم بەشداریكردنە، ئەوەیە كە تاك ڕۆڵ ‌و پلە ‌و پایەی ئیداری ‌و بیرۆكراسیی جیاجیای لەنێو دامودەزگه‌كانی حكوومەت ‌و دەوڵەتدا هه‌بێت.

ڕێگه‌ى دووەم: بەشداریكردن لە ڕێگه‌ی حزبە سیاسییەكان: حزبی سیاسی، وەك ڕێكخراوێكی سیاسی ‌و كۆمەڵایەتی، ڕۆڵێكی گرنگ لە دروستكردنی پەیوەندیی نێوان دەسەڵات ‌و ئەو هاووڵاتیانەی كە خوازیاری بەشداریكردنن لە سیاسەتدا، دەگێڕێت.

ڕێگه‌ى سێیەم: بەشداریكردن لە ڕێگه‌ی كۆمەڵە ‌و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگه‌ی مەدەنی: ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگه‌ی مەدەنی، یەكێك لە ئەركەكانیان ئەوەیە كە ببنە مایەی دروستكردنی پردی دیالۆگ ‌و گفتوگۆ لە نێوان دەسەڵات ‌و خەڵكیدا؛ لێرەیشەوە دەرگه‌یەك بەڕووی تاكەكانی كۆمەڵگەدا بۆ بەشداریكردن لە كایە جۆربەجۆرەكان، دەكاتەوە.

ڕێگه‌ى چوارەم: بەشداریكردن لە ڕێگه‌ی دەنگدان لە كاتی هەڵبژاردن: ئەم جۆرە بەشداریكردنە نزمترین ئاستی بەشداریی تاكەكانە لە ژیانی سیاسیی كۆمەڵگەدا، كە لە ڕێگه‌ی چوونەسەر سندوقەكانی دەنگدانەوە دەبێت لە ماوەی چەند ساڵێكدا.

ڕێگه‌ى پێنجەم: بەشداریكردن لە ڕێگه‌ی ڕیفراندۆم: ئەمەیش جۆرێكە لە بەشداریكردنی سیاسی كە سیستەمە دیموكراسییەكان پەیڕەوی دەكەن؛ بەر لە دەركردن ‌و جێبەجێكردنی دەستوور، یان دەركردنی بڕیارێكی چارەنووسساز، دێن ڕای خەڵكی وەردەگرن.

ڕێگه‌ى شەشەم: بەشداریكردن لە ڕێگه‌ی گرووپەكانی گوشار: یەكێكی ترە لە ڕێگه‌كانی بەشداریكردن، كە خەڵكی دوای ئەوەی هیوایان بە كەناڵە فه‌رمییه‌كان نامێنێت تا لە ڕێگەیەوە بە ئامانج ‌و خواستەكانیان بگەن، پەنا دەبەنە بەر دروستكردنی گرووپی جیاجیای گوشار؛ تا لەو ڕێگه‌یەوە زۆر بۆ حكوومەت ‌و لایەنە فه‌رمییەكان بهێنن تا بەدەنگ خواستەكانیانەوە بچن.

بەشداریی سیاسی لای تاكی كورد:

لەژێر ڕۆشناییی ئەو باسەی سەرەوەدا، ئەگەر تیشكێك بخەینە سەر بەشداریی سیاسی لای تاكی كورد لە كۆمەڵگەی كوردیدا، تێبینی ئەوە دەكەین كه‌ بەشداریی هاووڵاتیان بۆ پرسە سیاسییەكان لە ئاستێكی بەرز ‌و پێویستدا نییە و، بەشداریی سیاسی لای تاكی كورد، دەتوانین بڵێین لە ئاستی دووەم ‌و ئاستی سێیەمدایە، كە لە سەرەوە ئاماژەمان پێ داوە. لەگەڵ ئەوەیشدا بەشداریكردنەكەیشیان زیاتر لە ڕێگه‌ی ئەم دوو كەناڵەوەیە: یەكەم، بەشداریكردن لە ڕێگه‌ی حزبە سیاسییەكان؛ بەو پێیەی كە حزبی سیاسی لە كۆمەڵگەی كوردیدا لە زۆربەی بوارەكانی ژیانی تاكەكاندا بوونی هەیە ‌و كاریگەریی خۆی لەسەریان بەجێ دەهێڵێ‌ و، پانتایییەكی فراوانی داگیر  كردوە. دووەم، بەشداریكردن لە ڕێگه‌ی دەنگدانه‌وه‌ لە كاتی هەڵبژاردن؛ كە ئەمەیش ئاستێكی نزمی بەشداریكردنە؛ زۆربەی تاكی كورد لە كاتی هەڵبژادنەكاندا پراكتیزەی ئەم حاڵەتە دەكەن.

كۆتایی:

لە سەروبەندی ئەو شرۆڤەیەی كە لەبارەی ڕەوشی بەشداریی سیاسی كردمان، دەتوانین بڵێین بەشداریكردنی سیاسیی هاووڵاتیان بە ئاستە جیاوازەكان ‌و لە ڕێگه‌ی كەناڵە جۆربەجۆرەكانەوە ڕۆڵی بەرچاوی لە پێشكەوتنی كۆمەڵگە‌ و چەسپاندنی بنەما گرنگەكانی دیموكراتیدا هەیە. هەرچی پەیوەندیداریشە بە بەشداریی سیاسی لای تاكی كورد، دەتوانین بڵێین ئەو هۆشیارییەی بەشداریكردن كە لای تاكی كورد هەیە، بەرهەمی ئەو ژینگەیەیە كە لە كۆمەڵگەی كوردیدا خوڵقاوە، كە چەندین هۆكار و فاكتەری ناوخۆیی ‌و دەرەكی، دەستی لە بەدیهێنانیدا هەبووە؛ كە بێ گومان كاری كردۆتە سەر ئەوەی كە بەشداریی سیاسی لای تاكی كوردی لە ئاستێكی بەرز ‌و پێویستدا نەبێت.