دەوڵەت بریتییە لە قەوارەیەك، كە سروشتێكی سیاسی ‌و یاساییی هەیە ‌و، بەگوێرەی یاسای نێودەوڵەتیش خاوەنی چەند ماف و ئەركێكە. بەگوێرەی "پەیماننامەی مۆنتیڤیدیۆ"Montevideo) Convention) كە لە 26ی كانوونی یەكەمی 1933، لە ئۆرۆگوای واژوو كراوە، پێكهاتەی بنچینه‌ییی دەوڵەت بریتییە لە دانیشتووانێكی هەمیشەیی، نیشتمانێكی دیاریكراو، حكوومەتێكی كارا‌ ‌و توانای دروستكردنی پەیوەندیی نێوەدەوڵەتی. واتە دەوڵەت یەكەیەكی سیاسیی سەربەخۆیە، دەسەڵاتی بەسەر هەرێمێكدا هەیە، كە خاوەنی دانیشتووانێكی هەمیشەیی ‌و دەسەڵاتێكی تەواوە بەسەر كاروبارە ناوخۆیی و دەرەكییەكانیدا. لە فەرهەنگی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانیشدا هاتووە، كە دەوڵەت چەمكێكی یاسایییە بۆ گرووپێكی كۆمەڵایەتی كە لە خاكێكی دیاریكراودا ‌و لە سایەی دامەزراوەیەكی سیاسی و حكوومەتێكی كارا ‌و ڕێكخراودا نیشتەجێ دەبن. دەوڵەتیش لە ڕووی یاسایییەوە ئەو كاتە دێتە ئاراوە كە ئەندامانی دیكەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دانی پێدا دەنێن؛ بەم جۆرەیش دەبێتە یەكێك لە پێكهێنەرانی سیستەمی نێودەوڵەتیی هاوچەرخ.

بۆ ئەوەی زیاتر لە ڕیشە مێژوویییەكەی دەوڵەت و، گرنگییه‌كه‌ی لە دیدی بیرمەند و فەیلەسووفەكانەوە بزانین، پێویستە ئاگامان لە خوێندنەوەی قوتابخانە جیاوازەكانی بیری سیاسی هەبێت كە باسیان لە دەوڵەت كردووە. ئێمە لێرە، لە چوارچێوەی ئەم وتارەماندا، دەمانەوێت لە دیدگه‌یەكی هزرییەوە لە دیدی بیرمەندان ‌و فەیلەسووفانەوە باس لە دەوڵەت بكەین.

دەوڵەت لە دیدی "هۆبز"دا:

لە ڕوانگەی بیرمەندی ئینگلیزی "تۆماس هۆبز" (Thomas Hobbes)، دەوڵەت دروستكراوی دەستی تاكە لە دەرەنجامی گرێبەستی كۆمەڵایەتی. بە واتایەكی دیكە، هۆبز سەیری دەوڵەت دەكات وەك ئەوەی كیانێكی دروستكراوە و مروڤ هێناویەتییە بوون. واتە دەوڵەت گەشەیەكی سروشتی نییە، بەڵكوو پەیدابوونێكی دروستكراوە لە لایەن مرۆڤەكانەوە. لێرەوە هۆبز ئەوە دەردەبڕێت كە دەوڵەت لە بەرامبەر تاكەكاندا دەسەڵاتی ڕەهای هەیە. بە ڕای هۆبز مرۆڤەكان لە دۆخی "بێدەوڵەتی"دا چارەنووسیان دیار نییە؛ واتە تەنیا لەناو دەوڵەتدا مرۆڤەكان چارەنووسیان دیارە، چونكە بە ڕای هۆبز پێش دروستبوونی دەوڵەت، كۆمەڵگە لە دۆخی سروشتیدایە.

دەوڵەت لە هزری "هیگڵ"دا:

لای فەیلەسووفی ئەڵمانی "فریدریك هیگل" (Friedrich Hegel)، دەوڵەت بەرزترین قۆناغی گەشەسەندنی كۆمەڵگه‌ی مرۆڤایەتییە. لەم دۆخەدا مرۆڤەكان پێوەرە ڕەوشتییەكان بەرامبەر بە یەكتر پەیڕەو دەكەن، چونكە هەر تاكێك بە تاكێكی دیكەوە بەستراوەتەوە. دەوڵەت بۆ پارێزگاریكردن لە مۆڵكداریی تایبەت دروست دەكرێت. بە لای هێگله‌وه‌، لە دۆخی دەوڵەتبووندا تاك بەئازادی دەگات. هه‌روه‌ها هیگل پێی وایە تاك لە دەرەوەی كۆمەڵگە ‌و دەوڵەت هیچ نرخێكی نییە؛ كەواتە بوونی تاك، پەیوەستە به‌ بوونی دەوڵەتەكەیەوە. لای هیگڵ كەسەكان ناتوانن گوزارشت لە خۆیان بكەن تەنیا لە دەوڵەتدا نەبێت ‌و، تاكەكان هەموو بەها ڕۆحی و ڕاستییەكان لە دەوڵەتەوە وەردەگرن.

دەوڵەت لای ئەفڵاتۆن و ئەرستۆ:

هەر دوو فەیلەسووفی مەزنی یۆنانی كۆن، "ئەفڵاتۆن" (Plato) لە كتێبی بەناوبانگی "كۆمار" و، "ئەرستۆ" (Aristotle) لە كتێبی "سیاسەت"دا، بابەتی سەرەكییان بریتی بووە لە دەوڵەت. بە جۆرێك، ئەم دوو بیرمەندە گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی، كە تاك ناتوانێ بەبەردەوامی ململانێی دەوروبەری بكات، بۆیە پێویستیی بە پێكەوەژیانە. لێرەوە بیرۆكەی ڕێكخستن و بەڕێوەبردنی مرۆڤ بە مرۆڤ سەر هەڵدەدات، كە مەبەست لێی دروستكردنی دەوڵەتە وەك چوارچێوەی كار ‌و ڕێكخستنی كۆمەڵگە.

دەوڵەت لای ڕۆسۆ ‌و سپینۆزا:

فەیلەسووفی فەڕەنسی "ژان ژاك ڕۆسۆ" (Jean-Jacques Rousseau) پێی وایە دەوڵەت، مرۆڤەكان لە قۆناغ ‌و حاڵەتی سروشتییەوە دەگوازێتەوە بۆ قۆناغی كۆمەڵگەی ڕێكخراو. بۆ گەیشتن بەو حاڵەت ‌و مەبەستەیش، دەبێت ئەو دەوڵەتە لە ڕێگەی پەیمانێكی كۆمەڵایەتییه‌وه‌ لە نێوان تاكەكانی ئەو كۆمەڵگەیەدا بێتە  دی و، خاڵی هەرە گرنگی ئەو پەیمانەیش، دەبێت بریتی بێت لەوەی دەوڵەت مافی تاكەكانی كۆمەڵگە دابین بكات و ئازادییەكانیان بۆ فەراهەم بكات.

بیرمەندی هۆڵەندی "باروخ سپینۆزا" (Baruch Spinoza)، پێی وایە بۆ ئەوەی دەوڵەت نەبێتە كەرەستەیەك بە دەست ستەمكار و دیكتاتۆرەكانەوە، نابێ دەوڵەت خەڵك بتۆقێنێ و ملیان پێ كەچ بكات. بۆیە، دەبێ لەو پەیمانی كۆمەڵایەتییەدا دەوڵەتمەدارەكان بە كۆمەڵێك كۆت و مەرجی یاسایی ڕازی بن و، تاكەكانی كۆمەڵگە جگە لە پیادەكردنی ئازادییەكانیان، ترسیان لە كەس نەبێت.

لۆك ‌و دەوڵەت:

فەیلەسووفی ئینگلیزی "جۆن لۆك" (John Locke) دەڵێت: "كاری دەوڵەت تێپەڕاندنی دۆخی سروشتیی نییە بە تەنیا، بەڵكوو پاراستنی مافە سروشتییەكانی تاكەكانیشە." لۆك ڕای وایە ڕاستە كە ئێمەی مرۆڤ پێویستمان بە پەیمانێكی كۆمەڵایەتی هەیە، بەڵام ئەم پەیمانە مانای ئەوە نییە كە دەوڵەت لە لێپرسینەوە بێبەری بكەین. لای لۆك سەروەری، بەشێكی دانەبڕاوی ئەو پەیمانە كۆمەڵایەتییەیه‌، كە دەبێت دەوڵەت خۆی پێوەی پابەند بێت؛ واتە بەرامبەر بە هەڵە و كەموكورتییەكانی بەرپرسیار بێت. بۆ ئەم مەبەستەیش، لۆك سیستەمی دابەشكردنی دەسەڵات دەهێنێتە ناو پرسی فەلسەفەی دەوڵەتدارێتییەوە، كە خۆی لە چەمكی لیبراڵیزمدا دەبینێتەوە. دابەشكردنی دەسەڵات لە نێوان ئەو ئۆرگانەی یاسا دادەنێت و ئەو ئۆرگانەی كە یاسا جێبەجێی دەكات، گەرەنتییەكە بۆ پاراستنی ئاسایشی كۆمەڵایەتی و ئازادی و مافەكانی تاك.

دەوڵەت لە هزری "ڤیبەر" ‌و "كیلین"دا:

لە هزری بیرمەندی ئەڵمانی "ماكس ڤیبەر" (Max Weber)، دەوڵەت بریتییە لە كۆمەڵگەیەكی مرۆیی، كە بە شێوەیەكی سەركەوتووانە شەرعییەتی بەكارهێنانی هێز لە ناوچەیەكی دیاریكراودا بەدەست دێنێت. واتە كرۆكی دەوڵەت بریتییە لە هێز. "ڕۆدۆلف كیلین" (Rudolf Kjellén)، زانای سیاسیی سویدی، یەكێكە لە ناسراوترین زانایانی بواری جیۆپۆلیتیك و، پێی وایە تەواوی زانستی جیۆپۆلتیك بریتییە لە دەوڵەت.

دەوڵەت لە دیدی دۆركهایم:

فەیلەسووفی دیاری فەڕەنسی "ئیمیل دۆركهایم" (Émile Durkheim)، گوزارشت لە دەوڵەت دەكات لەسەر بنەمای دابەشكردنی كار لە نێوان تاكەكانی كۆمەڵگە. ئەم ڕوانینەی دۆركهایم بۆ دەوڵەت، سروشتێكی ئابووری بە دەوڵەت دەبەخشێت، بە مەبەستی ئەوەی دەوڵەت سەروەت و سامانی كۆمەڵگە بە شێوەیەكی دادپەروەرانە بەسەر تاكەكان دابەش بكات.

هەموو ئە‌و بیریار ‌و فەیلەسووفانەی ئاماژەمان پێ دان، لەسەر ئەوە كۆكن كە مرۆڤایەتی پێویستیی بە پەیمانێكی كۆمەڵایەتی هەیە، بۆ ئەوەی پێكەوەژیانی خۆیان لەناو كۆمەڵگەدا ڕێك بخەن. بەم جۆرە، بۆمان دەردەكەوێت كە بوونی دەوڵەت پێداویستییەكی گرنگە بۆ ڕێكخستنی ژیانی كۆمەڵگە، لەگەڵ ئەوە، خواستی هەموو تاكێكە بۆ ڕزگاربوون لە حاڵەتی سروشتی كە تێدا هەمووان لە دژی هەمووان دەجەنگن و، مانەوەیش بۆ بەهێزەكانە. ئەوەی باس كرا، تێڕوانینی بیرمەندان بوو بۆ دەوڵەت. بۆیە دەكرێت كوردستان لە هەنگاونان بۆ دروستبوونی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانی، لە ڕووی تیۆرییەوە سوود لە دیدی فەیلەسووف و بیریاران وەربگرێ‌.