دەروازە:

سەرلەبەیانی ڕۆژی دووشەممە، 5ی حوزەیرانی 2017، هەر یەك لە وڵاتانی سعوودیا، ئیمارات، بەحرێن، میسر، یەمەن، لیبیا و ماڵدیڤ، سەرجەم پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییەكانیان لەگەڵ قەتەر پچڕاند ‌و، سزای زەمینی و ئاسمانی و ئاوییان بەسەریدا سەپاند، ئه‌وه‌یش بە بیانووی دەستێوەردانی ئەو وڵاتە لە كاروباری ناوخۆییی وڵاتەكانیان ‌و، پشتگیریكردنی گرووپە تیرۆستییه‌كانی وەك داعش و قاعیدە ‌و، هاوكاری ‌و هاوپەیمانێتی لەگەڵ ئێران ‌و ئیخوان موسلمین. ئێمە لە دووتوێی ئەم وتارە شیكارییەدا، دەمانەوێت تیشكێك بخەینە سەر ئاڵۆزییەكانی ئەم دوایییەی وڵاتانی كەنداو ‌و دەستنیشانكردنی هۆكارە ئاشكرا ‌و نهێنییه‌كانی پشت ئەم ململانێیانە، لەگەڵ خستنەڕووی كاریگەرییەكانی ئەم دۆخە لەسەر ئاستی ناوچەكە ‌و جیهان بەگشتی.

سعوودیا ‌و قەتەر؛ لە هاوپەیمانێتییەوە بۆ ململانێ:

بە درێژاییی مێژووی دروستبوونی سعوودیا لە تشرینی یەكەمی 1932‌و، سەربەخۆبوونی قەتەر لە ئەیلوولی 1971، پەیوەندییەكانی هەر دوو لا لەگەڵ بەردەوامبوونیدا، بەرزی ‌و نزمیی زۆری بەخۆیەوە بینیوە. بەڵام پاش هاتنەسەردەسەڵاتی "سەلمان عەبدولعەزیز" وەك شای سعوودیا لە كانوونی دووەمی 2015، گۆڕانێكی بەرچاوی لە سیاسەتی دەرەوەی سعوودیادا هێنایە ئاراوە؛ گۆڕان لە سیاسەتی دوورەپەرێزییەوە بۆ سیاسەتی خۆسەلماندن و خۆسەپاندن، كە بە سیاسەتی "دەرخستنی ماسوولكەكان" ناو نراوە. بە جۆرێك كە لاوازكردنی دەسەڵاتی نەیارەكانی، پانتایییەكی بەرچاوی لە سیاسەتی دەرەوەی سعوودیادا داگیر كردووە؛ لە هەمان كاتدا، سعوودیا دەیەوێت خۆی وەك هێزێك پیشان بدات كە لە هەر ئانوساتێكدا بیەوێت، دەتوانێت مەترسی بۆ سەر نەیارەكانی لە ناوچەكەدا دروست بكات.

لە بەرامبەریشدا پاش به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی دەسەڵات لە لایەن "تەمیمی كوڕی حەمەدی دووەم" لە حوزەیرانی 2013ەوە، ئاستی پەیوەندییە سیاسی ‌و ئابوورییەكانی قەتەری لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ ‌و ناوچەكە ‌و جیهان خستە قۆناغێكی نوێوە. بە جۆرێك، لە یەك كاتدا پەیوەندیی هەمەلایەنەی لەگەڵ وڵاتانی نەیاری یەكتری هەیە، وەك پەیوەندیی قەتەر لەگەڵ حەماس ‌و ئیسڕائیل، ئێران و ئەمریكا، ئێران ‌و توركیا، یەمەنی باڵی حوكمڕان و حوسییەكان، تاڵیبان و كابول. لەگەڵ ئەوەیشدا لە ڕێگه‌ی ناوندە میدیایییەكانییەوە، كار دەكات بۆ خستەڕووی كەموكوڕیی دەسەڵاتەكانی وڵاتانی كەنداو، تاكوو خۆی زیاتر وەك وڵاتێكی پێشكەوتووتر دەربكەوێت. لێرەوەیە دەكرێت بڵێین لەسەردەمی ئەم شا ‌و ئەمیرەدا، ئاستی پەیوەندییەكانی سعوودیا ‌و قەتەر، زۆرترین ئاڵۆزیی بەخۆیەوە بینیوە؛ تاكوو كار گەشتە پچڕاندنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی نێوانیان.

هۆكارە ئاشكرا ‌و ڕاگەیەنراوەكانی پشت پچڕاندنی پەیوەندییەكانی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ قەتەر:

ئێمە وای دەبینین، لە پشت پچڕاندنی ئەم پەیوەندییە دیپلۆماسییانەوە، كۆمەڵێك هۆكار ‌و بیانووی ڕاگەیەنراو و ئاشكرا هەیە؛ هەروەك لە بەیاننامە ‌و بڕیاری هەڵوێستوەرگرتنیان بەرامبەر قەتەر ڕوونیان كردۆتەوە، كە دیارترینیان خۆی لە چەند خاڵێكدا دەبینێتەوە، وەكوو:

1. بوونی پەیوەندیی سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسی و بازرگانی لە نێوان قەتەر و ئێراندا.
2. پشتگیریكردنی قەتەر لە ڕێكخرا‌و و گرووپە تیرۆریستی و تائیفییه‌كان، حزب و لایەنە نەخوازراوەكانی وەك كۆمەڵەی برایانی موسڵمان _جماعە الإخوان المسلمین_، بزووتنەوەی حەماسی فەڵەستینی ‌و ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش و قاعیدە و هتد. ئەم وڵاتانە ڕایان گەیاندووە كە حكوومەتی قەتەر، بەردەوام لە ڕێگه‌ی سەرچاوە میدیایییەكانییەوە پشتگیری لە ئەدەبیات و پلانەكانی ئەم گرووپانە دەكات.
3. ئەم وڵاتانە _سعوودیا، ئیمارات، بەحرێن ‌و میسر_، پێیان وایە قەتەر لە ڕێگه‌ی پشتیوانی لە بەهاری عەرەبی، مەترسیی بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانیی وڵاتانی عەرەبی و ناوچەكە دروست كردووە.
4. دەستێوەردانی قەتەر لە كاروباری ناوخۆییی وڵاتانی عەرەبی و پێشێلكردنی سەروەرییان, یەكێكی ترە لە هۆكارەكان. بە جۆرێك كە سعوودیا هەمیشە قەتەری بەوە تۆمەتبار كردووە كە لە چەند ساڵی ڕابردوودا، هەوڵی داوە بۆ دروستكردنی ئاڵۆزی ‌و دابەشبوون لەنێو ڕیزی گەلی سعوودیا و، هانی نەیارە ناوخۆیییەكانی سعوودیای داوە كە دژی حكوومەتی وڵاتەكەیان ڕاپه‌ڕن.

ئەمانە ئەو هۆكارە ئاشكرایانە بوون، كە لە پشت ئەم گرژی ‌و ئاڵۆزییانەی نێوان قەتەر ‌و وڵاتانی عەرەبین. بەڵام بێ گومان ئەمانە هۆكاری ڕاستەقینە ‌و كۆتایی نین لەم نێوەندەدا، بەڵكوو چەندین پاساوی دیكە هەیە، كە لێرەدا ئاماژەی پێ دەدەین.

هۆكارە نائاشكرا ‌و ناڕاگەیەنراوەكانی پشت پچڕاندنی پەیوەندییەكانی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ قەتەر:

بە دید ‌و تێڕوانینی ئێمە، لە پشت پچڕاندنی ئەم پەیوەندییە دیپلۆماسییانەوە، كۆمەڵێك پاساو ‌و هۆكاری نائاشكرا هەیە كە وای كردووە قەتەر بكرێتە ئامانجی دراوسێكانی، كە خۆی لەم چەند خاڵەدا دەبینێتەوە، وەكوو:

1. قەتەر هەموو جۆرە سەركردایەتیكردنێكی وڵاتانی كەنداو و ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو لە لایەن سعوودیاوە، ڕەت دەكاتەوە و، خۆی بە خاوەن ئەو سەركردایەتییە دەزانێت.
2. لە ڕووی میدیایییەوە، قەتەر كۆنتڕۆڵی میدیاییی شەقامی عەرەبیی بەدەستەوەیە ‌و، لە پێشكەوتووترین ئاستی ڕاگەیاندندایە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەبوونی چەند كەناڵێكی پێشكەوتوو، لەوانە "جەزیرە".
3. لە ڕووی ئابوورییەوە، قەتەر دەوڵەمەندترین وڵاتی بۆردی وەبەرهێنانی عەرەبییە؛ بەپێی پێگەی بلوومبێرگ نیوز (Bloomberg News)، قەتەر خاوەنی 331 ملیار دۆلار وەبەرهێنانە لە جیهاندا.
4. لە ڕووی ئایدیۆلۆژیی ئیسلامییەوە، قەتەر پشتگیری لە پرۆژەیەكی ئیسلامی دەكات كە ڕەگوڕیشەكەی لە بزووتنەوەی ئیخوان موسڵمیندا هەیە؛ ئەمەش پێچەوانەی ئەو پرۆژە ئیسلامییەیە كە سعوودیا پەیڕەوی دەكات كە خۆی لە ئایدیۆلۆژیی سەلەفیزمی سعوودیدا دەبینێتەوە.
5. لە بەرامبەر سزاكانی دۆناڵد ترامپ و ئەمریكا بۆ سەر ئێران، دەبینین "شێخ تەمیم"، ئەمیری قەتەر پشتگیریكردنی وڵاتەكەی بۆ ئێران دووپات كردەوە؛ بە جۆرێك كە گوتبووی: "ئەمەی بەرانبەر ئێران دەكرێت دوژمنكارییە." لێرەوە بەرەی دژ بە خۆی ‌و وڵاتەكەی فراوانتر كرد، چونكە ئەمریكا‌ و ڕۆژاوا پێیان وابوو نزیكبوونەوەی هەر وڵاتێكی كەنداو لە ئێران، دژ بە ئاراستەی ئاسایشی نێودەوڵەتییە.
6. بەدەر لەو خاڵانەی كە لەسەرەوە ئاماژەمان پێ دا، بە ڕای من دەستێوەردانی دەرەكی، فاكتەرێكی دیكەی پشت ئەم ناكۆكییانەی وڵاتانی عەرەبین لەگەڵ قەتەر؛ بەتایبەت دوای لووتكەی "عەرەبی- ئیسلامی- ئەمریكی"، كە لە ڕێكەوتی 21ی ئایاری ئەمساڵ لە ڕیازی پایتەختی سعوودیا، بە سەرۆكایەتیی هەر یەكە لە دۆناڵد ترامپ، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ‌و، سەلمان عەبدولعەزیز، شای سعوودیا بەڕێوە چوو؛ كە تیایدا ڕێك كەوتن لەسەر وشككردنی سەرچاوەی داراییی گرووپە تیرۆرستییه‌كان ‌و دانانی سنوورێك بۆ هێژموونی ئێران ‌و ئەو وڵاتانەیشی هاوپەیمان ‌و نزیكی ئەون؛ لەم نێوەندەیشدا قەتەر كرا بە ئامانج. ئەمانەیش ئەو پاساو ‌و هۆكارە نائاشكرایانە بوون، كە بە ڕای ئێمە لە پشت ئەم گرژی ‌و ئاڵۆزییانەی نێوان قەتەر ‌و وڵاتانی عەرەبین؛ كە پێ دەچێت هۆكاری ڕاستەوخۆی ئەم ململانێیانەی ناوچەكە بێت.

ئیخوان ‌و سەلەفییەت، لە گرژییه‌كانی نێوان قەتەر ‌و سعوودیادا:

لێرەدا دەمەوێت لەسەر هەر دوو چەمكی ئیخوان ‌و سەلەفییەت بوەستم، چونكە پێم وایە كرۆكی جیاوازیی ئەم دوو وڵاتەیە لە ڕەهەندە ئیسلامییه‌كەیەوە. چونكە وای دەبینین، ئیخوان موسڵمین وەك بزووتنەوەیەكی بەرفراوانی سوننەمەزهەب ‌و، سەلەفییەتیش وەك بزاڤێكی تەقلیدی لە ناوچەكە و جیهان، بوونێكی بەرفراوانیان هەیە. ئەم دوو قوتابخانە ئایینییە، بەردەوام لە كێشمەكێش و ململانێدان ‌و، نەیانتوانیوە لەگەڵ یەكتردا كۆك بن و ناكۆكییەكانیان وەلا بنێن.

كۆمەڵەی برایانی موسڵمان _جماعە الإخوان المسلمین_، ڕێكخراوێكی سیاسیی ئیسلامیی سوننییە و، پێگەی لە زۆربەی وڵاتانی عەرەبی و جیهاندا هەیە. بە بۆچوونی خۆیان، كار بۆ جێبەجیكردنی بنەماكانی ئیسلام دەكەن و، خۆیان بە هێزێكی هاوچەرخ دەزانن كە داوای گەڕانەوەی "فكرەی خەلافەت" دەكەن؛ لەسەر ئەم بنەمایەیشە ڕێكخستنی نێودەوڵەتییان دامەزراندووە. لەم ڕووەیشەوە قەتەر پشتگیری لەم پرۆژەیە دەكات و، لە كێشەی نێوان ئیخوان موسڵیمین ‌و دەسەڵاتدارانی میسردا بە سەرۆكایەتیی عەبدولفەتاح سیسی، دەبینین قەتەر سەركێشانە پشتگیریی لەم بزووتنەوە ئیسلامییە كرد و، تاكوو ئێستایش یەكەم داڵدەدەری ئەندامانی دیاری كۆمەڵەی ئیخوان موسڵمینە. هەرچی سەلەفییەتیشە، بزاڤ و بیركردنەوەیەكی ئیسلامیی بەرچاوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی ئیسلامییە. بە بۆچوونی خۆیان، كار دەكەن بۆ گەڕانەوەی كیتاب و سوننەت بە تێگەیشتنی سێ سەدەی سەرەتای ئیسلام. ئەم بزاڤە جگە لە نێوەڕۆكە فیكرییەكەی، ئایینزای فەرمی و كارپێكراوی عەرەبستانی سعوودیایە.

دەبینین شۆڕشە عەرەبییەكان كاریگەریی قووڵیان لە نێوان ئەم دوو ڕەوتەدا دروست كرد ‌و، پانتای جیاوازییه‌كانی نێوانیانی فراوانتر كرد ‌و، دید و تێڕانینیانی سەبارەت بە دیموكراسی و سیسته‌می سیاسی و شێوازی نوێی حوكمڕانی لە پاش شۆڕشە عەرەبییەكان جیاوازتر كرد. لەم ڕووەیشەوە سعوودیا زیاتر پابەندیی خۆی بۆ ڕەوتی سەلەفی دووپات كردەوە ‌و، قەتەریش سوورتر بوو لەسەر پاڵپشتی ‌و پشتگیریكردنی كۆمەڵەی برایانی موسڵمان.

لێكەوتەكانی پچڕاندنی پەیوەندییەكانی چوار وڵاتی عەرەبی لەگەڵ قەتەر:

بێ گومان هەر دابڕانێكی دیپلۆماسی لە نێوان وڵاتان كە ڕوو دەدات _ پچڕاندنی پەیوەندییەكانی چوار وڵاتی عەرەبی لەگەڵ قەتەر بە نموونە_، كۆمەڵێك دەرەنجامی لەسەر ئاستی ناوچەیی ‌و نێودەوڵەتیی لێ دەكەوێتەوە، كە دەكرێت لەم چەند خاڵەدا كورتی بكەینەوە:

1. قەتەر بەشداریی خۆی لە هاوپەیمانێتیی "ئیسلامیی سەربازیی دژ بە تیرۆر" بە سەرۆكایەتیی سعوودیا، كە بۆ لێدانی چەكدارە حوسییەكانی یەمەن ‌و هێشتنەوەی دەسەڵاتی عەبد ڕەبە مەنسوور هادی، سەرۆكی یەمەن، پێك هێنرابوو، كۆتاییی پێ هێنا.
2. ڕەنگە تەنگپێهەڵچنینی قەتەر بەم جۆرە، زیاتر ئەو وڵاتە لە بەرەی هیلالی شیعی نزیك بكاتەوە؛ هەروەك چۆن بینیمان لە ساتەوەختی بڕیاری پچڕاندنی پەیوەندییەكان، ئێران ئامادەییی تەواوی خۆی بۆ هاوكاریكردنی قەتەر ڕاگەیاند ‌و كۆمەكی ئابووریی گەیاندە بازاڕەكانی قەتەر.
3. لە دوورمەودادا، پێدەچێت ئیسڕائیل سوودمەندی ئەم قەیرانە خوڵقێنراوە بێت؛ هەروەك "ئەڤیگدۆر لیبەرمان" (Avigdor Lieberman)ی وەزیری جەنگی ئیسڕائیل لە دوای ئەم قەیرانەوە ڕای گەیاند: "بێ گومان پچڕانی پەیوەندییەكانی سعوودیا و ئیمارات و بەحرێن و میسر لەگەڵ قەتەردا، دەروازەی پەیوەندی و هاوكاری لە نێوان ئەو وڵاتانە و ئیسڕائیلدا دەكاتەوە."
4. ئەم گرژی ‌و ئاڵۆزییانە، قەتەر ڕووبەڕووی دوو بژاردە دەكاتەوە: یان دەبێت بە نێوەندگیریی كوەیت ڕازی بێت ‌و، دەستبەرداری پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران ‌و هاوكاریی گرووپ ‌و ڕێكخراوەكانی نەیاری وڵاتانی عەرەبی ببێت، وەك كۆمەڵەی ئیخوان موسڵمین؛ یان بەردەوام دەبێت لە سیاسەت ‌و هەڵوێستەكانی ئێستای ‌و، پانتاییی گرژی ‌و ئاڵۆزییه‌كانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی ناوچەكە زیاتر دەكات.

كۆتایی:

لە تێڕوانینمان بۆ پچڕاندنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ قەتەر، وای بۆ دەچین كە ئەم چوار وڵاتە دەیانەوێت گه‌مارۆی سیاسی ‌و ئابووری بخەنە سەر قەتەر ‌و، كۆتایی بە خەون ‌و خولیاكانی لە ڕابەرایەتیكردنی وڵاتانی كەنداو بهێنن ‌و، سنوورێك بۆ هاوكاری ‌و هاوپەیمانێتی ‌و پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران ‌و ئیخوان موسڵمین ‌و، پشتگیریكردنی گرووپە تیرۆستییه‌كانی وەك داعش و قاعیدە دابنێن. پچڕاندنی پەیوەندیی دیپلۆماسی لەگەڵ قەتەر، ناڕاستەوخۆ كەمكردنەوەی دەستڕۆیشتوویی و هێزی ئێرانە لە ناوچەكە. بەپێی یاسای نێودەوڵەتییش، قەتەر وڵاتێكی خاوەن سەروەرییە، بەڵام نەیارەكانی دەیانەوێت ویستی خۆیان بەسەریدا بسەپێنن. بۆیە زەحمەتە پەیوەندیی قەتەر و ئەو وڵاتانە ئاسایی ببێتەوە، چونكە دەیانەوێت قەتەر وەكوو تەنیا وڵاتی عەرەبیی پشتیوانی بەهاری عەرەبی و پەناگەی ئیخوان و بزووتنەوەی حەماس، خۆی ڕادەستی ئیرادەی ئەو چوار وڵاتە _سعوودیا، ئیمارات، بەحرێن ‌و میسر_، بكات.