دەروازە:

بوونی هەر دوو بژاردەی "بەڵـێ" و "نەخێـر" لەسەر كاتی دەنگدان لە ڕۆژی ئەنجامدانی ڕیفرانــدۆم، ئاماژەیە بۆ ڕەوابوونی بەكارهێنانی ئەم دوو چەمكە، چونكە خودی ڕیفرانــدۆم مەبەست لێی دەنگدانێكی گشتییە، كە تێیدا گەل بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ ڕای خۆی سەبارەت بە پرس ‌و بابەتێكی گرنگ دەردەبڕێت. لەم پرۆسەیەدا بژاردەكانی بەردەم هاونیشتمانیان دیاریكراون‌ و، تەنیا دوو بژاردەی وەك "بەڵـێ" و "نەخێـر"، دەخرێتە بەردەستیان. لە هەمان كاتیشدا بەپێی پره‌نسیپەكانی مافەكانی مرۆڤ ‌و دەستوور ‌و یاسا كارپێكراوە دیموكراتییەكان، دەنگدەر ‌و هاونیشتمانیان ئازادن لە پیادەكردن ‌و بەكارهێنانی ئەم مافە _مافی دەنگدان_ ‌و، هەڵبژاردنی چەمك ‌و دەستەواژەكان. بەڵام ئەوەی من مەبەستمە لە چوارچێوەی ئەم وتارەدا بیخەمە ڕوو، قسەكردنە لەسەر ڕیفرانــدۆم لە نێوان "بەڵـێ" ‌و "نەخێـر"دا؛ بەدوای ئەو وەڵامەدا دەگەڕێین كە ئایا لە چ كاتێكدا هەڵبژاردنی چەمكی بەڵـێ تەندروستە و دیارترین دەرەنجامەكانی چین و لە چ كاتێكی دیكەدا هەڵبژاردنی چەمكی نەخێـر لە پرسێكی وەك ڕیفرانــدۆم بۆ بەدیهێنانی سەربەخۆیی، ناتەندروست ‌و نابەجێیە؟ لەگەڵ خستنەڕووی دیارترین دەرەنجامە نەرێنییەكانی دەنگی نەخێـر.

بۆچی بەڵـێ بۆ ڕیفرانــدۆم؟

ڕیفرانــدۆم بۆ بەدیهێنانی سەربەخۆیی ‌و بڕیاردان لە چاره‌نووسی گەلێك، هەنگاوێكی ئاشتییانەی گرنگە، بۆیە لەم ڕوانگەیەوە بەڵـێ بۆ ڕیفرانــدۆم بە ئامانجی سەرخستنی پرۆسەكە، ئاماژەی ئاشتیخوازیی گەلی ستەمدیدەی كوردە كە هەمیشە ویستوویەتی بەئاشتییانە مافە ڕەواكانی خۆی بەدەست بهێنێت. لێرەیشدا بەگرنگی دەزانم باس لەو هۆكار ‌و فاكتەرانە بكەم كە وا دەكەن بە بەڵێ‌ دەنگ بۆ وەها پرسێك بدرێ، لەگەڵ خستنەڕووی دەرەنجامەكانی دەنگی بەڵێ‌، وەكوو:

1. كورد یەكێكە لە دێرینترین نەتەوەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە بەشدارییەكی بەرچاو و كارای لە نەخشاندنی مێژووی وڵاتانی ناوچەكە لە بوارە جۆربەجۆرەكانی سیاسی، كۆمەڵایەتی، ڕۆشنبیری، كه‌لتووری ‌و ئابووریدا هەبووە و، دۆزی كورد ئەمڕۆ بە یەكێك لە گرنگترین دۆزە گەرم ‌و زیندووەكانی ناوچەكە ‌و جیهان دادەنرێت. لەم ڕوانگەیەوە دەنگدان بە بەڵێ،‌ جگە لەوەی لەبەرچاوگرتنی سەنگ ‌و قورساییی میللەتەكەمانە، لە هەمان كاتیشدا هەوڵدانە بۆ بنیاتنانی قەوارەیەكی سیاسیی سەربەخۆ بۆ گەورەترین نەتەوەی بێدەوڵەتی ناوچەكە ‌و جیهان.
2. بەڵێ‌ بۆ ڕیفرانــدۆم، بەڵـێیە بۆ دووبارەنەبوونەوەی تەواوی ئەو زوڵم ‌و ستەم ‌و پێشێلكارییە نەتەوەیی ‌و سیاسی ‌و یاسایییانەی لە ماوەی زیاتر لە سەدەیەك دەرهەق بە میللەتی كورد كراوە، لە لایەن ڕژێمە فاشیستەكانی عێراق ‌و وڵاتانی دراوسێ، هەر لە سەركوتكردنی شۆڕش ‌و ئەنفال ‌و كیمیابارانەوە، بۆ بڕینی قوت ‌و بوودجە ‌و مووچەی هەرێمی كوردستان.
3. گەلی كورد لە ئێستادا لە ئامانجێكی مێژینەی خۆی نزیك بۆتەوە، كە هەنگاونانە بۆ بنیاتنانی دەوڵەتی سەربەخۆ. سەرخستنی ئەم پرۆسەیەیش بە بەڵێ‌ دەبێت و، پێمان وایە ڕیفرانــدۆم باشترین شێوازی خەباتی مەدەنیی ئاشتیخوازییە بۆ گەیشتن بە مافە ڕەواكانمان.
4. ڕیفرانــدۆم وەك ئامانج و ستراتیژییه‌كی نیشتمانی، ئەو پرسە گرنگ و چارەنووسسازەیە كە ئاواتی هەموو كورد و كوردستانییەكە، چونكە پێمان وایە هیچ نەتەوەیەك هێندەی كورد باجی سەربەخۆییی نەداوە و، تاكوو كوردستانیانیش نەبنە خاوەنی دەوڵەت، هەرێمی كوردستان سەقامگیریی یەكجارەكی و هەمیشەیی بەخۆیەوە نابینێت ‌و، لەژێر هەڕەشەی ناوخۆیی ‌و دەرەكیدا دەبێت.
5. لە ڕاستیدا گەلی كورد بۆ ئەوە خەباتی نه‌كردووه‌ و قوربانیی نه‌داوه‌ و خوێنی نەبه‌خشیوە هەتا ژیانی هەیە لە ژێردەستەییی تورك و عەرەب و فارس بمێنێتەوە و، لەسەر خاك و نیشتمانی خۆی وەك میوان تەماشا بكرێ، بێ ئەوەی بتوانێت ئاییندەی سیاسیی خۆی دیاری بكات و دەوڵەتی سەربەخۆی ڕابگەیەنێت ‌و بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات. بۆیە كوردیش وەك تێكڕای گەل ‌و نەتەوەكانی دیكەی جیهان، ئەو مافەی هەیە چارەنووسی بەدەستی خۆی دیاری بكات و، بەسەربەستی و ئازادی لە وڵاتی "كۆماری كوردستان"ی سەربەخۆدا درێژە بە ڕەوتی ژیانی خۆی ‌و هاونیشتمانانی بدات. لێرەوە دیسان جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە سەرخستنی پرۆسەی ڕیفرانــدۆم بە بەڵێ،‌ گه‌ره‌نتیی بەدیهێنانی ئەو ئامانج ‌و ئاواتەی كوردستانیان دەكات.
6. ئەگەر سەیری مێژووی بزاڤی ڕزگاریخوازی كورد ‌و ڕاپەڕین و ئامانجی نەتەوەییی حزب ‌و هێزە كوردییەكان بكرێ، هەموویان لەسەر ئەوە هاوڕا و یەكدەنگن كە ئامانجیان ڕزگاریی سیاسی و نەتەوەیی ‌و سەربەخۆبوونە. كەوابوو ئەمڕۆیش كاتی ئەوە هاتووە، بە ڕابردووی سیاسیمان وەفادار بین و، حزبە سیاسییەكانیش بە كردار ئامانجی ڕزگاریی نەتەوەی ‌و سەربەخۆیی بخەنە ئەولەوییەتی كارەكانیان ‌و، به‌كردەوە و دڵسۆزی ‌و لێبڕاوانەوە بەشداریی بەربڵاوی سەرخستنی ڕیفرانــدۆم بكەن ‌و، لە ڕێگه‌ی دەنگدان بە بەڵێ،‌ پشتگیری بۆ سەربەخۆییی كوردستان دەرببڕن. كەواتە بەدیهێنانی ئامانجی لەمێژینەی نەتەوەكەمان ‌و، هەنگاونان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانی ‌و، بوون بە بەشێك لە هاوكێشە ناوچەیی ‌و هەرێمی ‌و جیهانییەكان، لە ڕێگه‌ی سەرخستنی وەها پرۆسەیەك بە بەڵێ‌ دەبێت.

نەخێـر لە پێناو چیدا ‌و دەرەنجامەكانی كامانەن؟

وەك ئاماژەم پێ دا، هەبوونی دەستەواژەی "نەخێـر" لەسەر كاتی دەنگدان لە ڕۆژی ئەنجامدانی ڕیفرانــدۆم، ئاماژەیە بۆ ڕەوابوونی ئەم چەمكە، بەڵام بڕوانەبوون بە ڕیفرانــدۆم وەك مەبدەء و قەناعەت ‌و بڕوا، بەڕاستی تەواو ناتەندروستە ‌و پێچەوانەی خواستی نەتەوەیی ‌و سەربەخۆبوونە، لەگەڵ ئەوەی دەنگدان بە نەخێـر كۆمەڵێك دەرەنجامی ناتەندروستی لێ دەكەوێتەوە وەكوو:

1. لە ڕاستیدا دەنگدان بە نەخێـر، پێچەوانەی ویست ‌و خەباتی بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی كوردە لە سەد ساڵی ڕابردوودا، كە بۆ بەدیهێنانی سەربەخۆیی خەباتی كردووه‌ ‌و قوربانیی زۆری داوە ‌و خوێنی زۆری به‌خشیوه‌.
2. نەخێـر بۆ ڕیفرانــدۆم، ڕازیبوونە بە مانەوە لە دەوڵەتی عێراق؛ عێراقێك كە لە ساتەوەختی درووستبوونییەوە تاكوو ئێستا، سەقامگیریی سیاسیی بەخۆیەوە نەبینیوە، ئەمە سەرباری ئەوەی نەتوانراوە عێراق ببێت بە وڵاتی هەمووان ‌و هەموو پێكهاتە نەتەوەیی ‌و ئایینییەكان پێكەوە كۆ بكاتەوە و، پێكهاتەی كورد لە عێراق هەمیشە بۆتە قوربانیی سیاسەتە ناتەندروستە تائیفی ‌و مەزهەبییەكانی ئەم وڵاتە شكستخواردووە.
3. ئەوەی لە "جووڵانەوەی نەخێـر" هەستی پێ دەكرێت، جۆرێك لە تێكەڵكردنی چەمك ‌و زاراوەكانە؛ بە جۆرێك دەیانەوێت لە ڕێگەی ڕەخنەگرتن لە حكوومەت ‌و ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییە سەرەتایییەكان بۆ هاووڵاتیان، ڕەخنە لە بوونی دەوڵەتیش بگرن ‌و، دەوڵەتداری بە پێوەری حكوومەتداری بخوێننەوە. ئەمەیش جگە لەوەی شێواندنی ڕای گشتی ‌و بەلاڕێدابردنی پرسە گرنگەكانە، لە هەمان كاتدا هەڵەیەكی زانستی ‌و ئەكادیمییە، چونكە هەر یەكێك لەم دوو چەمكە تایبەتمەندیی خۆیانیان هەیە ‌و هیچ كامیان نابێتە شوێنگرەوەی ئەوی دیكە. ناكرێت هەڵە ‌و كەموكورتی ‌و گەندەڵییەكانی حكوومەت، بكرێتە بیانوو بۆ ڕەتكردنەوەی دەوڵەت ‌و داواكاری بۆ دروستبوونی دەوڵەتی سەربەخۆ ‌و ئەنجامنەدانی ڕیفرانــدۆم. لێرەدا دەبینین یەكێك لە دەرەنجامەكانی ئەم نەخێـرە ‌و بەرەكەیان، تێكەڵكردنی چەمك ‌و زاراوەكانە كە پێشینەیەكی باش نییە لە ڕووی ئەكادیمی ‌و زانستییەوە.
4. "نەخێـر"، كاریگەریی نێگەتیڤی لەسەر پیشاندانی وێنەیەكی ناتەواوی كۆمەڵگەی كوردی و دۆزە ڕەواكەی بۆ دونیای دەرەوە دەبێت و، بۆ ناوخۆیش دەبێتە هۆی لێكترازانی زیاتری نێوماڵی كورد.
5. دوای كۆتاییهاتنی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش و دووبارە داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسیی وڵاتانی ناوچەكە، جێگه‌ی خۆیەتی كورد و هاونیشتمانییەكانی، پشكی خۆیان وەربگرن. بەڵام دەنگدان بە نەخێـر ئەم دەسكەوتە بۆ كورد دەستەبەر ناكات ‌و، ڕەنگە كورد بەبێ‌ هیچ دەستكەوتێكی نەتەوەیی ‌و سیاسی، لە جه‌نگی دژ بە تیرۆر بهێنێتە دەرەوە.
6. پێم وایە دەنگدان بە نەخێـر بۆ پرسی ڕیفرانــدۆم، جگە لەوەی پێچەوانەی خواستی گشتیی نەوەی زوڵملێكراوی كوردە، دۆزی كورد ئەگەر نەگەڕێنێتە دواوە ئەوا لە شوێنی خۆی دەیوەستێنێ‌.

بەم جۆرە، دەبینین بەرەی نەخێر ‌و دەنگدان بە نەخێـر، خزمەت بە ئەزموون ‌و خواستی لەمێژینەی نەتەوەكەمان ناكات، بەقەد ئەوەی دەچێتە خزمەت پلان ‌و ستراتیژیی بەرەی ناحەزانی گەلی كورد ‌و هەرێمی كوردستان.

كۆتایی:

جێگه‌ی خۆیەتی وەبیری خۆمانی بهێنینەوە كە ڕیفرانــدۆم و سەربەخۆیی، موڵكی هیچ سەركردە و حزب و بنەماڵەیەك نییە، بەڵكوو دروشم و ئامانجێكی دێرینی نەتەوەیی و نیشتمانییە، كە بە درێژاییی زیاتر لە سەد ساڵی ڕابردوو خەباتی بۆ كراوە؛ بەڵام گومانیش لەوەدا نییە سەركەوتن و ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆ بە شێوەیەكی باش ‌و بەرچاویش، دەبێتە دەسكەوتێكی گەورە و گرنگ بۆ ئەو حزب و لایەنانەی كە كاری جددیی بۆ دەكەن و، لێرەدا دەمەوێت بەكورتی بۆچوونی خۆم لەمەڕ پرسی ڕیفرانـدۆمی بڕیارلەسەردراوی هەرێمی كوردستان لەم چەند خاڵەدا كورت بكەمەوە:

• پێمان وایە ڕیفرانـدۆم میكانیزم ‌و ئامرازێكی سیاسی ‌و دیپلۆماسی ‌و یاسایییە و بۆ بەدیهێنانی ئامانج و مەبەستی جیاواز و جۆربەجۆر بەكار دەهێنرێت، وەكوو: سەربەخۆیی ‌و بڕیاردانی چاره‌نووسی گەلێك.
• ڕیفرانــدۆم، پرۆسەیەكی چارەنووسسازە و، پەیوەستە بە ئاییندەی‌ تاك بە تاكی‌ كۆمەڵگەوە؛ هەر بۆیە پێویستیی بە كۆدەنگییەكی‌ نیشتمانی‌ و سیاسی‌ و جەماوەری هەیە بۆ سەرخستنی و، دەبێت هەمووان بە حزب و سەركردە و هاونیشتمانیانەوە، كۆدەنگ بن لەسەر شێواز و میكانیزمی‌ پیادەكردنی‌ و، پێكەوە پێداویستییەكانی ئەم قۆناغە دابین بكەن. زۆر گرنگە ڕیفرانــدۆم لە دەلاقەیەكی تەواو نیشتمانییەوە لێی بڕوانرێت ‌و لە چوارچێوەی حزبی دەربهێنرێت و، هەمووان بەبێ جیاوازی ببنە خاوەنی ئەم پرسە گرنگە.
• بۆ ئەوەی هاونیشتمانیانی ئەم هەرێمە بەگشتی ‌و، چینی فەرمانبەران ‌و مووچەخۆران بەتایبەتی، خەونی باڵایان هەبێت ‌و هەست ‌و ئینتیمای نەتەوەیی ‌و نیشتمانییان لە ئاستێكی بەرزدا بێت، دەبێت دۆخی دارایی ‌و بژێوی ڕۆژانەیان لە ئاست تێركردنی پێداویستییه‌كانیاندا بێت.
• هەرێمی كوردستان لەم قۆناغە مێژوویییەیدا كەوا بڕیارە بەرەو ئەنجامدانی ڕیفرانــدۆم هەنگاو بنێت، دەبێت لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە خاوەنی گوتارێكی بەهێز ‌و ڕۆشن بێت.
• لای هەمووان ئاشكرایە پاڵپشتیی یاسایی، هاوشانی پاڵپشتیی سیاسی، بۆ سەرخستنی وەها پرسەیەك گرنگە. لەم ڕوانگەیەوە ئاساییكردنەوەی تەواوی دامەزراوە یاسایی ‌و نیشتمانییەكانی ئەم هەرێمە بەگشتی ‌و پەرلەمان بەتایبەتی، پێوستییەكی ئەم قۆناغەیە بۆ ئەوەی كەلێنە یاسایییەكانی ئەم پرۆسەیە پڕ بكاتەوە ‌و پاڵپشتییەكی باشی لێ بكات، چونكە دواجار پەرلەمان بەرزترین دامەزراوەی یاسایی ‌و بڵندگۆی تەواوی دەنگ ‌و ڕەنگە جیاوازەكانی هاونیشتمانیانە لە هەرێمی كوردستان. دەنگدان بە بەڵێ،‌ گه‌ره‌نتیی سەرخستنی ئەم پرۆسە گرنگە دەكات؛ دەكرێت لێیەوە بەرەو دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆ هەنگاو هەڵبگیرێت.