دەروازە:

لە ڕێكەوتی 20ی كانوونی دووەمی 2018، ئۆپەراسیۆنی "چڵە زەیتوون" لە لایەن سەرۆكایەتیی ئەركانی سوپای توركیا بۆ پەلاماردانی كانتۆنی عەفرین، بە بەشداری زیاتر لە هەشت هەزار سەربازی سوپای توركیا و، بیست ‌و یەك هەزار چەكداری ئۆپۆزیسیۆنی سووریا و، بە بەكارهێنانی زیاتر لە سەدان تانك ‌و زرێپۆش ‌و دەیان فڕۆكەی پێشكەوتووی سەربازی ڕاگەیه‌ندرا؛ بەڵام تاكوو ئێستا نەیانتوانیوە پێشڕەویی بەرچاو بكەن ‌و ئامانجەكانیان بەدی بهێنن. ئێمە لە دووتوێی ئەم وتارەماندا، دەمانەوێت تیشكێك بخەینە سەر گرنگیی پێگەی عەفرین ‌و، ئامانج ‌و مەبەست ‌و بەرژەوەندییەكانی توركیا لە ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون ‌و، ئاستەنگەكانی بەردەم سوپای توركیا لە پەلاماردانی ئەم كانتۆنەدا.

ناساندنی هەڵكەوتەی جوگرافیا ‌و گرنگیی پێگەی كانتۆنی عەفرین:

عەفرین ناوچەیەكی چیایییە ‌و ڕووبەرەكەی نزیكەی سێ هەزار ‌و هەشتا و پێنچ كیلۆمەتری چوارگۆشەیە، كە دەكاتە 2%ی كۆی گشتیی ڕووبەری وڵاتی سووریا. جگە لە ناوەندی شارەكە، لە 7 شارۆچكە ‌و 356 گوند پێك دێت، كە گرنگترینیان (جندرێس، بلبل، حەمامێ، شێرا ‌و ڕاجۆ)یە. بەپێی سەرژمێرییە نافەرمییەكانی حكوومەتی سووریا لە ساڵی 2012دا، ژمارەی دانیشتووانی عەفرین 523 هەزار‌ و 258 كەس بووە، بەڵام ژمارەكە زۆر زیادی كردووە بە هۆی ئەوەی خەڵكێكی زۆری شارەكانی حەلەب ‌و ئیدلیب ‌و ئەعزاز بە هۆی جه‌نگەوە ئاوارە بوون ‌و، ڕوویان لەم كانتۆنە كردووە. ئەمەیش وای كردووە لە ئێستادا زیاتر لە ملیۆنك كەس لە عەفرین نیشتەجێ ببن. عەفرین بە بەرهەمهێنانی زەیتی زەیتوون ‌و، مزرەمەنییەكان ‌و كرۆم بەناوبانگە و، چەندین شوێنی مێژووییی هەیە وەكوو: قەڵای سەمعان، قەڵای پێغەمبەر هۆری، گردی عەین دارە، پردی ڕۆمانییەكان و هتد.

عەفرین لە ڕووی جیۆسیاسییەوە بایەخێكی زۆر گەورەی هەیە ‌و، بە چیای كوردان ناسراوە. لە باكوور ‌و ڕۆژاوا هاوسنووری توركیایە، لە باشووریشی شاری ئیدلیب ‌و حەلەب ‌و، لە لای ڕۆژهەڵاتییەوە شاری ئەعزاز هەیە. عەفرین خاڵێكی گرنگی بەستنەوەی كوردەكانی ڕۆژاوایشە بە باكووری كوردستان، كە كوردەكانی ئەم دوو بەشەی كوردستان لە ڕووی كه‌لتووری ‌و كۆمەڵایەتی ‌و ئایدیۆلۆژی ‌و... زۆر نزیكییان لەگەڵ یەكتری هەیە. لەگەڵ ئەوەیشدا عەفرین دەروازەیەكی گرنگە بۆ گەشتنی كورد بۆ سەر دەریای سپیی ناوەڕاست، كە دەكرێت لە ئاییندەدا ببێتە خاڵێكی گرنگی كرانەوەی ڕۆژاوای كوردستان بە ڕووی جیهاندا لە ڕووی بازرگانیكردنەوە ‌و، هەروەها سوودی گرنگیشی بۆ پارچەكانی دیكەی كوردستانی گەورە دەبێت؛ بەو پێیەی كە لەگەڵ ڕۆژاوای كوردستاندا هاوسنوورن. عەفرین یەكێكە لەو سێ هەرێمە _كانتۆنە_ سەربەخۆیانەی كە كورد لە سووریا ئیدارەی دەدات ‌و، لە 29ی كانوونی دووەمی 2014وە دایان مەزراندووە. هێزەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ئیدارەی شارەكە دەكەن ‌و، بەرگریی لێ دەكەن؛ تەنانەت وەك پرسێكی مانەوەی كورد لێی دەڕوانن ‌و بەئاسانی دەستبەرداری نابن. تەنانەت یەكینەكانی پاراستنی گەل ئامانجیان ئەوەیە ناوچەكانی تری نێوان عەفرین ‌و كۆبانێ ڕزگار بكەن ‌و بەیەكەوەیان ببەستنەوە.

ئامانجەكانی توركیا لە ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون ‌و، پەلاماردانی كانتۆنی عەفرین:

عەفرین هەروەك چۆن گرنگییەكی زۆری بۆ كورد هەیە، بە هەمان شێوە وەك شوێنێكی ستراتیژیی گرنگ بۆ وڵاتی توركیا دادەنرێت. ئەگەرچی لە ڕێكەوتی 19ی كانوونی دووەمی 2018، لە بەیاننامەیەكدا سەرۆكایەتیی ئەركانی سوپای توركیا ئەوەی ڕاگەیاندبوو، كە ئامانج لە ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون پاراستنی سەقامگیریی سنووری توركیا ‌و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرە لە ناوچەكە. بەڵام لە ڕاستیدا چەندین ئامانج ‌و بەرژەوەندی لە پشت ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوونەوە هەیە، وەكوو:

1. توركیا بە هێرشكردنە سەر عەفرین، دەیەوێت ڕۆژاوای كوردستان ئابڵووقە بدات ‌و، دەروازەیەكیان بۆ نەهێڵیتەوە بۆ پەیوەندیكردن بە جیهانی دەرەوە. لە هەمان كاتدا توركیا نایەوێت كوردەكان سوود لە دەریای سپیی ناوەڕاست ببینن. بچڕاندنی پەیوەندیی نێوان كوردەكانی ڕۆژاوا ‌و باكووریش یەكێكی ترە لە ئامانجەكانی ئەم ئۆپەراسیۆنەی توركیا.
2. بە داگیركردنی عەفرین، توركیا دەیەوێت ئەو ناوچانەی كە كۆنتڕۆڵی كردوون لەگەڵ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی سوپای سووریای ئازاد، كە نزیكن لێیەوە، بە یەكتری بگەیەنێت، تاكوو وەك قەڵغانێك بۆ پاراستنی خۆی بەكاری بهێنێت. بە واتایەكی دیكە كۆنترۆڵكردنی عەفرین لە لایەن توركیاوە بە واتای بەستنەوەی سەرجەم ئەو ناوچانە دێت كە هێزە چەكدارەكانی نزیك لە توركیا كۆنترۆڵیان كردووە.
3. عەفرین دەبێتە سەنتەری بەیەكەوەبەستنەوەی كانتۆنەكانی تر، كە بێ گومان ئەمەیش لە بەرژەوەندیی توركیا نییە ‌و، دەیەوێت ئەو خەونەی كوردەكان لەبار ببات. بۆیە بە كۆنترۆڵكردنی عەفرین، توركیا ڕێگە لە هەموو جۆرە بەیەكگەیشتنێكی جوگرافی دەگرێت لە هەموو ناوچە سنوورییەكانی كە دەكەونە نێوان شاری جەرابلووس لە ڕۆژاوای فورات ‌و دەریای سپیی ناوەڕاست،؛ بەمەیش ڕێگە لە خەونی بەیەكگەیشتنی جوگرافیی ناوچە كوردییەكان بە یەكدی دەگرێت.
4. ڕووبەڕوبوونەوەی پرۆژەی ئەمریكی لە سووریا، یەكێكی دیكەیە لە ئامانجەكانی ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون. ڕاستە توركیا لە پرۆسەی قەڵغانی فوراتدا بەشێك لە ئامانجەكانی بەدەست هێنا، لە ڕێگەی چوونە ناو ئەعزاز ‌و جەرابلووس، بەڵام لەبەر بوونی ڕێگەی باشوور _منبج ‌و تەل ڕەفعەت_، توركیا دەیەوێت بەیەكجاری ئامانجەكەی تەواو بكات. لەم هەنگاوەیشدا ئەوەی كارئاسانیی زیاتری بۆ دەكات ئەوەیە، كە عەفرین بەپێچەوانەی ناوچەكانی تری ڕۆژاواوە، هێز و سەرباز و ڕاوێژكاری ئەمریكیی تێدا نییە؛ ئەمەیش پرۆسەكەی بۆ توركیا ئاسان كردووە؛ بۆیە تەنیا پێویستی بە ڕێگەپێدانی ڕووسیا و ئێران هەیە. ئەم دوو دەوڵەتەیش هەردووكیان دژ بە پرۆژەكانی ئەمریكان لە سووریا. كەواتە پرۆسەكە وەك تۆڵەكردنەوە لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لێك دەدرێتەوە، بەتایبەت دوای ئەوەی ئەمریكا پرۆژەی دروستكردنی هێزێكی نوێی هەیە بۆ پاراستنی سنوورەكان ‌و، توركیایش دروستكردنی ئەم هێزە بە مەترسییەكی گەورە دەبینێت. بۆیە لە ڕووی ستراتیژییەوە هەڵبژاردنی ئەم كاتە، ڕاستەوخۆ لێدان ‌و لەناوبردنی ئەو پرۆژەیەی ئەمریكای لێ دەخوێنرێتەوە.
5. توركیا لە ڕێگەی ئەم پرۆسەیەوە ناوچەیەكی فراوانتر لە ڕۆژاوای فوڕات دەكاتە ناوچەی ئارام. ئەمەیش لە دوو لاوە بۆ توركیا سوودبەخشە: یەكێكیان ئەوەیە، توركیا دەتوانێت لەم ڕێگەیەوە مەترسیی جووڵەی سەربازی ‌و ئەمنی بەتەواوی كۆنترۆڵ بكات ‌و، ڕێگر بێت لە دروستكردنی قەندیلێكی تر لە سنوورەكانی. لە لایەكی ترەوە دەتوانێت بەشێكی زۆر لە ئاوارەكانی توركیا بگەڕێنێتەوە؛ بەمەیش ئامانجێكی ئابووری ‌و ئەمنی ‌و سیاسی بەدەست دەهێنیت.
6. لە ئێستادا توركیا تا ڕاددەیەك لە ناوخۆدا، گرفتارە بەدەست دەیان قەیران ‌و كێشەی سیاسی ‌و ئابووری ‌و ئیدارییەوە. بۆیە لەم ڕێگەیەوە، دەیەوێت كێشە ناوخۆیییەكانی بباتە دەرەوە ‌و، چاوەكان لەسەر ناوخۆ لا ببات؛ واتە چارەسەری قەیرانێك بە قەیرانێكی تر دەكات.
7. توركیا دەیەوێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ببێتە ئەكتەرێكی بەهێز ‌و كارا ‌و، ئارەزووی ئەوە دەكات لەمەو دوا بە هێزی سەربازی، دەستكاریی دۆخی سیاسیی سووریا بكات. بۆ ئەمەیش پارساڵ لە جەرابلووس ‌و عەزاز دەستی پێ كرد ‌و، ئەمساڵیش دەیەوێ لە عەفرین تەواوی بكات.
8. توركیا بە هەر نرخێك بێت، نایەوێ‌ ئیدارەیەكی تری كوردی لە تەنیشتییەوە بناغە داكوتێ‌. هۆكارەكەیشی ئەوە نییه‌ كە ئەوانەی لە ڕۆژاوا حوكم دەكەن وابەستەی پەكەكەن؛ تەنانەت ئەگەر هێزەكانی ڕۆژاوا ناكۆك ‌و دژ بە پەكەكەیش بن، توركیا هەمان هەڵوێستی دەبوو. چونكە نیگەرانی ‌و ترسی توركیا، لە دروستبوونی ئیدارەی كوردییە لەو بەشەی كوردستانی گەورە، چونكە دەزانێ‌ ئەو سەرەتایەی ئەزموونی خۆبەڕێوەبەری لە ڕۆژاوا، ڕاستەوخۆ كاریگەری دەخاتە سەر كوردانی باكوور.

ئەوەی لێرەدا ئاماژەمان پێ دا، دەكرێت بڵێین لە دیارترین ئامانج ‌و مەبەست ‌و بەرژەوەندییەكانی توركیان لە ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون ‌و هێرشكردنە سەر كانتۆنی عەفرین.

بەربەست ‌و ئاستەنگەكانی بەردەم توركیا لە ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون:

عەفرین بەرخۆدانێكی گەورەی بەرگری دەكات ‌و، بووه‌تە شانازییەكی گەورە لە مێژووی گەلی كورددا. ڕەنگە بەرخۆدانی عەفرین لە ڕوو كەشدا شەڕێكی بێدەنگ دەركەوێت، بەڵام زۆر نهێنی لە پشت بەرخۆدانی عەفرین ‌و نەكەوتنی ئەو بەشەی ڕۆژاوای كوردستانەوە هەیە، كە گرنگترینیان بریتییە لە:

1. بوونی چەندین تۆنێلی سەربازی كە وەك تاكتیكێكی بەهێز لە و شەڕەدا بەكار دەهێنرێت و، لە ماوەی چەندین ساڵی ڕابردوودا هێزەكانی "پەیەگە" و "یەپەژە" سەدان تۆنێلیان لەژێر زەویدا دروست كردووە و، بنكە و سەنگەرەكانی بەرگرییان پێكەوە گرێ داوە. كاریگەریی تۆنێلەكانی عەفرین بە جۆرێكە، كە سوپای توركیا لە هەر شوێنێك پێشڕەویی كردبێ، گەمارۆ دراوە و ناچار كراوە پاشەكشێ بكات.
2. ‎نهێنییەكی تری خۆڕاگریی عەفرینییه‌كان، بۆ پەروەردەی ئەو هێزانە دەگەڕێتەوە، كە پێش ئەوەی چەك بگرنە دەست، خولێكی شەش مانگیی پەروەدەی دەروونییان بۆ دەكرێتەوە. لەو خولانەدا زۆر بابەتی پەیوەست بە مامەڵه‌كردن لە دۆخی جه‌نگدا بۆ ڕوون دەكرێتەوە؛ بۆیە كاتێك چەكیان دەدرێتە دەست، بە باوەڕی تەواوە دەچنە بەرەكانی جەنگ و، ئامادەن بۆ هەموو جۆرە قوربانیدانێك لە پێناو خاك ‌و نیشتماندا. لەگەڵ ئەوەیشدا سوپای توركیا جه‌نگ لەگەڵ گرووپێك دەكات كە براوەی جه‌نگی داعشە لە سووریا ‌و ڕزگاركەری شاری ڕەققەیە، كە لە ڕووبەڕووبوونەوەی نەیاره‌كانیاندا ئەزموونێكی باشیان وەرگرتووە.
3. ئەوروپا ‌و ئەمریكا تا ئێستا دژ بە جووڵاندنی هێز و دەستێوەردانی توركیان. بەفەرمی ئەم پەیامەیان بە توركیا گەیاندووە، كە لەگەڵ دەستێوەردانی توركیا نین ‌و، ئەم پرۆسەیە دەبێتە فاكتەری ئاڵۆزی بۆ ناوچەكە، بەتایبەتی دوای ئەوەی داعش لە سووریا بەرەو لەناوچوونی تەواوەتی دەچێت. هەروەها گوشارەكانی ئەوروپا لەسەر توركیا زیادی كردووە؛ لە لایەك لە ئەوروپا هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل، بە نموونەی حوكمڕانیی باش بۆ دوای ئارامبوونەوەی سووریا دەزانن ‌و، لە لایەكی ترەوە ئەوروپا لەو ململانێ مێژوویییە تێ دەگات، كە لە نێوان كورد ‌و توركیادا هەیە. بۆیە ئەم دەستدرێژییە سەربازییە بۆ عەفرین، كە زۆرینەی كوردە، بە واتای تۆخكردنەوەی ململانێكان ‌و كردنەوەی دەرگه‌ی توندوتیژیی بەردەوام دەزانن لە ناوچەكە.
4. پاساوەكانی توركیا بۆ دەستێوەردان ‌و چوونە ناو خاكی عەفرین، تەنیا لە ڕوانگەی خۆیەوە شەرعییەتی هەیە، ئەگەرنا هیچ پاڵپشتییەكی نێودەوڵەتیی نییە. تەنانەت سووریا هەڕەشەی بەردانەوەی فڕۆكەكانی دەكات و، هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەدەسە) ‌و، یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) بەوپەڕی هێزیانەوە بەرپەرچی توركیا دەدەنەوە ‌و بە هێزی داگیركەری دەزانن.
5. پشتبەستن بە هێزەكانی سوپای ئازاد لە لایەن توركیاوە، ڕەنگە ببێتە یەكێكی دیكە لە بەربەستەكان، چونكە ئەو هێزانە توانای سەربازییان بە بەراورد بە هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل زۆر لاوازە و، لە واقعیشدا پاڵپشتیی جەماوەرییان نییە. بۆیە تەحەددایەكی گەورەیە بۆ توركیا و، بەئاسانی لە زیانەكانی ئەو دەستێوەردانە دەرناچێت.

بەم جۆرە دەبینین سەرباری ئەم ئاستەنگ ‌و بەربەستانە، توركیا تا ئەم ساتەوەختە بەردەوامە لە ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون، كە ئەگەر زیاتر لەوەی پێویستە درێژە بخایەنێت دەبێتە هۆی زیاتر ئاڵۆزكردنی دۆخی سووریا ‌و، ئەگەری زۆریشی هەیە ببێتە دەرفەتێك بۆ تەقینەوەی زیاتری ناكۆكی ‌و لێكترازانەكان.

كۆتایی:

وێڕای نابەرامبەری لە چۆنێتی ‌و چەندێتیی چەك ‌و سەربازانی توركیا ‌و گرووپە ئۆپۆزیسیۆنەكانی سووریا لەچاو شەڕڤانان، بەڵام شەڕڤانان بەخۆڕاگری لە بەردەم هێرشەكاندا وەستاونەتەوە و هیچ ئاماژەیەك نییە بۆ كەوتنی عەفرین. بۆردوومانە چڕەكانی سوپای توركیا بۆ سەر ئەو هەرێمەی ڕۆژاوای كوردستان لەگەڵ تێپەڕبوونی هەر ڕۆژێكدا، ژمارەی قوربانییەكان ‌و زیانەكان ‌و قەبارەی كاولكارییەكان زیاتر دەبێت. پێیشمان وایە درێژەكێشانی شەڕی عەفرین ‌و ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتوون لە بەرژەوەندیی توركیادا نابێت، چونكە لە كۆتاییدا خۆی لەناو گێژاوێكدا دەبینێتەوە كە دەرچوون لێی ئاسان نییە.