دۆسیه‌ی‌ ئە‌تۆمیی‌‌ ئێران، لە نێوان ئیدارەی دیموكرات ‌و كۆمارییەكانی ئەمریكادا

سەروەر حەمە، مامۆستا لە كۆلێژی یاسا ‌و زانستە سیاسییەكان/ زانكۆی سەڵاحەددین

دەستپێك:

دۆسیه‌ی‌ ئە‌تۆمیی‌‌ ئێران، لە دیارترین ئە‌و دۆسیانەیە كە لە نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ‌ئە‌مریكا ‌و كۆماری ئیسلامیی ئێران جێگه‌ی ناكۆكیی جددییە. لە ‌دیدی ئە‌مریكا‌وە‌ دۆسیه‌ی ئە‌تۆمیی ئێران هە‌ڕە‌شەیە‌كی گە‌ورەیە‌ بۆ سە‌ر ئامانج ‌و بە‌رژە‌وە‌ندییە‌كانیان؛ هە‌ر ئە‌مە‌یش وای كردووە‌ كە ‌شوێنێكی دیار لە سیاسەتی ئەو وڵاتەدا بگرێتەوە. لەم بارەوە ئەمریكا وای دەبینێت كە ئەم هە‌وڵە‌ی ئێران بۆ بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی، فاكتە‌رێكە‌ بۆ دە‌ستپێكردنی كێبڕكێی چە‌ك لە‌ ناوچە‌كەدا _ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست_، كە بێ گومان ئەمەیش ‌لە ‌بە‌رژە‌وە‌ندیی ئەمریكادا نییە. ئێمە لە چوارچێوەی ئەم وتارەماندا، دەمانەوێت تیشك بخەینە سەر دۆسیه‌ی‌ ئە‌تۆمیی‌‌ ئێران، لە نێوان ئیدارەی كۆمارییەكان بە سەركردایەتیی باراك ئۆباما ‌و، ئیدارەی دیموكراتەكان بە سەركردایەتیی دۆناڵد ترامپ.

دۆسیه‌ی‌ ئە‌تۆمیی‌‌ ئێران، لە دیدی ئیدارەی دیموكراتەكانەوە

"باراك ئۆباما" (Barack Obama)، چل ‌و چوارەمین سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، دژی ئە‌وە بوو‌ كە‌ ئێران ببێتە‌ خاوە‌نی تە‌كنه‌لۆژیی ئە‌تۆمیی سە‌ربازی؛ هەروەك لە‌ وتارێكیدا لە ‌بە‌ردە‌م ڕێكخراوی "ئایپاك" (AIPAC)، ئاماژەی بەوە دا كە پێویستە‌ كۆمە‌ڵگه‌ی نێودەوڵەتی، كار بۆ ڕاگرتنی هە‌وڵە‌كانی ئێران بۆ بە‌دە‌ستهێنانی تە‌كنه‌‌لۆژیی ئە‌تۆمی ‌و پیتاندنی یۆرانیۆم بكات، چونكە‌ ڕە‌وشە‌كە‌ زۆر مە‌ترسیدار دە‌بێت ئە‌گە‌ر هات و دەوڵەتێكی ئایینیی وەك ئێران ببێتە‌ خاوە‌نی چە‌كی ئە‌تۆمی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

بۆیە پرۆسەی‌ لەقاڵبدانی‌ _إحتواء_ ئێران یە‌كێكە لە ‌ئامانجە‌ سە‌رە‌كییە‌كانی‌ ئە‌مریكا لە ‌ناوچەی‌ ڕۆژهەڵاتی‌ ناوەڕاست. لای‌ ئە‌مریكییە‌كان تاران بە‌رپرسە‌ لە ‌هە‌ڵكشانی‌ ڕاددەی‌ توندوتیژی‌ لە هەر یەك لە ‌عێراق ‌و سووریا ‌و یەمەن ‌و ئە‌فغانستان ‌و لوبنان ‌و پاڵپشتیكردنی بزوتنە‌وەی‌ حە‌ماس‌ لە‌ فە‌ڵە‌ستین. ئە‌مریكا پێی وایە‌ ڕاگرتنی‌ گە‌شە‌كردنی‌ دەسەڵاتی‌ ئێران لە ‌ناوچە‌كە‌ كارێكی‌ زۆر گرنگە‌، بە‌ر لە‌وەی‌ بتوانێ هاوسە‌نگیی‌ ناوچە‌كە‌ بە لای‌ خۆی‌‌ و هاوپەیمانە‌‌كانیدا بشكێنێتە‌وە.

بەم جۆرە دەبینین ئامانجی‌ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئە‌مریكا لە‌باربردنی‌ كاریگە‌ریی‌ ئێرانە‌ لە‌سە‌ر ناوچەی‌ ڕۆژهەڵاتی‌ ناوەڕاست لە ‌ڕێگه‌ی‌ كە‌مكردنە‌وەی‌ دە‌ستكە‌وتە‌كانی ‌‌و ژمارەی‌ ئە‌و گرووپ ‌و ڕێكخراوانەی‌ پشتگیری‌ ‌و هاوپەیمانیی‌ ئێران دە‌كە‌ن. لە ‌لایە‌كی‌ تریشە‌وە‌ بۆ بەهێزكردنی‌ ڕۆڵی‌ دەوڵەتانی‌ كە‌نداو لە‌ ڕووبەڕووبوونەوەی‌ دەسەڵاتی‌ ئێران لە ‌ناوچەكە، ئە‌مریكا بە‌بەردەوامی چە‌ك ‌و تە‌قە‌مە‌نی بە وڵاتانی كە‌نداو دەفرۆشێت؛ ئە‌مە‌یش بۆ زیادكردنی‌ توانا بە‌رگرییە‌كانی‌ ئە‌و دەوڵەتانەیە بۆ بە‌رپە‌رچدانە‌وەی‌ هە‌ر هە‌وڵێكی‌ فراوانخوازانه‌ی‌ ئێران‌ لە ‌ناوچە‌كەدا.

بەڵام ڕەنگە خواستی چارەسەركردنی كێشەی ئێران بە ‌ڕێگه‌ی دیپلۆماسی، خاڵی سەرەكیی جیاوازیی سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما بێت لە ئیدارەی كۆمارییەكانی پێش خۆی. ئۆباما جیا لە سەرۆكەكانی دیكەی ئەو وڵاتە، ئامادە‌ییی خۆی نیشان دا بۆ ئە‌وە‌ی لەگەڵ سە‌ركردە‌ی دەوڵەتانی شه‌ڕانگێز_ئێران ‌و كۆریای باكوور_ دانوستان بكات. هە‌ر بۆیەیش ئە‌و _ئۆباما_ دژی سیاسە‌تە‌كانی جۆرج بۆشی كوڕ ‌و دیك چینی بوو‌ كە‌ دژی دانوستاندن بوون لەگە‌ڵ ئێراندا. ئۆباما دووپاتی دە‌كردە‌وە بۆ ڕێگرتن لە‌وە‌ی ئێران ببێتە‌ خاوە‌نی چە‌كی ئە‌تۆمی، گشت ئەگەرەكان پێكەوە گرێ دەدات؛ هە‌ر لە‌ "هێزی ڕه‌ق" (Hard Power)ە‌وە بگرە تا دە‌گاتە‌ "هێزی نە‌رم" (Soft power).

سەرەڕای ئەمەیش ئۆباما ڕای وا بوو كە بۆ ئە‌وە‌ی هە‌وڵە‌ دیپلۆماسییە‌كان بە‌رهە‌می هە‌بێت، پێویستە‌ سزای سیاسی ‌و ئابووری و داراییی زیاتر بە‌سە‌ر ئێراندا بسە‌پێنرێت، بە‌تایبە‌تیش سزای ئابووری، چونكە ئێران پشتی بە‌ داهاتی نە‌وت ‌و گاز بە‌ستووە‌. ئە‌مە‌یش هانی دا بۆ پشتگیریكردنی یاسای جێبەجێكردنی سزاكان بەسەر ئێرانIran Sanction Enabling Act) ) لە‌ مانگی ئازاری 2009، بۆ سە‌پاندنی سزا ‌و بە‌ندی زیاتر بە‌سە‌ر ئە‌و كۆمپانیایانە‌ی كە‌ لە‌ ئێران كار دە‌كە‌ن ‌و لە‌ بیست ملیۆن دۆلار زیاتر سە‌رمایە‌گوزارییان لە‌و وڵاتە‌دا هە‌یە ‌و، گوشارخستنە‌سە‌ریان بۆ ئە‌وە‌ی بە‌ پە‌یوە‌ندییە‌ بازرگانی ‌و ئابوورییە‌كانی خۆیاندا بچنە‌وە‌. هەر ئەم یاسایە‌ دەسەڵات بە‌ كۆنگرێس دە‌دات بۆ بلۆككردنی سە‌رمایە‌ی ئە‌و كۆمپانیایانە.

بەپێی ڕاپۆرتی ساڵانەی وەزارەتی داراییی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، تا ساڵی 2015، دە یاسای كۆنگرێس ‌و زیاتر لە بیست فەرمانی سەرۆكایەتیی كۆماری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە دژی كۆماری ئیسلامیی ئێران دەركراون. بە جۆرێك لە ماوەی ویلایەتی یەكەمی ئیدارەی ئۆبامادا لە نێوان ساڵانی 2008 بۆ 2012 ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سزا ‌و ئابڵووقەی تری دژی ئێران ڕاگەیاند. ئەمەیش نیشانەی ئەوە بوو كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ترسی لە بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی لە لایەن ئێرانەوە هەیە.

هەروەك ئاماژەمان پێ كرد جیاوازیی ئیدارەی ئۆباما لە ئیدارەكانی پێش خۆی، لە گرتنەبەری ئامرازەكانی جێبەجێكردنی سیاسەتی وڵاتەكەیەتی لە بەرامبەر ئێراندا؛ بە جۆرێك كە باراك ئۆباما لەگەڵ دەستبەكاربوونی لە كۆشكی سپی، ئامادەییی بۆ دانوستان ‌و گفتوگۆ لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێراندا نیشان داوە و، داوای كردنەوەی لاپەڕەیەكی نوێی لە پەیوەندییەكانی نێوان واشنتۆن ‌و تارانی كرد، بۆ ئەوەی كۆتایی بە سێ دەیەی دوژمنایەتیی نێوانیان بهێنن؛ بە جۆرێك ئۆباما لە نامەكەیدا كە بە بۆنەی سەری ساڵی نوێ و جەژنی نەورۆزەوە ئاراستەی گەل ‌و سەركردایەتیی ئێرانی كردبوو، ئاماژە بەوە دابوو كە: "ئیدارەی ئەمریكا پابەندە بە گرتنەبەری ڕێوشوێنی سیاسی ‌و دیپلۆماسی بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەر دوو وڵات. هەروەها ئێرانی بەوە وەسف كرد كە نەتەوەیەكی خاوەن شارستانییەتە و دەبێ پێگەی دروستی خۆی لە جیهاندا هەبێت، بەڵام ئەم پێگەیە دەبێ بە‌ ڕێگه‌ی ئاشتییانە بێ، نەك بە هێز و تیرۆر. هەروەها ئامادەییی خۆی نیشان دا بۆ گرێدانی پەیوەندیی سیاسیی ڕاستەوخۆ لەگەڵ تاران ‌و گفتوگۆ لەسەر بنەمای ڕێزگرتنی هاوبەش. ئاماژەیشی بەوە كرد كە ئەم پرۆسەیە بە هەڕەشە و لێدوانی ئاگرین‌ هیچ ئاكامێكی نابێت".

پاش سەركەوتنی "حەسەن ڕۆحانی" (Hassan Rouhani) لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئێران لە 15ی حوزەیران/ یونیو ساڵی 2013، ئۆباما ڕاستەوخۆ پەیوەندیی بە ڕۆحانییەوە كرد ‌و پیرۆزباییی سەركەوتنی لێ كرد. پاشان ئەم پەیوەندییە گوازرایەوە بۆ سەر ئاستی دیداری وەزیرانی هەر دوو لایەن، بەتایبەت "جۆن كێری" (John Forbes Kerry)، وەزیری دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ‌و، "محەمەد جەواد زەریف" (Mohammad Javad Zarif)، وەزیری دەرەوەی كۆماری ئیسلامیی ئێران. لە كۆتاییشدا پاش چەندین گەڕی دانیشتن ‌و گفتوگۆ، توانرا ڕێككەوتننامە لەبارەی دۆسیه‌ی ئەتۆمیی ئێران واژوو بكرێت. ئەمەیش لە كاتی خۆیدا بە سەركەوتنی ئیدارەی ئۆباما لە قەڵەم درا لە ڕێكخستنی سزا نێودەوڵەتییەكان ‌و بەدەستهێنانی پشتگیری ‌و یەكگرتووییی وڵاتانی ئەوروپا لە پێكهێنانی هاوپەیمانێتییه‌ك دژی پرۆگرامی ئەتۆمیی ئێران. بەم جۆرە لە ساڵی 2008ەوە، لە ‌ڕێگه‌ی كۆمەڵەی پێنج كۆ یەكەوە (5+1) _ئەمریكا ‌و بریتانیا ‌و ڕووسیا ‌و چین ‌و فەڕەنسا+ئەڵمانیا لەگەڵ ئێران_، دەست كرا بە دانوستان لەگەڵ تاران سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی؛ ئەویش تا دواجار گفتوگۆی ڕاستەقینە لە ساڵی 2013دا هاتە ئاراوە.

پاش زیاتر لە دەیەیەك گفتوگۆ و دانوستاندن لە نێوان ئێران ‌و وڵاتانی ڕۆژاوادا لەسەر دۆسیه‌ی‌ ئە‌تۆمیی‌‌ ئێران، دواجار لە 14 تەمووز/یولیو 2015دا ئێران ‌و وڵاتانی 5+1 گەیشتنە ڕێككەوتنێكی سەرەتایی، كە تیایدا شەش مانگ كات درابوو بە ئێران بۆ ئەوەی لەو ماوەیەدا مەرجەكانی ڕێككەوتننامەكە جێبەجێ بكات ‌و نییه‌تپاكیی خۆی بسەلمێنێ. لە بەرامبەریشدا ئەمریكا بڕیاری دا سزا سەپێنراوەكانی پەیوەست بە دۆسیه‌ی‌ ئە‌تۆمی‌‌ لەسەر ئێران هەڵبگرێت. ئەم ڕێككەوتنە لە كاتی خۆیدا بە شێوەیەكی گشتی لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە پێشوازیی لێ كرا.

لە دوای ئەو هەڵوێست ‌و هەوڵانەی باراك ئۆباما لەسەر ئێران ‌و دۆسیه‌ ئەتۆمییەكەی، دەكرێت بڵێین كە خواستی چارەسەركردنی دۆسیه‌ی ئەتۆمیی ئێران بە ‌ڕێگه‌ی سیاسی ‌و دیپلۆماسی، خاڵی جیاوازی سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما بووە لەگەڵ ئیدارەكانی پێش خۆی ‌و پاش ئەویش و؛ ئۆباما جیا لە سەرۆكەكانی دیكەی ئەو وڵاتە، ئامادە‌ییی خۆی نیشان دابوو بۆ ئە‌وە‌ی لەگەڵ ئێران بە ‌ڕێگه‌ی دانوستان ‌و دیپلۆماسی كێشەكانی نێوانیان چارەسەر بكەن.

دۆسیه‌ی‌ ئە‌تۆمیی‌‌ ئێران لە دیدی ئیدارەی كۆمارییەكانه‌وه‌

سەرۆك ‌و ناوەندەكانی بڕیار لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە هەر سەردەم و قۆناغێكدا هەندێك جار بەهێمنی و پەنابردن بۆ گوشاری دیپلۆماسی ‌و سیاسی و ئابووری و، هەندێك جاری دیكەیش بەتوندی و هەڕەشەوە گوشارەكانیان خستۆتە سەر ئێران. لە ئێستادا و لە سەردەمی ئیدارەی "دۆناڵد ترامپ" (Donald J. Trump) لە ‌ڕێگه‌ی هەڕەشە ‌و سزاوە دەیەوێت دەسەڵات و نفووز و مەترسیی ئێران لە ناوچەكە و لەسەر بەرژەوەندییەكانی خۆی و هاوپەیمانەكانی، كۆتایی پێ بهێنێت. ترامپ هەر لە كاتی گرتنەدەستی دەسەڵاتییەوە، نییەتەكانی خۆی نەشاردەوە بەرامبەر ئێران لە ‌ڕێگه‌ی دانانی یاریدەدەر و وەزیرەكانی ئیدارەكەی كە زۆربەیان هەڵوێستی توندیان بەرامبەر ئێران هەبووە، وەك: "مایك پۆمپیۆ" (Michael Pompeo)، وەزیری دەرەوە ‌و، "جۆن بۆلتن" (John Bolton)، ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكا.

هەر بۆیە دەبینین ئیدارەی نوێ _ئیدارەی كۆمارییەكان بە سەركردایەتیی ترامپ_، پێداچوونەوەی بە سیاسەت ‌و هەڵوێستەكانیدا بەرامبەر بە ئێران كردووە؛ بە جۆرێك كە لە مانگی ئاب/ ئۆگۆستی 2017 دۆناڵد ترامپ واژووی لەسەر یاسای "كاتسا" (CAATSA) كرد، كە بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی دوژمنەكانی ئەمریكا لە ‌ڕێگه‌ی سزاكانەوە ناسراوە؛ كە لە ‌ڕێگه‌ی ئەم یاسایەوە سزاگەلێكی دژ بە ژمارەیەك كەس و دامەزراوەی، كە پەیوەندیدارن بە هێزەكانی سوپای پاسداران، لە لایەن وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكاوە سەپێنرا.

پاشان لە ڕێكەوتی 8ی ئایار/ مایۆ 2018 دۆناڵد ترامپ كشانەوەی وڵاتەكەی لە ڕێككەوتننامەی ئەتۆمیی نێوان ئێران ‌و وڵاتانی (5+1) ڕاگەیاند؛ كە ئەم ڕووداوە بە یەكێك لە گرنگترین ‌و، پڕمشتومڕترین بڕیارەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكا دادەنرێت. دواتر لە 7ی ئاب/ ئۆگۆستی 2018، ئەمریكا گەڕی یەكەمی سزاكانی ئەمریكای بۆ سەر ئێران چالاك كردەوە كە چەند كەرتێكی جیاجیای ئێرانی گرتەوە، وەك: بیمەی كەشتیوانی ‌و پیشەسازیی ئۆتۆمبێل ‌و بازرگانیكردن بە ئاڵتون ‌و كانزا گرانبەهاكان و كەرتی خەڵووز و داهاتی پیترۆلیۆم ‌و مامەڵەكردن بە دۆلار و گواستنەوەی داهاتەكانی ئەو وڵاتە بۆ بانك و دامەزراوە ئێرانییەكان. بەپێی بڕیارنامەی سەپاندنی ئەم سزایانەیش لە دوای 7ی ئابی ئەمساڵەوە، ئەو كەسانەی كە هاوكاریی ئێران دەكەن لە دەستەبەركردن و كڕینی دۆلاری ئەمریكی و ماددە گرانبەهاكان و ئەو كەسانەی كە دەبنە سپۆنسەری دارایی و پشتیوانی تەكنه‌لۆژیی ئێران، لە لایەن ئەمریكاوە سزا دەدرێن. هه‌روه‌ها بڕیارە قۆناغی دووەمی ئەم سزایانە لە 5ی تشرینی دووەم/ نۆڤەمبەری 2018 بەسەر ئێراندا بسەپێنرێت كە كەرتی وزە ‌و هەناردەكردنی نەوتی ئەو وڵاتە دەگرێتەوە.

بەم جۆرە دەبینین ئەمریكا دەیەوێت لە ‌ڕێگه‌ی سزا ‌و گوشاری ئابووری و دارایییەوە ئێران ناچار بكات ڕەفتارەكانی خۆی لە ناوچەكە بگۆڕێت. بە گوتەی بەرپرسە ئەمریكییەكانیش، ئەو گەمارۆیانەی ئیدارەی ترامپ، ئامانجەكەی گۆڕینی هەڵسوكەوتی ئێرانە لە ناوچەكەدا نەك گۆڕینی دەسەڵات ‌و ڕووخاندنی كۆمارەكەی. دۆناڵد ترامپ ئەوەیشی ڕاگەیاندبوو كە قورسترین سزا بەسەر ئێراندا دەسەپێنین، تا ئەو كاتەی دوو ڕێگه‌ لە بەردەم ئەو وڵاتەدا _ئێران_ دەمێنێتەوە: یان دەبێت هەڵسوكەوتی خۆی بگۆڕێت، یان سزا‌ و گەمارۆی زیاتر بەسەر ئێراندا دەسەپێنین.

بە ‌شێوەیەكی گشتی، هۆكار ‌و پاڵنەرەكانی پشت گوشار ‌و ئابڵووقەكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران، دەكرێت لەم خاڵانەدا كورت بكرێنەوە، وەكوو:

1. ئەمریكا ئێران بەوە تۆمەتبار دەكات كە پشتیوانی لە تیرۆری جیهانی دەكات.
2. ئێران بۆتە مەترسی ‌و بەربەستێكی ڕاستەقینە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، بە هەڕەشەی جددی بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی لە ناوچەكەدا لێی دەڕوانێت. بۆیە ئەمریكا بوونی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە بوونێكی قەیراناوی و مەترسی دادەنێت.
3. لای‌ ئە‌مریكییە‌كان، ئێران بە‌رپرسە‌ لە ‌هە‌ڵكشانی‌ ڕاددەی‌ توندوتیژی‌ لە هەر یەك لە ‌عێراق ‌و سووریا ‌و یەمەن ‌و ئە‌فغانستان ‌و لوبنان.
4. پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ ‌و بەرتەسككردنەوەی پانتاییی ئازادی لەو وڵاتەدا.
5. بەردەوامبوون لەسەر بەرنامە ‌و پڕۆژەی ناوكی.
6. بەرنامەی سەربازی ‌و پڕۆژەكانی دروستكردنی چەك ‌و مووشەكە دوورهاوێژەكان.

ئەمانە ئەو فاكتەرانە بوون كە وای لە ئیدارەی ترامپ كردووە بیر لە سەپاندنی سزای دارایی بەسەر ئێراندا بكاتەوە. لەگەڵ هەموو ئەمانەیشدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەوڵ دەدات هێژموونی جیهانیی خۆی بپارێزێت؛ بۆیە ئەگەری بەهێز ئەوەیە كە ئەمریكا نەخشەی نوێی جیهان ‌و ئەم ناوچەیەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دابڕێژێتەوە. بە گوشارخستنە سەر ئێران، دەیەوێت ئەو پەیامە بە وڵاتانی ناوچەكە بڵێت كە "قۆناغی ترامپ، جیاوازە لە قۆناغی سەرۆكەكانی پێشووی ئەمریكا و، چیدیكە خۆتان ‌و هاوپەیمانەكانیشتان ناتوانن بە هاناتانەوە بێن و، ئەگەر داخوازییەكانمان جێبەجێ نەكەن، زیاتر بەر تووڕەییمان دەكەون".

پێمان وایە ئەمەی ئەمریكا چەند هەفتەیەكە بەرامبەر بە ئێران و توركیا گرتوویەتییە بەر، قۆناغی یەكەمی سزاكانیەتی و، ئەگەری ئەوە هەیە ئەگەر ئەم دو وڵاتە سوور بن لەسەر هەڵوێستەكانیان و، مل بۆ داخوازییەكانی ئەمریكا نەدەن، ئەوا ئەمریكا بەتەنیا دەتوانێت گوشاری قورستریان بخاتە سەر و بەمەیش كێشەگەلێكی قووڵتر لەم دوو وڵاتەدا بخاتەوە.

كۆبەند:

ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە زۆربەی ناوچە گرنگ ‌و ستراتیژییەكانی جیهاندا بەرژەوەندیی زیندووی هەیە، بەتایبەتیش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و، هەوڵ دەدات لە ‌ڕێگه‌ی میكانیزم ‌و ئامرازی سیاسی ‌و سەربازی ‌و ئابووری ‌و كه‌لتوورییەوە بەرجەستەیان بكات ‌و پاریزگاری لە دەستكەوتەكانی بكات. لەم پێناوەیشدا ئەمریكا ڕووبەڕووی هەر هەوڵێك دەبێتەوە كە هەڕەشە لە بەرژەوەندییەكانی بكات یاخود بیانخاتە مەترسییەوە؛ چ ئەو لایەنە دەوڵەتی زلهێز ‌و هەرێمی بێت چ ڕێكخراو ‌و گرووپ بێت.

پێمان وایە ئەمریكا ڕێگه‌ نادات بە دەركەوتنی دەوڵەتێكی ئەتۆمی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكە لاسەنگ بكات. بۆ ئەم مەبەستەیش هەموو ‌ڕێگه‌یەك دەگرێتە بەر، بە ڕێگه‌چارەی سەربازییشەوە. هەر ئەمەیش وای كردووە كە ئێران ‌و ئەمریكا بەگومانەوە بڕواننە یەكتری ‌و بڕوا بە مەرام ‌و مەبەستەكانی یەكتری نەكەن ‌و پەیوەندییەكانیان ئارامیی بەخۆوە نەبینێت.

لێرەدا دەكرێت باس لە سێ فاكتەری گرنگ بكەین كە كاریگەریی زۆریان لەسەر پەیوەندییەكانی نێوان ئێران ‌و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەگشتی ‌و لەسەر دۆسیه‌ی ئەتۆمیی ئێران بەتایبەتی هەیە، ئەوانیش بریتین لە:

یەكەم: ئەو پرسانەی كە هەر دوو دەوڵەت گرنگی ‌و بایەخی پێ دەدەن ‌و لە بەرنامەی كارەكانیاندایە، وەك: پرسی پەرەپێدانی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران، پرسی عێراق، پرسی ناكۆكیی نێوان ئیسڕائیل ‌و فەڵەستین، هەروەها پرسی دووبارە بنیاتنانەوە ‌و ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی نێوانیان. چۆنێتیی مامەڵەكردنی هەر یەك لە وڵاتانی ئێران ‌و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ ئەم پرسانە و چەند پرسێكی گرنگی دیكەی پەیوەندیدار، كاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر پەیوەندییەكانی ئێران ‌و ئەمریكا دەبێت.

دووەم: هەڵوێستی ئیدارەی ئەمریكی ‌و بوونی ئەو جیاوازییەی كە لەناو ئیدارەی ئەمریكادا هەیە سەبارەت بە ئێران، كە هەندێكیان _وەك دیموكراتەكان_ پێیان باشە ڕێگه‌چارەی ئاشتی ‌و دیپلۆماسی لەگەڵ ئێران بگیرێتە بەر بە مەبەستی وەستاندنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی؛ لە بەرامبەردا هەندێكی تر _وەك كۆمارییەكان_ لەگەڵ ڕێگه‌چارەی سەربازیدان. واتە خواستی چارەسەركردنی دۆسیه‌ی ئەتۆمیی ئێران بە ‌ڕێگه‌ی دیپلۆماسی، خاڵی جیاوازی سیاسەتی ئیدارەی باراك ئۆباما بووە لەگەڵ ئیدارەی دۆناڵد ترامپ.

سێیەم: دەسەڵاتی ئێران ‌و هەڵوێستی باڵە جیاوازەكانی ناو ئێران دەربارەی چۆنێتیی مامەڵەكردنیان لەگەڵ ئەمریكا، واتە تێڕوانین ‌و سیاسەتی باڵێك لە باڵێكی دیكە بەرامبەر ئەمریكا جیاوازە؛ كە ئەمەیش وا دەكات هەڵوێستی ئەو لایەنەی كە دەسەڵاتی بەدەستە لە ئێران بەرامبەر بە ئەمریكا، كاریگەرییەكی تەواوی لەسەر پەیوەندییەكانی نێوان تاران ‌و واشنتۆن هەبێت.

لە كۆتاییدا ئەوەی تێبینی دەكەین ئەوەیە، كە ئیدارەی دیموكرات ‌و كۆمارییەكان لە ڕووی پەنابردن بۆ ئامرازەكانی جێبەجێكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا جیاوازن بەرامبەر بە ئێران؛ بە جۆرێك كە دیموكراتەكان مەیلیان بە لای ئامرازە دیپلۆماسی ‌و سیاسییەكانەوەیە، بەپێچەوانەی ئیدارەی كۆمارییەكان، كە لە مامەڵەكردنیان لەگەڵ ئێراندا پەنا بۆ ئامرازی توند ‌و گوشار ‌و سزا دەبەن.