سەروەر حەمە، مامۆستای كۆلێژی یاسا ‌و زانستە سیاسییەكان/ زانكۆی سەڵاحەددین

دەستپێك:

وا بڕیارە ڕۆژی یەكشەممە ڕێكەوتی 30ی ئەیلوولی 2018، هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوە بچێت. لە هەڵبژاردنی ئەم جارەدا 22 لیست‌ و هاوپەیمانی ‌و، 673 كاندید كێبڕكێ لەسەر بەدەستهێنانی 111 كورسیی پەرلەمان دەكەن؛ لەو ژمارەیە 9 لیست كیبڕكێ لەسەر بەدەستهێنانی 100 كورسیی گشتی ‌و، 13 لیستی پێكهاتەكان ‌و 6 كاندیدی ئەرمەن كێبڕكێ لەسەر بەدەستهێنانی 11 كورسیی كۆتا دەكەن. لە چوارچێوەی ئەم وتارەدا قسە لەسەر چەمكی هەڵبژاردن ‌و گرنگیی هەڵبژاردن لە ژیانی سیاسی ‌و، چوارچێوەی یاساییی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان ‌و، كەموكورتییەكانی هەڵبژاردنی ئەم خولەی پەرلەمان دەكەین.

چەمكی هەڵبژاردن (الإنتخابات/ Elections):

بەشێك لە بیرمەندان ‌و شارەزایانی بواری هەڵبژاردن، پێیان وایە هەڵبژاردن بریتییە لە ڕێگه‌خۆشكردن بۆ گواستنەوەی كۆمەڵگە لە كۆمەڵگەیەكی خێڵەكی و سەرەتایییەوە، بۆ كۆمەڵگەیەكی مەدەنی و شارستانی، یاخود لە كۆمەڵگەیەكی بێسەروبەرەوە، بۆ كۆمەڵگەیەكی دەزگه‌یی و خاوەن ڕێكخستنێكی یاسایی. لە بەرامبەر ئەمەدا هەندێكی دیكە پێیان وایە هەڵبژاردن بریتییە لە مەرجێك لە مەرجەكانی دڵنیایی و سەقامگیریی سیستەمی سیاسی و ئابووری لە وڵاتدا.

هەڵبژاردن ئامرازێكە، هاووڵاتیان دەتوانن لە ڕێگه‌یەوە ئەو خەڵكانە هەڵبژێرن كە ئەركی بەڕێوەبردنی وڵات و مومارەسەكردنی دەسەڵات دەگرنە ئەستۆ، لە پێناو دابینكردنی سەقامگیری و ئاشتیی كۆمەڵایەتی و ژیانێكی شایستە بۆ سەرجەم هاونیشتمانیان، بێ هیچ جۆرە جیاكارییەكی ڕەگەزی و ئایینی ‌و زمان ‌و كه‌لتوور ‌و نەتەوە ‌و ڕەنگی پێست ‌و هتد.

لە كورتترین واتایدا هەڵبژاردن مانای ئەوەیە كە گەل ئەو كەسانە دەستنیشان بكات كە بە ناوییەوە دەسەڵات دەگرنە دەست؛ واتە گەل فەرمانڕەواكان دەستنیشان بكات. بەم واتایەیش، بە ڕای هەندێك لە یاساناسان پەیوەستبوونێكی پتەو لە نێوان دیموكراسی ‌و هەڵبژاردندا هەیە. بۆیە هەر ڕژێمێك بۆ دانانی فەرمانڕەواكان ‌و گەیشتن بە دەسەڵات، پشت بە ئامرازی هەڵبژاردن نەبەستێت، ئەوا بە ڕژێمێكی نادیموكراسیی دادەنێن. بیرمەندان ‌و یاساناسان سەبارەت بە سروشتی یاسایییانەی هەڵبژاردن ‌و دەنگدان، سێ ڕای سەرەكییان هەیە، بەم شێوەیە:

یەكەم/ هەڵبژاردن مافە: بەپێی ئەم ڕایە، هەڵبژاردن مافی هەر كەسێكە كە سیفەتی هاووڵاتیی هەبێ‌. لایەنگرانی ئەم ڕایە داوای یەكسانی لە نێوان مافە مەدەنی ‌و سیاسییەكاندا دەكەن؛ لەم ڕایانەیشدا پشت بە بنەمای سەروەریی گەل دەبەستن. بەپێی ئەم بنەمایە، سەروەری شتێكە لە نێوان سەرجەم هاووڵاتیاندا دابەش بووە و هەر هاووڵاتییەك بەشێكی لەو سەروەرییەدا هەیە. بۆیە مافی هەر هاووڵاتییەكە كە بەشداریی دەنگدان ‌و هەڵبژاردن بكات؛ ئەمەیش مافێكی سروشتیی هاووڵاتییە ‌و، نابێ‌ لێی بێبەش بێت. بۆیە پێویستە ئەم مافە بە شێوەیەكی یەكسان بۆ هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە فەراهەم بكرێت و كەسی لێ بێبەش نەكرێت. بەڵام لەبەر ئەوەی هەڵبژاردن مافە و وەك مافێك مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، كەواتە هاووڵاتی بۆی هەیە ئەم مافەی بەكار بێنێت یان بەكاری نەهێنێت.

دووەم/ هەڵبژاردن ئەركە: لایەنگرانی ئەم باسە لەو باوەڕەدان كە هەڵبژاردن ئەركە نەك ماف؛ لەم ڕایەیشیاندا پشت بە بنەمای سەروەریی نەتەوە دەبەستن. بەپێی ئەم بنەمایەیش سەروەری پێكهاتەیەكی یەكگرتووە ‌و قابیلی دابەشكردن نییە، چونكە سەروەری موڵكی نەتەوەیە ‌و، نەتەوەیش كەسایەتییەكی یاساییی مەعنەوییە، جیاوازە لەو كەسانەی كە پێكیان هێناوە. لەبەر ئەوە هیچ تاكەكەسێك خاوەنی بەشێك لە سەروەری نییە و، نایشتوانێ لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە‌ داوای مافی پیادەكردنی سەروەری بكات. بۆیە كاتێك كەسێك بەشداریی هەڵبژاردن دەكات ‌و دەنگ دەدات، لەبەر ئەوە نییە كە بەشێك لە سەروەریی هەیە، بەڵكوو لەبەر ئەوەیە كە هەڵبژاردن ئەركێكە و، پێویستە هاووڵاتی ئەنجامی بدات تا لە ڕێگەیەوە، ئەو نوێنەرانەی نەتەوە دەستنیشان بكات كە ئەركی پیادەكردنی دەسەڵات دەگرنە ئەستۆ. ئەگەریش هەڵبژاردن ئەرك یان وەزیفەیەك بێت لەسەر شانی هاووڵاتی، ئەوا پێویستە پێیەوە پابەند بێت و لەسەریەتی جێبەجێی بكات و نابێت بە ئارەزووی خۆی هەڵسوكەوتی پێوە بكات. بە مانایەكی دی ئەگەر هەڵبژاردن وەك وەزیفە تەماشا كرا، هاووڵاتی ئەو مافەی نامێنێت كە بەشداریی هەڵبژاردن نەكات و، ئازاد نییە لەوەی نەڕوات بۆ دەنگدان، بەڵكوو پێویستە لەسەری بەشداریی پرۆسەكە بكات و بڕوات و دەنگی خۆی بدات. لێرەوە ئەم جیاكارییە یان ئەم ناكۆكییە لەسەر پێگەی هەڵبژاردن، لە دەستووری وڵاتدا دیاری دەكرێت و دەستوور دەستنیشانی دەكات ئایا هەڵبژاردن مافە یان ئەركە.

سێیەم/ هەڵبژاردن ماف ‌و ئەركە: لە ڕاستیدا هەندێك لە شارەزایان پێیان وایە هەڵبژاردن هەم ئەركە و هەم مافە؛ ئەركە بەو پێیەی هاووڵاتی پابەندە بە ڕاییكردنی كاروبارەكانی وڵاتەوە، ئەمەیش وا دەخوازێت هاووڵاتی لە گەشەپێدانی كاروبارەكاندا بەشدار بێت؛ مافیشە بەو پێیەی یاسا دەیبەخشێت بە هاووڵاتی تا بە شێوەیەكی ئازادانە ئەو كەسانە هەڵبژێرێت كە نوێنەرایەتی دەكەن و كاروبارەكانی وڵات بەڕێوە دەبەن، چونكە هاووڵاتی هەر خۆی ناتوانێت ئەو ئەركانە بەرێوە بەرێت.

ڕۆڵی هەڵبژاردن لە ژیانی سیاسیدا:

هەڵبژاردن یەكێكە لە پێوەرەكانی گەشەسەندنی سیاسی و، ڕاڤەكاری ڕۆڵی خەڵكە لە حكوومەتدا. ڕێژەی بەشداریی خەڵكیش لە هەڵبژاردن، نیشاندەری پەیوەندیی حكوومەت و خەڵك و بارودۆخی كۆمەڵایەتییانە. لە كۆمەڵگەی فرەچەشنی ئێستادا، هەڵبژاردن تاكە ڕێگەیە بۆ بەدەستهێنانی ڕەواییی سیستەمی سیاسی.

ئامانجی سەرەكی و بنەڕەتیی هەڵبژاردن، بریتییە لە بەشداریی سیاسی بۆ سەرجەم چین و توێژەكانی كۆمەڵگە كە خۆیان لە حزب و قەوارە و لیستی جیاواز جیاوازدا ڕێك خستووە و؛ بەشداریی سیاسیی سەرجەم لایەنەكان تا ڕاددەیەكی باش سەقامگیریی سیاسی و كۆمەڵایەتیی لێ دەكەوێتەوە و كەشوهەوایەكی لەبار و گونجاو بۆ گەشەكردن و پێشكەوتن دێنێتە ئاراوە. لە هەمان كاتدا بەشداریی سیاسی، ڕێگه‌ لە قۆرخكردنی دەسەڵات دەگرێت لە لایەن كەسێكەوە یان حزبێكەوە یان بنەماڵەیەكەوە. بەم شێوەیە هەڵبژاردن دەبێتە بەربەست لە بەردەم بڕیاری تاكەكەسی كە لە بەرژەوەندیی كۆمەڵگە نییە.

پرۆسەی هەڵبژاردن بریتییە لە ‌فەراهەمكردنی بەشداریی هاووڵاتیان لە‌ حوكمی دیموكراسیدا، چونكە دیموكراسیی ڕاستەوخۆ، فۆرمێكە لە ‌فۆرمەكانی حوكمڕانی، كە تیایدا بڕیاری سیاسی ڕاستەوخۆ لە لایەن ئەم هاووڵاتیانەوە دەدرێت، كە شیاون بۆ بڕیاردان. واتە هەڵبژاردن ڕەگەزێكی گرنگی تەواوكاریی سیاسی‌ و كۆمەڵایەتییە لە‌ هەر كۆمەڵگەیەكدا، یان لانی كەم دەتوانێ كارئاسانی بۆ هێنانەدیی ئەم تەواوكارییە سیاسی‌ و كۆمەڵایەتییە بكات.

گرنگیی بەشداریی هاووڵاتیان لە‌ پرۆسەی هەڵبژاردندا لەوەوە سەرچاوە دەگرێ، كە دەنگدەر لە ڕێی ئەم پرۆسەیەوە هەست بە‌ ڕاددەی كاریگەری ‌و بەهای دەنگەكەی لە ‌پرۆسەكەدا بكات. تا دەنگی دەنگدەر كاریگەریی زیاتر‌ و بەهێزتر بێت، ئەوا دیموكراسی بە شێوەیەكی دروستتر هەنگاو بەرەو پێشەوە دەنێت.

هەر بۆیە بەشداریكردن لە ‌هەڵبژاردن جگە لەوەی ئەركێكی نیشتمانییە، ئیستیحقاقێكی دەستوورییشە؛ وەك جەختكردنەوە لەسەر پەیوەستبوون بە‌ بنەماكانی دیموكراسی ‌و مومارەسەكردنی ئەم مافە و سووربوون لەسەر ڕەخساندنی دەرفەت بۆ هاوبەشی ‌و بەشداریی میللی لە‌ دروستكردنی بڕیاری سیاسیدا. بەشداری لە ‌هەڵبژاردن، بە ‌ئامانجی چەسپاندنی پایەكانی دیموكراتی ‌و دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە و سیاسەت، بایەخی گەورەی لە ‌ژیانی سیاسیدا هەیە. بەرزكردنەوەی ئاستی بەشداری ‌و فراوانكردنی ڕووبەرەكانی دەنگدان، هەنگاوێكی گرنگە لەوەی كە دەنگدەر لە ‌گۆڕینی فۆرمی سیستەمی سیاسی‌ و بردنی بەرەو ئاقارێكی باشتردا، دەرك بە‌ گرنگیی دەنگی خۆی بكات.

لە ژیانی دیموكراسیدا، هەڵبژاردن خۆی ئامانج نییە، بەڵكوو میكانیزمێكە بۆ هێنانەدیی ئامانجی دیكە. هەڵبژاردن گوزارشتكردنە لە ‌پرینسیپی پێدانەوەی دەسەڵات بە ‌گەل _گەل سەرچاوەی دەسەڵاتە_ لە ‌ڕێگەی دەرفەتڕەخساندن لە بەردەم دەنگدەر بۆ مومارەسەی دیارترین وێنەی بەشداریی سیاسی، كە بریتییە لە‌ هەڵبژاردنی گشتی.

مێژووی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان:

یەكەمین ئەزموونی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای ژمارە (1)ی بەرەی كوردستانی لە 19ی ئایاری 1992 بە سەرپەرشتی ‌و چاودێریی نوێنەرانی چەندین ڕێكخراوی بیانی لە بواری مافی مرۆڤ و دیموكراسی و ئەندامانی پەرلەمانی وڵاتانی ئەوروپا و ڕۆژنامەنووسانی بیانی ئەنجام درا.

دواتر لە ڕۆژی 30ی كانوونی دووەمی ساڵی 2005 خولی دووەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجام درا، كە هاوكات بوو لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگه‌كان. ئەمەیش یەكەمین هەڵبژاردنی گشتی بوو كە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەددام لە كوردستان و عێراق ئەنجام درا. لەم هەڵبژاردنەدا، ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان، لە 105 ئەندام بۆ 111 ئەندام بەرز كرایەوە.

پاشان لە ڕۆژی 25ی تەمووزی 2009 پرۆسەی خولی سێیەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوە چوو. ڕۆژی 21ی ئەیلوولی 2013 پرۆسەی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان بە سیسته‌می نیمچەكراوە بەڕێوە چوو. لە ئێستایشدا وا بڕیارە ڕۆژی یەكشەممە ڕێكەوتی 30ی ئەیلوولی 2018، هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوە بچێت.

چوارچێوەی یاساییی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان:

هەبوونی چوارچێوەی یاسایی بۆ هەر پرۆسەیەكی هەڵبژاردن، وەك نەخشەڕێگەی پرۆسەكە وایە؛ ئەویش بریتییە لە هەبوونی چەند یاسایەك كە ‌بە شێوەی ڕاستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ پەیوەستن بە ‌پرۆسەی هەڵبژاردنەكانەوە و بە شێوەیەك لە‌ شێوەكان كاریگەرییان لەسەر پرۆسەكە هەیە.

لە ڕووی یاسایییەوە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمان، پشت دەبەستێت بە یاسای ژمارە (15)ی ساڵی 2013 _هەمواری حەوتەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان_ ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو و، یاسای حزبەكانی هەرێمی كوردستان ژمارە (17)ی ساڵی 1993ی هەمواركراو و، یاسای كۆمیسیۆنی هەڵبژاردن ‌و ڕاپرسیی هەرێمی كوردستان ژمارە (4)ی ساڵی 2010، لەگەڵ هەر دوو پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنی كۆمیسیاران ژمارە (1)ی ساڵی 2015 و، پەیڕەوی ناوخۆی كارگێڕیی هەڵبژاردن ژمارە (2)ی ساڵی 2015، كە لە لایەن ئەنجومەنی كۆمیسیارانی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن ‌و ڕاپرسیی كوردستانەوە دەركراون.

كەموكورتییەكان لە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان:

بە سەرنجدان لە ماددەی (1)ی یاسای ژمارە (15)ی ساڵی 2013 هەمواری حەوتەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە دەڵێت: "هەڵبژاردنەكان بە سیستەمی نیمچەكراوەی یەكبازنەیی ئەنجام دەدەرێت"، هه‌روه‌ها بە سەرنجدان لە ماددەی (21) بڕگەی (3)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 1992 هەمواركراو، كە لە باسی مەرجەكانی خۆكاندیدكردندا دەڵێت: "خوێندن ‌و نووسین بزانێت"؛ لەژێر ڕۆشناییی ئەم دوو سەرنجە یاسایییە ‌و، بە سیفات ‌و سیمای كاندیدەكاندا، پێم وایە ئێمەی هاونیشتمانی لە هەرێمی كوردستان چەند خاڵێكی نەرێنی ‌و چەند كەموكورتییەك لە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا دەبینین، وەكوو:

1. ئەگەرچی شێوازی لیستی كراوەی سنووردار _سیستەمی نیمچەكراوە_ زیاتر لەگەڵ پێوەر و بەها دیموكراتییەكان دەگونجێت لەو وڵاتانەی دیموكراتی تیایدا گەیشتۆتە لووتكە، بەڵام لەو وڵاتانەی كە تەواو دیموكراسی نین، ئەم سیستەمە سەر دەكێشێت بۆ جۆرێك لە فەوزا. ئێمەیش لە كوردستان بمانەوێت یان نەمانەوێت، پێمان خۆش بێت یان ناخۆش بێت، دەبێت دان بەو ڕاستییەدا بنێین كە ئاستی هۆشیاری ‌و ڕۆشنبیریی سیاسیی دەنگدەرانمان لە ئاستێكی بەرز و پێویستدا نییە. هەر ئەمەیشە وا دەكات لە هەڵبژاردنی كاندیدەكاندا پێوەری دروستیان نەبێت. بۆ نموونە زۆر جار دەبینین پاڵەوانەكانی سەر شاشەی تیڤییەكان لە بێژەر و گۆرانیبێژ و وتاربێژەكان _لەگەڵ ئەوپەڕی ڕێزم بۆیان_ بە چەند قات زیاتر لە كەسە ئەكادیمی ‌و پسپۆڕەكانی نێو كۆمەڵگە دەنگ بەدەست دەهێنن. چونكە دەنگدەری ناهۆشیار ڕووكەشی كەس ‌و ڕووداوەكان دەبینێت، بۆیە زووتر موعجیبی ئەو كسانە دەبێت كە وەك پاڵەوان خۆیان نمایش دەكەن. بەم جۆرە ئەم سیستەمە لە وڵاتی ئێمەدا گرێنتیی دەرچوونی كەسە دڵسۆز‌ و پسپۆڕەكانی ناكات.
2. ئەم شێوازە بە هیچ جۆرێك ناتوانێت گرێنتیی چوونی هەموو پسپۆڕییە جۆربەجۆرەكان بكات بۆ ناو پەرلەمان، چونكە دەنگدەر ئازاد كراوە لە هەڵبژاردنی كەسەكان. بەمەیش ڕەنگە لە یەك كاتدا دەیان ڕۆژنامەنوس ‌و میدیاكار دەربچن؛ لە بەرامبەریشدا دەرچوونی كەسە یاسایییەكان لە پەنجەكانی یەك دەست تێ نەپەڕێت.
3. ئەم سیستەمە _یەكبازنەیی_ بە هیچ جۆرێك ناتوانێت یەكسانیی جوگرافی بەدی بهێنێت، چونكە هەڵبژاردنەكە بە شێوازی یەكبازنەیی پەیڕەودەكرێت؛ بۆ نموونە دەنگدەرێكی پێنجوێن دەتوانێت دەنگی خۆی لە بەرژەوەندیی كاندیدێك لە زاخۆ یەكلا بكاتەوە. بەمەیش ناتوانرێت گرێنتیی ئەوە بكرێت كە پەرلەمانتارانی خولی پێنجەمی پەرلەمان لە هەموو ناوچە جیاوازەكانی كوردستانەوە هاتوون. دەگونجێت دەیان كاندید لە پارێزگه‌یەك یان شارۆچكەیەك دەربچن، لە بەرامبەردا لە شارۆچكە و پارێزگه‌یەكی دیكە هیچ كاندیدێك بۆ پەرلەمان سەر نەكەوێت.
4. پەرلەمانتار ‌و كاری پەلەمانتاری وەزیفەیەكی گەورەیە، بۆیە دەبێت كەسی شارەزا و لێهاتووی خاوەن بڕوانامە مومارەسەی بكات. بەڵام تەواو بەپێچەوانەی ئەم لۆژیكەوه‌، بەگوێرەی ماددەی (21)ی بڕگەی (3) لە یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، هیچ مەرجێكی بڕوانامە بۆ خۆپاڵاوتنی كاندیدەكان دانەنراوە. چۆن ڕێگه‌ی تێ دەچێت وەزیفەیەكی وا گرنگ كە خۆی لە پرۆسەی یاساداناندا دەبینێتەوە، بدرێتە دەست كەسانێك كە بێبڕوانامە بن ‌و هیچ قۆناغێكی پەروەردە ‌و خوێندنیان نەبڕیبێت.
5. ئاستی حزبیی بەشی زۆری كاندیدەكان بەرز نییە ‌و، لە ئاستی كادری خوارەوەی حزبەكانی خۆیانن؛ ئەمەیش وا دەكات لە ناوەندی بڕیاری حزبەكەی خۆیان دوور بن. هەر ئەمەیشە وا دەكات لە پەرلەماندا لە یەكلاییكردنەوەی پرسەكاندا خاوەنی قسەی كۆتایی نەبن.

كۆتایی:

یەكێك لە ‌پرنسیپە گرنگەكانی ژیانی دیموكراسی لە دونیای هاوچەرخدا، بریتییە لە ‌پرۆسەی ئەنجامدانی هەڵبژاردن. هەڵبژاردن بە‌ هەموو كەموكورتییەكانیشییەوە، ئەنجامدانی بایەخی سیاسیی خۆی هەیە ‌و بە دەیان جار لە ئەنجامنەدانی باشترە. هەڵبژاردن جگە لە ‌ڕۆڵی هۆشیاركردنەوەی هاووڵاتیان لە‌ بەرامبەر ئەرك ‌و مافەكانیان، ڕۆڵێكی دیكەیش دەبینێ كاتێك زامنی بەشداریی ڕەگەزی نوێ لە ‌كایەی سیاسی ‌و داڕشتنی بڕیاری سیاسیدا دەكات ‌و سەركردە و خوێنی تازە بۆ پۆستە سیاسییەكان ئامادە دەكات. ئەمەیش جۆرێك لە ‌زیندووێتی ‌و چالاكبوون بە ‌كۆمەڵگە دەبەخشێتەوە. بۆیە گرنگە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، بكەین بە دەرفەتێك بۆ دووبارە ڕێكخستنەوە ‌و بەدامەزراوەییكردن ‌و چەسپاندنی پایە گرنگەكانی دیموكراتی لە هەرێمەكەماندا.