هەر لە سەره‌تاى داگیرکردنى مووسڵ لە لایەن ڕێکخراوى داعشەوە، وردە وردە ئەم ڕێکخراوە، چووە ناو دیاردەى لەدەستدانى ژینگە کۆمەڵایەتییەکەى لە زۆربەى ناوچە سونییەکاندا. داعش لە ڕێکەوتنێکى ژێرزەمینى لەگەڵ ڕێکخراوە سوننییەکانى دیکە هەڵگەڕایەوە، پاش (9-6- 2014) سەبارەت بە: "بڵندنەکردنى هەر ئاڵایەکى سیاسى، تا کۆنترۆڵکردنى بەغدا"، هەروەها "پێکنەهێنانى ئەنجوومەنێکى سیاسى لە هەر پارێزگایەکى "ئازاد" بۆ بەڕێوەبردنى ژیانى ڕۆژانەى هاووڵاتیان". ئەمەیش بڕیار وا بوو، ئەندامەکانى پێک بێن لە فەرماندە لەشکرییەکانى سوپاى پێشووی عێراق، پاش 2003، كه‌ لەنێو خەڵکى مووسڵ و ئەنباردا بە دەستپاکى و بێلایەنیى سیاسى به‌ناوبانگن.

بەڵام ئەوەى ڕووى دا: داعش، دەوڵەتى ئیسلامى و، سەرکردەکەى "خەلیفە"ی ڕاگەیاند. هەروەها، تواناى ڕاگەیاندن و هێزە مایەکییەکانى (ماددییەکان)، بۆ ڕاکێشانى ئه‌و گەنج و هەرزەکارانه‌ی كه‌ تەمه‌نیان لە نێوان (16 - 25) ساڵدایه‌، به‌كار هێنا. چونکە، ئەم توێژە کۆمەڵایەتییە، بەئاسانى باوەڕ بە ئامانج و ئایدیۆلۆژیى داعش دەهێنن، ئه‌ویش بە هۆى فەراهەمبوونى سایکۆلۆژى و هزرى و، بەتایبەتى فراوانیى ڕێژەى بێکارى، هەروەها سوودوه‌رگرتنی ئەم ڕێکخستنە له‌ ئامرازى ئایدیۆلۆژیى تایفەگەرى بە شێوەیەکى ڕاستەوخۆ لە شەقام و کۆڕەکاندا، یانش لە ڕێگەى ئیمامى مزگەوتەکانه‌وه‌ كه‌ حەز و ویستیان لەگەڵ داعشدا هەیە؛ ئەمە جگە لە جەختکردنه‌وه‌ لەسەر سیاسەتى زۆردارى و ستەمکاریى ناوەندى عێراق دژى سوننەکان بەگشتى، دواى 2003. بەم شێوازەیش، ژینگە کۆمەڵایەتییەکەى، بۆ ڕووبەڕوونەوەى چەکدارى ئامادە دەکرد. لە لایەکى دیکەوە، دەتوانین بڵێین هەڵوێستى هزرى و سیاسەتى داعش، بەپێچەوانەى ویستى ژینگە کۆمەڵایەتییەکەی، کار و جووڵە دەکات. هەروەها، تا ڕادەیەک بەپێچەوانەى ویستى ڕێکخراوە سوننەکانى دیکەیە كه‌ دواى 2014، بوون بە داعش و، پێشتر ئەو ڕێکخراوانە، لەگەڵ ناوەندى عێراقدا هەر لە بارودۆخى ململانێى چەکداریدا بوون.

ئەوەى پاڵپشتیى ئەم بۆچوونە دەکات، ئەوەیە کە خودى داعش بەئاسانى دەستبەردارى شارى مووسڵ نابێت. چونکە ڕۆژ لە دواى ڕۆژ،  سەرکردە کاراکانى داعش، باوەڕ بەوە دەهێنن کە مووسڵ پایتەختى ئابووریى دەوڵەتى "خیلافە"یە. هەروەها ڕێكخراوەکە، ئێستا بووەته‌ خاوەنی چەکى دژە فڕۆکە، کە هێدى هێدى دەیهێنێته‌ ناو شارى مووسڵ. بە هۆى ئەوەیشه‌وه‌، لە 9-6-2014‌وە تاكوو ئێستا، توانیویانه‌ نزیكەى (5) فڕۆکە تێك بشكێنن. پلانێکییشیان بۆ "شەڕى مووسڵ" هەیە، كه‌ بریتییە لە بۆمبڕێژكردنی جادە سەرەکییەکانی شارەکە و بۆمبڕێژكردنی پردەکان. هەروەها، ڕۆژانە ڕێکخراوەکە کار لەسەر ڕفاندن و کوشتنى ئەفسەرى پۆلیس و سوپاى نوێ عێراق دەکات کە خەڵکى مووسڵن، چونکە گومانى ئەوەیان هەیە كاری هەواڵگرى بۆ دەزگاکانى کوردستان و ناوەند دەکەن.

ئەو هێمایانەی پاڵپشتیى ئەم واقیعە دەکەن کە دەڵێت "داعش ژینگە کۆمەڵایەتییەکه‌ى دۆڕاند"، بریتیین لەم خاڵانەى خوارەوە:

- جەختکردنەوەى گەورە مەرجه‌عى سوننەکان "دکتۆر عبدالملک السعدى"، لەسەر "بایەخدان بە ئاراستەکردنەوەى چەکداران و پرۆسە سەربازییەکان تەنیا بەرەو بەغدا". واته‌، سوننەکان دەبێت بە بڕیارەکانى کۆنگرەى هێزە سوننییەکانه‌وه پابەند بن‌، كه‌ لە ڕۆژانى (15 – 16 تەمووزی 2014) بەسترا.

- کشانەوە لە پشتگیریکردنى داعش لە لایەن زۆربەى سەرۆکهۆزە شۆڕشگێڕەکان و سەرکردەکانى ڕێکخراوە سوننییەکانه‌وه‌ (ئەمه‌، حزبى بەعسیش بە هەردوو باڵەکەیەوە دەگرێتەوە، واتا جێشى نەقشبەندى و سەرکردایەتیى بەعسى عێراق). بۆ نموونە، سەرکردایەتیى ڕێکخراوى "الحراک السیاسى" لە پارێزگاى دیالە و، وتەبێژى ئەم ڕێکخراوە "شێخ ئەحمەد سه‌عید"، ڕاى وایە کە: "تاوانەکانى داعش، لە ڕێبازى شۆڕشى سوننەکاندا، ئه‌ونده‌ هەڵەى بچووک نین کە ئێمە بتوانین چاوى لێ بپۆشین". هەروەها "شێخ ئەحمەد سه‌عید"، هەر لە سەرەتاوە گومانى لە ئامانج و سوودى هێرشە سەربازییەکانى داعش بۆ سه‌ر هەرێمى کوردستان هه‌بوو. ئاماژەیش به‌وه‌ دەکات کە هەرێمى کوردستان، زۆربەى سەرکردە سوننەکان و نزیكه‌ى یەک ملیۆن و نیو پەنابەرى عەرەب و مەسیحى دەحەوێنێتەوە.

- فراوانبوونى حەشدى نیشتمانى (میلیشیا سوننەکان). چونکە توانییان خەڵکى سوننە بەرەو لاى هەڵوێستى خۆیان دژى داعش، ڕاکێشن. ئەویش، بە هۆى پاڵپشتیى ئەمریکا و هەرێمى کوردستان، هەروەها بە هۆى کردەوەکانى خودى داعش لە ڕووى سه‌غڵەتکردنەوەى ژیانى خەڵک و دەستێوەردانى ژیانى تایبەتییان  (خواردن و جلپۆشین) و بۆچوونە هزرییەکانیان سەبارەت بە ئافرەت و ژیان و کارکردن و...هتد.

- كشانەوەى زۆر لە چەکدارانى داعش لە ناوچەکانى دەوروبەرى کەرکووک و پارێزگاى ئەنبار و، ڕەوانەکردنیان بۆ مووسڵ. سوننەکانش بەگشتى بۆچوونیان وایە کە داعش بە درێژاییى سنوورە ئیدارییەکانى هەرێمى کوردستان ئاگر هەڵدەگیرسێنێت، بێ ئەوەى ئەم کردەوەیە هیچ سوودێکى هه‌بێت، جگه‌ لە زەرەر و زیان نه‌بێ بۆ خودى سوننەکان. بۆیە، زۆر لە سوننە شۆڕشگێڕەکان، ئێستا دوودڵ نین لەوەى کە داعش پیلانێکى نێودەوڵەتى (ئێرانى- سوورى)، دژى سوننە پراکتیزە دەکات.

لەم بوارەدا، دەبێت بابەتێکى هەرە گرنک بەرچاو بگیرێت، ئەویش ئەوەیە کە پرۆسە سەربازییەکانى داعش لەسەر سنوورەکانى هەرێمى کوردستان، سێ ڕەهەندى سەرەکیى هەیە:

یەکەم، پەیدابوونى داعش و، هاوپەیمانێتى لەگەڵ هەندێ لە ئەفسەرە توندڕەوەکانى سوپاى پێشووی عێراق. ئەمەیش ئەگەرێکى بەهێز دەگەیه‌نێت کە هاوپەیمانیى ئێران و سووریا، ڕۆڵێکى گرنگ و ترسناک لە گۆڕینەوەى ئاراستەى پرۆسە سەربازییەکانى داعش دژى هەرێمى کوردستان، پراکتیزە دەکات. بەتایبەتى، داعش پێش دەستپێکردنى ئەم وەرچەرخانە ستراتیژییە بە چەند ڕۆژێک، چەکدارى زۆرى لە سووریاوە هاوردە کرد.

ڕەهەندى دووەم، بریتییە لەوەى داعش هەوڵ دەدات حکوومەتى هەرێم ناچار بکات زۆربەى هێزەکانى پێشمەرگە له‌ نێوان هەرێم و مووسڵ كۆ بكاته‌وه‌، بەمه‌بەستى ئه‌وه‌ی فشارە سەربازییەکان لەسەر خۆى، لە میحوەرەکانى کەرکووک کەم بکاتەوە. ڕەهەندى سێیەم، بریتییە لە دروستکردنى ناکۆکى و ململانێ لە نێوان خودى سوننەکان، جگە لە دروستکردنى ململانێی نێوان سوننە و کورد، بە شێوەیەک کە هەموو داواکارییە ڕەواکانى سوننەکان بەر با دەدات. چونکە پەیدابوونى ئەم جۆرە ململانێ تایفەگەرى و ڕەگەزییە، بەتایبەتى دەبێتە هۆى لاوازکردنى ڕۆڵى هەرێمى کوردستان سەبارەت بە لایەنگیریى سوننەکان و دروستبوونى هەرێمێکى سوننى.

 سەبارەت بە خودى ڕەهەندى سێیەمەوە، دەبینین ڕێکخراوە سوننەکان لەمەڕ چۆنیەتیى مامەڵه‌کردن لەگەڵ داعشدا، دابەش بوونەته‌ سەر دوو ڕاى جیاواز:

 یەکەمیان جەخت لەسەر پاشه‌كشێی هێدى هێدى لە بەرەکانى جه‌نگ دەکاته‌وه‌، بۆ ئەوەى ژیان و سەروەتى سوننەکان بپارێزن. پاشان چاوەڕوانى ئەنجامەکانى جه‌نگی نێوان داعش و هاوپەیمانان دەبن. ڕاى دووەم، جەخت لەسەر بەردەوامبوونى كرده‌ چەکدارییەکانى سوننە دژى ناوەند دەکاته‌وه‌، بەڵام هەر ڕێکخراوێک پێویستە لە بەرە و میحوەرى خۆى کار بکات (وەکو ئەوەى پێش 9-6-2014 دەکرا). هەروەها ئەگەرى ئەوەیش هەیە خودى ئەندامانى ڕێکخراوە سوننەکان، لە کاتى شەڕى مووسڵدا هێرش بەرنە سەر هێزە سەربازییەکانى داعش و، ببن بە بەشێک لە "حەشدى نیشتمانیى سوننى".

هۆى دروستبوونى ئەم دوو ڕایەیش، دەگەڕێتەوە بۆ خودى سیاسەتى داعش، کە بە شێوەیەکى جددى فشار ده‌خاته‌ سەر ڕێکخراوە سوننەکان بۆ ئەوەى بەیعەت و لایەنگیریى خۆیان بۆ خەلیفەى داعش دەرببڕن، یانیش ئەگەر بەیعەکەته ڕەت بکەنه‌وه‌، کوشتن دەبێتە تاکە چارەنووسیان. بەڵگەیش لەسەر ئەمە هەیە وەکو: پەیدابوونى ناکۆکى و ململانێ له‌ نێوان داعش و "سوپاى نەقشبەندى"دا لە مووسڵ، بە هۆى ڕەتکردنه‌وه‌ى بەیعەته‌وە لە لایەن ئه‌م سوپایه‌وه‌ لە (9 – 7- 2014) و (کۆتاییى 2015). هەر بە هۆى ئەمەوە، له‌ نێوان هەردوو لایەندا لە شارى سەعدییە و قەزاى حەویجە، ململانێ پەیدا بوو. ئەمه‌یش ئاماژە بەوە دەکات کە قۆناغى داهاتوو، بەتایبەتى پاش کشانەوەى داعش بەرەو شارى مووسڵ، بەگشتى قۆناغێکى زگپڕە بە ململانێی نێوان ڕێکخراوى داعش و ڕێکخراوە سوننەکان، به‌تایبه‌تیش ململانێی نێوان ئەم ڕێکخراوانە و حەشدى شەعبى و ناوەندى عێراق. لە لایەکى دیکەوە، زۆر پێویستە په‌ره‌ به‌ پەیوەندییە دۆستایەتییەکانمان لەگەڵ سەرۆکهۆزە عەرەبە سوننەکاندا بده‌ین و فراوانى بکەین، بەتایبەتى هەردوو هۆزى شه‌مەڕ و هۆزى دلێم. چونکە ئەم دوو هۆزە، هۆزی هەرە سەرەکین لە پارێزگاى مووسڵ و پارێزگاى ئەنبار. تاکوو ئێستایش، پەیوەندیی سەرۆکخێلەکانیان لەگەڵ سەرکردە سیاسییەکانى کورد بەهێز بووه‌، بۆ ئەوەى کار لەسەر دەرکردنى کەس و کارەکانیان لە ڕێکخراوى داعش بکەن، هەروەها هاندانیان بۆ چوونەناو پرۆسەى ڕووبەڕووبوونەوەى سەربازیى دژى داعش و هۆزە هاوپەیمانەکانى، بە شێوەیەکى ڕێکخراو، چ لە ناوەوەى پارێزگاى مووسڵ، چ لە دەرەوەى بێت. چونکە دواى ڕزگارکردنى مووسڵ، تەنیا ئەمانە دەتوانن شەڕى دژى داعش، یان هەر لایەنێکى تر بکەن، کە بیەوێت هێرش بكاته‌ سه‌ر کوردستان.