لە مووسڵدا چەندین ئەکتەر و هێزی سیاسی و چەکداری ناوەخۆیی بوونیان هەیە (پێشمەرگە و هەرێمی کوردستان، سوپای عێراقی، حەشدی شەعبی، حەشدی نیشتیمانی و عەشائیری، لەگەڵ بوونی چەکدارانی پەکەکەیش لە شنگال). ئەو هێزانە لە پاڵ ئەوەی کە لە چوارچێوەیەکی ڕێکخراو و گرووپێکی چەکداری کۆ بوونەتەوە، توانای کۆنتڕۆڵکردن و ئاراستەکردنی خەڵکیشیان لە چوارچێوەی جوگرافیایەکی دیاریکراودا هەیە. جگە لە توانای چەکدارییان، گوتار و ناسنامەی ئەو هێزانە لەگەڵ ئەو ڕووداوانەی لە مەیداندا ڕوویان داوە و ڕوو دەدەن، یەکی گرتۆتەوە. ئەو هێزانە دەتوانن کاریگەرییان لەسەر ئاراستەکان، بزۆزییەکان (dynamics) و پەیوەندییەکانی هێز و دەسەڵات لە پارێزگاکەدا هەبێت. هەر هێزێک هەوڵ بدات سنووری دەسەڵات و هەروەها ئامانجەکانی لە سەرووی سنووری خۆیدا بونیاد بنێت، پێویستیی بە زیاتر لە "توانای چەکداری و ماددی" دەبێت؛ بەڵکوو دەکەوێتە ململانێیەکی درێژخایەنەوە لەسەر چۆنیەتیی کۆنتڕۆڵکردنی خەڵک لەو ناوچانەیشدا. لە لایەکی دیکەدا، سەرەڕای بوونی کاریگەریی هێزە ناوەخۆیییەکانی شارەکە، ئەو هێزانە بە تەنیا گوزارشت نین لە بەستێنی ناوەخۆیی و ناسنامەی ناوەخۆیی هێزەکان، بەڵکوو کەوتوونەتە ژێر کاریگەریی بەرژەوەندی و پڕۆژەی جیاوازی هەرێمایەتی (تورکیا، سعودیە و ئێران).

بۆیە، لە هەر ئەگەرێکی دانوستان و گفتوگۆکردندا، هەرێمی کوردستان، دەبێت لەگەڵ هێزە هەرێمایەتییەکانیش بکەوێتە ڕێککەوتنەوە. ڕاستە هۆکارێکی ئاشکرای بوون و سەرهەڵدانی ئەو هێزانە، بەتایبەت حەشدی شەعبی و حەشدی نیشتیمانی و عەشائیری، پەیوەندبی بە بوونی داعش و پڕۆسەی بەرەنگاربوونەوە و لەناوبردنی داعشەوە هەیە لە مووسڵ و بەشەکانی دیکەی ژێر کۆنتڕۆڵی داعش لە عێراق، بەڵام لە جەوهەردا بوونیان و سەرهەڵدانیان پەیوەندیی بە قۆناغی دوای داعشەوە هەیە؛ ئەوەش پەیوەندیی بە قۆناغی ئیدارەکردنی ناوچەکان دوورتر لە قۆناغی بونیادنانەوە و ئینتیقالی ( reconstruction and transition)ی ناوچەکەوە هەیە. لە ئاستێکی قووڵتردا، پەیوەندیی بەو گۆڕانکارییە بنەڕەتییانەوه‌ هەیە کە لە ژینگەی ئەمنی و ستراتیژیی ناوچەکەدا ڕوویان داوە: بەشێکی گەورەی بریتییە لە شکستخواردنی دەسەڵات و حکوومەت و سوپایەکی مەرکەزی (ناوه‌ندی) و دەرکەوتن و زەرووربوونی هێز و  گرووپی چەکداری نانیزامی و نادەوڵەتی، بەتایبەت لە سووریا و عێراق.

بۆیە، هاوسەنگی و هاوکێشەکانی هێز لەو بەستێنەدا، توانای گەییشتن بە ئامانجێکی دیاریکراو کەم دەکەنەوە. لێرەدا ستراتیژیەتێکی واقیعی لە سەرووی هەموو پێداویستییەکانەوەیە، چونکە ستراتیژیەت دەستبەرداری ئەو واقیعە نابێت کە هاوسەنگیی هێز (balance of power) دروستی دەکات، بەڵکوو هەوڵی بەدەستهێنانی زیاتر لەو ژینگەیە دەدات کە پێشتر هاوسەنگیی هێز پێشنیازی کردبوو. ئەگەر بە بەراورد بە بوونی چەندین پڕۆژەی جیاواز و بەرژەوەندیی ستراتیژیی جیاوازی چەندین لایەن و گرووپی ناوەخۆیی و هەرێمایەتی، قسە لەسەر هێزی کوردی بکرێت، ئەوا ڕەنگە ئامانجی ستراتیژی نه‌هێته‌ دی، بەڵام بوونی ستراتیژیەتێک، ڕەنگە زیاتر لەوەی هاوسەنگیی هێز دەری دەخات، کورد بەدەستی بهێنێت. ستراتیژیەت بریتییە لە هاوسەنگیڕاگرتن لە نێوان ئامانج، ئامراز و ڕێگاکان. ئەوەی ستراتیژیەت لە پلان و بەرنامە جیا دەکاتەوە، ئەوەیە کە ئەو کاتە ستراتیژیەت زەروور دەبێت، کاتێک بەرژەندییەکان بەر یەکدی دەکەون و ئاستێکی بەرز لە نادڵنیایی و پێشبینینەکراوی بەدی دەکرێت. لەبەر ئەوە، ئاڵۆزی و ڕووداوە پێشبینینەکراوەکان نەك هەر وا دەکات ئەکتەرێک بە ڕێگه‌ و ئامرازەکانیدا بچێتەوە، بەڵکوو پێویست دەبێت گۆڕانکاری لە "ئامانجەکان"یشدا بکات.

لەم بەستێنەدا، مامەڵەکردن لەگەڵ مووسڵی دوای داعش و گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە، خۆی لە چەند کێشەیەکدا دەبینێتەوە:

یەکەم: ڕاستە پلانێکی سەربازی بۆ گرتنەوەی شارەکە و داڕشتنی سنوور و ئاستی بەشداریکردنی هەموو هێزە چەکدارەکان هەیە، بەڵام ئەو پلانە لە نەبوونی ڕێککەوتنێکی سیاسیی تۆکمەی درێژخایەندا بەڕێوە دەچێت. هەر کێشەیەک لە کۆی پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و بەغدا، کاریگەریی لەسەر هەماهەنگیی ئەو دوو هێزە لە شارەکەدا دەبێت. سەرەڕای بوونی هەڵوێستێکی دیاری هێزە سوننییەکان لەسەر ئەوەی کە نابێت هێزەکانی حەشدی شەعبی بەشدار بن، هەموو ئەوانە ئەگەر لە قۆناغی سەرەتای هەڵمەتەکەیش کاریگەریی پێچەوانەوەیان نەبێت، ئەوا لە قۆناغەکانی دواتر، ڕووداوی نەخوازراو دروست دەکەن.

دووەم: نەبوونی پلانێکی سیاسیی درێژخایەن و بەردەوامبوونی ئەو بونیاد و داینەمیکانەی توندوتیژی نوێ دەکەنەوە و ململانێکان دروست دەکەنەوە. هەموو ئەو بونیاد و هۆکارانەی کە ژینگەیەکیان دروست کرد، تیایدا سەرهەڵدانی گرووپی بەرهەڵستکاری توندوتیژی و گرووپی تیرۆریستی و دواتریش داعشی لێ کەوتەوە، لە شارەکە و تەواوی عێراقیش لە ئاستێکی خراپتر و مەترسیدارتریش بوونیان ماوە و پێشبینی دەکرێت تا ماوەیەکی درێژتریش، بوون و کاریگەرییان بمێنێت. بە مانایەکی دیکە، داعش دەڕوات، بەڵام ئەو ژینەگەیەی داعشی دروست کرد دەمێنێت. سەرەڕای ئەوەیش ئەگەر داعشیش لە مووسڵ دەرکرا، بە مانای ئەوە نییە داعش و کردەوەی تیرۆریستی نامێنێت بەڵکوو شێوازی کارەکانی، گۆڕانی بەسەردا دێت و لەو ناوچە بیابانییانەی سنووری پارێزگای ئەنباڕ، کە هیچ حکوومەتێکی عێراق نەیتوانیوە کۆنترۆڵی بکات، ئەگەر هەیە چالاکییەکانیان ڕێک بخەنەوە. کێشەکە لەوەدایە، تا چەند داعش بتوانێت هێرشی تیرۆریستی بکات بۆ سەر ئەو هێزانەی لەو ناوچانەدا دەمێننەوە، ئەوا دەبێتە هۆی تێکچوونی هەماهەنگیی نێوان هێزەکان و ڕەنگە وەکو بیانوویەکیش لە لایەن هێزێکی وەکو حەشدی شەعبی بەکار بهێندرێت بۆ ئەوەی لە سنووری خۆیدا زیاتر بێتە پێشەوە.

سێیەم: پڕۆسەی بونیادنانەوەی ناوچەکە، پڕۆفسیۆر سوڵتان بەرەکات لە کتێبی (After the Conflict: Reconstructions and Redevelopment in the Aftermath of War) ئاماژە بە حه‌وت بنچینە و کۆلەکەی پڕۆسەی بونیادنانەوەی کۆمەڵگه‌یەک لە قۆناغی دوای جەنگ و ململانێدا دەکات. ڕاستە لە نێوان کۆمەڵگه‌کاندا جیاوازی هەیە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی، پڕۆسەی بونیادنانەوە لە چوارچێوەی چەند پڕۆسەیەکی سەرەکیدا کۆ دەبێتەوە. ئەو بنچینە و کۆلەکانە بریتیین لە: یه‌كه‌م، دیدگایەکی ڕۆشنی نیشتیمانی، دووەم، بەشداریی کارای هەموو گرووپەکان، سێیەم، دابینکردنی ئاسایش، چوارەم، ئاشتەوایی و دادپه‌روه‌ریی ئینتیقالی، پێنجەم، "equity" (ئینساف)، شەشەم، ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدان، هەفتەم و کۆتایی، دروستکردنی قودرەت و توانای خەڵک و سیستەم و کۆمەڵگه. لە بنەڕەتدا، هەموو ئەو کۆلەکانە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆیان بە یەکدییەوە هەیە؛ هەر بەرەوپێشچوونێک یا پاشەکشێیەک لە هەر یەکێک لەو کۆلەکە و سێکتەرانە، کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر تەواوی پڕۆسەکە دەبێت. بۆ ئەوەی ئاشتی و سەقامگیری لە شارەکە و ناوچەکە دروست ببێت، دەبێت کار لەسەر تەواوی ئەو سێکتەرانە بکرێت، لە ئێستایشدا دەتوانین گریمانەی ئەوە بکەین هیچ پڕۆژەیەکی لەو شێوەیە بوونی نییە، بۆیە پێشبینی دەکرێت توندوتیژی و ململانێ لە ئاستێکی بەرزدا بمێنێتەوە.

چوارەم: تا ئەوکاتەی داعش لە ناوچە جیاوازەکانی سووریا و عێراق بمێنێت، ئەوا هەڕەشەی ئەمنی و ناسەقامگیریی سیاسی لە ئاستێکی بەرزدا دەمێنێتەوە. ئۆپەراسیۆنەکانی مووسڵ ڕووداوێکی ناوازە و بێوێنە نابن، بەڵکوو بەشێکن لە جه‌نگی گەورەی دژ بە داعش لە سووریا و عێراق. شکستپێهنانی داعش لە مووسڵ و بونیادنانەوەی شارەکە، پەیوەندیی بە تەواوی ڕووداوە ئەمنی و سیاسییەکانی ناوچەکەوە هەیە.

بەرەو ستراتیژیەتی کوردی

پلانی گرتنەوەی مووسڵ و دەرکردنی داعش لە شارەکە، لە چوارچێوەی پلانێکی سەربازی، بە ئاگاداری و بەشداریی کارای هەرێمی کوردستان و حکوومەتی بەغدا داڕێژراوە. له‌م پلانه‌دا، هەموو هێزە چەکدارییە جیاوازەکان، بە حەشدی شەعبییشەوە، لە چوارچێوەیەکی سنوورداردا بەشدارییان پێ دەکرێت و، لە کاتی گرتنەوەی مووسڵیش تەنیا هێزەکانی سوپای عێراقی و پۆلیسی فیدڕالی لە شارەکەدا دەمێننەوە و، تەنانەت لە ناوچە جێناکۆکەکان هێڵێک لە نێوان سوپای عێراقی و پێشمەرگەدا دەبێت، بەڵام نیگەرانییەکان لەسەر ڕەوشی نائەمنی و نەبوونی متمانەی سیاسی و پڕۆژەکانی بونیادنانەوە، لە تەواوی ناوچەکەدا سەر هەڵدەدەن.

یەکێک لە کێشە گەورەکان لە بەردەم هەر پڕۆژەیەک لەسەر ئاییندەی داعش لە مووسڵ، ئەوە دەبێت چۆن بتوانن جارێکی تر پێکهاتە و کەمینە جیاوازەکانی شارەکە ڕازی بکرێنەوە لە چوارچێوەی ئیدارەی پێشوودا بمێننەوە؛ یەزیدییەکان لە شنگال، تورکمانەکان لە تەلەعفەر، مەسیحی و کاکەیی و شەبەکەکان لە دەشتی نەینەوا، لە کاتێکدا نیوەی زیاتری دانیشتووانی مووسڵ ئاوارە بوونە و لە هەرێمی کوردستاندا نیشتەجێ بوونە. یەکێک لەو هۆکارانەی وای کردووە ئاییندەی ئەو پێکهاتانە زیاتر ناڕۆشنتر بێت، ئەوەیە كه‌ ئەو ناوچانە بەشێکن لە ناوچە جێناکۆکەکان، هەروەها چەندین  گرووپی چەکداری لەو ناوچانە بوونیان هەیە و دەبێت. لە ئێستادا گوتارێک دروست بووە کە پێکهاتە و کەمینەکان، دەبێت لەژێر سەرپەرشتیی کۆمەڵگه‌ی نێودەوڵەتیدا سەربەخۆیییەکی ئیدارییان پێ بدرێت و، شنگال و دەشتی نەینەوا بكرێنه‌ دوو پارێزگای جیاواز. لە ڕاستیدا، کردنی شنگال و دەشتی نەینەوا بە دوو پارێزگای سەربەخۆ، لەگەڵ بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی کورد لە پارێزگاکەدا یەک دەگرێتەوە؛ ئەویش دڵنیابوونە لەوەی کە شارەکە بەتەواوەتی لە دەستی یەک پێکهاتەدا نابێت و، ئەگەری چوونەپاڵی ئەو دوو پارێزگایە بۆ سەر هەرێم، زۆر زیاتر دەبێت لە ئەگەری مانەوەیان بە سەربەخۆیی و چوونەپاڵ بەغدا. لەبەرئەوە، ئەوە یەکێک لەو پڕۆژانەیە کورد دەبێت پشتگیریی لێ بکات.

عەرەبی سوننە، خاوەن ناوه‌ندێکی بریاردانی یەکگرتوو نییە لە مووسڵ و لە تەواوی عێراقیشدا. بەردەوام هەوڵی ئەوە هەبووە هێزە سونییەکان بەهێز بکرێنەوە، چونکە تاکە ڕێگەی کاریگەرە بۆ دەرکردنی داعش لەناو مووسڵ؛ بەڵام بەگشتی پرۆژەی عەرەبی سوننە بریتییە لە بەهەرێمکردنی مووسڵ لە چوارچێوەی سنووری ئیدارەی ئێستای پارێزگاکە، بە دەشتی نەینەوا و شنگال و مه‌خمووره‌وه‌، کە بەشێکن لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم. دواتر، ئەو هەرێمە بۆ چەند پارێزگایەک دابەش بکرێت و مه‌خموور و شنگال و دەشتی نەینەوایش، ببن بە پارێزگای سەربەخۆ لەو هەرێمەدا. کێشەی گەورەی کورد لەگەڵ پڕۆژەی عەرەبی سوننەدا، ئەوە دەبێت چۆن بتواندرێت ناوچە کوردستانییەکان بگەڕێندرێنەوە سەر هەرێم. باشترین کار، دەستپێکردنی دانوستانە لەگەڵ عەرەبی سوننە لەسەر چارەنووسی ناوچە کوردییەکان، چونکە ڕێککەوتنی نێوان عەرەبی سوننە لەگەڵ کورد، لەسەر ئاییندەی ناوچانە کاریگەریی گەورەی دەبێت، هەرچەند بەتەنیا ناتوانن یەکلاییی بکەنەوە.

ستراتیژیەتی کوردی، دەبێت لەسەر بنەمای ئامانجی سیاسیی باڵای کورد دابمەزرێت و، ئەو ئامانجانەیش دەرەنجامی واقیعی سەختی ناوچەکە بێت و بواری گۆڕینی هەبێت؛ چونکە ئەرکی کورد نییە داعش لەناو ببات و لە توانای کوردیش نییە ئەو کارە بکات. لە فەرهەنگی سەربازیدا مەبەست له‌ "لەناوبردن"، ئەوەیە کە دوژمن توانای هەڕەشەکردنی نەمێنێت تا ئەو کاتەی خۆی دووبارە دروست دەکاتەوە. بۆیە، ستراتیژیەتی لەناوبردنی داعش، دەبێت بە شێوەیەک بونیاد بنرێت کە جارێکی دیکە داعش نەتوانێت کارا بێت، بەتایبەت لە سنووری ناوچە کوردستانییەکان. لە باشرین حاڵەتدا پێشبینی دەکرێت کورد چوار ئامانجی ستراتیژیی گەورەی هەبێت:

• پارێزگاریکردن لە ناوچە کوردستانییەکان، بەتایبەت لە شنگال و مه‌خموور و دەشتی نەینەوا، کردنی شنگال و دەشتی نەینەوا بە پارێزگایەکی سەربەخۆ، چونکە لەو ئەگەرەدا پێشبینی دەکرێت، لە ئاییندەدا بێنە سەر هەرێم. هەم یەزیدییەکان و مەسیحی و، هه‌م پێکهاتەکانی دیکەیش، دوای ئاوارەبوونیان و تێکەڵبوونیان بە کۆمەڵگه‌ی کوردستانی، هەنگاوێکی دیکە ڕێگەیان بۆ ئەوە خۆش کرد كه‌ نەك تەنانەت لەسەر ئاستی خەڵکی ئەو ناوچانە، بەڵکوو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش، هەرێمی کوردستان بە شوێنێکی دروستی لەخۆگرتنی پێکهاتە و کەمینەکانی شاری مووسڵ دابنرێت. دواتر لە هەر ئەگەرێکی ڕیفراندۆم و سەربەخۆییدا، ئەو ناوچانە بێنە سەر کوردستان.
•  ڕێگەگرتن لە بەهێزبوونەوەی هەر  گرووپێکی تیرۆریستی لە شاری مووسڵ.
•   ڕێگەگرتن لەوەی ئیدارەی مووسڵ تەنیا لەدەست هێزێکدا بێت، بەڵکوو تا چەند شارەکە دابەش ببێت، هێندە ئامانجەکانی کورد لەو ناوچانە مومکینتر دەبێت.

ئامراز و ڕێگه‌کانی بەدواداچوونی ئەو ئامانجە ستراتیژییانە جۆراوجۆر دەبن، بەڵام لە هەموویان گرنگتر یەکگرتووییی هێزە کوردستانییەکان دەبێت.