دوای ئەوەی مووسڵ و ناوچەیەكی زۆر لە عێراق لە لایەن داعش داگیر كران، پرسیارێكی زۆر هاتنە ئاراوە لەسەر ئه‌وه‌ی كه‌ چۆن به‌و ئاسانییه‌ ئه‌و شاره‌ كه‌وته‌ ده‌ست داعش. لە كاتێكدا كه‌ دەیان هەزار سەربازی پڕچەك، خۆیان لەناو ئەو شارە جێگیر كردبوو و، مالیكی پەیتا پەیتا بەو سوپایه‌ هەڕەشەی داگیركردنی كوردستانی دەكرد، كەچی لە ماوەیەكی كەمدا ئەو سوپایه‌ نەما و، هەموو چەك و تەقەمەنییەكانی، كەوتنه‌ دەستی تیرۆریستان.

كاتێك مووسڵ داگیر كرا، مالیكی وەك سەرۆكوەزیران به‌ به‌رپرسیاری كارەساتەكه‌ تۆمەتبار كرا، بەڵام بە هۆی باڵادەستیی مالكی و هاوپەیمانەكانییه‌وه‌، لەو برپرسیارێتییە ڕزگاری بوو. دواتر، میلیشیاكانی شیعەی له‌ چوارچێوەی حەشدی شەعبیدا كۆ كرده‌وه‌ و، خۆی كرده‌ ڕابەری ئه‌وان.

هەر لە سەرەتاوە، مالیكی دەستی بە دژایەتیی سیاسەتمەدارانی دانیشتووی ناوچەی نەینەوای كرد و په‌راوێزی خستن و، هەڵمەتی تێكشكاندنی سیاسەتمەدارەكانی ئەو دەڤەرەی ده‌ست پێ كرد كە به‌و ڕازی نەبوون؛ لە سەروویانەوە "ئوسامە نوجەیفی"، كە لە پۆستەكەی دەركرا (جێگری سەرۆكی عێراقی بوو) و، دواتر "ئه‌سیل نوجەیفی"، لە پۆستی پارێزگاری مووسڵ دەركرا. ئەوەندەی نه‌برد، هەڵمەت دژی "بابەكر زێباری" (سەرۆكی ئەركانی پێشووی عێراق كە تاوەكو ئێستا كوردێك شوێنەكەی پرنەكراوەتەوە) بەرپا كرا. دواتر ئەویش لە پۆستەكەی دوور خرایەوە. ڕاستەوخۆ بەو دوورخستنەوەیە، پارتی دیموكراتی كوردستان بەئامانج كرا تاوەكو لەو ناوچەیە كاریگەری كەم بكرێتەوە. جگە لەوەش دەستی كرد بە پشتیوانیكردنی چەندین لایەن و هێز لە ناوچەی مووسڵ، بۆ ئەوەی دژی پێشمەرگە بوەستنەوە، لە ڕێگه‌ی ئێرانەوە هەوڵی زۆری دا بۆ ئەوەی كۆچبەرە شیعە و شەبەكەكانی دانیشتووی مووسڵ، بگوازرێنەوە بۆ باشووری عێراق.

زۆری پێ نه‌چوو بەناوی چاكسازییه‌وه‌، گۆڕانكاریی گەورە لەناو فەرماندەكانی سوپادا كرا. چەندین ئەفسەری كورد و خەڵكی مووسڵ دوور خرانەوە. دواتر نۆرەی "خالید عوبەیدی" (كە تاوەكو ئێستا شوێنەكەی پر نەكراوەتەوە) هات كە خەڵكی مووسڵه‌ و دوای مشتومڕێكی سەیر و بێوێنە، لا درا. دواتر، زۆری نەبرد "هوشیار زێباری"یشی گرتەوە. بەم پێیەیش، مالیكی توانیی پێش جەنگی مووسڵ، حكوومەتی عەبادی لاواز بكات و، لە هەمان كاتدا دەسەڵاتە سیادییەكان بۆ لای حزبەكەی گل بداتەوە، چونكە لەناو هەموو وه‌زارەتە سیادییەكان حزبی دەعوەدا هەژموونی هەیە. لە هەمان كاتیشدا، مالیكی، نوخبەی سیاسیی مووسڵی لە پۆستە حكوومییه‌كان دوور خستەوە و ئه‌وانی پەراوێز خست.

 مالیكی، توانیی فشارێكی زۆر بخاتە سەر مووسڵ و هەرێمی كوردستان، بۆ ئەوەی بە مەرجەكانی حەشدی شەعبی ڕازی ببن. ئه‌و توانیی عوبەیدی و زێباری لە شەتڕەنجی مووسڵ دوور بخاتەوە، بۆ ئه‌وه‌ی ئەم دوو سیاسەتوانە نەتوانن دوای ئۆپه‌راسیۆنی مووسڵ ڕۆڵێكی فەرمی بگێرن و، لەناو حكوومەتی مەركه‌زیدا كاریگەریی ئەرێنییان بۆ مووسڵ و هەرێمی كوردستان هەبێت.

مالیكی، بۆ ئەنجامدانی سیاسەتی قۆرخكردن و كۆنترۆڵكردنەوەی ژیانی سیاسی لە عێراق، سەردانی سلێمانیی كرد و، بە مەبەستی پەرتكردنی ماڵی كورد، دەستی بە فیتنەگێڕی كرد بە ئاراستەكردنی لایەنێك دژی ئەوەی دیكە، بۆ تیكدانی دۆخی ناوخۆییی كوردستان. بەمەیش هەنگاوێكی تری نا بۆ لاوازكردنی كوردستان و، فشارێكی زۆرتری نا بۆ ئەوەی كورد لە هاوكێشەی مووسڵ دوور بخاتەوە.

ئامرازەکانی مالیکی لە یاریکردنی ناو پەرلەمان، چه‌ند ئه‌ندام په‌رله‌مانێكن، كە بەئاشكرا پشتیوانییان دەكات و هانیان دەدات بۆ ئەوەی فشار لەسەر نەیارەكانی دروست بكات؛ گرنگترینیان "حەنان فەتلاوی" و "عالیە نسیەف" و "هه‌یسه‌م جبوری"ن. ئه‌و، کەرەستەی پێویست دەخاتە بەردەمیان بۆ ئەوەی ده‌ست بە دروستکردنی سیناریۆی گونجاو بكه‌ن، كه‌ دواتر لە نمایشێکی شاراوەدا دەنگ دژی ئەو وەزیرە بدرێت کە دەیانەوێ لای بەرن، یان پشتی ئەو وەزیرە بگرن کە دیانەوێ بەهێزی بکەن.

مالیكی، پێشتر و لەو ماوەیەی سەرۆكوەزیران بوو، بە هۆی جۆراوجۆره‌وه‌ وەزیرەكانی كابینەكەی دەردەكرد و دواتر بەوەكالەت یان لە ڕێگه‌ی نووسینگەی خۆیەوە، ئەو وه‌زارەتەی به‌ڕێوه‌ ده‌برد. مالیكی توانیی هەر لەو ماوەیەدا ئەنجوومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی، لەوە دوور بخاتەوە كه‌ لە قۆناغی دوای مووسڵ ڕۆڵێكی هەبێت، كاتێك "عادل عه‌بدولمه‌هدی"ی لە وزارەتی نەوت دوور خسته‌وه‌. عەرەبەكانی مووسڵ و هەرێمی كوردستان، دەیانەوێ پێشمەرگە لە جەنگی مووسڵدا ڕۆڵی یەكلاكەرەوەی هه‌بێت و، مالیكیش دەیەوێ لە ڕێگه‌ی حەشدی شەعبییه‌وه، خۆی بەسەر ئەو ناوچەیەدا‌ بسەپێنێت.

ئەم تێروانینه‌ی مالیكی، هەروەها هێزەكانی دیكەی باشووری عێراق، گومانی زۆر دەخاتە سەر نییەتەكەیان، كاتێك لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا هەموو هەنگاوێكیان نا، بۆ ئەوەی گرتنەوەی مووسڵ دوا بخەن و، ئاراستەی جەنگیان گۆڕی و لە تكریتەوە دەستیان پێ كرد. دواتر ڕومادی و فەلوجە و، ئه‌وجا بەرەو مووسڵ هه‌نگاویان نا. ئەگەر ئەم ئاراستەیەیان بەكار نەهێنابایە، ئەوە سەرەتا مووسڵ ڕزگار دەكرا و دواتر لە باكوورەوە پەل دەهاوێژرا بەرەو باشوور بۆ گرتنەوەی ناوچەكانی دیكە؛ بەمەیش كوردستان هەر زوو لە مەترسییەكانی داعش ڕزگاری دەبوو و خوێن و توانایەكی زۆری خەرج نەدەكرد. له‌وه‌وه‌ دەركەوت كە داڕشتنی ستراتیژیەتی عێراقی دژی داعش، لە بەرژەوەندیی كوردستان نەبوو. دوای گرتنەوەی مووسڵ، هێزە عێراقییه‌كان لە سنوورەكانی كوردستان، خۆیان بەپڕچەكی دەبیننەوە. تەنیا چاوەڕێی برێارێك دەكەن بۆ هێرشكردن. ئەم سیاسەتەی بەغداد، بەداخەوە بە هۆی تلانەوەی كورد لە ناوخۆدا سەری گرت و دەرفەتێكی زێڕین لە دەستی كورد ڕۆیشت، ده‌نا ئازارێكی زۆری لە كۆڵ دەبوویەوە.

بەغداد دەیەوێ هەولێر لە گرتنەوەی مووسڵدا پەراوێز بخات. بۆ ئەوەی ئەم كارە بكات، ڕەمزەكانی هەولێر لەناو بازنەی سیاسەتی فەرمیی عێراقی دوور دەخاتەوە و، لەناو جەرگەی ماڵی خۆیان، بە لێدانی ئارامیی كۆمەڵایەتی و دروستكردنی پشێوی و دانانی ئابڵۆقەی ئابووری، كێشە و گرفتیان بۆ دروست دەكات. "هادی عامری"، بە تەبایی لەگەڵ مالیكی، جەخت لەسەر پێویستیی دەركردنی ئەوانە ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ دەیانەوێت بە هەر شێوەیەك بێت، ئەگەر ته‌نانه‌ت لەشكركێشییش بێت، كوردستان سەربەخۆ بكەن.

مالیكی، ئێستا خاوەن هێزێكی سەربازیی گەورەیە لە بەغداد. ئەگەریش هەیە بتوانێت، به‌سەر ئەو هێزانەی ماونەتەوە و هێشتا كڕنۆشیان بۆ نەبردووە، كۆدەتا بكات. ڕووسەكان زۆر بەئاشكرا و بەڕوونی باسیان لە ئەگەری زیادبوونی توندوتیژی كرد دوای لادانی زێباری، وەك هەنگاوێكی دیكەی هێزەكانی لایەنگری مالیكی بۆ یەكلاكردنەوەی دۆخی عێراق بۆ بەرژەوەندیی خۆیان، پێش گرتنەوەی مووسڵ. ڕۆژنامەی شه‌رقولئه‌وسه‌ت، لە زاری چەند بەرپرسێكی باڵای عێراقی و ئەمریكییه‌وه‌، باسی لە ئەگەری كۆدەتایەكی چاوەڕوانكراو كردووه‌ لەسەر حكوومەتەكەی عەبادی. ڕاستییه‌كه‌ی، حكوومەتەكەی عەبادی هیچی نەماوە بۆ ئەوەی بڕووخێت و، ئەو كۆدەتایە ڕاستەوخۆ ئەو هێزانە دەگرێته‌وە كە ئەگەر هەیە پشتی حكوومەتی عەبادی بگرن.

مالیكی، بە پشتیوانیی چەندین هێزی هەرێمی و ناوخۆیی كار دەكات بۆ ئەوەی پاش گرتنەوەی مووسڵ، دەسەڵات لە دەستیان دەرنەچێت و بگەڕێتەوە بۆ خۆیان، دوای ئەوەی ئەمریكا لە ڕێگه‌ی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییه‌وه‌ پشتوانیی عەبادی ده‌كات بۆ ئەوەی داعش لە مووسڵ دەربكات. پێشیان وایە دوای گرتنەوەی مووسڵ، ئیتر پێویستییان بە ئەمریكا نامێنێت. ئەو كات مالیكی، لە هەموو كاتێك زیاتر هەست دەكات بەخت یاوەرێتی و، هەست بەهێز دەكات، چونكە هەڕەشەی داعشی لەسەر نامێنێت. چاودێرانیش دركیان بەوە كردووە كه‌ مالیكی دوای هەر سەركەوتنێكی سەربازی لە مەیدانی جەنگ دژی داعش، بە بەكارهێنانی دروشمی دیموكراسی و چاكسازی، بۆ لادانی نەیارەكانی، زیاتر پەل دەهاوێژێت. مالیكی نیوەی عێراقی دایە دەستەوە، دواتر كشایەوە و سەرۆكایەتیی حكوومەتی دایە دەست عەبادی و، ئێستا كە خەریكە عەبادی كۆتایی بە جەنگەكە دەهێنێت، ئەویش چاڵكەندنی ژێر پێی زیاد دەكات.

"قاسم سولەیمانی"، كونجێكی ئەم بابه‌ته‌ی دركاند، كاتێك ڕای گەیاند دژی دامەزراندنی پارێزگایەكی نوێ لە هەناوی مووسڵدا، ده‌وه‌ستنه‌وه‌. گوتیشی پێشتر لە ساڵانی 2011 و 2012، هەوڵیان دا پرۆژەی دامەزراندنی هەرێمێك لە مووسڵ و تكریت و دیالا پووچه‌ڵ بكه‌نه‌وه‌، ئه‌ویش بە شاڵاوێكی سەربازی بە ناوی "بشائر الخیر" (ناوی ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی بوو، بەناو دژایەتیكردنی تیرۆر بوو، بەڵام لە ڕاستیدا هەوڵی بەهەرێمكردنی دیالا و تكریتی پێ پووچەڵ كرده‌وه‌) و، دواتریش دامەزراندنی ئۆپەراسیۆنی دیجلە بۆ دروستكردنی هەڕەشە لەسەر كوردستان و دژایەتیكردنی پێشمەرگە. ئەم جارەیش، هەنگاوی جددیتر و كاریگەرتر دەبێت. ئه‌و، داوای لە حەشدی شەعبی كردووە كە وەك پێشگیرییەك بۆ ڕوودانی هەر ئەگەرێكی نەخوازراو، دوای ڕزگاركردنی شاری مووسڵ لە دەستی داعش، هێزی زیاتر ڕەوانەی ناوچەكانی نەینەوا بكەن. بەڵێنی دابینكردنی تەواوی پێداویستییە سەربازییەكانیشی بە حەشدی شەعبی داوە، بۆ ئەوەی بە هەموو توانایەك لە دژی پرۆژەی دامەزراندنی پارێزگایەكی تایبەت بە مەسیحییەكانی دەشتی نەینەوا بوەستنەوە و، هەروەها هێزەكانی پێشمەرگە لە ناوچە كێشەلەسەرەكان دوور بخەنەوە.

ئەو ڕۆژەی لە پەرلەمانی عێراقی، خەریك بوون ژێربەژێر هەنگاوە كۆتایییەكانی دوورخستنەوەی زێبارییان جێبەجێ دەكرد، ئۆباما دوو مەرجی لە بەردەم عەبادی دانا، بۆ ئەوەی لە گرتنەوەی مووسڵدا یارمەتیی بدات، مه‌رجه‌كان ئه‌مانه‌ بوون: كۆتاییهێنان بە پەراوێزخستنی كورد و سوننە. عەبادی لەوێیشەوە داوای دەكرد كە دوورخستنەوەی زێباری دوا بخرێت. تاوەكو ئێستا ڕوون نییە، حزبی دەعوە لەسەر بنەمای تەقییەی مەزهه‌بی ڕۆڵەكانیان دابەش كردووە و جڵەوی بەرپرسیارێتییان لەناو خۆیان ون كردووە و، ئەوەی دەبینرێت شانۆگەرییەكە ئەكتەرەكان بەپێی ڕۆڵەكانیان نمایش دەكەن، یان ڕەنگدانەوەی ململانێیەكی سەخت و ئالۆزە لە نێوانیاندا. هەر حاڵەتێك بێت، ئەوەی بۆ كورد دیارە، حزبی دەعوە هەموو سنوورەكانی به‌زاندووه‌ و، خۆیان گوتەنی هەنگاوەكانی "ئێسكشكاندن"یان بەرامبەر كورد دەست پێ كردووە. كوردیش دەبێت بەئاگا بن و به‌ وتار وكرداری ئەوان، مەست و كاریگەر نەبن.

مالیكی بە پشتیوانیی چەند ئەندام پەرلەمانێكی سوننەی شۆڤینیست، دەستیان بە هه‌ڵخڕاندن و دنه‌دانی پەرلەمانی عێراقی كرد، بۆ ئەوەی بڕیارێك دژی ئەگەری دابەشكردنی مووسڵ بۆ سەر سێ پارێزگا دەربكات. ئەم هەنگاوەیش، هەرچەندە دژی دەستووری عێراقی و یاسا پەیوەندیدارەكانی ئەم بوارەیە، ئەوە دەردەخات كە مالیكی هەموو هەنگاوێك دەنێت بۆ ئەوەی دەرفەتی قۆناغی دوای مووسڵ لەدەست نەدات.

پێم باشە دەستەبژێری كوردستانی، بە هەموو لایەن و ئاراستەكانیان، بە هەموو ئایین و ئایینزاكان و نەتەوە جیاجیاكان، هەموو داواكارییەكانیان بخه‌نە لا و، لە ماوەی ئەم چەند مانگەی داهاتوودا كاری جددی بۆ پووچەڵكردنی پیلانگێڕییەكانی سەر كوردستان بكەن و ڕێگه‌ بە لەدەستدانی ئەم دەرفەتە نەدەن؛ چونكە ئەگەر دەرفەتی ئەم قۆناغەمان لەدەست دا، ئەوە هەڕەشەكانی بەنسیبمان دەبێت.