داعش، ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام، كوڕی ژینگەی ناهەموار ‌و ئاڵۆزیی سیاسی ‌و ئەمنیی عێراقی دوای 2003 و، درێژكراوەی تەواوی گرووپ ‌و ڕێكخراوە تیرۆریستییەكانی ناوچەكە بەگشتی ‌و عێراق ‌و سووریا بەتایبەتییە و، بە یەكێك لە هەرە كۆنەپارێز، خوێنڕێژ ‌و ڕادیكاڵترین گرووپە ئیسلامییەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ‌و جیهان دادەنرێت، بە جۆرێك دەتوانێت مەترسی بێت بۆ سەر دەسكەوتەكانی مرۆڤایەتی بەگشتی.

ئێمە هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی داعشەوە باوەڕمان وا بووە، كە ئەم گرووپە نە پڕۆژەیەكی گشتگیر و هەمەلایەنەیان پێیە بۆ بەڕێوەبردنی بەناو دەوڵەتەكەیان لە هەموو ڕوویەكەوە و، ‌نە هیچ ئەڵتەرناتیڤێكیشیان بۆ ئەو مەبەستە لە هەگبەدایە. هیچ گومانیشم لەوەدا نییە كە ئێستا بێت، یان لە ئاییندەیەكی نزیكدا، خۆری داعش ئاوا دەبێت و ئەم گرووپە دژ بە دین و ژینەی كۆمەڵگە كپ دەكرێتەوە و كۆتایییان پێ دەهێنرێت. بەڵام بەدووری نازانم لە كات و ساتی دیكەدا بیركردنەوەی داعشییانە جارێكی دیكە لەژێر ناوی گرووپگەلێكی دیكە سەر هەڵبدەنەوە و، هەمان ڕفتاری داعشەكانی ئێستا دووبارە بكەنەوە. چونكە ژینگەی ناوچەكە بەگشتی و تێڕوانینی داعـشئاسای هەندێك كەس بەتایبەتی، بۆ تەفسیر ‌و ڕاڤەكردنی دەقەكانی ئایین، مرۆڤ، كۆمەڵگە، نەتەوە، سیستەمی سیاسی و ...، یارمەتیدەریانە بۆ گەشە و پەلهاوێشتنیان، ئەمە سەرباری بەرژەوەندیی هەندێك لە وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی لە ساتەوەختی دروستبوونیان.

جه‌نگی دژ بە داعش، جه‌نگێكی فرەڕەهەند و فرەئاراستەیە. جه‌نگێك نییە تەنیا لەسەر گۆڕەپانی جەنگ بێت، تاكوو تۆپ، تانك و زرێپۆش یەكلایی بكاتەوە، بەڵكوو جەنگێكە گۆڕەپانی بەرەنگاربوونەوەی، سنووری نییە. هەر بۆیە، پرۆسەی لەناوبردنی ئەم گرووپە تیرۆریستییە كارێكی ئاسان نابێت، بەڵكوو بەپێچەوانەوە بە یەكێك لە دژوارترین پرۆسەی لەناوبردن لە قەڵەم دەدرێت و، پێویستیی بە هەوڵ و كۆششێكی جیهانی هەیە. جه‌نگی داعـش، پێش ئەوەی جه‌نگی نێوان دەست ‌و بازووی هێزی پێشمەرگەی كوردستان ‌و هێزەكانی دیكە بێت لەگەڵ داعشەكان ‌و، ڕزگاركردنی خاكەكەمان بێت لەژێر دەستیان، جه‌نگی فكریی هێز و گرووپە سیاسییە میانڕەوەكانە؛ لەنێویشیاندا، هێزە ئیسلامییە میانڕەوەكان. چونكە، ئەم گرووپە (داعــش) باوەڕی تەواویان بە مەنتقی هێز (منطق القوة) هەیە بۆ چەسپاندنی بیر و بۆچوون، ئایدیا و فكرەكانیان. ئەمەیش تەواو پێچەوانەی گرووپە میانڕەوەكانە، كە باوەڕی تەواویان بە هێزی مەنتق (قوة المنطق) هەیە لە گەیاندنی ئایدیا، فكرە، پڕۆژە‌ پەروەردەیی و سیاسییەكانیان. بۆیە، بە دید ‌و تێڕوانینی ئێمە، پێویستە پیش ئەوەی لە لایەنی چەك، سەربازی و سیاسییەوە هەوڵی قەلاچۆكردن، بنەبڕكرن، كپكردن و نەمانیان بدرێت، پێویستە لە لایەنی فكری و بزواندنی ئەقڵەوە شەڕ‌ی ئەم گرووپانە بكرێت، كە بێ گومان ئەوە ئەركی حزب و گرووپە سیاسییە میانڕەوەكان و ناوەندە فكری و ڕۆشنبیرییەكانی كۆمەڵگەی ئێمەیە، كە شەڕی فكریی ئەم گرووپانە بكات، تاكوو لە ڕەگ و ڕیشەوە هەوڵی وشككردنیان بدرێت و كۆتایییان پێ بهێنرێت.

لە ڕێگەی تێگەیاندن، ڕوونكردنەوەی چەمك، تەفسیر و ڕاڤەی دەقەكانی ئایین بۆ تاكەكانی كۆمەڵگە کار بکرێت، چونكە بە بڕوای ئێمە، چەقی دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی تەندروست و دەسەڵاتێكی دادپەروەر، تاك (فرد)ە.‌ واتە تەنیا تاكێكی تەندروست و بارگاویكراو بە فكری میانڕەوی، زامن ‌و گەرەنتیی بەدیهێنانی كۆمەڵگە و دەسەڵاتێكی تەندروستە. بەڵام بەداخەوە، ژینگەی كۆمەڵگەكانی ناوچەكە، بیر، ئایدیا، بیركردنەوە و تێڕوانینی تاكی ڕۆژهەڵاتی و بەرژەوەندیی هێزە سیاسییە باڵادەستەكان، وامان لێ دەكات كە بڵێین، ڕاستە ئاییندەی ئەم داعـشەی ئێستا، لەناوچوونە.‌ بەڵام دەبێت خۆیشمان بۆ داعشی داهاتوو لەژێر ناویكی دیكەدا ئامادە بكەین.

لە ماوەی ڕابردوودا بینیمان، وەزیری پێشووی بەرگریی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا "چاك هێگڵ"، لە دیدارێكی كەناڵی سی ئێن ئێنی هەواڵیدا، وتی: "سەركەوتنی سەربازی بەسەر داعش، كۆتایی بە ئاڵۆزی ‌و پشێوییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی ‌و، عێراق ‌و سووریا بەتایبەتی ناهێنێت، ئەگەر بێت ‌و ئەمەریكا، ڕووسیا ‌و وڵاتانی دیكەی وەك توركیا، ئێران، وڵاتانی ئەورووپا ‌و، كەنداو بەیەكەوە دانەنیشن ‌و مینبەرێك بۆ سەقامگیریی سیاسی لە ناوچەكەدا دروست نەكەن." لە پەراوێزی ئەم وتانەی وەزیری پێشووی بەرگریی ئەمریكادا دەكرێت بڵێین، دروستكردنی مینبەرێكی ئەمنی (ئاسایشی)ی لەو جۆرە، كارێكی تا ڕادەیەك زەحمەتە، لە كاتێكدا زیاتر لە دەیان سەدەیە ئەم ناوچەیە بە هۆی ناكۆكییە سیاسی‌، كەلتووری ‌و ئایینییەكانیانەوە لە یەكدی دابڕاون. ئەمه‌یش ئەوەمان وەبیر دێنێتەوە كە كۆتاییهێنان بە داعش، ئەو دابەشبوون و ناكۆكییە قووڵانە چارەسەر ناكات.

بە گرنگی دەزانم لە میانەی ئەم وتارە شیكارییەدا، تیشكێك بخەمە سەر كورد ‌و هەرێمی كوردستان ‌و سەركردایەتییە سیاسییەكەی، وەك هەنگاوی یەكەم ‌و سەرەتا، لە دوای كۆتاییهاتنی داعش ئەم چەند خاڵەیان لەپێش چاو بێت ‌و بە هەندی وەربگرن.

یەكەم: لە ڕووی سیاسییەوە هەڵگرتنی هەنگاوی كرداری ‌و جددی لە یەكخستنی نێوماڵی كورد ‌و چارەسەركردنی ڕیشەیی بۆ كێشە سیاسی ‌و ئابوورییەكانی ناوخۆ، هەروەها یەكخستنی وتار، هەڵوێست ‌و هەنگاوەكانمان بۆ ڕووبەڕووبونەوەی هەر پێشهات ‌و ڕووداوێك كە دوای كۆتاییهاتنی داعش ڕوو دەدەات. چونكە، هەروەك لە ڕاپۆرتێكی مانگی ئایاری ساڵی 2015ی گرووپی "قەیرانە نێودەوڵەتییەكان"دا ئاماژە بەوە دەكات، كە شكستی دەسەڵاتدارانی كورد لە هەرێمی كوردستان لە یەكخستنی نێوماڵی كورد، بەتایبەتی یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە، دەكرێت سەرچاوەی هەڕەشەیەكی گەورەتر بێت لە هەڕەشەی داعـش بۆ ئاسایش و سەقامگیریی هەرێمی كوردستان. هەر بۆیە، دەكرێت كۆتاییهێنان بە داعش، بكەین بە خاڵی دەستپێك ‌و سەرەتای بەدامەزراوەییكردن ‌و یەكگرتنەوەی هێزی پێشمەرگە ‌و توانا سەربازییەكانی هەرێمی كوردستان.

دووەم: لە ڕووی سەربازییەوە، گرنگە كار بۆ مانەوە ‌و بەرفراوانكردنی سەنتەری مەشق و هەماهەنگیی كوردستان وەك بنكەیەكی سەربازیی هاوپەیمانان بە سەركردایەتیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە هەرێمی كوردستان بكرێت، كە لە لایەكەوە لە بەرژەوەندیی ئەمنی و سیاسیی هەرێمی كوردستانە، لە لایەكی دیكەیشەوە دەبێتە پردی پەیوەندیی بەردەوام لە نێوان هێزی پێشمەرگەی كوردستان ‌و هێزی هاوپەیماناندا ‌و، هەرێمی كوردستانیش لە گۆشەگیری دەپارێزێت و دەبێتە هۆكاری بەهێزبوونی پێگەی ناوخۆیی و دەرەكیی هەرێمی كوردستان لە داهاتووی دوور و نزیكدا.

سێیەم: نەبوون بە بەشێك لە ئەجێندای سیاسی ‌و ستراتیژیی هیچ وڵاتێكی دراوسێ ‌و هەرێمایەتی، كە بێ گومان لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستاندا نییە، چونكە ڕوونە، كه‌ هەر دەوڵەتێك دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆی دەوڵەتێكی تر بكات، بەرژەوەندییەكانی خۆی لەبەرچاو دەگرێت، بەبێ گوێدان بەو دەرەنجامە خراپانەی كە لە ئەنجامی دەستێوەردان لە ناوخۆی وڵاتی دەستێوەردراو، دەكەوێتەوە. مەرج نییە بەدیهێنانی بەرژەوەندی ‌و دەسكەوتی كورد لە مووسڵی دوای داعــش لە ڕێگەی بوون بە بەشێك لە ململانێ و جەمسەرگیری ‌و ئەجێندا ‌و ستراتیژیی وڵاتان، بەدەست بهێنرێت.

چوارەم: گرنگە هەرێمی كوردستان ‌و سەركردایەتییە سیاسییەكەی، ئامانجە هەنووكەیییەكانی لەم قۆناغەدا، دڵنیابوونەوە لە له‌ناوبردنی داعش لە مووسڵ و ناوچەكانی دەوروبەری بێت، لەگەڵ ڕێگەنەدان بە سەپاندنی دەسەڵاتی ڕەهای حكوومەتی ناوەندی بەسەر مووسڵدا لە دوای ڕزگاركردنی و ڕێگریكردن لە كۆنتڕۆڵكردنی ئیدارەی ناوخۆییی پارێزگاكە لە لایەن ئەو عەرەبە سوننانەی كە دژایەتیی كورد دەكەن و، هاوكاریكردنی عەرەبە هاوپەیمانەكانی كورد بۆ بەدەستهێنانی پێگەی باڵا لە ئیدارەی داهاتووی مووسڵدا.

لە كۆتاییشدا، دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، زۆر گرنگە كۆتاییی داعش، بكەین بە سەرەتای قۆناغێكی نوێ لە یەكخستنی سیاسیی نێوماڵی كوردی لە ناوخۆ‌ و، یەكهەڵوێستی ‌و یەكگوتاری لە دەرەوەی سنوورەكانماندا.