لە دوای ڕاگەیاندنی جەنگی دژەتیرۆر، لە لایەن جۆرج بۆشی كوڕ، سەرۆكی پێشووتری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە 20ی سێپتەمبەری 2001دا، دوای لێدانی گورزی سەربازی لە ئەفغانستان لە ئۆكتۆبەری 2001، عێراق بووە دووەم وڵات كە گورزی سەربازیی ئەمریكای بەر بكەوێت. لەم وتارەدا، تیشك دەخەمە سەر پوختەی هۆكار ‌و بیانووی وڵاتێكی زلهێزی وەك ئەمریكا لە ناوچەكەدا و بیانووەكانی ئەو وڵاتە لە پشت لێدانی گورزی سەربازی لە عێراق لە ئازاری 2003، لە چەند خاڵێكدا.

یەكەم: پەیوەندیی ڕژێمی پێشوو بە ڕێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدە: دوای ڕاگەیاندنی جەنگی دژەتیرۆر، هەر یەك لە وڵاتانی عێراق ‌و سووریا ‌و ئێران ‌و كۆریای باكوور، ناویان لێ نرا "چەقی شەڕ"؛ بەوەی كە هاوكاریی ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان دەكەن. هەر لەم نێوه‌دا، عێراق خرایە ڕیزی پێشەوەی ئەو وڵاتانەی كە پاڵپشتی ڕێكخراوە تیرۆریستییەكانە، بە جۆرێك كە پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ ڕێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدە هەیە ‌و، خاڵی هاوبەش لە نێوانیاندا هەیە، كە خۆی لە دژایەتیكردنی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ‌و لێدانی بەرژەوەندییەكانی لە ناوچەكە، دەبێنێتەوە.

لە ئۆكتۆبەری 2002دا، جۆرج بۆش ڕای گەیاند كە عێراق ‌و ڕێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدە، دوژمنی سەرەكی ‌و ڕاستەوخۆی ئەمریكان، لە پلانگێڕان دژی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بەشدارن ‌و، پەیوەندیی بەهێزیان لەگەڵ یەكدی هەیە. بەم جۆرە، دەبینین كە ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە سەردەمی كۆمارییەكان بە سەرۆكایەتیی بۆش، یەكێك لەو خاڵە ڕاگەیەنراو و ئاشكرایانەی كە جەختیان لێ دەكردەوە وەك هۆكارێك بۆ لێدانی گورزی سەربازی لە عێراق، بریتی بوو لە پەیوەندیی ڕژێمی پێشوو بە ڕێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدەوە.

دووەم: ڕزگاركردنی عێراق لە سیستەمی دیكتاتۆری ‌و بڵاوكردنەوەی دیموكراسی تیایدا:

یەكێكی تر لە هۆكارەكانی پشت لێدانی گورزی سەربازیی ئەمریكا لە عێراق، خۆی لە ڕووخاندنی ڕژێمی دیكتاتۆریی بەعس ‌و، بەدیموكراتیزەكردنی دامەزراوە دەستووری ‌و یاسایییەكانی عێراق دەبینێتەوە، تاكوو لەم ڕێگەیەوە بتوانرێت كار لەسەر بنەمای بڵاوكردنەوەی دیموكراسی لە تەواوی وڵاتانی ناوچەكەدا بكرێت. بۆیە دەبینین تێڕوانین ‌و بۆچوونی ئەمریكا هەر لە دوای كۆتاییهاتنی جەنگی سارد، ئه‌وه‌ بوو كە بەرپرسیارێتیی سەدەی بیست و یەك لەسەر شانی ئەوە، كە دیموكراسی بنیات بنێت ‌و پشتیوانیی لێ بكات، تاكوو لەم ڕێگەیەوە بە ئاراستەی ڕێكخستنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەسەر بنەمای پرەنسیپەكانی دیموكراسی، ڕێزگرتن لە مافی مرۆڤ، بەسەروەریكردنی یاسا، بەدامەزراوەییكردنی كۆمەڵگه‌، دژایەتیكردنی تیرۆر، ڕێگەگرتن لە دروستكردن ‌و بڵاوكردنەوەی چەكی كۆمەڵكوژ ‌و لادانی سیستەمە دیكتاتۆرییەكان، هەنگاو بنرێت.

بەم شێوەیە، دەبینین ستراتیژییەتی ئەمریكا لە دوای ڕووداوەكانی یازدەی سێپتەمبەر، جەختكردنەوە بووە لە دووبارە گۆڕین و ڕێكخستنەوەی ناوخۆی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەسەر بنەمای دیموكراسی و بەدامەزراوەییبوون. لەم نێوەندەیشدا، هۆكاری ڕووخانی رژێمی پێشووی عێراق و، بڵاوكردنەوەی دیموكراسی تیایدا، یەكێك بوو لە هۆكارەكانی جەنگی سێیەمی كەنداو.

سێیەم: داماڵین و پاككردنەوەی عێراق لە چەكی كۆمەڵكوژ:

بۆشی كوڕ، له‌ كاتی پێشكەشكردنی وتارێكی لە بەردەم كۆمەڵەی گشتیی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، لە سێپتەمبەری 2002، داوای لە جیهان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كرد، كە هەڵوێستی توند و یەكلاكەرەوە لە بەرامبەر چەكی كۆمەڵكوژی كیمیایی و بایۆلۆژیی عێراق وەربگرن و، لە هەمان ڕۆژدا كۆشكی سپی بەڵگەنامەیەكی بڵاو كردەوە بە ناونیشانی "دە ساڵ لە فێڵ و بەرەنگاربوونەوە"، كە تیایدا ئاماژەی بە پێشێلكارییەكانی سەددام حوسێن بەرامبەر بڕیارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكانی كردبوو و، ئاماژەی بەوەیش كردبوو كە ڕژێمی پێشوو خاوەنی بەرنامەی ناوەكییە بۆ بەرهەمهێنانی چەكی كۆمەڵكوژ. لەگەڵ ئەوەیشدا لە ڕێكه‌وتی 27 ئۆگەستی 2002، دیك چینی، جێگری پێشووی سەرۆكی ئەمریكا، لە وتارێكدا لە بەردەم ئەنجوومەنی جەنگاوەرە دێرینەكان جەختی لەوە كردەوە، كە ڕژێمی پێشووی عێراق خاوەنی چەكی كۆمەڵكوژە و، هەوڵی بەكارهێنانی له‌ دژی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی و بەرژەوەندیەكانیان لە ناوچەكە، دەدات. لەگەڵ ئەوەی بوونی چەكی كۆمەڵكوژ لە دەست ڕژێمی دیكتاتۆری پێشوو، بە گەورەترین مەترسی لەسەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و مرۆڤایەتی دادەنرێت، بۆیە دەبێت چیتر ڕێگە بە بوونی بەردەوامی ڕژێمێكی دیكتاتۆری وەك سەددام حوسێن لە ناوچەكە، نەدرێت. بەم شێوەیە، دەبینین دۆسیه‌ی بوونی چەكی كۆمەڵكوژ لە لایەن ڕژێمی عێراقەوە، بووە یەكێك لەو هۆكارە ئاشكرا و دیارانەی لێدانی گورزی سەربازی لە عێراق، لە ئازاری 2003.

چوارەم: هۆكارە ئابوورییەكان:

عێراق لە ڕووی سامانی سروشتییەوە بە وڵاتێكی دەوڵەمەند دادەنرێت، بەتایبەت لە بواری نەوت و گاز و، خاوەنی یەدەگی خەمڵێنراوی باشە لەم بوارەدا. هەر ئەمەیشە وای كردووە عێراق ببێتە وڵاتێكی سەرنجڕاكێش بۆ وڵاتە پیشەسازییە گەورەكان ‌و، پەلكێشكردنیان بۆی. لەم ڕوانگەیەوە، دەكرێ بڵێین مەسەلەی نەوت پاڵنەری سەرەكی بوو بۆ  ئەمریكا بۆ لێدانی گورزی سەربازی لە عێراق. هەروەك "لۆران لیندسای"، ڕاوێژكاری پێشووی سەرۆكی ئەمریكا بۆ كاروباری ئابووری دەڵێت: "نەوت یەكێكە لە ئامانجە سەرەكییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ هێرشكردنەسەر عێراق." هەر دوو لێكۆڵەری ستراتیژیی ئەمریكا "دان مورجان" و "دیڤید ئۆتاوای" لە بابەتێكیاندا كە لە ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست بڵاو كراوەتەوە، ئاماژەیان بەوە داوە كە پەترۆڵ مەسەلەی سەرەكییە لە جەنگی عێراقدا، چونكە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە یەكێك لە وڵاتە پیشەسازییە گەورەكان دادەنرێت كە ڕێژەیەكی زۆری نەوتی جیهان لە بواری پیشەسازی بەكار دەهێنێت. بۆیە، یەكێك لە ئامانجەكانی جەنگی ئەمریكا دژ بە عێراق، دەستگەیشتنی بووە بە سەرچاوەی نەوت و كۆنترۆڵكردنی، تاكوو پێداویستیە پیشەسازییەكانی خۆی پێ پڕ بكاتەوە.

پێنجەم: هۆكارە ستراتیژییەكان:

عێراق پێگەیەكی جیۆپۆلیتیكی گرنگی لە ناوچەكە هەیە، بە جۆرێك كە بەشێكە لە پردی پەیوەندیی نێوان كەنداوی عەرەبی و زەریای هیندی لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و، لە باكووری كیشوەری ئەفریقایشەوە نزیكە، ئەمە سەرباری ئەوەی بە خاڵی بێكەوەبەستنی وڵاتانی عەرەبی و وڵاتانی تری خۆراوای ئاسیا دادەنرێت.

ئاشكرایشە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بوونێكی سیاسی و سەربازیی بەهێزی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، چ لە ڕێگەی هێزی سەربازیی ڕاستەوخۆی خۆی، چ لە ڕێگەی هێزی وڵاتانی هاوپەیمانی. بە جۆرێك كە دەبینین لە ڕێگەی هاوپەیمانەكانی لە ناتۆ، بوونێكی سەربازیی لە هەر یەكە لە توركیا و ئەفغانستان هەیە، هەروەها بە هۆی پەیمانە دووقۆڵییەكانی لەگەڵ وڵاتانی كەنداو، بوونێكی سەربازیشی لە كەنداوی عەرەبی هەیە. بۆیە بە لای ئەمریكاوە، عێراق ئەو بۆشایییە ستراتیژییە گرنگەیە كە ڕێگر بووە لە بەیەكگەیشتنی بوونی سەربازیی خۆی لە باكوور (توركیا) ‌و، بوونی سەربازی لە باشوور (كەنداو). كەواتە هاتنی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ عێراق، بە مانای تەواوكردنی بوونی سەربازیی خۆیەتی لە باكوور و باشووری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

بێ گومان هەر جەنگێك لە جیهاندا كە ڕوو دەدات، كۆمەڵێك دەرەنجامی لەسەر ئاستی ناوخۆیی و دەرەكی، لێ دەكەوێتەوە و، جەنگی سێیەمی كەنداویش لێكەوتەی جیاواز و فرەڕەهەندی لەسەر ئاستی ناوخۆیی ‌و هەرێمی و ناوچەیی بەجێ هێشت، كە دەكرێت بۆ دوو لایەنی باش و خراپ پۆلێن بكرێت.

كاتێك باس لە دەرەنجامە ئەرێنییەكانی جەنگی سێیەمی كەنداو، لە ئاستی ناوخۆی عێراق دەكەین، دەبینین گۆڕانكاریی بەرچاوی بەسەر كۆی سیستەمی سیاسیی عێراقدا هێنا. هەروەك ئەوەی كە نەخشە و پلانی ئەمریكا بۆ پاش جەنگ، بریتی بوو لە دامەزراندنی ئیدارەیەكی مەدەنی بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری عێراق لە قۆناغی گواستنەوە و، یارمەتیدانی عێراقییەكان بۆ پێكهێنانی حكوومەتێكی بنكە فراوان كە هەموو پێكهاتە جیاوازەكان لەخۆ بگرێت، لەگەڵ چەسپاندنی بنەماكانی دیموكراسی و ئازادی لە ڕێگەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی و دامەزراندنی پەرلەمانی عێراق. بەڵام هەموو ئەم گۆڕانكارییە باشانە، ئەو دەرەنجامە خراپ و نەرێنییانە ناسڕێتەوە كە بە هۆی ئەم جەنگەوە بەسەر عێراقدا هات، كە لە دیارترینیان بریتییە لە نەبوونی ئارامی و سەقامگیری، جه‌نگی مەزهەبی و تائیفی، سەرهەڵدانی گرووپە تیرۆریستییەكان، بوونی تەقینەوەی بەردەوام، دابەزینی ئاستی خزمەتگوزاری و بەرزبوونەوەی رێژەی بێكاری.

جەنگی سێیەمی كەنداو كۆمەڵێك دەرەنجامی لەسەر ئاستی هەرێمی بۆ عێراق لێ كەوتەوە، كە دیارترینیان دەكرێت خۆی لە پاشەكشەكردنی سەنگ و پێگە و قورساییی عێراق لەسەر شانۆی سیاسیی وڵاتانی ناوچەكە ببێنێتەوە. چونكە بە هاتنەناوەوەی هێزەكانی ئەمریكا، عێراق سەروەریی خۆی لەدەست دا، بە جۆرێك كە لە دەوڵەتێكی خاوەن سەربەخۆییی خۆیەوە، بوو بە خاوەن سەروەرییەكی تێكشكێندراو. ئەمە، سەرباری ئەوەی، بوو بە گۆرەپانی ململانێی هێزە ناوچەیییەكانی وەك ئێران و توركیا و وڵاتانی كەنداو لە لایەك و، وڵاتانی زلهێزی جیهان وەك ئەمریكا و ڕووسیا لە لایەكی ترەوە.

بەكورتی، جێگه‌ی ئاماژەپێدانە كە وڵاتانی زلهێزی جیهان، پەیڕەوی لە چەندین هۆكار ‌و بیانووی ئاشكرا ‌و ڕاگەینراو، نائاشكرا ‌و ڕانەگەینراو و ڕەواو ناڕەوا دەكەن بۆ گەیشتنیان بە وڵاتانی ناوچەكە ‌و مانەوە تیایدا.